1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 2012, L 351, s. 1).

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy mBank S.A., bankiem z siedzibą w Polsce, prowadzącym działalność w Republice Czeskiej za pomocą oddziału, a PA w przedmiocie wierzytelności wynikającej z niezapłaconych rat kredytu konsumenckiego.

3

Motywy 15 i 34 rozporządzenia nr 1215/2012 stanowią:

[…]

4

Rozdział II rozporządzenia nr 1215/2012, zatytułowany „Jurysdykcja”, zawiera dziesięć sekcji. Sekcja pierwsza, nosząca tytuł „Przepisy ogólne”, zawiera art. 4, którego ust. 1 stanowi:

„Z zastrzeżeniem przepisów niniejszego rozporządzenia osoby mające miejsce zamieszkania [lub siedzibę] na terytorium państwa członkowskiego mogą być pozywane, niezależnie od ich obywatelstwa, przed sądy tego państwa członkowskiego”.

5

Sekcja 2 tego samego rozdziału II, zatytułowana „Jurysdykcja szczególna”, zawiera art. 7 wspomnianego rozporządzenia, który stanowi:

„Osoba, która ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego może być pozwana w innym państwie członkowskim:

[…]”.

6

Zawarta w rozdziale II rozporządzenia nr 1215/2012 sekcja 4, zatytułowana „Jurysdykcja w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, obejmuje art. 17–19.

7

Zgodnie z brzmieniem art. 17 ust. 1 i 2 tego rozporządzenia:

„1.   Jeżeli przedmiotem postępowania jest umowa lub roszczenia z umowy, którą zawarła osoba, konsument, w celu, który nie może być uważany za działalność zawodową lub gospodarczą tej osoby, jurysdykcję określa się na podstawie niniejszej sekcji […]:

2.   Jeżeli konsument zawiera umowę z kontrahentem, który nie ma miejsca zamieszkania na terytorium danego państwa członkowskiego, ale ma filię, agencję lub inny oddział w państwie członkowskim, to w sporach dotyczących ich działalności kontrahent taki jest traktowany tak, jak gdyby miał miejsce zamieszkania w tym państwie członkowskim”.

8

Artykuł 18 ust. 2 rzeczonego rozporządzenia stanowi:

„Kontrahent może wytoczyć powództwo przeciwko konsumentowi tylko przed sądy państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania”.

9

Artykuł 26 wspomnianego rozporządzenia, wchodzący w skład sekcji 7 rozdziału II, zatytułowanej „Umowa dotycząca jurysdykcji”, stanowi:

„1.   Jeżeli sąd państwa członkowskiego nie ma jurysdykcji na podstawie innych przepisów niniejszego rozporządzenia, uzyskuje on jurysdykcję, jeżeli pozwany przed tym sądem wda się w spór. Niniejszy przepis nie ma zastosowania, jeżeli pozwany wdaje się w spór w tym celu, aby podnieść zarzut braku jurysdykcji lub jeżeli inny sąd ma na podstawie art. 24 jurysdykcję wyłączną.

2.   W sprawach, o których mowa w sekcjach 3, 4 lub 5, w których pozwanym jest ubezpieczający, ubezpieczony, uposażony z tytułu ubezpieczenia, poszkodowany, konsument lub pracownik, przed przyjęciem jurysdykcji na podstawie ust. 1 sąd zapewnia, aby pozwany został poinformowany o prawie do zakwestionowania jurysdykcji sądu oraz o skutkach stawiennictwa lub jego braku”.

10

Rozdział V rzeczonego rozporządzenia, zatytułowany „Przepisy ogólne” zawiera m.in. art. 62, który przewiduje w swoim ust. 1:

„W celu ustalenia, czy strona ma miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego, którego sądy rozpoznają sprawę, sąd stosuje swoje prawo”.

11

Zgodnie z § 11 ust. 1 zákon č. 99/1963 Sb., Občanský soudní řád (ustawy nr 99/1963 ustanawiającej kodeks postępowania cywilnego), dla ustalenia właściwości rzeczowej i miejscowej okoliczności istniejące w dniu wszczęcia tego postępowania są decydujące aż do zakończenia postępowania. Jeżeli chodzi o właściwość miejscową, z § 85 tego samego kodeksu wynika, że jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, to sądem powszechnym dla osoby fizycznej jest sąd rejonowy, w którego okręgu ma ona miejsce zamieszkania.

