1.

Powodem w postępowaniu głównym jest obywatel grecki, który został zatrudniony przez Komisję Europejską jako członek jej personelu tymczasowego. Pracował on w gabinecie ówczesnego członka Komisji (pozwanego w postępowaniu głównym). W następstwie utraty, jak twierdzi pozwany, zaufania do powoda Komisja postanowiła o rozwiązaniu stosunku pracy z powodem.

2.

Powód jest zdania, że rozwiązanie stosunku pracy wyrządziło mu zarówno szkodę majątkową, jak i krzywdę. Wniósł on więc do Polymeles Protodikeio Athinon (sądu pierwszej instancji w Atenach, Grecja) pozew (cywilny) zawierający żądanie zasądzenia odszkodowania za szkodę majątkową i zadośćuczynienia za krzywdę. Powziąwszy wątpliwości co do swojej właściwości do rozpoznania tej sprawy, Polymeles Protodikeio Athinon (sąd pierwszej instancji w Atenach) skierował do Trybunału szereg pytań. Sąd ten zastanawia się w szczególności, kto w rzeczywistości powinien być stroną pozwaną (były komisarz czy też Unia) oraz przed jakim sądem (przed sądem krajowym czy też przed Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej) należy wszcząć takie postępowanie.

3.

Artykuł 11 Protokołu (nr 7) w sprawie przywilejów i immunitetów Unii Europejskiej (zwanego dalej „protokołem nr 7”), który stanowi załącznik do traktatów UE i FUE, stanowi:

„Na terytorium każdego państwa członkowskiego i bez względu na ich przynależność państwową, urzędnicy i inni pracownicy Unii:

[…]”.

4.

Artykuł 17 tego protokołu ma następujące brzmienie:

„Przywileje, immunitety i inne udogodnienia przyznaje się urzędnikom i innym pracownikom Unii wyłącznie w interesie Unii.

Każda instytucja Unii powinna uchylić immunitet udzielony urzędnikowi lub innemu pracownikowi, kiedy uzna, że uchylenie takiego immunitetu nie jest sprzeczne z interesami Unii”.

5.

Artykuł 19 protokołu nr 7 stanowi, że jego art. 11 i 17 mają zastosowanie do członków Komisji.

6.

Zdaniem sądu odsyłającego w niniejszym sporze znajdują zastosowanie przepisy Kodikas Politikis Dikonomias (greckiego kodeksu postępowania cywilnego) regulujące zakres właściwości sądów krajowych i immunitet jurysdykcyjny przysługujący osobom należącym do określonych kategorii.

7.

Dokładniej rzecz ujmując, zgodnie z art. 3 ust. 2 greckiego kodeksu postępowania cywilnego cudzoziemcy korzystający z immunitetu jurysdykcyjnego nie podlegają jurysdykcji sądów greckich, z wyjątkiem sporów dotyczących praw rzeczowych na nieruchomościach.

8.

Z kolei art. 24 greckiego kodeksu postępowania cywilnego stanowi, że obywatele greccy korzystający z immunitetu jurysdykcyjnego, jak również urzędnicy zatrudnieni za granicą, podlegają jurysdykcji sądów właściwych dla miejsca, w którym zamieszkiwali przed rozpoczęciem wykonywania swoich obowiązków, lub – jeżeli nie mieli miejsca zamieszkania w Grecji – jurysdykcji sądów stolicy państwa.

9.

W dniu 1 listopada 2014 r. powód rozpoczął pracę w Komisji Europejskiej w charakterze członka personelu tymczasowego, zatrudnionego w oparciu o art. 2 lit. c) Warunków zatrudnienia innych pracowników Unii Europejskiej (zwanych dalej „WZIP”) ( 2 ). Sprawował on obowiązki zastępcy szefa gabinetu pozwanego, który objął z kolei stanowisko komisarza.

10.

W kwietniu 2016 r. Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej ds. Zasobów Ludzkich i Bezpieczeństwa poinformowała powoda, że stosunek pracy łączący go z Komisją Europejską zostanie, z powodu utraty przez pozwanego zaufania do powoda, rozwiązany z upływem trzymiesięcznego terminu wypowiedzenia, ze skutkiem od dnia 1 sierpnia 2016 r.

11.

Uznawszy, że przed podjęciem decyzji o rozwiązaniu umowy nie umożliwiono mu skorzystania z prawa do bycia wysłuchanym, powód złożył zażalenie na ową decyzję na podstawie art. 90 regulaminu pracowniczego. To zażalenie zostało oddalone w dniu 29 listopada 2016 r.

12.

W dniu 10 marca 2017 r. powód zaskarżył decyzję o rozwiązaniu jego umowy do Sądu, podnosząc naruszenie jego prawa do bycia wysłuchanym. Sąd, uznawszy zasadność tego zarzutu, wyrokiem z dnia 10 stycznia 2019 r., stwierdził nieważność zaskarżonej decyzji ( 3 ).

13.

Po ogłoszeniu tego wyroku Komisja zapewniła powodowi możliwość bycia wysłuchanym. W dniu 10 kwietnia 2019 r. Komisja wydała nową decyzję w sprawie rozwiązania umowy o zatrudnieniu powoda w charakterze członka personelu tymczasowego. Na tę decyzję powód złożył zażalenie, które zostało oddalone decyzją Komisji z dnia 14 sierpnia 2019 r.

