–

w imieniu XS, HD, JW – J.‑C. Woicke, Rechtsanwalt,

–

w imieniu LOT Polish Airlines – C. Hess, Rechtsanwältin,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – M. Heller oraz S. Noë, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy trzema pasażerami, JW, HD i XS, a przewoźnikiem lotniczym LOT Polish Airlines w przedmiocie zapłaty odszkodowania z tytułu opóźnienia lotu.

3

Motywy 15 i 16 rozporządzenia nr 1215/2012 mają następujące brzmienie:

4

Zawarty w sekcji 1 rozdziału II tego rozporządzenia, zatytułowanej „Przepisy ogólne”, jego art. 4 stanowi w ust. 1:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania [miejsce zamieszkania lub siedzibę] na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

5

Artykuł 7 tego rozporządzenia, należący do sekcji 2 rozdziału II rzeczonego rozporządzenia, zatytułowanej „Jurysdykcja szczególna”, stanowi:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania [miejsce zamieszkania lub siedzibę] na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim:

[…]”.

6

Artykuł 7 rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 (Dz.U. 2004, L 46, s. 1), zatytułowany „Prawo do odszkodowania”, stanowi w ust. 1:

„W przypadku odwołania do niniejszego artykułu pasażerowie otrzymują odszkodowanie w wysokości:

Przy określaniu odległości podstawą jest ostatni cel lotu, do którego przybycie pasażera nastąpi po czasie planowego przylotu na skutek opóźnienia spowodowanego odmową przyjęcia na pokład lub odwołaniem lotu”.

7

Powodowie w postępowaniu głównym dokonali jednej rezerwacji u przewoźnika lotniczego Lufthansa AG na planowany na dzień 27 kwietnia 2019 r. lot z Warszawy (Polska) do Malé (Malediwy), z przesiadką we Frankfurcie nad Menem (Niemcy).

8

Pierwszy lot częściowy w ramach tego lotu, łączący Warszawę z Frankfurtem nad Menem, był obsługiwany przez LOT Polish Airlines. Z powodu opóźnionego odlotu powodowie w postępowaniu głównym wylądowali z opóźnieniem we Frankfurcie nad Menem i nie zdążyli na lot przesiadkowy do Malé, obsługiwany przez Lufthansę. Dotarli oni do miejsca docelowego, Malé, z opóźnieniem wynoszącym ponad 4 godziny.

9

Powodowie w postępowaniu głównym wnieśli na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 do Amtsgericht Frankfurt (sądu rejonowego we Frankfurcie nad Menem, Niemcy) o zasądzenie od LOT Polish Airlines odszkodowania w wysokości 600 EUR na rzecz każdego z nich, jako że odległość między Warszawą a Malé przekracza 3500 km, oraz o zwrot kosztów zastępstwa procesowego.

10

Orzeczeniem z dnia 29 kwietnia 2020 r. sąd ten odrzucił to żądanie jako niedopuszczalne, uznając, że w świetle przepisów rozporządzenia nr 1215/2012, zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał, nie jest on właściwy do rozpoznania sporu, ponieważ ani miejsce odlotu, ani miejsce przylotu przewidziane w rozpatrywanej umowie przewozu nie znajdowały się w jego obszarze właściwości.

11

Powodowie w postępowaniu głównym odwołali się od tego orzeczenia do sądu odsyłającego, Landgericht Frankfurt am Main (sądu krajowego we Frankfurcie nad Menem, Niemcy). Ich zdaniem sąd pierwszej instancji może oprzeć swoją jurysdykcję międzynarodową na art. 7 pkt 1 lit. b) rozporządzenia (UE) nr 1215/2012. Okoliczność, że Warszawa i Malé stanowią miejsca wykonania zobowiązania wynikającego ze wspomnianej umowy przewozu, nie wyklucza jego zdaniem tego, że mogą istnieć inne miejsca, które można również uznać za miejsca wykonania tego zobowiązania w rozumieniu tego przepisu.

