–

w imieniu Sogefinancement SAS – S. Mendès-Gil, avocat,

–

w imieniu rządu francuskiego – A.-L. Desjonquères i N. Vincent, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu fińskiego – A. Laine, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – G. Goddin i N. Ruiz García, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 23 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG (Dz.U. 2008, L 133, s. 66).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu między Sogefinancement SAS a RW i UV w przedmiocie żądania spłaty pozostałej kwoty należnej na podstawie kredytu osobistego, jakiego udzieliła im Sogefinancement.

3

Motywy 9 i 10 dyrektywy 2008/48 brzmią następująco:

4

Artykuł 14 tej dyrektywy, zatytułowany „Prawo do odstąpienia od umowy”, stanowi:

„1.   Konsumentowi przysługuje prawo do odstąpienia od umowy o kredyt bez podania przyczyny w terminie czternastu dni kalendarzowych.

[…]

7.   Niniejszy artykuł nie narusza przepisów krajowych ustanawiających okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć”.

5

Artykuł 22 tej dyrektywy, zatytułowany „Harmonizacja i bezwzględnie wiążący charakter niniejszej dyrektywy”, stanowi w ust. 1:

„W zakresie, w jakim niniejsza dyrektywa zawiera zharmonizowane przepisy, państwa członkowskie nie mogą utrzymywać w swoim prawie krajowym ani wprowadzać do niego przepisów odbiegających od tych, które zostały ustanowione w niniejszej dyrektywie”.

6

Artykuł 23 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Sankcje”, stanowi:

„Państwa członkowskie ustanawiają przepisy dotyczące sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia przepisów krajowych przyjętych zgodnie z niniejszą dyrektywą i podejmują wszelkie niezbędne działania w celu zapewnienia stosowania tych sankcji. Przewidziane sankcje muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

7

Artykuł L. 311‑14 code de la consommation (kodeksu konsumenckiego), w brzmieniu sprzed dnia 1 lipca 2016 r. (zwanego dalej „kodeksem konsumenckim”), przewidywał:

„Przez okres siedmiu dni od daty przyjęcia umowy przez kredytobiorcę kredytodawca nie może dokonywać żadnych płatności, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób, na rzecz kredytobiorcy lub na jego rachunek, ani kredytobiorca na rzecz kredytodawcy.

W tym samym okresie kredytobiorca nie może również złożyć w ramach danej transakcji żadnego depozytu na rzecz kredytodawcy lub na jego rachunek.

Jeżeli zgoda na dokonanie przelewu z jego rachunku bankowego została podpisana przez kredytobiorcę, jej ważność i skuteczność są uzależnione od ważności i skuteczności umowy o kredyt”.

8

W dniu 5 listopada 2011 r. Sogefinancement zawarła z RW i UV umowę o kredyt na kwotę 15362,90 EUR, podlegającą spłacie w 84 ratach miesięcznych (zwaną dalej „sporną umową kredytu”). W dniu 20 października 2015 r. strony uzgodniły restrukturyzację zadłużenia.

9

Wyrokiem z dnia 25 stycznia 2018 r. tribunal d’instance du Raincy (sąd pierwszej instancji w Raincy, Francja), do którego Sogefinancement wniosła powództwo mające zasadniczo na celu zasądzenie od RW i UV zapłaty pozostałej do spłaty kwoty kredytu, zasądził od nich zwrot pozostałej części kwoty tylko otrzymanego kapitału, stwierdzając nieważność spornej umowy kredytu. W tym celu sąd ten uwzględnił z urzędu zarzut dotyczący naruszenia art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego, stwierdziwszy, że wbrew temu, co przewiduje ten przepis dotyczący krajowego porządku publicznego, środki będące przedmiotem spornej umowy kredytu zostały udostępnione RW i UV przed upływem siedmiu dni od przyjęcia oferty kredytu.