14.

W dniu 2 grudnia 2019 r. powód wniósł do Sądu skargę o stwierdzenie nieważności nowej decyzji o rozwiązaniu jego umowy. Wyrokiem z dnia 13 stycznia 2021 r. Sąd oddalił tę skargę ( 4 ).

15.

Równolegle, w dniu 13 września 2017 r., powód wytoczył przeciwko pozwanemu powództwo przed Polymeles Protodikeio Athinon (sądem pierwszej instancji w Atenach).

16.

W postępowaniu przed tym sądem powód podniósł, że pozwany wygłosił wobec niego obraźliwe oświadczenia dotyczące niewłaściwego wykonywania obowiązków. To zachowanie miało wyrządzić powodowi zarówno szkodę majątkową, jak i krzywdę. Pierwsza z nich przyjęła formę utraty wynagrodzenia w kwocie 452299,32 EUR należnego od Komisji Europejskiej za okres od dnia 1 listopada 2016 r. do dnia 31 października 2019 r. Krzywdę wynikającą z uszczerbku dla reputacji powoda, który to uszczerbek szkodzi jego przyszłej karierze w instytucjach i organach Unii, powód wycenił na 600000 EUR. W związku z tym powód wniósł do sądu krajowego o zobowiązanie pozwanego, w drodze orzeczenia opatrzonego rygorem natychmiastowej wykonalności, do naprawienia wyrządzonej powodowi szkody majątkowej oraz krzywdy, wycofania pewnych oświadczeń, które miały być dla niego obraźliwe, oraz pokrycia kosztów postępowania.

17.

Sąd odsyłający zauważa, że pozew został wniesiony przeciwko byłemu komisarzowi, który – mimo iż jest obywatelem greckim – korzysta, na podstawie art. 343 TFUE oraz art. 11, 17 i 19 protokołu nr 7, z immunitetu jurysdykcyjnego. W przedstawionym przed sądem odsyłającym oświadczeniu z dnia 22 grudnia 2017 r. Dyrekcja Generalna Komisji Europejskiej ds. Zasobów Ludzkich i Bezpieczeństwa stwierdziła, co następuje: „[Pozwany] […] korzysta jako członek Komisji z immunitetu w odniesieniu do dokonanych przez niego czynności służbowych, obejmującego również słowa wypowiedziane lub napisane, zgodnie z art. 11 i 19 [protokołu nr 7]. Immunitet może zostać uchylony przez kolegium komisarzy na wniosek sądu krajowego, pod warunkiem że takie uchylenie nie jest sprzeczne z interesami Unii”.

18.

W tych okolicznościach, powziąwszy wątpliwości co do właściwej wykładni stosownych uregulowań prawa Unii, Polymeles Protodikeio Athinon (sąd pierwszej instancji w Atenach) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

19.

Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez powoda, pozwanego i Komisję.

20.

Moim zdaniem w analizowanej sprawie istotę problemu uchwycono w pytaniu czwartym: należy bowiem wskazać prawidłową stronę pozwaną i ustalić, jaki sąd jest właściwy do rozpoznania sprawy, w której były członek personelu instytucji Unii domaga się naprawienia szkody majątkowej i zadośćuczynienia krzywdzie, które miał ponieść wskutek zachowania byłego członka owej instytucji. Analizę rozpocznę zatem od tego pytania. Następnie zbadam trzy pierwsze pytania przedstawione przez sąd odsyłający, jednak uczynię to jedynie dla pełności wywodu, ponieważ w świetle odpowiedzi, jakiej proponuję udzielić na pytanie czwarte, udzielenie odpowiedzi na owe pozostałe pytania staje się zbędne.

21.

Poprzez pytanie czwarte sąd odsyłający zmierza do ustalenia, czy Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do rozpoznania skargi o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej przeciwko byłemu komisarzowi, takiej jak powództwo będące przedmiotem postępowania głównego.

22.

W tym pytaniu powiązano ze sobą dwa odrębne zagadnienia, mianowicie kwestię tożsamości strony pozwanej oraz kwestię forum. Przeciwko komu powód ma wszcząć postępowanie zawierające żądanie naprawienia zarzucanej szkody majątkowej i zadośćuczynienia zarzucanej krzywdzie (przeciwko byłemu komisarzowi czy też przeciwko Unii), jak również przed jakim sądem (sądem krajowym czy też Trybunałem Sprawiedliwości Unii Europejskiej) należy wszcząć takie postępowanie. Dodatkowo pojawia się tutaj także trzecia kwestia, o której nic się jednak nie wspomina, a która nie tylko wiąże się z dwoma pierwszymi kwestiami, lecz nawet jest od niej wcześniejsza, zaś bez jej rozstrzygnięcia trudno jest określić tożsamość strony pozwanej, jak i forum; owa kwestia dotyczy ustalenia, jakim dokładnie czynem powodowi miała zostać wyrządzona szkoda. Z tytułu jakiego konkretnie bezprawnego zachowania żąda się odszkodowania i zadośćuczynienia?

23.