12

W dniu 21 lipca 2014 r. strony postępowania głównego zawarły za pomocą środków elektronicznych umowę o kredyt konsumencki, na podstawie której kredyt w wysokości 50000 CZK (koron czeskich) (około 1820 EUR) został przyznany PA, osobie fizycznej mającej przymiot konsumenta.

13

Zgodnie z postanowieniem odsyłającym PA wielokrotnie spóźniała się ze spłatą rat i nie spłaciła ich pomimo kilkakrotnych wezwań do zapłaty. Nie przyjęła również propozycji zawarcia ugody przedsądowej przedstawionej jej przez instytucję kredytową.

14

W dniu 7 marca 2018 r. mBank wytoczył przed sądem odsyłającym powództwo, wnosząc o zasądzenia od PA zapłaty kwoty głównej, wraz z odsetkami od kwoty głównej oraz skapitalizowanymi odsetkami.

15

Uzasadniając właściwość Obvodní soud pro Prahu 8 (sądu rejonowego nr 8 w Pradze, Republika Czeska), mBank przywołał okoliczność, że pozwaną PA należy postrzegać jako zamieszkałą w Pradze (Republika Czeska), co miałoby wynikać z adresu wskazanego przez pozwaną we wniosku o przyznanie kredytu kredytu oraz w samej umowie.

16

Sąd odsyłający zauważa jednak, że na dzień wytoczenia powództwa miejsce zamieszkania PA znajdowało się na terytorium Republiki Słowackiej a nie na terytorium Republiki Czeskiej. Poza tym, że wszelkie próby doręczenia pism sądowych w tym ostatnim państwie były bezskuteczne, pozwana oświadczyła zgodnie z art. 26 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012, przedstawiając odpowiednie dowody, że w dniu wytoczenia powództwa jej stałe miejsce zamieszkania znajdowało się na terytorium Słowacji, a następnie zakwestionowała jurysdykcję sądu czeskiego, do którego wpłynął pozew.

17

Mimo iż sąd odsyłający wskazuje, iż jego zdaniem pojęcie „miejsca zamieszkania konsumenta” w rozumieniu rozporządzenia nr 1215/2012 należy rozumieć jako odsyłające do miejsce zamieszkania konsumenta w dniu wniesienia powództwa, zwraca się on do Trybunału z zapytaniem, czy pojęcie to należy interpretować w ten właśnie sposób, czy też pojęcie to odsyła do miejsca zamieszkania konsumenta w dniu powstania stosunku zobowiązaniowego między konsumentem a jego kontrahentem, co w kontekście postępowania głównego oznaczałoby dzień zawarcia przedmiotowej umowy kredytu.

18

Sąd odsyłający dodaje, że w przypadku umowy, której dotyczy postępowanie główne, nie chodzi o umowę sprzedaży na raty rzeczy ruchomych ani umowę pożyczki na finansowanie kupna rzeczy ruchomych w rozumieniu art. 17 ust. 1 lit. a) i b) rozporządzenia nr 1215/2012 i że zgodnie z art. 17 ust. 1 lit. c) rozporządzenia nr 1215/2012 o umowie konsumenckiej może być mowa wyłącznie w przypadku, gdy umowa zostaje zawarta z osobą, która prowadzi działalność zawodową lub gospodarczą w państwie członkowskim, na terytorium którego konsument ma miejsce zamieszkania.

19

W tych okolicznościach Obvodní soud pro Prahu 8 (sąd rejonowy nr 8 w Pradze) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

20

Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania, jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa lub jeżeli odpowiedź na takie pytanie nie pozostawia żadnych uzasadnionych wątpliwości, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

21

Przepis ten należy zastosować w ramach niniejszego odesłania prejudycjalnego.

