–

w imieniu UK i in. oraz IG i in. – M. Tortorella, avvocato,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali M. Cherubini, Procuratore dello Stato, oraz F. Fedeli, avvocato dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – L. Armati oraz L. Malferrari, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 189 akapit trzeci TUE oraz art. 13 i 16 dyrektywy Rady 82/76/EWG z dnia 26 stycznia 1982 r. zmieniającej dyrektywę 75/362/EWG w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji w dziedzinie medycyny, łącznie ze środkami ułatwiającymi skuteczne korzystanie z prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług, oraz dyrektywę 75/363/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącą koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności lekarzy (Dz.U. 1982, L 43, s. 21).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach postępowania toczącego się pomiędzy Presidenza del Consiglio dei Ministri (prezydencją rady ministrów, Włochy), Ministero dell’Economia e delle Finanze (ministerstwem gospodarki i finansów, Włochy), QA, JA, Ministero dell’Istruzione, dell’Università e della Ricerca (ministerstwem edukacji, szkolnictwa wyższego i badań, Włochy) oraz Ministero della Salute (ministerstwem zdrowia, Włochy) a UK i in. oraz IG i in. (zwanymi dalej „lekarzami specjalistami uczestniczącymi w postępowaniu”) w przedmiocie obowiązku wypłacenia tym ostatnim odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu załącznika do dyrektywy Rady 75/363/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącej koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności lekarzy (Dz.U. 1975, L 167, s. 14), zmienionej dyrektywą 82/76 (zwanej dalej „dyrektywą 75/363 w brzmieniu zmienionym”) oraz w przedmiocie naprawienia szkody, jaką w swej ocenie lekarze ci ponieśli w wyniku braku właściwej transpozycji dyrektywy 82/76 w wyznaczonych terminach.

3

Artykuł 2 ust. 1 dyrektywy 75/363 stanowił:

„Państwa członkowskie zagwarantują, by szkolenie prowadzące do uzyskania dyplomu, świadectwa lub innego dokumentu potwierdzającego posiadanie kwalifikacji w zakresie specjalizacji medycznych spełniało co najmniej następujące wymogi:

4

Artykuł 3 tej dyrektywy stanowił:

„1.   Bez uszczerbku dla zasady szkolenia w pełnym wymiarze godzin określonej w art. 2 ust. 1 lit. c) i do chwili podjęcia przez Radę decyzji na podstawie ust. 3 państwa członkowskie mogą zezwolić na przeprowadzanie szkoleń specjalizacyjnych w niepełnym wymiarze godzin, na warunkach określonych przez właściwe organy krajowe, w przypadku gdy ze względu na uzasadnione okoliczności przeprowadzenie szkolenia w pełnym wymiarze godzin byłoby niewykonalne.

2.   Ustęp 1 nie może być podstawą do skrócenia całkowitego okresu szkolenia specjalizacyjnego. Okoliczność, że szkolenie prowadzone jest w niepełnym wymiarze godzin lub że jego uczestnik prowadzi indywidualną działalność zawodową o charakterze zarobkowym, nie może wypływać na obniżenie jakości szkolenia.

3.   Najpóźniej cztery lata po notyfikacji niniejszej dyrektywy Rada podejmie decyzję, czy przepisy ust. 1 i 2 należy utrzymać w mocy, czy zmienić, w świetle ponownej analizy sytuacji i na wniosek Komisji oraz z uwzględnieniem faktu, że możliwość szkolenia w niepełnym wymiarze godzin należy utrzymać w niektórych okolicznościach, które zostaną przeanalizowane oddzielnie dla każdej specjalizacji”.

5

Artykuł 7 wspomnianej dyrektywy miał następujące brzmienie:

„Jako rozwiązanie przejściowe oraz w drodze odstępstwa od art. 2 ust. 1 lit. c) i art. 3 państwa członkowskie, których przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne dopuszczają możliwość przeprowadzania szkoleń specjalizacyjnych w niepełnym wymiarze godzin w momencie notyfikacji niniejszej dyrektywy, mogą kontynuować stosowanie tych przepisów wobec kandydatów, którzy szkolenie specjalizacyjne rozpoczęli nie później niż cztery lata po notyfikacji niniejszej dyrektywy. Okres ten może zostać przedłużony, chyba że Rada podejmie decyzję zgodnie z art. 3 ust. 3”.