W niniejszej sekcji zajmę się najpierw zidentyfikowaniem prawidłowej strony pozwanej, której można przypisać zachowanie zdające się wypełniać znamiona czynu niedozwolonego skutkującego wyrządzeniem powodowi szkody i krzywdy (zob. śródtytuł 1 poniżej). Po zidentyfikowaniu charakteru bezprawnego zachowania, a tym samym po wskazaniu prawidłowej strony pozwanej, stanie się jasne, jaki sąd jest właściwy do rozpoznania tego rodzaju sprawy (zob. śródtytuł 2 poniżej).

24.

Zgodnie z art. 11 protokołu nr 7 na terytorium każdego państwa członkowskiego urzędnicy i inni pracownicy Unii „korzystają z immunitetu jurysdykcyjnego co do dokonanych przez nich czynności służbowych”. Z rzeczonego immunitetu korzystają oni „również po zakończeniu pełnienia funkcji”. To postanowienie znajduje zastosowanie, na mocy art. 19 protokołu nr 7, do członków Komisji.

25.

W związku z tym, co się tyczy czynności służbowych, wobec członków personelu (i komisarzy) nie może się toczyć postępowanie sądowe, chyba że odpowiednia instytucja Unii zdecyduje o uchyleniu immunitetu.

26.

Według Trybunału wymóg, że czynność musi mieć charakter służbowy, oznacza, iż chodzi o takie czynności, „które – z uwagi na istnienie bezpośredniego związku o charakterze wewnętrznym – muszą być podjęte, aby możliwe było wykonywanie zadań powierzonych instytucjom” ( 5 ). Innymi słowy, art. 11 protokołu nr 7 dotyczy czynności, które „ze swej natury świadczą o tym, że osoba, która powołuje się na immunitet, uczestniczy w wykonywaniu zadań instytucji, do której przynależy” ( 6 ).

27.

Rzeczony immunitet jest więc ograniczony pod względem funkcjonalnym. Musi istnieć wystarczająco bliska więź (bezpośredni związek) między zadaniami powierzonymi instytucjom a działaniami lub czynnościami dokonywanymi przez urzędnika Unii. Jeśli jednak ta przesłanka jest spełniona, to przyznany immunitet rozciąga się na dokonywane czynności niezależnie od dziedziny prawa (karnego, administracyjnego, cywilnego lub jakiegokolwiek innego) oraz niezależnie od tego, czy owe czynności są w istocie zgodne z prawem ( 7 ). Niemniej, jak jasno wynika z art. 340 akapit czwarty TFUE i z art. 11 protokołu nr 7, członkowie personelu (tymczasowego), którzy dopuścili się czynu niedozwolonego, mogą ponosić odpowiedzialność wobec Unii, a tym samym podlegać odpowiednim procedurom przewidzianym w art. 22 regulaminu pracowniczego i art. 11 WZIP.

28.

Wyjąwszy to ogólne rozgraniczenie, rozstrzygnięcie, czy dana czynność dokonana przez członka personelu miała charakter służbowy, w bardzo dużym stopniu zależy od konkretnych okoliczności. Z pewnością nie da się uznać, że decyduje o tym miejsce jej podjęcia: fakt, że czynności dokonano w pomieszczeniach instytucji Unii, podczas podróży służbowej lub w ramach wydarzenia związanego z pracą, nie pozwala sam z siebie na przyjęcie, iż owa czynność miała charakter służbowy ( 8 ). To samo tyczy się na przykład obraźliwych lub znieważających wypowiedzi kierowanych przez członka personelu Unii do innej osoby, przejawów mobbingu lub molestowania seksualnego, czy też naruszeń przepisów lokalnych w dziedzinie zdrowia publicznego i bezpieczeństwa, w przypadku których można argumentować, że są one niezbędne dla skutecznego wykonywania działań przez daną osobę. Okoliczność, że do tego rodzaju niefortunnych zdarzeń może dochodzić w miejscu pracy i że mogą one dotyczyć współpracowników danej osoby, z pewnością nie oznacza jednak, iż automatycznie należy im przypisywać charakter służbowy.

29.

Tym samym jedynym kryterium pozostaje ścisły związek z zadaniami powierzonymi instytucjom; prościej rzecz ujmując, chodzi tutaj o argument bliskości. W istocie luźny i czysto przypadkowy związek między dokonanymi czynnościami a wykonywaniem obowiązków służbowych przez członków personelu nie wystarcza dla uznania, że przysługuje im immunitet jurysdykcyjny ( 9 ). Swoim zakresem ów immunitet obejmuje jedynie czynności, których rację bytu stanowią obowiązki służbowe pełnione przez danego członka personelu; w jego zakres nie wchodzą natomiast czynności, które mogły być dokonane także w innym kontekście o charakterze pozasłużbowym.

30.

Na płaszczyźnie procesowej to do sądu krajowego rozpoznającego spór (lub do jakiegokolwiek innego właściwego organu krajowego) należeć będzie zbadanie istotnych okoliczności faktycznych w celu ustalenia, czy dana czynność dokonana przez członka personelu miała charakter służbowy. Prawdą jest, że przeprowadzenie takiej oceny nie zawsze będzie łatwym zadaniem, ponieważ wymaga to pewnej wiedzy na temat kompetencji i wewnętrznej organizacji instytucji Unii. Niemniej jednak w przypadku gdy taka kwestia jest zawisła przed sądem krajowym lub gdy ów sąd staje ostatecznie, w trybie kontroli sądowej, przed koniecznością jej rozstrzygnięcia, zawsze dopuszczalne jest wystąpienie z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE w celu uzyskania wskazówek dotyczących wykładni art. 11 protokołu nr 7 ( 10 ).