22

Na wstępnie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał musi w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania (zob. m.in. wyrok z dnia 28 maja 2020 r., World Comm Trading Gfz, C‑684/18, EU:C:2020:403, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

23

Poprzez pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 18 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 należy interpretować w ten sposób, że pojęcie „miejsca zamieszkania konsumenta”, o którym mowa w tym przepisie, oznacza miejsce zamieszkania konsumenta w chwili zawarcia danej umowy czy też miejsce zamieszkania konsumenta w chwili wytoczenia powództwa.

24

Z postanowienia odsyłającego wynika, że umowa, której dotyczy postępowanie główne, została zawarta przez osobę fizyczną mającą przymiot konsumenta i żaden inny element akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, nie wskazuje na to, by PA zawarła tę umowę w celu związanym z działalnością zawodową lub gospodarczą w rozumieniu art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012.

25

Z tego wynika, że zgodnie z przywołanym powyżej przepisem umowa, której dotyczy postępowanie główne, może być uznana za należącą do kategorii „um[ów], któr[e] zawarł konsument” w rozumieniu rzeczonego przepisu.

26

Co się tyczy przepisów o jurysdykcji szczególnej w dziedzinie umów konsumenckich, w sytuacji gdy – jak w niniejszej sprawie – przedsiębiorca wytoczył powództwo przeciwko konsumentowi, art. 18 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012 zawiera normę ustanawiającą jurysdykcję wyłączną, zgodnie z którą powództwo może być wytoczone wyłącznie przed sądami państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania.

27

W niniejszej sprawie z postanowienia odsyłającego wynika, że PA, która w momencie zawierania umowy kredytu, której dotyczy postępowanie główne, miała miejsce zamieszkania na terytorium Republiki Czeskiej, zmieniła od tego czasu swoje miejsce zamieszkania, nie informując o tej zmianie ani kontrahenta, ani władz czeskich.

28

Niemniej jednak, jak wskazano w pkt 16 niniejszego postanowienia, sąd odsyłający, stosując – zgodnie z art. 62 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012 – prawo sądu rozpoznającego sprawę (lex fori), doszedł do wniosku, że ostatnie znane miejsce zamieszkania PA znajdowało się na Słowacji.

29

W kwestii tej należy stwierdzić, po pierwsze, że brzmienie art. 18 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012, w szczególności w wersjach językowych czeskiej, niemieckiej, angielskiej, polskiej, rumuńskiej i fińskiej, jest jasne, ponieważ wymienia „państwo członkowskie, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania”. W związku z tym literalna wykładnia rzeczonego przepisu prowadzi do wniosku, że powództwo może zostać wytoczone przez przedsiębiorcę przeciwko konsumentowi jedynie przed sądami państwa członkowskiego, na którego terytorium konsument ma miejsce zamieszkania w chwili wytoczenia powództwa.

30

Po drugie, jak potwierdza sprawozdanie P. Jenarda na temat Konwencji z dnia 27 września 1968 r. o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Dz.U. 1979, C 59, s. 1), uprzywilejowanie rzeczywistego miejsca zamieszkania w chwili wniesienia powództwa względem adresu wskazanego w umowie stanowiło rozwiązanie rozważane już w czasie, kiedy zawierano ową konwencję. Na s. 33 tego sprawozdania P. Jenard wskazał bowiem, że „[w] przypadku powództwa wytoczonego przez sprzedawcę lub kredytodawcę jurysdykcja jest dość trudna do ustalenia, gdy kupujący lub kredytobiorca osiedlił się za granicą po zawarciu umowy”, i wyjaśnił, że „troska o ochronę tych osób oznacza, że należy je pozywać wyłącznie przed sądy państwa, w którym ustanowiły swoje nowe miejsce zamieszkania”.

31

Po trzecie, odmienna wykładnia mogłaby stworzyć niepewność prawa co do sądu właściwego w sytuacjach, w których konsument zmienił miejsce zamieszkania, jedno- lub wielokrotnie w trakcie trwania danego stosunku prawnego. Takie mnożenie sądów, przed którymi można by wytoczyć powództwo, byłoby bowiem sprzeczne z celem rozporządzenia nr 1215/2012, wyrażonym w jego motywie 15, zgodnie z którym przepisy jurysdykcyjne powinny być w wysokim stopniu przewidywalne.