6

Dyrektywa 75/363 została notyfikowana państwom członkowskim w dniu 20 czerwca 1976 r.

7

Zgodnie z art. 9 ust. 1 dyrektywy 82/76 art. 2 ust. 1 lit. c) dyrektywy 75/363 otrzymał następujące brzmienie:

„Państwa członkowskie zagwarantują, by szkolenie prowadzące do uzyskania dyplomu, świadectwa lub innego dokumentu potwierdzającego posiadanie kwalifikacji w zakresie specjalizacji medycznych spełniało co najmniej następujące wymogi:

[…]

[…]” [tłumaczenie nieoficjalne, podobnie jak wszystkie cytaty z tej dyrektywy poniżej].

8

Na mocy art. 10 dyrektywy 82/76 art. 3 dyrektywy 75/363 otrzymał następujące brzmienie:

„1.   Bez uszczerbku dla zasady szkolenia w pełnym wymiarze godzin określonej w art. 2 ust. 1 lit. c) i do chwili podjęcia przez Radę decyzji na podstawie ust. 3 państwa członkowskie mogą zezwolić na przeprowadzanie szkoleń specjalizacyjnych w niepełnym wymiarze godzin, na warunkach określonych przez właściwe organy krajowe, w przypadku gdy ze względu na uzasadnione indywidualne okoliczności przeprowadzenie szkolenia w pełnym wymiarze godzin byłoby niewykonalne.

2.   Szkolenie w niepełnym wymiarze godzin musi być przeprowadzane zgodnie z przepisami pkt 2 załącznika do niniejszej dyrektywy na poziomie jakościowo odpowiadającym szkoleniu w pełnym wymiarze godzin. Okoliczność, że szkolenie prowadzone jest w niepełnym wymiarze godzin lub że jego uczestnik prowadzi indywidualną działalność zawodową o charakterze zarobkowym, nie może wypływać na obniżenie jakości szkolenia.

Całkowity czas trwania szkolenia specjalizacyjnego nie może zostać skrócony ze względu na jego prowadzenie w niepełnym wymiarze godzin.

3.   Najpóźniej do dnia 25 stycznia 1989 r. Rada podejmie decyzję, czy przepisy ust. 1 i 2 należy utrzymać, czy zmienić, w świetle ponownej analizy sytuacji i na wniosek Komisji oraz z uwzględnieniem tego, że możliwość szkolenia w niepełnym wymiarze godzin należy utrzymać w niektórych okolicznościach, które zostaną przeanalizowane oddzielnie dla każdej specjalizacji”.

9

Na mocy art. 12 dyrektywy 82/76 art. 7 dyrektywy 75/363 otrzymał następujące brzmienie:

„Jako rozwiązanie przejściowe oraz w drodze odstępstwa od art. 2 ust. 1 lit. c) i art. 3 państwa członkowskie, których przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne dopuszczały możliwość przeprowadzania szkoleń specjalizacyjnych w niepełnym wymiarze godzin w momencie notyfikacji [dyrektywy 75/363], mogą kontynuować stosowanie tych przepisów wobec kandydatów, którzy kształcenie specjalizacyjne rozpoczęli nie później niż w dniu 31 grudnia 1983 r.

Każde przyjmujące państwo członkowskie ma prawo wymagać od osób, których dotyczy akapit pierwszy, przedłożenia, oprócz dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji, zaświadczenia stwierdzającego, że przez okres co najmniej trzech kolejnych lat z pięciu lat poprzedzających wydanie zaświadczenia zgodnie z prawem wykonywały one czynności lekarza z tytułem specjalisty w danej dziedzinie”.