31.

W kontekście niniejszej sprawy większość z tych ogólnych rozważań zdaje się mieć jednak, z dwóch powodów, dość hipotetyczny charakter.

32.

Po pierwsze, w świetle okoliczności faktycznych sprawy przedstawionych przez sąd odsyłający kwestia tego, czy czynności dokonane przez pozwanego miały charakter „służbowy”, najpewniej w ogóle nie ujawni się w ramach niniejszego postępowania.

33.

Zgodnie bowiem z ustaleniami sądu odsyłającego, które zostały w tym względzie potwierdzone w uwagach przedstawionych przez powoda, szkoda zarzucana przez powoda wynika z faktu rozwiązania z nim stosunku pracy. Tym samym wydaje się, że to decyzja Komisji o rozwiązaniu umowy z powodem stanowi zdarzenie powodujące powstanie zarzucanej szkody. Komisarz z pewnością odcisnął swoje piętno na procedurze, która zakończyła się rozwiązaniem stosunku pracy z powodem, lecz ostateczna decyzja w tym przedmiocie została przyjęta w dniu 27 kwietnia 2016 r. przez dyrektora generalnego Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. Zasobów Ludzkich i Bezpieczeństwa. Jak słusznie bowiem zauważył Sąd w wyroku w sprawie zapoczątkowanej skargą wniesioną przez powoda, Komisja mogła również – niezależnie od faktu utraty przez pozwanego zaufania do powoda – postanowić o podjęciu środków innych aniżeli rozwiązanie stosunku pracy, na przykład o przeniesieniu powoda na inne stanowisko w Komisji ( 11 ).

34.

Innymi słowy, badanie, czy czynności dokonane przez pozwanego miały charakter „służbowy”, byłoby istotne, gdyby szkoda wynikała bezpośrednio z tych czynności lub była z nimi bezpośrednio związana. Niemniej jednak w niniejszej sprawie ciąg zdarzeń jest inny: decyzja Komisji o rozwiązaniu umowy z powodem została wydana, z jednej strony, po dokonaniu czynności przez komisarza oraz, z drugiej strony, przed wystąpieniem zarzucanej szkody; tym samym jej wydanie przerywa bezpośredni związek przyczynowy między tymi dwoma zdarzeniami. Wydaje się, że kwestionowane przez powoda zachowanie nie stanowi bezpośredniej i decydującej przyczyny szkody ( 12 ).

35.

Krótko mówiąc, ciąg zdarzeń zdaje się wyglądać w ten sposób: „utrata zaufania przez komisarza – decyzja Komisji – zarzucana szkoda”. Nie prezentuje się on natomiast następująco: „zarzucany komisarzowi czyn niedozwolony – zarzucana szkoda”. W takich okolicznościach nie jest dla mnie jasne, dlaczego należałoby w ogóle badać zakres przysługującego pozwanemu immunitetu, skoro czynem powodującym zarzucaną szkodę (zarówno szkodę majątkową, przyjmującą formę utraty wynagrodzenia wypłacanego przez Komisję, jak i krzywdę, przyjmującą formę uszczerbku dla reputacji powoda) ( 13 ), jest w istocie wydanie decyzji urzędowej przez instytucję Unii, a konkretnie przez Komisję. Prawidłową stroną pozwaną jest w takiej sytuacji niewątpliwie podmiot dokonujący tej drugiej czynności, czyli Komisja (czy raczej Unia Europejska reprezentowana przez Komisję).

36.

Po drugie, nawet gdyby założyć, że zbadanie charakteru czynności dokonanych przez pozwanego jest rzeczywiście niezbędne do tego, by sąd krajowy mógł rozstrzygnąć zawisły przed nim spór, co – jak wynika z przedstawionych bezpośrednio powyżej rozważań – nie wydaje się jednak mieć miejsca, to dość jasne jest, iż owe dokonane przez pozwanego czynności miały charakter służbowy. Ani z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, ani z uwag przedstawionych przez powoda nie wynika bowiem, że zarzucana szkoda jest rezultatem czynności, które nie są bezpośrednio związane z wykonywaniem przez pozwanego jego (ówczesnych) obowiązków służbowych komisarza.

37.

W rzeczywistości wygląda na to, że jest wprost przeciwnie. Wydaje się, że zarzucana szkoda wypływa zasadniczo z faktu rozwiązania stosunku pracy będącego konsekwencją oświadczenia przez pozwanego, iż utracił on zaufanie do powoda. W świetle przyczyn, dla których powód domaga się naprawienia szkody majątkowej i krzywdy, jak również kwot żądanego odszkodowania i zadośćuczynienia, dość jasne jest, że powód nie podnosi, iż jakakolwiek szkoda powstała na skutek czynności, które można by oddzielić od faktu rozwiązania z nim stosunku pracy.

38.

Moim zdaniem decyzja o rozwiązaniu umowy z powodem, nawet jeśli należałoby założyć istnienie uprzedniej i odrębnej „decyzji osobistej” komisarza, którą można by traktować jako niezależną od późniejszej urzędowej decyzji Komisji, mocą której faktycznie rozwiązano umowę (quid non), w każdym razie zdecydowanie mieści się w kategorii „czynności służbowych”.