32

W nawiązaniu do tego należy zauważyć, że w pkt 47 swojego wyroku z dnia 17 listopada 2011 r., Hypoteční banka (C‑327/10, EU:C:2011:745), który dotyczył rozporządzenia nr 44/2001, lecz mającego zastosowanie również do rozporządzenia nr 1215/2012, Trybunał orzekł, że „w sytuacji […], w której konsument będący stroną umowy […] kredytu […] opuszcza miejsce zamieszkania przed wniesieniem przeciwko niemu pozwu w związku z naruszeniem zobowiązań umownych, sąd państwa członkowskiego, na którego terytorium znajduje się ostatnie znane miejsce zamieszkania tego konsumenta, jest właściwy”. Zatem w przypadku występowania kilku sukcesywnych miejsc zamieszkania jedynie ostatnie znane w chwili wytoczenia danego powództwa miejsce zamieszkania konsumenta jest decydujące dla ustalenia jurysdykcji międzynarodowej sądu państwa członkowskiego.

33

Wynika z tego, że sądy państwa członkowskiego nie mają jurysdykcji do rozpoznania sporu dotyczącego umowy, którą zawarł konsument zgodnie z warunkami przewidzianymi w art. 17 ust. 1 rozporządzenia nr 1215/2012, w wypadku gdy – tak jak w niniejszej sprawie – ostatnie znane miejsce zamieszkania konsumenta nie znajduje się na terytorium tego państwa członkowskiego.

34

Należy jeszcze zauważyć, że rozwiązanie to znajduje potwierdzenie, po pierwsze, w systematyce przepisów zawartych w sekcji 4 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, dotyczącej jurysdykcji w sprawach „umów konsumenckich”, które należy interpretować ściśle, ponieważ stanowią one odstępstwo zarówno od ogólnej zasady jurysdykcji ustanowionej w art. 4 ust. 1 tego rozporządzenia, przyznającej jurysdykcję sądom państwa członkowskiego, na którego terytorium pozwany ma miejsce zamieszkania, jak i od zasady jurysdykcji szczególnej w sprawach dotyczących umowy ustanowionej w art. 7 pkt 1 tego rozporządzenia, zgodnie z którą to zasadą jurysdykcję mają sądy miejsca wykonania danego zobowiązania [leżącego u podstawy powództwa] (zob. analogicznie, w odniesieniu do rozporządzenia nr 44/2001, wyrok z dnia 6 września 2012 r., Mühlleitner, C‑190/11, EU:C:2012:542, pkt 26, 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

35

Po drugie, jak wskazuje sprawozdanie P. Jenarda, o którym mowa w pkt 30 niniejszego postanowienia, takie rozwiązanie jest zgodne ze szczególnym celem sekcji 4 rozdziału II rozporządzenia nr 1215/2012, dotyczącej „jurysdykcji w sprawach dotyczących umów konsumenckich”, która zawiera normy ustanawiające jurysdykcję szczególną dla konsumentów jako strony umowy uznawanej za słabszą ekonomicznie i mniej doświadczoną pod względem prawnym niż ich zawodowy kontrahent (zob. analogicznie wyrok z dnia 23 grudnia 2015 r., Hobohm, C‑297/14, EU:C:2015:844, pkt 31 i przytoczone tam orzecznictwo).

36

W związku z tym na pytania prejudycjalne trzeba odpowiedzieć, że pojęcie „miejsca zamieszkania konsumenta”, o którym mowa w art. 18 ust. 2 rozporządzenia nr 1215/2012, należy interpretować w ten sposób, że oznacza ono miejsce zamieszkania konsumenta w chwili wytoczenia powództwa.

37

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów Trybunał (szósta izba) orzeka, co następuje:

Pojęcie „miejsca zamieszkania konsumenta”, o którym mowa w art. 18 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1215/2012 z dnia 12 grudnia 2012 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych, należy interpretować w ten sposób, że oznacza ono miejsce zamieszkania konsumenta w chwili wytoczenia powództwa.