30.12.2006   

PL

Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej

C 325/71

1.1

Komitet, którego opinii zasięgnięto w związku z pierwszą inicjatywą, zgadza się zasadniczo ze zamianami do rozporządzenia (WE) nr 2201/2003 dotyczącego uznawania orzeczeń w sprawach małżeńskich i opieki nad dziećmi; zmiany te rozszerzają kwestie jurysdykcji i prawa właściwego objęte ww. rozporządzeniem i stanowią uzupełnienie tegoż aktu normatywnego. Komitet wypowiedział się już na ten temat w związku z Zieloną księgą Komisji dotyczącą właściwości sądów i prawa właściwego w sprawach rozwodowych, i odsyła do tej bardzo szczegółowej opinii (1).

1.2

Komitet zastanawia się jednak nad celowością osobnego potraktowania kwestii podziału majątku wspólnego (nieruchomości, mienia ruchomego i innych praw majątkowych) poprzez rozszerzenie podmiotowego zakresu zastosowania takiego podziału do par w związkach partnerskich (które również mogą posiadać wspólne dzieci).

1.3

Być może bardziej logiczne byłoby zająć się wszystkimi skutkami rozwiązania małżeństwa i opieką nad wspólnymi dziećmi w uzupełnionym rozporządzeniu nr 2201/2003, a w nowym rozporządzeniu uregulować wszelkie następstwa separacji par niezamężnych, niemniej żyjących w ustroju umownym lub będących de facto w związku. Zwiększyłoby to bez wątpienia przejrzystość i zrozumiałość prawa właściwego i ułatwiłoby uznawanie orzecznictwa sądowego, które często reguluje wszystkie warunki i następstwa rozwodu lub separacji w jednym orzeczeniu końcowym.

2.1

Dwie inicjatywy Komisji dotyczące właściwego prawa w sprawach małżeńskich zostały przedstawione Radzie. Pierwsza dotyczy separacji związków małżeńskich i proponuje zmiany do rozporządzenia nr 2201/2003, które weszło w życie 1 stycznia 2005 r., druga zaś odnosi się do podziału majątku wspólnego, czy to w wypadku ustania ustroju małżeńskiego, czy też separacji, zarówno w wypadku par związanych umową inną niż małżeństwo, jak i par będących de facto w związku.

2.2

Podstawą prawną wniosku jest art. 51 pkt c) Traktatu, który przyznaje Wspólnocie właściwość do ustanawiania środków w dziedzinie współpracy sądowej w sprawach cywilnych, o których mowa w art. 65.

2.3

Odnosząc się do tych dwóch inicjatyw, komisarz Franco Frattini stwierdził: Inicjatywy te będą ułatwieniem dla par na obszarze UE […]. Dzięki nim zwiększy się pewność prawna, a małżonkowie dowiedzą się, jakie prawo stosować się będzie do ich ustroju małżeńskiego i rozwodu. Celem nie jest ujednolicenie ustawodawstwa krajowego w zakresie rozwodów, które bardzo różni się w poszczególnych państwach, ale zapewnienie pewności prawnej, elastyczności i dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

2.4

Z uwagi na dużą liczbę rozwodów na terytorium Unii Europejskiej, prawo właściwe i właściwość sądów w sprawach małżeńskich dotyczą każdego roku znacznej liczby obywateli.

2.5

Wejście w życie rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003, które z dniem 1 marca 2005 r. uchyliło i zastąpiło rozporządzenie Rady (WE) nr 1347/2000, nie wprowadziło jednak zasad dotyczących właściwego prawa. Rozporządzenie Rady (WE) nr 2201/2003 umożliwia małżonkom wybór spośród kilku różnych zasad regulujących właściwość. Po wszczęciu przed sądem państwa członkowskiego postępowania w sprawie małżeńskiej, prawo właściwe określane jest na podstawie krajowych norm kolizyjnych danego państwa, które oparte są na bardzo różnych kryteriach. W większości państw członkowskich prawo właściwe określane jest na podstawie szeregu powiązanych ze sobą czynników, które mają zapewnić stosowanie w postępowaniu systemu prawa, z którym ma ono najbliższy związek. W innych państwach członkowskich do postępowania w sprawach małżeńskich stosuje się zazwyczaj prawo krajowe (prawo miejsca siedziby sądu — lex fori). W Belgii strony mogą wybrać między zewnętrznym prawem małżeńskim a prawem belgijskim.

3.1

Rozpatrywana w niniejszej opinii inicjatywa dotyczy prawa właściwego w sprawach rozwodowych, separacji prawnej lub anulowania małżeństwa „międzynarodowego” (pary o różnej narodowości lub posiadające tę samą narodowość, ale zamieszkujące w państwie członkowskim innym niż kraj, którego obywatelstwo posiadają), jak również opieki nad wspólnymi niepełnoletnimi dziećmi. Obejmuje ona zatem kwestie dotyczące rozwiązania małżeństwa między małżonkami w sytuacji, gdy mamy do czynienia z obcym obywatelstwem, bez wykraczania poza zakres podmiotowy zastosowania rozporządzenia nr 2201/2003.

3.2

Komitet uznaje, że wniosek zapewni obywatelom odpowiednie rozwiązania pod względem pewności i przewidywalności prawnej, elastyczności i dostępu do sądu. Zgadza się zatem z podstawą prawną, którą zwykle stosuje się do kwestii prawa cywilnego i handlowego.