39.

Należy pamiętać, że powoda zatrudniono, jako członka personelu tymczasowego Komisji, w gabinecie komisarza. Jak słusznie zauważył Sąd w wyroku wydanym w pierwszym postępowaniu wszczętym przez powoda, członek Komisji ma do dyspozycji gabinet polityczny złożony ze współpracowników, którzy są jego osobistymi doradcami. Zatrudnienie tych współpracowników następuje intuitu personae, czyli w sposób w znacznym zakresie dyskrecjonalny, a zainteresowani dobierani są zarówno ze względu na ich kwalifikacje zawodowe i cechy moralne, jak i ze względu na umiejętność dostosowania się do szczególnych metod pracy członka Komisji oraz całego gabinetu ( 14 ).

40.

W tym samym wyroku Sąd orzekł ponadto, że szeroki zakres uznania przysługujący członkowi Komisji w wyborze współpracowników jest uzasadniony przede wszystkim szczególnym charakterem obowiązków pełnionych w gabinecie członka Komisji oraz potrzebą zachowania wzajemnego zaufania między członkiem Komisji i jego współpracownikami.

41.

Zgadzam się z tym stwierdzeniem. Komisarz musi mieć zapewnioną swobodę korzystania z szerokiego zakresu uznania przy doborze osób pracujących w jego gabinecie. Możliwość zatrudniania przez komisarzy w charakterze członków personelu tymczasowego osób, którym są w stanie zaufać, oraz – zgodnie z tą samą logiką – możliwość rozwiązywania przez nich umowy o pracę z daną osobą w sytuacji utraty takiego zaufania, ma kluczowe znaczenie dla skutecznego wykonywania spoczywających na nich obowiązków.

42.

W związku z tym powzięta przez pozwanego decyzja, że nie potrzebuje on już korzystać z usług powoda – mając na uwadze również fakt uzasadnienia tej decyzji utratą zaufania do powoda – stanowi czynność służbową dokonaną przez pozwanego. Istnieje bezpośredni i oczywisty związek między tą czynnością a wykonywaniem przez komisarza zadań powierzonych mu jako członkowi Komisji.

43.

W skrócie, co się tyczy czynności będących przedmiotem postępowania głównego, przeciwko pozwanemu nie można, jeżeli Komisja nie zdecydowała o uchyleniu immunitetu, skutecznie wytoczyć powództwa przed sądem odsyłającym. Gwoli ścisłości, z uwagi na immunitet przyznany na mocy art. 11 protokołu nr 7, przeciwko pozwanemu, działającemu w imieniu własnym, powód nie może wytoczyć, w związku z takimi czynnościami, powództwa przed żadnym sądem.

44.

Niemniej jednak, zgodnie z art. 340 akapit pierwszy TFUE, to Unia ma „naprawić […] szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji”. Trybunał już w 1969 r. podkreślił, w odniesieniu do odpowiedzialności pozaumownej, że traktaty ustanawiają „jednolity system” naprawiania szkód wyrządzonych przez jej instytucje oraz jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji ( 15 ).

45.

W związku z tym osoba taka jak powód z pewnością nie jest pozbawiona możliwości dochodzenia naprawienia szkody przed organem sądowym ( 16 ). Niemniej, w przypadku skargi o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej wnoszonej w związku z czynnościami takimi jak te będące przedmiotem postępowania głównego, prawidłową stroną pozwaną jest Unia, reprezentowana przez instytucję Unii, której działanie miało jakoby wyrządzić zarzucaną szkodę ( 17 ).

46.

W oparciu o przedstawiony powyżej wniosek można już rozstrzygnąć drugą kwestię podniesioną przez sąd odsyłający w pytaniu czwartym. Zgodnie bowiem z art. 268 TFUE skargę, taką jak powództwo wytoczone przez powoda w postępowaniu głównym, należy wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

47.

Trybunał konsekwentnie wskazuje, że Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej przysługuje „wyłączna właściwość” do rozpoznawania skarg o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej Unii ( 18 ). Sądy krajowe, takie jak sąd odsyłający, nie są więc właściwe do rozpoznawania tego rodzaju skarg ( 19 ). Tego wniosku nie może podważać okoliczność, że uregulowania krajowe dotyczące skarg o naprawienie szkody mogą przewidywać w niektórych sytuacjach (na przykład wówczas, gdy szkoda wynika z zachowania przestępczego) szczególny reżim prawny ( 20 ).

48.

W tym miejscu muszę jednak wskazać, że w niniejszej sprawie zastosowanie może znaleźć jeszcze inna podstawa jurysdykcji.

49.

Artykuł 270 TFUE stanowi, że „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w każdym sporze między Unią i jej pracownikami, w granicach i na warunkach określonych w regulaminie pracowniczym urzędników Unii oraz warunkach zatrudnienia innych pracowników Unii”. W szczególności również i w tym postanowieniu Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyznano właściwość wyłączną.

50.