10

Sogefinancement wniosła apelację od tego wyroku do sądu odsyłającego, a mianowicie cour d’appel de Paris (sądu apelacyjnego w Paryżu, Francja), podnosząc, po pierwsze, że nieważność spornej umowy kredytu nie mogła zostać uwzględniona z urzędu po upływie pięcioletniego terminu przedawnienia, któremu podlegaliby sami konsumenci w celu żądania unieważnienia takiej umowy. Po drugie, spółka ta uważa, że jedynie strona może powołać się na nieważność umowy na podstawie przepisu dotyczącego krajowego porządku publicznego.

11

Zauważając, że art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego wpisuje się w ramy uprawnienia pozostawionego państwom członkowskim w art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48, sąd odsyłający przypomina w szczególności, że zgodnie z orzecznictwem Trybunału ustalenie odpowiednich terminów przedawnienia może być dopuszczalne w zakresie, w jakim ma ono na celu uniemożliwienie nieograniczonego kwestionowania umowy i uwzględnia w ten sposób zasadę pewności prawa.

12

Ponadto uważa on, że unieważnienie umowy przez sąd w braku żądania lub wyrażenia zgody na takie unieważnienie przez konsumenta mogłoby naruszać zasadę dyspozycyjności, która wyklucza możliwość utworzenia przez sąd powództwa wzajemnego, a także zasadę indywidualnego i zbiorowego bezpieczeństwa prawnego.

13

W tych okolicznościach cour d’appel de Paris (sąd apelacyjny w Paryżu) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

14

Zarówno rząd francuski, jak i Komisja Europejska wyrażają wątpliwości co do dopuszczalności pytań prejudycjalnych.

15

Przede wszystkim rząd francuski uważa, że art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 nie zawiera żadnego przepisu materialnego dotyczącego umów o kredyt konsumencki i że art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego nie może w konsekwencji zostać uznany za przepis krajowy „przyjęty zgodnie” z dyrektywą 2008/48 w rozumieniu jej art. 23. W tych okolicznościach pytania prejudycjalne mają na celu jedynie rozstrzygnięcie sporu normatywnego pomiędzy różnymi przepisami prawa krajowego dotyczącymi przedawnienia i zadań sądu krajowego, które sąd odsyłający powinien zastosować w sprawie w postępowaniu głównym.

16

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 14 lipca 2022 r., Volkswagen, C‑134/20, EU:C:2022:571, pkt 56 i przytoczone tam orzecznictwo).

17

Oznacza to, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie pytania prejudycjalnego zadanego przez sąd krajowy jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 14 lipca 2022 r., Volkswagen, C‑134/20, EU:C:2022:571, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

18

Tymczasem w omawianym przypadku nie mamy do czynienia z taką sytuacją.

19

Pytania prejudycjalne wymagają bowiem sprecyzowania zakresu art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 w celu ustalenia, czy krajowe przepisy proceduralne regulujące uwzględnienie z urzędu i nakładanie przez sąd krajowy sankcji za naruszenie przez kredytodawcę przepisu krajowego przyjętego lub utrzymanego w mocy w wykonaniu uprawnienia przyznanego państwom członkowskim na mocy tego przepisu są objęte zakresem stosowania wspomnianej dyrektywy. W tym kontekście kwestia zakresu, jaki należy nadać wspomnianemu art. 14 ust. 7, nie stanowi pytania hipotetycznego lub pozbawionego jakiegokolwiek związku z rozstrzygnięciem sporu w postępowaniu głównym.

20

Następnie rząd francuski zauważa, że strony nie zgadzają się co do dokładnej daty udostępnienia kwoty kredytu na podstawie spornej umowy kredytu, w związku z czym istnieje niepewność co do dochowania terminu przewidzianego w art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego w sprawie w postępowaniu głównym. W zależności od daty, którą ostatecznie przyjmie sąd odsyłający, wykładnia, o którą wnosi ten sąd, mogłaby zatem okazać się hipotetyczna.

21

Tymczasem, mimo że sąd odsyłający nie wypowiedział się w przedmiocie daty udostępnienia kwoty kredytu na podstawie spornej umowy kredytu, domniemanie znaczenia dla sprawy, z którego korzystają pytania prejudycjalne, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 17 niniejszego wyroku, nie może zostać obalone przez samą okoliczność, że w niniejszej sprawie jedna ze stron w postępowaniu głównym kwestionuje ten fakt, co powinien zbadać sąd odsyłający, a nie Trybunał [zob. podobnie wyrok z dnia 1 października 2020 r., A (Reklama i sprzedaż produktów leczniczych przez Internet), C‑649/18, EU:C:2020:764, pkt 44 i przytoczone tam orzecznictwo].

22

Wreszcie Komisja uważa, że pytanie drugie wydaje się hipotetyczne, ponieważ RW i UV wyraźnie wskazali, że wyrażają zgodę na unieważnienie spornej umowy kredytu.

23

W tym względzie wystarczy stwierdzić, że to ewentualne wyrażenie zgody nie może sprawić, że pytanie drugie stanie się hipotetyczne. Sąd odsyłający jest bowiem, zgodnie z orzecznictwem przypomnianym w pkt 16 niniejszego wyroku, jedynym organem, który może ocenić ewentualny wpływ tej okoliczności zarówno na konieczność wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jak i na znaczenie pytania dla kontroli, jaką ma przeprowadzić w odniesieniu do wyroku, w którym sąd niższej instancji uwzględnił z urzędu i ukarał naruszenie art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego.

24

W tych okolicznościach pytania prejudycjalne są dopuszczalne.

25

Poprzez swoje dwa pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 14 ust. 7 w związku z art. 23 dyrektywy 2008/48 w świetle zasady skuteczności należy interpretować w ten sposób, że w wypadku naruszenia przez kredytodawcę przepisu krajowego ustanawiającego okres, w którym wykonanie umowy o kredyt nie może się rozpocząć, powinna istnieć możliwość, po pierwsze, uwzględnienia tego naruszenia z urzędu przez sąd krajowy niezależnie od krajowego przepisu dotyczącego pięcioletniego terminu przedawnienia, a po drugie, ukarania przez ten sąd w drodze unieważnienia umowy kredytu niezależnie od przepisu krajowego, który uzależnia takie unieważnienie od żądania lub przynajmniej wyrażenia zgody przez konsumenta w tym zakresie.

26

W celu udzielenia odpowiedzi na te pytania należy najpierw zbadać, czy przepis państwa członkowskiego, taki jak art. L. 311‑14 kodeksu konsumenckiego, na którego przyjęcie lub utrzymanie w mocy zezwala art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48, jest objęty zakresem stosowania tej dyrektywy. Tylko bowiem pod tym warunkiem krajowe przepisy proceduralne regulujące uwzględnienie z urzędu i nakładanie przez sąd krajowy sankcji za naruszenie przez kredytodawcę takiego przepisu powinny odpowiadać wymogom wynikającym ze wspomnianej dyrektywy.

27

W tym względzie, po pierwsze, z art. 22 ust. 1 dyrektywy 2008/48, interpretowanego w świetle jej motywów 9 i 10 wynika, że jeśli chodzi o umowy o kredyt wchodzące w zakres stosowania tej dyrektywy, przewiduje ona pełną harmonizację i – jak wynika z tytułu rzeczonego art. 22 – ma charakter bezwzględnie wiążący. Wynika z tego, że w dziedzinach, których konkretnie dotyczy ta harmonizacja, państwa członkowskie nie są upoważnione do utrzymywania lub wprowadzania przepisów krajowych innych niż przewidziane w tej dyrektywie (zob. podobnie wyrok z dnia 12 lipca 2012 r., SC Volksbank România, C‑602/10, EU:C:2012:443, pkt 38).

28

Po drugie, art. 14 dyrektywy 2008/48 określa warunki i sposoby korzystania przez konsumenta z prawa odstąpienia od umowy po zawarciu umowy o kredyt, uściślając jednocześnie w ust. 7, że postanowienia tego artykułu nie naruszają przepisów krajowych ustanawiających okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć.

29

Pozostawiając zaś państwom członkowskim możliwość przyjęcia lub utrzymania w mocy przepisów ustanawiających okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć, użycie w art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 zwrotu „nie narusza” oznacza, że pełna i bezwzględnie wiążąca harmonizacja dokonana przez tę dyrektywę w dziedzinie prawa konsumenta do odstąpienia od umowy nie obejmuje warunków rozpoczęcia wykonywania umowy o kredyt, a w szczególności udostępnienia środków kredytobiorcy.

30

Wynika z tego, że art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 ogranicza się do przyznania państwom członkowskim uprawnienia do wprowadzenia przepisów ustanawiających okres, w którym wykonanie umowy o kredyt nie może się rozpocząć, poza ramami systemu ustanowionego przez tę dyrektywę (zob. analogicznie wyroki: z dnia 20 listopada 2014 r., Novo Nordisk Pharma, C‑310/13, EU:C:2014:2385, pkt 25, 29; a także z dnia 19 listopada 2019 r., TSN i AKT, C‑609/17 i C‑610/17, EU:C:2019:981, pkt 49).

31

Ponadto przyjęcie lub utrzymanie przepisu krajowego na podstawie art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 nie może ani wpływać na skuteczne wykonanie przez konsumenta prawa do odstąpienia od umowy, które przysługuje mu na podstawie tego art. 14, ani ograniczać tego wykonania, ani naruszać innych przepisów wspomnianej dyrektywy, jej spójności, czy wytyczonych przez nią celów (zob. analogicznie wyroki: z dnia 20 listopada 2014 r., Novo Nordisk Pharma, C‑310/13, EU:C:2014:2385, pkt 28, 31; a także z dnia 19 listopada 2019 r., TSN i AKT, C‑609/17 i C‑610/17, EU:C:2019:981, pkt 51). Sama okoliczność, że naruszenie przez kredytodawcę takiego przepisu krajowego może pozbawić konsumenta ochrony przyznanej przez prawo krajowe, nie ma w tym względzie znaczenia.

32

Z powyższego wynika, że gdy państwa członkowskie wprowadzają, w ramach korzystania z przyznanego im w art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 uprawnienia, przepisy ustanawiające okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć, krajowe przepisy proceduralne regulujące uwzględnienie z urzędu i nakładanie przez sąd krajowy sankcji za naruszenie przez kredytodawcę takich przepisów należą do kompetencji zachowanej przez państwa członkowskie i nie są one regulowane przez tę dyrektywę ani nie wchodzą w jej zakres stosowania [zob. analogicznie wyroki: z dnia 19 listopada 2019 r., TSN i AKT, C‑609/17 i C‑610/17, EU:C:2019:981, pkt 52; a także z dnia 10 czerwca 2021 r., Land Oberösterreich (Pomoc mieszkaniowa), C‑94/20, EU:C:2021:477, pkt 47].

33

W tych okolicznościach, po pierwsze, nie ma potrzeby dokonywania oceny, czy zasada skuteczności stoi na przeszkodzie krajowym przepisom proceduralnym regulującym uwzględnienie z urzędu przez sąd krajowy naruszenia przez kredytodawcę przepisu prawa krajowego wchodzącego w zakres możliwości pozostawionej państwom członkowskim w art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48. Po drugie, takiego przepisu prawa krajowego nie można uznać za „przyjęty zgodnie z” rzeczoną dyrektywą w rozumieniu jej art. 23, w związku z czym nie ma potrzeby dokonywania wykładni tego artykułu w celu ustalenia, czy stoi on na przeszkodzie systemowi sankcji mających zastosowanie w przypadku naruszenia wspomnianego przepisu prawa krajowego.

34

W świetle powyższych rozważań na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, iż art. 14 ust. 7 dyrektywy 2008/48 należy interpretować w ten sposób, że krajowe przepisy proceduralne regulujące uwzględnienie z urzędu i nakładanie przez sąd krajowy sankcji za naruszenie przez kredytodawcę przepisu krajowego przewidującego okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć, nie są objęte zakresem stosowania tej dyrektywy.

35

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 14 ust. 7 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/48/WE z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylającej dyrektywę Rady 87/102/EWG

należy interpretować w ten sposób, że:

krajowe przepisy proceduralne regulujące uwzględnienie z urzędu i nakładanie przez sąd krajowy sankcji za naruszenie przez kredytodawcę przepisu krajowego przewidującego okres, w którym wykonanie umowy nie może się rozpocząć, nie są objęte zakresem stosowania tej dyrektywy.