3.3

Prawo niektórych krajów nie nakazuje, by małżonkowie byli różnej płci, w przeciwieństwie do ustawodawstwa większości krajów, niemniej Komitet zaznacza, że celem zmienionego rozporządzenia nie jest ujednolicenie przepisów krajowych, lecz ustalenie prawa właściwego we wszystkich konkretnych przypadkach, w których mamy do czynienia z obcym obywatelstwem, oraz umożliwienie obiegu orzeczeń bez procedury exequatur. Nawet zasadnicze różnice pomiędzy prawami krajowymi nie przeszkadzają więc generalnie stosować rozporządzenia w znowelizowanym kształcie proponowanym przez Komisję.

3.4

Komitet wyraził już swoją opinię dotyczącą prawa właściwego w sprawach rozwodowych przy okazji niedawno opublikowanej zielonej księgi poświęconej rozwodom i zasadniczo odwołuje się do niej, aby zająć stanowisko wobec niniejszego wniosku. Ponownie podkreśla znaczenie ww. rozporządzenia dla par międzynarodowych, ponieważ zwiększa ono przejrzystość oraz upraszcza warunki dostępu do sądu oraz swobodnego przepływu orzecznictwa sądowego na rynku wewnętrznym.

3.5

Komitet zwraca uwagę, że we wniosku uznaje się występowanie dwóch różnych sytuacji będących następstwem faktu, że małżonkowie zgadzają się albo nie w kwestii jurysdykcji i prawa właściwego, oraz że zmienione rozporządzenie przyznałoby wyraźne korzyści i większą elastyczność tej pierwszej kategorii, natomiast wobec drugiej stosowałoby dość mechaniczny model. To właśnie odróżnia je od sytuacji przewidzianych w zielonej księdze w sprawie rozwodów, która proponowała bardziej elastyczne rozwiązania przy założeniu niezgody małżonków. Komitet chciałby, by elastyczność ta została zachowana, uznając jednak, że wniosek Komisji jest prostszy i zapobiega wydłużaniu się postępowania.

3.6

Wniosek daje możliwość uzgodnienia właściwości sądu w wypadku zgody stron w tej kwestii. Wyłącza on jednak całkowicie procedurę odesłania, co akurat Komitet mógłby przyjąć pod pewnymi warunkami (właściwość pierwszego sądu, w którym wytoczono powództwo do wypowiedzenia się w kwestii odesłania, sędzia wydający postanowienia w sprawach niecierpiących zwłoki), jak już stwierdził w swojej opinii w sprawie zielonej księgi dotyczącej rozwodów.

3.7

W odniesieniu do wyjątków ze względu na porządek prawny, wniosek daje sędziemu możliwość odmowy w szczególnych przypadkach uznania orzeczenia sądu obcego, gdyby stało ono w jawnej sprzeczności z porządkiem publicznym miejsca, w którym znajduje się siedziba sądu. Niemniej mogłyby powstać rozbieżności pomiędzy państwami członkowskimi i orzeczenie uznane w jednym kraju mogłoby nie zostać uznane w innym, co utrudniłoby swobodny przepływ orzecznictwa sądowego i spowodowało niepożądane przeszkody.

3.8

Komitet uważa, że niewątpliwie warto byłoby — w szczególności w odniesieniu do kwestii uznawania orzeczeń, które mogą pochodzić z krajów trzecich — określić obowiązkową zgodność orzeczeń, dla których oczekuje się uznania, z Europejską konwencją o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności oraz z Kartą przyjętą przez Radę w Nicei w 2000 r., jak również z zasadą absolutnej równości partnerów przed sądem. Każde państwo, które otrzymało wniosek o uznanie orzeczenia i które stwierdzi oczywiste rozbieżności z prawami podstawowymi Unii Europejskiej, powinno zastosować wobec obiegu orzecznictwa „wyjątek ze względu na wspólnotowy porządek publiczny”.

3.9

W celu zapewnienia jednolitych zasad uznawania we wszystkich państwach członkowskich, żaden wyjątek ze względu na krajowy porządek publiczny nie miałby zastosowania wobec innego państwa; jedynym argumentem byłby w tym wypadku wspólnotowy porządek publiczny. Pozwoliłoby to uniknąć jakiegokolwiek posądzenia o arbitralność w obliczu odmowy uznania ze strony określonego sądu.

4.1

Fakt przedstawienia przez Komisję dwóch różnych inicjatyw wynika z różnicy w zakresie podmiotowym zastosowania każdego z wniosków legislacyjnych. Wniosek dotyczący podziału majątku odnosi się do wszystkich par, zarówno zamężnych, jak i niezamężnych.

4.2

Można jednak zastanowić się nad znaczeniem proponowanego rozróżnienia; zniesienie ustroju małżeńskiego wymaga w istocie konkretnych rozwiązań, w zależności od charakteru ustroju (ustrój prawny w wypadku braku umowy małżeńskiej lub umowny ustrój prawny) oraz od ewentualnych darowizn między małżonkami, do których, w porównaniu z innymi darowiznami, mogą znajdować zastosowanie określone przepisy, w szczególności w odniesieniu do spadków.

4.3

Być może bardziej logiczne byłoby zająć się wszystkimi konsekwencjami rozwiązania małżeństwa, w tym skutkami finansowymi, i sprawą opieki nad wspólnymi dziećmi w uzupełnionym rozporządzeniu nr 2201/2003, a w nowym rozporządzeniu uregulować wszystkie następstwa separacji par niezamężnych, ewentualnie tej samej płci, które zamieszkują w umownym ustroju prawnym (np. PACS we Francji) lub pozostają de facto w związku (konkubinacie).

4.4

Zwiększyłoby to z pewnością przejrzystość i zrozumiałość prawa właściwego i ułatwiłoby uznawanie orzecznictwa sądowego, które często reguluje wszystkie warunki i następstwa rozwodu lub separacji w jednym orzeczeniu, zwłaszcza że należy także rozwiązać problem nie tylko majątku, ale i dzieci par „nietypowych”.