Artykuł 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego – który wykonuje postanowienia art. 270 TFUE i który ma zastosowanie do personelu tymczasowego poprzez art. 46 WZIP – brzmi następująco: „Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy w zakresie rozstrzygania wszelkich sporów pomiędzy Unią a osobami, wobec których stosuje się niniejszy regulamin pracowniczy, w zakresie zgodności z prawem aktu, z którym wiążą się niekorzystne skutki dla danej osoby […]. Trybunał Sprawiedliwości jest uprawniony do nieograniczonej kontroli prawidłowości decyzji oraz ma możliwość uchylenia lub zmiany zaskarżonej decyzji w sporach o charakterze majątkowym”.

51.

W tym względzie Trybunał konsekwentnie wskazuje, że „spór między urzędnikiem a zatrudniającą go instytucją mieści się, jeśli u jego podstaw leży stosunek pracy łączący zainteresowanego z instytucją, w ramach art. 270 TFUE i art. 90 i 91 regulaminu pracowniczego, nawet jeśli mamy do czynienia ze skargą o odszkodowanie” ( 21 ).

52.

Z tego względu wydaje mi się, że – w świetle okoliczności faktycznych przedstawionych przez sąd odsyłający – owo postanowienie również mogłoby znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie, ponieważ powód został zatrudniony jako członek personelu tymczasowego Komisji na podstawie art. 2 lit. c) WZIP ( 22 ). W rzeczywistości powód kwestionuje zgodność z prawem decyzji Komisji o rozwiązaniu z nim umowy o pracę, a pośrednio zachowanie byłego członka Komisji, które doprowadziło do przyjęcia rzeczonej decyzji, jak też domaga się zasądzenia odszkodowania pieniężnego za szkodę, jaką miał wskutek nich ponieść. Reasumując, analizowany spór ma charakter majątkowy i znajduje swe źródło w stosunku pracy łączącym powoda i Komisję.

53.

Niniejsza sprawa jest zatem podobna do rozpatrywanych już wcześniej spraw, w których Trybunał orzekał, że skargi wniesione przez obecnych lub byłych członków personelu, zawierające żądanie pociągnięcia danej instytucji do odpowiedzialności za określone naruszenie i nakazanie jej zapłaty określonej kwoty, jeśli u podstaw skargi leży stosunek pracy łączący zainteresowanego z ową instytucją, podlegają przedmiotowemu zakresowi stosowania art. 270 TFUE i art. 91 ust. 1 regulaminu pracowniczego ( 23 ).

54.

Jest zatem nieco zaskakujące, że powód nie skierował żądania naprawienia szkody tytułem odpowiedzialności pozaumownej do Sądu, czy to w ramach postępowań o stwierdzenie nieważności decyzji Komisji w sprawie rozwiązania jego umowy o pracę, czy też równolegle z tymi postępowaniami ( 24 ). Żądania zgłoszone w ramach tych dwóch postępowań zdają się być ze sobą powiązane. W systemie prawnym Unii z właściwości do orzekania w przedmiocie żądania priorytetowego (na przykład w przedmiocie stwierdzenia nieważności aktu niezgodnego z prawem) naturalnie wynika właściwość do orzekania w przedmiocie wszelkich żądań uzupełniających opartych na tym samym akcie lub tym samym zdarzeniu (na przykład w przedmiocie naprawienia szkody wyrządzonej aktem niezgodnym z prawem) ( 25 ). To zatem w toku tego postępowania przed Sądem powód mógł w sposób skuteczny podnieść kwestie dotyczące wszelkich okoliczności faktycznych poprzedzających jego zwolnienie, w tym dotyczące wszelkich czynności o charakterze przygotowawczym (również tych dokonanych przez pozwanego).

55.

Podsumowując, jest jasne, że skargę o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej, taką jak powództwo wytoczone przez powoda przed sądem odsyłającym, niezależnie od tego, czy znajduje ona swoją podstawę w art. 268 i 340 TFUE, czy też w art. 270 TFUE, należy skierować przeciwko Unii Europejskiej i wnieść do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

56.

W tym miejscu przejdę, jedynie dla pełności wywodu, do zbadania pozostałych pytań prejudycjalnych, na które można odpowiedzieć stosunkowo zwięźle.

57.

Poprzez pytanie pierwsze sąd odsyłający zwraca się o wskazanie, czy pojęcia „immunitet jurysdykcyjny” („ετεροδικία”, „eterodikia”) i „immunitet” („ασυλία”, „asylia”), o których mowa w art. 11 lit. a) greckiej wersji językowej protokołu nr 7, mają to samo znaczenie?

58.

To pytanie zostało skierowane do Trybunału ze względu na argumenty, jakie powód przytoczył w postępowaniu głównym. Utrzymywał on, że – skoro w analizowanym postanowieniu użyto dwóch różnych sformułowań – byłemu komisarzowi nie przysługuje pełny immunitet jurysdykcyjny, lecz jego bardziej okrojona postać. Jego zdaniem druga z tych postaci immunitetu nie może – zgodnie z prawem krajowym (zwłaszcza zaś zgodnie z art. 3 ust. 2 greckiego kodeksu postępowania cywilnego) – „chronić” pozwanego przed prowadzeniem postępowania przed sądami krajowymi, jeżeli szkoda powstała w wyniku czynu zabronionego.

59.

Te argumenty są bezzasadne. Komisja i pozwany słusznie podnoszą w swoich uwagach, że wątpliwości sądu krajowego wynikają jedynie z greckiego tłumaczenia protokołu nr 7.