10

Na mocy art. 13 dyrektywy 82/76 do dyrektywy 75/363 dodany został załącznik, zatytułowany „Charakterystyka szkolenia specjalizacyjnego lekarzy w pełnym i niepełnym wymiarze godzin”. Załącznik ten stanowił:

„1.   Szkolenie lekarzy specjalistów w pełnym wymiarze godzin

Tego rodzaju szkolenia prowadzą specjalistyczne placówki akredytowane przez właściwe władze.

Szkolenie obejmuje udział we wszelkiej działalności lekarskiej wydziału, na którym jest prowadzone, w tym dyżury, tak by szkolący się poświęcał na szkolenie praktyczne i teoretyczne cały swój czas przeznaczony na pracę zawodową w ciągu zwykłego tygodnia pracy, przez cały rok, zgodnie z przepisami wydanymi przez właściwe władze. W związku z tym kształcący się lekarze otrzymują odpowiednie wynagrodzenie.

Szkolenie można przerwać z przyczyn takich jak oddelegowanie do służby wojskowej, misje naukowe, ciąża, choroba. Całkowity okres szkolenia nie ulega jednak skróceniu z powodu tych przerw.

2.   Szkolenie lekarzy specjalistów w niepełnym wymiarze godzin

Szkolenie takie spełnia takie same wymogi co szkolenie w pełnym wymiarze godzin; różni się od niego jedynie możliwością ograniczenia w udziale w działalności lekarskiej do okresu równego co najmniej połowie okresu określonego w pkt 1 akapit drugi.

Właściwe władze gwarantują, żeby całkowity okres i jakość szkolenia specjalistów w niepełnym wymiarze godzin nie były niższe niż w przypadku szkolenia w pełnym wymiarze godzin.

Lekarze odbywający szkolenie w niepełnym wymiarze godzin otrzymują odpowiednie wynagrodzenie”.

11

Artykuł 14 dyrektywy 82/76 stanowił:

„Szkolenia specjalizacyjne lekarzy w niepełnym wymiarze godzin rozpoczęte przed dniem 1 stycznia 1983 r. stosownie do art. 3 [dyrektywy 75/363] mogą zostać ukończone zgodnie z przepisami tej dyrektywy”.

12

Zgodnie z art. 16 dyrektywy 82/76:

„Państwa członkowskie podejmą środki niezbędne do wykonania niniejszej dyrektywy najpóźniej do dnia 31 grudnia 1982 r. Niezwłocznie przekażą one Komisji tekst tych przepisów”.

13

Dyrektywa 82/76 została notyfikowana państwom członkowskim w dniu 29 stycznia 1982 r. i – zgodnie z art. 191 akapit drugi traktatu EWG – weszła w życie tego samego dnia.

14

Z dniem 15 kwietnia 1993 r. dyrektywa 75/363 w brzmieniu zmienionym została uchylona dyrektywą Rady 93/16/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. mającą na celu ułatwienie swobodnego przepływu lekarzy i wzajemnego uznawania ich dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji (Dz.U. 1993, L 165, s. 1), która to dyrektywa została z kolei uchylona dyrektywą 2005/36/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 7 września 2005 r. w sprawie uznawania kwalifikacji zawodowych (Dz.U. 2005, L 255, s. 22).

15

Dyrektywa 82/76 została transponowana do prawa włoskiego w drodze decreto legislativo n. 257 – Attuazione della direttiva n. 82/76/CEE del Consiglio del 26 gennaio 1982, recante modifica di precedenti direttive in tema di formazione dei medici specialisti, a norma dell’art. 6 della legge 29 dicembre 1990, n. 428 (dekretu ustawodawczego nr 257 w sprawie transpozycji dyrektywy Rady 82/76/EWG z dnia 26 stycznia 1982 r. zmieniającej wcześniejsze dyrektywy dotyczące szkolenia specjalizacyjnego lekarzy na podstawie art. 6 ustawy nr 428 z dnia 29 grudnia 1990 r. o interesie wspólnotowym) z dnia 8 sierpnia 1991 r. (GURI nr 191 z dnia 16 sierpnia 1991 r.). Dekret ustawodawczy wszedł w życie 15 dni po jego opublikowaniu, a następnie został zastąpiony decreto legislativo n. 368 – Attuazione della direttiva 93/16/CEE in materia di libera circolazione dei medici e di reciproco riconoscimento dei loro diplomi, certificati ed altri titoli e delle direttive 97/50/CE, 98/21/CE, 98/63/CE e 99/46/CE che modificano la direttiva 93/16/CEE (dekretem ustawodawczym nr 368 w sprawie transpozycji dyrektywy 93/16/EWG mającej na celu ułatwienie swobodnego przepływu lekarzy i wzajemnego uznawania ich dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji oraz dyrektyw 97/50/WE, 98/21/WE, 98/63/WE i 99/46/WE zmieniających dyrektywę 93/16/EWG) z dnia 17 sierpnia 1999 r. (dodatek zwyczajny do GURI nr 250 z dnia 23 października 1999 r.).

16

Artykuł 8.2 dekretu ustawodawczego nr 257 przewidywał, że jego przepisy będą stosowane od roku akademickiego 1991/1992.

17

Wszyscy lekarze specjaliści uczestniczący w postępowaniu odbywali we Włoszech szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie medycyny. Niektórzy z tych lekarzy rozpoczęli szkolenie przed 1982 r., a inni później.

18

W dniu 16 kwietnia 2008 r. lekarze specjaliści uczestniczący w postępowaniu wnieśli do Tribunale di Roma (sądu w Rzymie, Włochy) skargi przeciwko prezydencji rady ministrów, ministerstwu edukacji, szkolnictwa wyższego i badań, ministerstwu zdrowia oraz ministerstwu gospodarki i finansów, mające na celu zobowiązanie tych organów, po pierwsze, do wypłacenia im odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu załącznika do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym – z tytułu odbytego przez nich szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, a po drugie, do naprawienia szkody, którą w swej ocenie ponieśli w wyniku braku prawidłowej i transpozycji dyrektywy 82/76 w terminie.

19

Wyrokiem wydanym w 2012 r. Tribunale di Roma (sąd w Rzymie) oddalił te żądania.

20

Corte d’appello di Roma (sąd apelacyjny w Rzymie, Włochy), do którego wniesiono apelacje od tego wyroku, wyrokiem z dnia 27 września 2016 r. utrzymał ów wyrok w mocy w odniesieniu do lekarzy specjalistów, którzy rozpoczęli szkolenie przed rokiem akademickim 1983/1984, a także lekarzy, którzy odbyli szkolenie specjalizacyjne nieprzewidziane w dyrektywie 75/363 w brzmieniu zmienionym.

21

Prezydencja rady ministrów wniosła odwołanie od tego wyroku do sądu odsyłającego, czyli Corte suprema di cassazione (sądu kasacyjnego, Włochy). Ponadto pewna liczba lekarzy specjalistów uczestniczących w postępowaniu wniosła odwołanie wzajemne od tego wyroku.

22

Sąd odsyłający stwierdza, że sprawy w postępowaniu głównym dotyczą oceny systemu prawnego mającego zastosowanie do lekarzy specjalistów, którzy rozpoczęli szkolenie specjalizacyjne przed 1 stycznia 1983 r. i zakończyli je po tym dniu. Sąd ten wskazuje, że po ogłoszeniu wyroku z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in. (C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32) wyszczególnił on na podstawie tego wyroku różne sytuacje, w jakich mogą znajdować się lekarze specjaliści. W szczególności lekarze specjaliści, którzy rozpoczęli szkolenie przed wejściem w życie dyrektywy 82/76, czyli przed 29 stycznia 1982 r., nie mają prawa do żadnego wynagrodzenia z tytułu odbytego szkolenia.

23

W tym wypadku w różnych izbach sądu odsyłającego istnieje rozbieżność interpretacyjna co do tego, czy lekarze, którzy odbyli szkolenie specjalizacyjne w dziedzinie medycyny, tacy jak lekarze specjaliści uczestniczący w postępowaniu, mogą ubiegać się na podstawie prawa Unii o wynagrodzenie z tytułu szkolenia rozpoczętego przed wejściem w życie dyrektywy 82/76.

24

W tych okolicznościach Corte suprema di cassazione (sąd kasacyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

25

Sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału o rozpoznanie niniejszej sprawy w trybie przyspieszonym na podstawie art. 105 § 1 regulaminu postępowania przed Trybunałem. W uzasadnieniu swojego wniosku sąd ten podnosi, że z uwagi na rozbieżności w dokonywanej przez poszczególne izby Corte suprema di cassazione (sądu kasacyjnego) wykładni przepisów prawa Unii mających zastosowanie w niniejszej sprawie, a także znaczną liczbę sporów zawisłych przed tym sądem, świadczących o sytuacji poważnej i ciągłej niepewności co do zakresu ochrony sądowej praw, które zainteresowani wywodzą z prawa Unii, istnieje interes w szybkim rozproszeniu wątpliwości co do prawidłowej wykładni tych przepisów, a także w usunięciu w ten sposób poważnej niepewności co do kwestii fundamentalnych o znaczeniu krajowym, w tym kwestii konstytucyjnych, takich jak te leżące u podstaw pytań prejudycjalnych.

26

Z art. 105 § 1 regulaminu postępowania wynika, że na wniosek sądu odsyłającego lub w wyjątkowych przypadkach z urzędu, jeżeli charakter sprawy wymaga niezwłocznego rozstrzygnięcia, prezes Trybunału może postanowić, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, o rozpatrzeniu odesłania prejudycjalnego w trybie przyspieszonym, stanowiącym odstępstwo od przepisów regulaminu.

27

W dniu 14 grudnia 2020 r. prezes Trybunału postanowił, po zapoznaniu się ze stanowiskiem sędziego sprawozdawcy i rzecznika generalnego, oddalić wniosek o rozpoznanie sprawy w trybie przyspieszonym.

28

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika bowiem, że znaczna liczba osób lub sytuacji prawnych, których może dotyczyć orzeczenie sądu odsyłającego, które ma zapaść w wyniku skierowania sprawy do Trybunału w trybie prejudycjalnym, sama w sobie nie stanowi wyjątkowej okoliczności uzasadniającej zastosowanie trybu przyspieszonego. To samo dotyczy znacznej liczby postępowań, które mogą zostać zawieszone do czasu wydania przez Trybunał orzeczenia w trybie prejudycjalnym (wyrok z dnia 2 września 2021 r., OTP Jelzálogbank i in., C‑932/19, EU:C:2021:673, pkt 23 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Z orzecznictwa Trybunału wynika również, że sam bez wątpienia uzasadniony interes jednostek w możliwie jak najszybszym ustaleniu zakresu uprawnień, jakie wywodzą one z prawa Unii, nie pozwala na wykazanie istnienia wyjątkowej okoliczności w rozumieniu art. 105 § 1 regulaminu postępowania (wyrok z dnia 11 listopada 2021 r., Energieversorgungscenter Dresden‑Wilschdorf, C‑938/19, EU:C:2021:908, pkt 43).

30

Ponadto należy uściślić, że rozbieżność co do wykładni przepisu prawa Unii między sądami krajowymi nie może sama w sobie wystarczyć do uzasadnienia, by wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym podlegał rozpoznaniu w trybie przyspieszonym. Znaczenie zapewnienia jednolitego stosowania w całej Unii Europejskiej wszystkich przepisów wchodzących w skład jej porządku prawnego jest bowiem nierozerwalnie związane z każdym wnioskiem złożonym na mocy art. 267 TFUE (wyrok z dnia 2 września 2021 r., OTP Jelzálogbank i in., C‑932/19, EU:C:2021:673, pkt 24 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

Co więcej, o ile zgodnie z orzecznictwem w wypadku, gdy w sprawie pojawiają się poważne wątpliwości co do zasadniczych kwestii związanych z konstytucyjnym prawem krajowym oraz z prawem Unii, może okazać się konieczne, w świetle szczególnych okoliczności takiej sprawy, niezwłoczne jej rozstrzygnięcie zgodnie z art. 105 § 1 regulaminu postępowania (postanowienie prezesa Trybunału z dnia 19 października 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, niepublikowane,EU:C:2018:851, pkt 10 i przytoczone tam orzecznictwo), o tyle jednak z wniosku sądu odsyłającego o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym nie wynika, by okoliczności przytoczone w pkt 25 niniejszego wyroku, dotyczące zasadniczo zakresu ochrony sądowej praw, jakie zainteresowani wywodzą z rozpatrywanych przepisów prawa Unii, mogły uzasadniać zastosowanie trybu przyspieszonego.

32

Na wstępie należy przypomnieć, że w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (wyrok z dnia 26 października 2021 r., PL Holdings, C‑109/20, EU:C:2021:875, pkt 34 i przytoczone tam orzecznictwo).

33

Trybunał orzekł już, że wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym należy dokonywać w ten sposób, że za każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty w 1982 r. i kontynuowany do 1990 r. odbywający to szkolenie lekarze są uprawnieni do odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika (zob. podobnie wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 38).

34

Ponadto Trybunał orzekł, że te same przepisy należy interpretować w ten sposób, że za okres takiego szkolenia wynagrodzenie przysługuje od dnia 1 stycznia 1983 r. do końca okresu szkolenia (zob. podobnie wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 57).

35

W niniejszej sprawie sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy dla celów naprawienia szkody spowodowanej brakiem właściwej i terminowej transpozycji obowiązku zapłaty wynagrodzenia przewidzianego w dyrektywie 82/76 wykładnia prawa Unii przyjęta w ten sposób przez Trybunał odnosi się również do szkoleń rozpoczętych przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r. i kontynuowanych po upływie w dniu 1 stycznia 1983 r. terminu transpozycji tej dyrektywy. W przeciwieństwie bowiem do sytuacji rozpatrywanej w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in. (C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32), niektórzy z lekarzy specjalistów uczestniczących w postępowaniu rozpoczęli specjalizację przed 1982 r., a zatem przed wejściem w życie dyrektywy 82/76.

36

W tych okolicznościach przedstawione pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, trzeba rozumieć w ten sposób, że zmierzają one w istocie do ustalenia, czy wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym należy dokonywać w ten sposób, że po pierwsze, za każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęty przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r. i kontynuowany po upływie w dniu 1 stycznia 1983 r. terminu transpozycji tej dyrektywy odbywający to szkolenie lekarze są uprawnieni do odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika, a po drugie, czy takie odpowiednie wynagrodzenie powinno w tym wypadku zostać wypłacone za cały okres szkolenia, czy wyłącznie od dnia omawianej daty upływu terminu transpozycji.

37

W tym względzie należy przypomnieć, że na podstawie przepisów przytoczonych w poprzednim punkcie, uchylonych z dniem 15 kwietnia 1993 r. na mocy dyrektywy 93/16, lekarze odbywający szkolenie prowadzące do uzyskania dyplomu, świadectwa lub innego dokumentu potwierdzającego posiadanie kwalifikacji lekarza specjalisty, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, byli co do zasady uprawnieni do otrzymania odpowiedniego wynagrodzenia (wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 27).

38

Ponadto spoczywający na państwach członkowskich obowiązek zapewnienia takim lekarzom odpowiedniego wynagrodzenia odnosi się jedynie do specjalizacji lekarskich wspólnych dla wszystkich państw członkowskich albo dla dwóch lub kilku spośród nich oraz wymienionych w art. 5 lub 7 dyrektywy Rady 75/362/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji w dziedzinie medycyny, łącznie ze środkami ułatwiającymi skuteczne korzystanie z prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług (Dz.U. 1975, L 167, s. 1) (wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

39

Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału wynika, że przewidziany w załączniku do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym obowiązek wypłacania wynagrodzenia za okresy szkoleń specjalizacyjnych lekarzy jest jako taki bezwarunkowy i wystarczająco precyzyjny (wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 29 i przytoczone tam orzecznictwo).

40

Co więcej, omawiany obowiązek wypłaty wynagrodzenia, który pierwotnie nie był przewidziany w dyrektywie 75/363, został do niej dodany na mocy dyrektywy 82/76, która weszła w życie w dniu 29 stycznia 1982 r. i która w art. 16 określała termin wdrożenia jej przepisów przez państwa członkowskie na dzień 31 grudnia 1982 r. (wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 30).

41

Co się tyczy kwestii, czy okresy szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, w pełnym wymiarze godzin lub w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczęte przed wejściem w życie w dniu 29 stycznia 1982 r. dyrektywy 82/76 i kontynuowane po upływie w dniu 1 stycznia 1983 r. terminu transpozycji tej dyrektywy są objęte zakresem stosowania ratione temporis wspomnianej dyrektywy, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału nowy przepis stosuje się od dnia wejścia w życie aktu, który go wprowadza, i choć nie stosuje się go do sytuacji prawnych powstałych i ostatecznie zakończonych pod rządami dawnej ustawy, stosuje się go do przyszłych skutków tych sytuacji oraz do nowych sytuacji prawnych. Inaczej jest w sytuacji, gdy wraz z nowym przepisem zostają wydane przepisy szczególne, które określają konkretnie jego warunki stosowania w czasie, przyznając mu moc wsteczną (zob. podobnie wyrok z dnia 15 stycznia 2019 r., E.B., C‑258/17, EU:C:2019:17, pkt 50 i przytoczone tam orzecznictwo).

42

W tym względzie należy stwierdzić, że wpisanie się w placówce świadczącej szkolenia specjalizacyjne przed wejściem w życie w dniu 29 stycznia 1982 r. dyrektywy 82/76 w celu uczestniczenia w szkoleniu zgodnie z obowiązującymi wówczas warunkami prowadziło do powstania sytuacji prawnej ostatecznie ukształtowanej z dniem wejścia w życie tej dyrektywy.

43

Tego rodzaju wpis, a także związane z nim okresy szkolenia nie mogą zatem, w braku przepisów szczególnych w tym zakresie w dyrektywie 82/76, zostać objęte zakresem stosowania tej dyrektywy w odniesieniu do okresu poprzedzającego upływ terminu transpozycji tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 stycznia 2019 r., E.B., C‑258/17, EU:C:2019:17, pkt 52 i przytoczone tam orzecznictwo).

44

Dopiero upływ terminu transpozycji dyrektywy 82/76, który nastąpił dnia 1 stycznia 1983 r., spowodował objęcie zakresem stosowania prawa Unii skutków wpisu dokonanego przed wejściem w życie tej dyrektywy (zob. analogicznie wyrok z dnia 15 stycznia 2019 r., E.B., C‑258/17, EU:C:2019:17, pkt 53 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

Natomiast jeśli chodzi o szkolenia odbywane po upływie terminu transpozycji tej dyrektywy w dniu 1 stycznia 1983 r., wpis taki nadal wywierał skutki przez cały okres tych szkoleń po wspomnianej dacie upływu terminu transpozycji.

46

Należy zatem przyjąć, że sytuacja lekarza, który złożył wniosek o odbycie szkolenia specjalizacyjnego lekarzy w placówce przeprowadzającej takie szkolenia przed 29 stycznia 1982 r., stanowi sytuację powstałą przed wejściem w życie dyrektywy 82/76, lecz której przyszłe skutki są regulowane przez tę dyrektywę od dnia upływu terminu transpozycji tej dyrektywy w dniu 1 stycznia 1983 r.

47

W konsekwencji, ponieważ jak wynika z pkt 34 niniejszego wyroku, za wszelkie szkolenia specjalizacyjne lekarzy w pełnym i niepełnym wymiarze godzin rozpoczęte w 1982 r. powinno przysługiwać w okresie od dnia 1 stycznia 1983 r. do końca odbytego szkolenia odpowiednie wynagrodzenie w rozumieniu załącznika do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym, taki obowiązek wypłaty wynagradzania obowiązuje również na tych samych warunkach w odniesieniu do szkolenia rozpoczętego przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r.

48

Trybunał orzekł już bowiem, że nie można przyjąć, iż przepisy przejściowe zawarte w art. 12 i 14 dyrektywy 82/76 ograniczają w czasie obowiązek wypłacenia lekarzom odpowiedniego wynagrodzenia z tytułu szkolenia specjalizacyjnego lekarzy w niepełnym wymiarze godzin (zob. podobnie wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 33, 35).

49

Co się tyczy ponadto możliwości uzyskania przez lekarzy specjalistów uczestniczących w postępowaniu adekwatnego odszkodowania ze względu na brak transpozycji dyrektywy 82/76 w odniesieniu do okresów szkoleń specjalizacyjnych lekarzy w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy, które rozpoczęły się przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r. i które kontynuowano po upływie terminu transpozycji tej dyrektywy w dniu 1 stycznia 1983 r., należy przypomnieć, że w wypadku gdy wskutek braku przepisów krajowych transponujących dyrektywę 82/76 rezultat przewidziany w tej dyrektywie nie może zostać osiągnięty w drodze wykładni przepisów prawa krajowego zgodnej z prawem Unii, prawo Unii nakłada na państwa członkowskie obowiązek naprawienia szkody, jaką poniosły jednostki w związku z brakiem transpozycji dyrektywy, pod warunkiem spełnienia trzech przesłanek, a mianowicie że naruszona norma prawna ma na celu przyznanie jednostkom praw, których treść można ustalić, że naruszenie jest wystarczająco istotne oraz że istnieje bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem ciążącego na państwie zobowiązania a poniesioną przez poszkodowanych szkodą (zob. podobnie wyrok z dnia 24 stycznia 2018 r., Pantuso i in., C‑616/16 i C‑617/16, EU:C:2018:32, pkt 49 i przytoczone tam orzecznictwo).

50

Do sądu odsyłającego należy zbadanie, czy przesłanki te zostały spełnione, aby na podstawie prawa Unii powstała odpowiedzialność tego państwa członkowskiego.

51

Mając na względzie całość powyższych rozważań, na przedstawione pytania trzeba odpowiedzieć tak, że wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy 75/363 w brzmieniu zmienionym należy dokonywać w ten sposób, że za każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczętego przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r. i kontynuowanego po upływie terminu transpozycji tej dyrektywy w dniu 1 stycznia 1983 r. odbywający to szkolenie lekarze są uprawnieni od dnia 1 stycznia 1983 r. do końca okresu szkolenia do odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika, pod warunkiem że omawiane szkolenie dotyczyło specjalizacji lekarskich wspólnych dla wszystkich państw członkowskich albo dla dwóch lub kilku spośród nich oraz wymienionych w art. 5 lub 7 dyrektywy 75/362.

52

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje:

Wykładni art. 2 ust. 1 lit. c), art. 3 ust. 1 i 2 oraz załącznika do dyrektywy Rady 75/363/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. dotyczącej koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych w zakresie działalności lekarzy, w brzmieniu zmienionym dyrektywą Rady 82/76/EWG z dnia 26 stycznia 1982 r., należy dokonywać w ten sposób, że za każdy okres szkolenia specjalizacyjnego lekarzy, zarówno w pełnym, jak i w niepełnym wymiarze godzin, rozpoczętego przed wejściem w życie dyrektywy 82/76 w dniu 29 stycznia 1982 r. i kontynuowanego po upływie terminu transpozycji tej dyrektywy w dniu 1 stycznia 1983 r. odbywający to szkolenie lekarze są uprawnieni od dnia 1 stycznia 1983 r. do końca okresu szkolenia do odpowiedniego wynagrodzenia w rozumieniu tego załącznika, pod warunkiem że omawiane szkolenie dotyczyło specjalizacji lekarskich wspólnych dla wszystkich państw członkowskich albo dla dwóch lub kilku spośród nich oraz wymienionych w art. 5 lub 7 dyrektywy Rady 75/362/EWG z dnia 16 czerwca 1975 r. w sprawie wzajemnego uznawania dyplomów, świadectw i innych dokumentów potwierdzających posiadanie kwalifikacji w dziedzinie medycyny, łącznie ze środkami ułatwiającymi skuteczne korzystanie z prawa przedsiębiorczości i swobody świadczenia usług.