12

Sąd odsyłający uważa, że Amtsgericht Frankfurt (sąd rejonowy we Frankfurcie nad Menem) ma jurysdykcję międzynarodową do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu na podstawie art. 7 pkt 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012 tylko wtedy, jeśli miejsce przylotu pierwszego lotu częściowego, czyli Frankfurt nad Menem, może zostać uznane za „miejsce wykonania” zobowiązania wynikającego z rozpatrywanej umowy przewozu.

13

W tych okolicznościach Landgericht Frankfurt am Main (sąd krajowy we Franfurcie nad Menem) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy art. 7 ust. 1 lit. b) rozporządzenia [nr 1215/2012] należy interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu, który charakteryzuje istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy obejmującej [i który obejmuje] co najmniej dwa odcinki lotu, miejscem wykonania w rozumieniu tego przepisu może być również miejsce przylotu pierwszego lotu częściowego, jeżeli przewóz w ramach tych lotów częściowych lotu jest wykonywany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych, a powództwo o odszkodowanie wniesione na podstawie rozporządzenia [nr 261/2004] jest związane z opóźnieniem pierwszego lotu częściowego i jest skierowane przeciwko przewoźnikowi lotniczemu obsługującemu pierwszy lot częściowy?”.

14

Poprzez swoje pytanie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu, który charakteryzuje istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy i który obejmuje co najmniej dwa odcinki lotu obsługiwane przez różnych przewoźników lotniczych, w sytuacji gdy powództwo odszkodowawcze wniesione na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 jest związane z opóźnieniem pierwszego lotu częściowego wynikającym z opóźnionego odlotu i jest skierowane przeciwko przewoźnikowi lotniczemu obsługującemu ów pierwszy lot częściowy, miejsce przylotu owego lotu częściowego może być uznawane za „miejsce wykonania” w rozumieniu przywołanego przepisu.

15

Na wstępie należy wyjaśnić, że powództwo wytoczone w postępowaniu głównym jest objęte zakresem pojęcia „spraw dotyczących umowy” w rozumieniu art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 1215/2012. Co się tyczy art. 5 pkt 1 lit. a) rozporządzenia Rady (WE) nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2001, L 12, s. 1), mającego zastosowanie do równoważnych przepisów zawartych w art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 1215/2012, Trybunał orzekł, że pojęcie „umowy lub roszczenia wynikającego z umowy” w rozumieniu tego przepisu obejmuje roszczenie odszkodowawcze pasażerów lotniczych z tytułu dużego opóźnienia lotu łączonego, skierowane na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 przeciwko obsługującemu lot przewoźnikowi lotniczemu, który nie jest kontrahentem danego pasażera (wyrok z dnia 7 marca 2018 r.flightright i in., C‑274/16, C‑447/16 i C‑448/16, EU:C:2018:160, pkt 65), którą to hipotezę spełnia w badanej sprawie Lot Polish Airlines.

16

Zgodnie z brzmieniem art. 7 pkt 1 lit. a) rozporządzenia nr 1215/2012 w sprawach dotyczących umowy osoba, która ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium państwa członkowskiego, może być pozwana w innym państwie członkowskim przed sąd miejsca wykonania zobowiązania leżącego u podstawy powództwa. Do celów stosowania tego przepisu art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie tego rozporządzenia uściśla, że, o ile nie uzgodniono inaczej, w odniesieniu do świadczenia usług miejscem tym jest miejsce w państwie członkowskim, w którym usługi zgodnie z umową były świadczone albo miały być świadczone.

17

Z orzecznictwa Trybunału wynika, że w przypadku wielości miejsc świadczenia usług znajdujących się w różnych państwach członkowskich przez „miejsce wykonania” należy zasadniczo rozumieć miejsce, które wykazuje najściślejszy związek pomiędzy umową a właściwym sądem, a taki najściślejszy związek wykazuje co do zasady miejsce głównego świadczenia. Określenie tego miejsca należy wywieść w miarę możliwości z postanowień samej umowy (wyrok z dnia 7 marca 2018 r.flightright i in., C‑274/16, C‑447/16 i C‑448/16, EU:C:2018:160, pkt 67 i przytoczone tam orzecznictwo).

18

W kwestii tej Trybunał stwierdził w odniesieniu do bezpośredniego lotu pomiędzy dwoma państwami członkowskimi, obsługiwanego przez przewoźnika lotniczego będącego kontrahentem danego pasażera, że miejsce odlotu, jak i miejsce przylotu samolotu muszą być uznane za miejsca głównego świadczenia usług stanowiących przedmiot umowy przewozu lotniczego, tak iż sądem właściwym na podstawie art. 7 pkt 1 lit. b) rozporządzenia nr 1215/2012 do rozpoznawania powództwa o odszkodowanie opartego na powyższej umowie i na rozporządzeniu nr 261/2004 jest, według wyboru powoda, sąd, w obszarze właściwości którego znajduje się miejsce odlotu, albo sąd, w obszarze właściwości którego znajduje się miejsce przylotu samolotu, które to miejsca zostały uzgodnione w umowie (zob. podobnie wyrok z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder, C‑204/08, EU:C:2009:439, pkt 43, 47).

19

Owo rozstrzygnięcie zostało następnie zastosowane przez Trybunał do lotu łączonego, który charakteryzowało istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy i który obejmująje kilka odcinków lotu, na których przewóz jest wykonywany przez dwóch różnych przewoźników lotniczych. Trybunał orzekł przy tym również, że „miejsce wykonania” w rozumieniu tego przepisu może stanowić zarówno miejsce odlotu pierwszego lotu częściowego (postanowienie z dnia 13 lutego 2020 r., flightright, C‑606/19, EU:C:2020:101, pkt 36), jak i miejsce przylotu drugiego lotu częściowego (wyrok z dnia 7 marca 2018 r., flightright i in., C‑274/16, C‑447/16 i C‑448/16, EU:C:2018:160, pkt 73), i to niezależnie od tego, czy powództwo odszkodowawcze wniesione na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 zostało skierowane przeciwko przewoźnikowi lotniczemu obsługującemu sporny lot częściowy, czy też przeciwko niebędącemu tym przewoźnikiem kontrahentowi poszkodowanego pasażera.

20

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że powództwo odszkodowawcze zostało wniesione wyłącznie z powodu opóźnionego odlotu z miejsca odlotu pierwszego lotu częściowego, którego dotyczyła umowa przewozu lotniczego będąca przedmiotem postępowania głównego. Miejsce to odpowiada jednemu z miejsc głównego świadczenia usług będących przedmiotem tej umowy i zapewnia tym samym wymagany przez przepisy dotyczące jurysdykcji szczególnej zawarte w art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012 ścisły związek pomiędzy wspomnianą umową a sądem, w którego obszarze właściwości znajduje się wspomniane miejsce.

21

Sąd odsyłający zastanawia się jednak, czy miejsce przylotu pierwszego lotu częściowego może uzasadnić jego jurysdykcję wywodzoną z art. 7 ust. 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012.

22

W kwestii tej należy zauważyć, że – jak przypomniano w pkt 17 niniejszego wyroku – w przypadku wielości miejsc świadczenia usług znajdujących się w różnych państwach członkowskich miejscem, które zapewnia najściślejszy związek pomiędzy umową a sądem właściwym, jest w szczególności miejsce, gdzie zgodnie z umową ma nastąpić główne świadczenie usług (zob. podobnie wyrok z dnia 9 lipca 2009 r., Rehder, C‑204/08, EU:C:2009:439, pkt 38).

23

Z orzecznictwa tego, a zwłaszcza z użycia słowa „w szczególności” wynika, że główne miejsca świadczenia usług, zidentyfikowane jednocześnie jako pierwsze miejsce odlotu i ostateczne miejsce docelowe, stanowią jedynie niewyczerpujące przykłady miejsc, w których taki łącznik jurysdykcyjny mógłby się skonkretyzować. Nie można bowiem z góry wykluczyć, że ze względu na szczególne brzmienie postanowień umowy przewozu lotniczego usługi inne niż te świadczone w pierwszym miejscu odlotu i w ostatecznym miejscu docelowym lotu mogą w danym wypadku uzasadniać w kontekście rozpoznania powództwa odszkodowawczego wniesionego na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 jurysdykcję sądów innych niż te, w których obszarze właściwości miejsca te się znajdują, a mianowicie sądów właściwych ze względu na miejsce przesiadki.

24

W niniejszej sprawie sąd odsyłający nie wskazuje elementów umowy, które mogłyby uzasadniać, dla celów efektywnej organizacji postępowania, istnienie wystarczająco bliskiego związku między okolicznościami faktycznymi sporu w postępowaniu głównym a jego jurysdykcją. Wobec braku takiego wskazania „miejscem wykonania” w rozumieniu art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012 może zatem być miejsce odlotu pierwszego lotu częściowego jako jedno z miejsc głównego świadczenia usług będących przedmiotem umowy przewozu lotniczego rozpatrywanej w postępowaniu głównym.

25

Wniosek ten jest zgodny z celami bliskości geograficznej i prawidłowego administrowania wymiarem sprawiedliwości, o których mowa w motywie 16 rozporządzenia nr 1215/2012, ponieważ Trybunał orzekł już, że w przypadku lotu łączonego, który charakteryzuje istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy i który obejmuje kilka odcinków lotu, miejsce odlotu pierwszego lotu częściowego zapewnia wymagany przez przepisy jurysdykcji szczególnej zawarte w art. 7 pkt 1 rozporządzenia nr 1215/2012 ścisły związek pomiędzy umową przewozu lotniczego a właściwym sądem (zob. podobnie postanowienie z dnia 13 lutego 2020 r., flightright, C‑606/19, EU:C:2020:101, pkt. 31).

26

Jest on również zgodny z zasadą przewidywalności przepisów o jurysdykcji zawartych w rozporządzeniu nr 1215/2012, ponieważ pozwala zarówno powodowi, jak i pozwanemu na zidentyfikowanie sądów właściwych ze względu na miejsce odlotu pierwszego lotu częściowego wskazanego w umowie przewozu lotniczego jako sądów, do których można wnieść powództwo odszkodowawcze na podstawie rozporządzenia nr 261/2004.

27

W świetle całokształtu powyższych rozważań art. 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu, który charakteryzuje istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy i który obejmuje co najmniej dwa odcinki lotu obsługiwane przez różnych przewoźników lotniczych, w sytuacji gdy powództwo odszkodowawcze wniesione na podstawie rozporządzenia nr 261/2004 jest związane jedynie z opóźnieniem pierwszego lotu częściowego wynikającym z opóźnionego odlotu i jest skierowane przeciwko przewoźnikowi lotniczemu obsługującemu ów pierwszy lot częściowy, miejsce przylotu owego lotu częściowego nie może być uznawane za „miejsce wykonania” w rozumieniu przywołanego przepisu.

28

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (dziewiąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 7 pkt 1 lit. b) tiret drugie rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych należy interpretować w ten sposób, że w przypadku lotu, który charakteryzuje istnienie jednej potwierdzonej rezerwacji dla całej trasy i który obejmuje co najmniej dwa odcinki lotu obsługiwane przez różnych przewoźników lotniczych, w sytuacji gdy powództwo odszkodowawcze wniesione na podstawie rozporządzenia (WE) nr 261/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lutego 2004 r. ustanawiającego wspólne zasady odszkodowania i pomocy dla pasażerów w przypadku odmowy przyjęcia na pokład albo odwołania lub dużego opóźnienia lotów, uchylającego rozporządzenie (EWG) nr 295/91 jest związane jedynie z opóźnieniem pierwszego lotu częściowego wynikającym z opóźnionego odlotu i jest skierowane przeciwko przewoźnikowi lotniczemu obsługującemu ów pierwszy lot częściowy, miejsce przylotu owego lotu częściowego nie może być uznawane za „miejsce wykonania” w rozumieniu przywołanego przepisu.