60.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem konieczność jednolitej wykładni przepisów prawa Unii wyklucza, by tekst przepisu był rozpatrywany w oderwaniu i wymaga, aby był on interpretowany i stosowany w świetle wersji ustanowionych w innych językach urzędowych ( 26 ) oraz z uwzględnieniem ogólnej systematyki i celu uregulowania, którego stanowi część ( 27 ).

61.

W niniejszej sprawie już z samego porównania poszczególnych wersji językowych protokołu wynika, że tym dwóm pojęciom należy przypisywać to samo znaczenie. Grecką wersję językową można porównać na przykład z wersją hiszpańską („inmunidad de jurisdicción/dicha inmunidad”), niemiecką („Befreiung von der Gerichtsbarkeit/diese Befreiung”), angielską („immune from legal proceedings/this immunity”), francuską („immunité de jurisdiction/cette immunité”) czy też włoską („immunità di giurisdizione/questa immunità”).

62.

Tę wykładnię potwierdza również cel i kontekst owego postanowienia. Artykuł 11 lit. a) zdanie pierwsze protokołu nr 7 określa zakres przedmiotowy immunitetu, natomiast zdanie drugie odnosi się do jego zakresu czasowego. W obu przypadkach chodzi o ten sam immunitet o tym samym zakresie.

63.

W związku z tym na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć w ten sposób, że pojęcia „immunitet jurysdykcyjny” („ετεροδικία”, „eterodikia”) i „immunitet” („ασυλία”, „asylia”), o których mowa w art. 11 lit. a) greckiej wersji językowej protokołu nr 7, mają to samo znaczenie.

64.

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy immunitet jurysdykcyjny, o którym mowa w art. 11 protokołu nr 7, obejmuje oprócz postępowań karnych również postępowania cywilne.

65.

Udzielenie odpowiedzi na to pytanie także nie nastręcza trudności: jak podnieśli pozwany i Komisja (oraz wbrew temu, co twierdził powód), immunitet przyznany na podstawie art. 11 rozciąga się na postępowania cywilne. Ten wniosek potwierdza wykładnia językowa, systemowa i celowościowa owego postanowienia.

66.

Po pierwsze, z brzmienia tego postanowienia jasno wynika, że przyznany na jego mocy immunitet obejmuje (wszelkie) postępowania sądowe dotyczące „dokonanych przez nich czynności służbowych”. Nie przewiduje ono żadnego ograniczenia co do rodzaju lub charakteru postępowania (cywilne, karne, administracyjne lub jakiekolwiek inne).

67.

Po drugie, szerokie rozumienie pojęcia „immunitetu” jest zgodne z założeniami leżącymi u podstaw tego postanowienia oraz, w bardziej ogólnym ujęciu, z funkcjonalnym charakterem szczególnych prerogatyw przyznanych w protokole nr 7. Owe szczególne prerogatywy mają na celu zapewnienie instytucjom Unii pełnej i skutecznej ochrony przed wszelkimi przeszkodami lub ryzykiem zakłócenia ich właściwego funkcjonowania i niezależności ( 28 ). Dokładniej rzecz ujmując, jak wynika z art. 17 protokołu nr 7, przywileje, immunitety i inne udogodnienia są przyznawane urzędnikom i innym pracownikom Unii „wyłącznie w interesie Unii” ( 29 ). Inaczej mówiąc, przywileje i immunitety przyznaje się po to, by personel Unii mógł skutecznie wypełniać spoczywające na nim obowiązki bez zewnętrznej ingerencji, a także bez obawy przed pozwaniem lub skazaniem w związku z czynnościami podejmowanymi w ramach wykonywania tych obowiązków ( 30 ).

68.

Jeśli tak jest, to trudno zaprzeczyć, że prawidłowe wykonywanie zadań przez pracowników Unii mogłoby być utrudnione nie tylko przez wszczynanie i prowadzenie postępowań karnych, lecz także postępowań administracyjnych lub cywilnych (co obejmuje również skargi o stwierdzenie odpowiedzialności pozaumownej, takie jak powództwo będące przedmiotem postępowania głównego).

69.

Po trzecie, Trybunał stwierdził, że pojęcie „postępowania sądowego”, które jest zawarte w art. 8 protokołu nr 7 (i które dotyczy immunitetu przysługującego członkom Parlamentu Europejskiego) należy interpretować w ten sposób, iż stoi ono na przeszkodzie również wszczynaniu i prowadzeniu postępowania cywilnego ( 31 ). Z uwagi na fakt, że oba te postanowienia są sformułowane w podobny sposób i służą podobnym celom, trudno jest sobie wyobrazić, iż w odniesieniu do tego pojęcia zawartego w art. 11 owego protokołu uzasadnione byłoby przyjęcie innej wykładni.

70.

Po czwarte, pragnę na marginesie zauważyć, że zaproponowana wykładnia art. 11 protokołu nr 7 jest również zgodna z art. 31 ust. 1 Konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych ( 32 ), zgodnie z którym „[p]rzedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu od jurysdykcji karnej państwa przyjmującego” oraz, z zastrzeżeniem pewnych wyjątków, także „od jurysdykcji cywilnej i administracyjnej tegoż państwa”.

71.

W związku z tym na pytanie drugie należy odpowiedzieć w ten sposób, że immunitet jurysdykcyjny, o którym mowa w art. 11 protokołu nr 7, obejmuje wszystkie postępowania sądowe, w tym postępowania cywilne.

72.

Wreszcie pytanie trzecie dotyczy uchylenia immunitetu jurysdykcyjnego. Sąd odsyłający zastanawia się, czy o uchylenie owego immunitetu można wystąpić również w ramach postępowania cywilnego oraz – jeżeli jest to możliwe – kto powinien wszcząć stosowne postępowanie.

73.

Ponownie należy zauważyć, że art. 17 protokołu nr 7 nie przewiduje także żadnego ograniczenia w odniesieniu do rodzaju postępowania wszczętego przeciwko urzędnikom i innym pracownikom Unii, w ramach którego można wystąpić o uchylenie immunitetu. Nie widzę zatem żadnego powodu, dla którego należałoby uznać, że o uchylenie immunitetu można wystąpić wyłącznie w ramach postępowania karnego.

74.

Nie widzę też żadnej logiki przemawiającej za takim rozróżnieniem. Jak wyjaśniono w pkt 67 niniejszej opinii, przywileje i immunitety są przyznawane personelowi Unii w interesie Unii po to, by ów personel mógł skutecznie wypełniać spoczywające na nim obowiązki, bez obawy przed postępowaniem sądowym (cywilnym, karnym, administracyjnym lub innym) dotyczącym czynności podejmowanych przez nich w tym zakresie. Oczywiście mogą zaistnieć sytuacje, w których Unia postanowi, że wszczęcie i prowadzenie takiego postępowania sądowego, czy to cywilnego lub karnego, czy też postępowania o innym charakterze, nie jest sprzeczne z jej interesem.

75.

W związku z powyższym z wnioskiem o uchylenie immunitetu można wystąpić również w ramach postępowania cywilnego.

76.

Co się więc w dalszej kolejności tyczy organu, który powinien wszcząć postępowanie w sprawie wystąpienia o uchylenie immunitetu, postanowienia protokołu ani nie regulują tego, w jaki sposób należy prowadzić takie postępowanie na szczeblu krajowym, ani też nie wskazują właściwych w tym względzie organów krajowych. Pragnę zauważyć, że żadnego postanowienia regulującego tę kwestię nie zawiera też Konwencja wiedeńska o stosunkach dyplomatycznych ( 33 ).

77.

Taka sytuacja jest – z uwagi na różnorodność okoliczności, w których można wystąpić o uchylenie immunitetu, jak również mnogość organów krajowych, które mogą wystąpić z takim wnioskiem – dość zrozumiała. Ustalenie, jaki dokładnie organ jest właściwy na szczeblu krajowym, będzie zależeć od charakteru postępowania (cywilne, karne, administracyjne lub inne). Z powyższego wynika, że w braku jakiegokolwiek uregulowania Unii w tym zakresie owe kwestie muszą być regulowane przez prawo krajowe zgodnie z zasadą autonomii proceduralnej.

78.

Jeśli chodzi o praktykę poszczególnych państw członkowskich, z którą można się zapoznać choćby w drodze analizy decyzji Parlamentu Europejskiego w przedmiocie wniosków o uchylenie immunitetów przysługujących jego członkom lub też spraw, które były rozpatrywane przez sądy Unii ( 34 ), to wydaje się, że co do zasady o uchylenie immunitetu występują organy sądowe zajmujące się sprawą (zwłaszcza sąd właściwy do rozpoznania sporu lub prokurator odpowiedzialny za prowadzenie postępowania przygotowawczego lub za ściganie karne).

79.

Niemniej jednak mimo że postanowienia protokołu nr 7 nie regulują krajowego etapu postępowania, to regulują one etap postępowania na szczeblu Unii. W jego art. 17 wskazano bowiem, że w razie wystąpienia z wnioskiem o uchylenie immunitetu każda instytucja Unii powinna rozważyć, czy „uchylenie takiego immunitetu nie jest sprzeczne z interesami Unii”. Jeżeli w niniejszej sprawie złożony zostanie wniosek o uchylenie immunitetu, za jego rozpatrzenie i ustosunkowanie się do niego odpowiedzialna będzie Komisja Europejska (jako kolegium komisarzy).

80.

Jest jasne, że decyzja o tym, czy uchylenie immunitetu będzie sprzeczne z interesami Unii, czy też nie, stanowi w dużej mierze decyzję polityczną. Przed jej podjęciem należy przeanalizować skutki, jakie postępowanie sądowe, które ma zostać wszczęte przeciwko członkowi personelu, może wywołać dla integralności danej instytucji. Właściwe instytucje Unii dysponują więc w ramach tej oceny szerokim zakresem uznania ( 35 ).

81.

Proponuję zatem, aby na pytanie trzecie odpowiedzieć w ten sposób, że o uchylenie immunitetu jurysdykcyjnego można wystąpić również w ramach postępowania cywilnego. Wskazanie organów właściwych do wystąpienia z takim wnioskiem należy do prawa krajowego.

82.

Proponuję Trybunałowi, by na pytania przedstawione przez Polymeles Protodikeio Athinon (sąd pierwszej instancji w Atenach, Grecja) odpowiedział następująco: