1.

Przedmiotem niniejszej sprawy jest wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto, Portugalia), dotyczący wykładni art. 5 dyrektywy 93/104/WE ( 2 ) i dyrektywy 2003/88/WE ( 3 ) odnoszących się do odpoczynku tygodniowego oraz art. 31 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”) odnoszący się do należytych i sprawiedliwych warunków pracy. Sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy odpoczynek tygodniowy, do którego pracownik ma prawo na mocy wspomnianych przepisów, musi zostać mu udzielony najpóźniej siódmego dnia następującego po sześciu kolejnych dniach pracy.

2.

W niniejszej opinii wyjaśnię powody, dla których uważam, że na powyższe pytanie należy odpowiedzieć przecząco i że na mocy tych przepisów dzień odpoczynku tygodniowego może zostać udzielony pracownikowi dowolnego dnia w ramach siedmiodniowego okresu.

3.

Dyrektywa 93/104 została uchylona i ze skutkiem od dnia 2 sierpnia 2004 r. ( 4 ) zastąpiona dyrektywą 2003/88. Do okoliczności postępowania głównego zastosowanie znajduje, rationae temporis, częściowo dyrektywa 93/104 a częściowo dyrektywa 2003/88 ( 5 ).

4.

Artykuł 5 dyrektywy 93/104, zatytułowany „Cotygodniowe przerwy w czasie pracy”, stanowi:

„Państwa członkowskie podejmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdemu pracownikowi został przyznany w siedmiodniowym okresie pracy minimalny nieprzerwany czas przerwy w pracy w ilości 24 godzin, łącznie z dziennym czasem przerwy w pracy w ilości jedenastu godzin, określonym w art. 3 [Państwa członkowskie przyjmują niezbędne środki w celu zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony w okresie siedmiodniowym do minimalnego nieprzerwanego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin oraz również do odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin, określonego w art. 3].

Jeżeli uzasadniają to warunki obiektywne, techniczne lub organizacji pracy, można stosować minimalny okres odpoczynku w wymiarze 24 godzin”.

5.

Artykuł 5 dyrektywy 2003/88 powiela brzmienie art. 5 dyrektywy 93/104 ( 6 ).

6.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że dyrektywa 93/104 została przetransponowana do portugalskiego porządku prawnego przy okazji uchwalania Código do Trabalho 2003 ( 7 ) (kodeksu pracy z 2003 r.). Artykuł 205 § 1 ( 8 ) tego kodeksu stanowi, co następuje:

„Pracownik ma prawo do co najmniej jednego dnia odpoczynku na tydzień”.

7.

Artykuł 206 § 1 tego kodeksu przewiduje:

„Poza ustawowym dniem odpoczynku tygodniowego we wszystkie lub niektóre tygodnie w roku pracownikowi może zostać udzielone pół dnia lub pełen dzień odpoczynku”.

8.

Artykuł 207 § 1 tego kodeksu stanowi:

„Do obowiązkowego odpoczynku tygodniowego dolicza się okres 11 godzin minimalnego odpoczynku dziennego, o którym mowa w art. 176”.

9.

Dyrektywa 2003/88/WE została przetransponowana do portugalskiego porządku prawnego przy okazji uchwalania Código do Trabalho 2009 ( 9 ) (kodeksu pracy z 2009 r.).

10.

Artykuł 232 §§ 1 i 3 tego kodeksu stanowi:

„1.   Pracownik ma prawo do co najmniej jednego dnia odpoczynku na tydzień.

[…]

3.   Na mocy układu zbiorowego pracy lub umowy o pracę pracownikowi może zostać udzielony dodatkowy, nieprzerywany lub przerywany czas odpoczynku tygodniowego w niektórych lub wszystkich tygodniach w roku”.

11.

Artykuł 233 §§ 1 i 2 tego kodeksu ma następujące brzmienie:

„1.   Obowiązkowe okresy odpoczynku tygodniowego i okres 11 godzin odpoczynku dziennego na podstawie art. 214 są udzielane w sposób nieprzerywany.

2.   Okres 11 godzin, o którym mowa w ustępie poprzednim, uznaje się za udzielony w części lub w całości w ramach dodatkowego odpoczynku tygodniowego udzielanego bez przerwy po obowiązkowym odpoczynku tygodniowym”.

12.

Z postanowienia odsyłającego wynika, że stosunek pracy między stronami postępowania głównego regulowały również porozumienia zakładowe, odpowiednio z 2002 r. i z 2003 r. ( 10 ). Porozumienia te przewidują w szczególności, że pracownikowi zajmującemu stanowisko pracy takie jak powód w postępowaniu głównym przysługuje prawo do dwóch kolejno następujących po sobie dni odpoczynku tygodniowego.

13.

Powód w postępowaniu głównym, Maio Marques da Rosa, był zatrudniony w latach 1991–2014 – od 1999 r. jako kasjer – przez pozwaną spółkę, Varzim Sol – Turismo, Jogo e Animação, SA (zwaną dalej „Varzim Sol”), która jest właścicielem i zarządcą kasyna w Portugalii. Kasyno jest otwarte codziennie oprócz 24 i 25 grudnia, przez określoną liczbę godzin od godzin popołudniowych do rana.

14.

W czasie wystąpienia okoliczności faktycznych, których dotyczy postępowanie główne, rozkład czasu pracy pracowników Varzim Sol zatrudnionych w salach gier przewidywał dwa następujące po sobie dni odpoczynku. Kasjerzy, a wśród nich powód, pracowali na czterech zmianach zgodnie z określonym z góry i podanym do wiadomości przez Varzim Sol rozkładem czasu pracy.

15.

W latach 2008–2009 powód wykonywał niekiedy pracę przez siedem kolejnych dni. Od 2010 r. Varzim Sol zmienił rozkład czasu pracy tak, aby pracownicy wykonywali pracę maksymalnie przez sześć kolejnych dni.

16.

Stosunek pracy powoda zakończył się w dniu 16 marca 2014 r.

17.

Powód wniósł powództwo przeciwko Varzim Sol o stwierdzenie w istocie, że nie udzielono mu obowiązkowych dni odpoczynku tygodniowego, do których w swoim przekonaniu miał prawo na mocy portugalskich przepisów i porozumień zakładowych. W tym względzie powód zażądał zapłaty odszkodowania i rekompensaty za nadgodziny w odniesieniu do siódmych dni następujących po sześciu kolejnych dniach, w których wykonywał pracę, w odniesieniu do nieudzielonego drugiego dnia odpoczynku tygodniowego oraz w odniesieniu do nieudzielonych dni odpoczynku wyrównawczego za świadczenie nadgodzin.

18.

Po oddaleniu powództwa w pierwszej instancji powód wniósł apelację do Tribunal da Relação do Porto (sądu apelacyjnego w Porto).

19.

Powziąwszy wątpliwość co do wykładni przepisów art. 5 dyrektywy 93/104 i dyrektywy 2003/88, Tribunal da Relação do Porto postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

20.

Uwagi na piśmie zostały przedstawione przez powoda w postępowaniu głównym, Varzim Sol, rządy portugalski, węgierski, polski, fiński i szwedzki, a także Komisję Europejską. W dniu 5 kwietnia 2017 r. odbyła się rozprawa, na której uwagi ustne przedstawili Varzim Sol, rząd portugalski i Komisja.

21.

W pytaniach od pierwszego do trzeciego, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zastanawia się w istocie, czy art. 5 dyrektywy 93/104 i dyrektywy 2003/88 oraz art. 31 karty należy interpretować w ten sposób, że przysługujący pracownikowi tygodniowy okres odpoczynku powinien zostać mu przyznany najpóźniej w siódmym dniu po sześciu następujących po sobie dniach pracy, czy też w ten sposób, że pracodawca może, w ramach każdego siedmiodniowego okresu, dowolnie wybrać moment, w którym przypada okres odpoczynku tygodniowego.

22.

Tytułem wstępu należy wskazać, że okoliczności faktyczne postępowania głównego podlegają częściowo regulacji dyrektywy 93/104, która obowiązywała do dnia 1 sierpnia 2004 r., a częściowo dyrektywy 2003/88, którą dokonano kodyfikacji przepisów dyrektywy 93/104 i która weszła w życie z dniem 2 sierpnia 2004 r. ( 11 ). Jednakże z uwagi na fakt, że art. 5 tych dyrektyw zostały zredagowane w sposób identyczny ( 12 ), skutkiem czego odpowiedzi na trzy pierwsze pytania sądu odsyłającego będą takie same na gruncie obu dyrektyw, w celu udzielenia odpowiedzi na te pytania należy oprzeć się wyłącznie na przepisach dyrektywy 2003/88 ( 13 ). Z tych samych względów należy też uznać, że dokonana przez Trybunał wykładnia art. 5 dyrektywy 93/104 będzie miała pełne przełożenie na art. 5 dyrektywy 2003/88 ( 14 ).

23.

Należy ponadto stwierdzić, że pytanie pierwsze dotyczy konkretnie „przypadku pracowników wykonujących pracę na zmiany z odpowiednimi okresami wolnymi w zakładach, które są otwartego każdego dnia tygodnia, ale nie bez przerwy 24 godziny na dobę”. Przy takim sformułowaniu pojawia się kwestia ewentualnego znaczenia w niniejszej sprawie art. 17 ust. 4 lit. a) dyrektywy 2003/88, który to przepis dopuszcza możliwość stosowania odstępstw od art. 5 tej dyrektywy w przypadku działań związanych z pracą w systemie zmianowym ( 15 ).

24.

Tymczasem sąd odsyłający nie wskazuje, czy według niego powoda w postępowaniu głównym należy uważać – w ramach jego zatrudnienia w Varzim Sol – za pracownika wykonującego pracę w systemie zmianowym w rozumieniu art. 2 pkt 6 dyrektywy 2003/88 lub też że według niego pracownik ten wykonywał w tej spółce pracę w systemie zmianowym w rozumieniu art. 2 pkt 5 tej dyrektywy ( 16 ). Ponadto sąd odsyłający nie przedstawił żadnych informacji, z których wynikałoby, że prawo portugalskie przewiduje odstępstwa od art. 5 dyrektywy 2003/88 w przypadku działań związanych z pracą w systemie zmianowym, jakie dopuszcza art. 17 ust. 4 lit. a) tej dyrektywy ( 17 ). Sąd odsyłający nie odnosi się bowiem ani do tego ostatniego przepisu, ani do powołanych przez powoda przepisów prawa portugalskiego dotyczących pracowników wykonujących pracę w systemie zmianowym ( 18 ).

25.

W tych okolicznościach zakładam, że prawo portugalskie nie przewiduje odstępstw od art. 5 dyrektywy 2003/88 w przypadku działań związanych z pracą w systemie zmianowym ( 19 ) zgodnie z art. 17 ust. 4 lit. a) tej dyrektywy, i że w związku z tym przepis ten nie jest istotny dla rozstrzygnięcia postępowania głównego.

26.

Należy stwierdzić ponadto, że sąd odsyłający nie przedstawił też informacji, z których wynikałoby, że porozumienia zakładowe regulujące stosunek pracy między stronami postępowania głównego zawierają postanowienia wprowadzające odstępstwo od art. 5 dyrektywy 2003/88, na które zezwala jej art. 18 ( 20 ). Wręcz przeciwnie, z postanowienia odsyłającego wynika, że oprócz dnia odpoczynku tygodniowego przewidzianego w art. 5 dyrektywy 2003/88, wspomniane porozumienia przyznawały powodowi prawo do jednego dodatkowego dnia takiego odpoczynku ( 21 ). Innymi słowy, porozumienia te przyznawały powodowi wyższy poziom ochrony niż wynikający ze wspomnianego art. 5 ( 22 ).

27.

W związku z powyższym uważam, że pytania prejudycjalne od pierwszego do trzeciego nie dotyczą przypadku, w którym prawo krajowe lub porozumienia zbiorowe pozwalają na stosowanie odstępstw od art. 5 dyrektywy 2003/88 zgodnie, odpowiednio, z art. 17 ust. 4 lit. a) oraz z art. 18 tej dyrektywy, ale dotyczą raczej „sytuacji wyjściowej”, uregulowanej wyłącznie przez art. 5 wspomnianej dyrektywy. Sąd odsyłający sam bowiem wskazuje, że przepisy kodeksu pracy z 2003 r. i z 2009 r. oraz postanowienia porozumień zakładowych mających zastosowanie w postępowaniu głównym, należy interpretować zgodnie z tym ostatnim przepisem.

28.

Należy wreszcie stwierdzić, że w drugim pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający zastanawia się nad zgodnością z art. 5 dyrektywy 2003/88 i z art. 31 karty sytuacji, w której pracownik może być zobowiązany do świadczenia pracy przez dziesięć kolejnych dni, „nie otrzymując wynagrodzenia z tytułu godzin nadliczbowych”.

29.

W tym względzie należy przypomnieć, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż z wyjątkiem szczególnej hipotezy przepisu art. 7 ust. 1 dyrektywy 2003/88 dotyczącego corocznego płatnego urlopu dyrektywa ta ogranicza się do uregulowania niektórych aspektów organizacji czasu pracy, tak że w zasadzie nie znajduje ona zastosowania do wynagrodzeń pracowników ( 23 ). A zatem kwestia tego, czy i w jakim zakresie powód ma prawo – jak utrzymuje ( 24 ) – do wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, zależy nie od dyrektywy 2003/88, lecz ewentualnie od właściwych przepisów prawa krajowego oraz odpowiednich porozumień zakładowych.

30.

Podsumowując uważam, że pytania od pierwszego do trzeciego prejudycjalne należy rozumieć jako zmierzające w istocie do ustalenia, czy art. 5 dyrektywy 2003/88 i art. 31 karty należy interpretować w ten sposób, że tygodniowy okresu odpoczynku musi zostać udzielony pracownikowi najpóźniej siódmego dnia po sześciu kolejnych dniach pracy.

31.

W czwartym pytaniu prejudycjalnym sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, jak należy interpretować art. 16 lit. a) dyrektywy 2003/88, zgodnie z którym państwa członkowskie mogą ustanowić, dla potrzeb stosowania art. 5, okres rozliczeniowy nieprzekraczający 14 dni ( 25 ).

32.

W tym względzie sąd odsyłający nie przedstawił żadnych informacji, że Republika Portugalska skorzystała z przewidzianej w art. 16 lit. a) dyrektywy 2003/88 możliwości ustanowienia takiego okresu rozliczeniowego dla potrzeb stosowania art. 5 wspomnianej dyrektywy. Zarówno powód w postępowaniu głównym, jak i rząd portugalski oraz Komisja wskazują, że przepisy prawa portugalskiego nie przewidują takiej możliwości.

33.

W tych okolicznościach proponuję, aby Trybunał stwierdził zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, że pytanie czwarte jest niedopuszczalne ( 26 ).

34.

Zgodnie z art. 5 dyrektywy 2003/88 państwa członkowskie mają obowiązek zapewnienia, by każdy pracownik był uprawniony w okresie siedmiodniowym do minimalnego nieprzerwanego okresu odpoczynku w wymiarze 24 godzin (zwanego dalej „tygodniowym okresem odpoczynku”), oraz również do odpoczynku dobowego w wymiarze 11 godzin, określonego w art. 3 tej dyrektywy.

35.

Powód i rząd portugalski twierdzą w istocie, że zgodnie z art. 5 dyrektywy 2003/88 tygodniowy okres odpoczynku powinien zostać udzielony najpóźniej siódmego dnia po sześciu kolejnych dniach pracy. Natomiast Varzim Sol, rządy węgierski, polski, fiński i szwedzki oraz Komisja uważają zasadniczo, że przepis ten wymaga jedynie, aby w ramach każdego okresu siedmiodniowego pracownikowi został udzielony okres odpoczynku trwający przynajmniej 35 godzin ( 27 ) i że w związku z tym tygodniowy okres odpoczynku może przypaść w dowolnym dniu w tym siedmiodniowym okresie.

36.

Należy stwierdzić przede wszystkim, że określenie „w okresie siedmiodniowym” znajdujące się w art. 5 dyrektywy 2003/88, nie zawiera wyraźnego odesłania do przepisów prawa państw członkowskich i że w związku z tym zgodnie z orzecznictwem Trybunału należy nadać mu w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię ( 28 ).

37.

Z przyczyn przedstawionych poniżej podzielam interpretację, zgodnie z którą art. 5 dyrektywy 2003/88 nie wymaga, aby tygodniowy okres odpoczynku został obowiązkowo udzielony pracownikowi najpóźniej siódmego dnia po sześciu kolejnych dniach pracy, ale że z przepisu tego wynika, iż tygodniowy okres odpoczynku musi zostać udzielony w ramach każdego siedmiodniowego okresu. Taka interpretacja oznacza, że na podstawie wspomnianego przepisu pracownik może być zasadniczo zobowiązany do pracy przez 12 kolejnych dni ( 29 ), o ile spełnione są minimalne wymogi dyrektywy 2003/88, w szczególności wymagania dotyczące odpoczynku dobowego i maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy ( 30 ).

38.

Po pierwsze, powyższy wniosek wynika według mnie z literalnego brzmienia art. 5 dyrektywy 2003/88. Sformułowanie „w okresie siedmiodniowym” nie dotyczy bowiem dokładnego momentu, w którym powinien nastąpić tygodniowy okres odpoczynku, ale odnosi się raczej do pewnego okresu czasu (siedem dni), w ramach którego taki okres odpoczynku powinien zostać udzielony. Ponadto w treści tego przepisu nie zawarto żadnej wzmianki o „kolejnych dniach pracy”, wymaga on natomiast, aby tygodniowy okres odpoczynku został udzielony w każdym okresie siedmiodniowym, niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie pracownik wykonywał pracę przez te siedem dni ( 31 ).

39.

Z powyższego wynika według mnie, że sformułowanie „okres siedmiodniowy”, znajdujące się w art. 5 dyrektywy 2003/88, nie oznacza okresu o zmieniającym się początku w tym znaczeniu, że okres ten miałby rozpoczynać się po każdym tygodniowym okresie odpoczynku, jak wydają się uważać powód w postępowaniu głównym i rząd portugalski, ale raczej oznacza stałe, następujące po sobie okresy czasu ( 32 ).

40.

Po drugie, należy zauważyć, że w innych przepisach prawa Unii prawodawca unijny wyraźnie zobowiązał państwa członkowskie do zapewnienia pracownikom okresu odpoczynku po upływie określonego okresu czasu ( 33 ). Okoliczność, że prawodawca unijny przyjął bardziej elastyczne sformułowanie w art. 5 dyrektywy 2003/88, wskazuje moim zdaniem, że nie było jego intencją, aby tygodniowy okres odpoczynku określony w tym przepisie był udzielany pracownikowi po określonej liczbie następujących po sobie dni pracy ( 34 ). Dodam, że wykładnia, za której przyjęciem opowiadają się powód i rząd portugalski, zgodnie z którą art. 5 ogranicza liczbę kolejnych dni pracy do sześciu, nie znajduje uzasadnienia na gruncie żadnej z wersji językowych dyrektywy 2003/88 ( 35 ).

41.

Po trzecie, prace przygotowawcze dotyczące dyrektywy 93/104, która została zastąpiona dyrektywą 2003/88 ( 36 ), potwierdzają moim zdaniem, że celem art. 5 tej dyrektywy jest zapewnienie pracownikom minimalnego tygodniowego okresu odpoczynku, pozostawiając ustawodawcom krajowym i partnerom społecznym pewną elastyczność w zakresie organizacji czasu pracy ( 37 ). Takie rozumienie zostało również zawarte w dokumentach Komisji dotyczących transpozycji przez państwa członkowskie dyrektywy 93/104 i dyrektywy 2003/88 ( 38 ). Ponadto, o ile w pierwotnej wersji art. 5 dyrektywy 93/104 znajdowała się wzmianka o odpoczynku niedzielnym, przepis ten przewidywał jedynie, że minimalny okres cotygodniowej przerwy w czasie pracy obejmuje „zasadniczo” niedzielę ( 39 ).

42.

Uważam, wreszcie, że nałożenie na pracodawcę wymogu udzielenia pracownikowi tygodniowego okresu odpoczynku w każdym okresie siedmiodniowym jest zgodne z ustalonym przez Trybunał zasadniczym celem dyrektywy 2003/88, jakim jest skuteczna ochrona bezpieczeństwa i zdrowia pracowników ( 40 ). W tym względzie należy zauważyć, że art. 5 dyrektywy 2003/88 wprowadza jedynie standard minimalny, który znajduje zastosowanie względem wszystkich pracowników, a który uzupełniany jest szczególnymi standardami obowiązującymi w sektorach działalności cechujących się trudnymi warunkami pracy lub wiążących się ze szczególnymi zagrożeniami ( 41 ).

43.

W odniesieniu do art. 31 karty, którego to przepisu również dotyczą pytania prejudycjalne, należy stwierdzić, że zgodnie z ust. 2 tego artykułu każdy pracownik ma prawo do okresów tygodniowego odpoczynku. Otóż z wyjaśnień dotyczących karty ( 42 ) wynika, że wspomniany ustęp opiera się na dyrektywie 93/104, na art. 2 Europejskiej karty społecznej ( 43 ) oraz na pkt 8 Wspólnotowej karty socjalnych praw podstawowych pracowników ( 44 ).

44.

W tych okolicznościach należy uznać w odniesieniu do prawa do odpoczynku tygodniowego, że zakres art. 31 ust. 2 karty odpowiada zakresowi art. 5 dyrektywy 2003/88. Z powyższego wynika, że art. 31 ust. 2 karty nie może dostarczyć dodatkowych informacji przydatnych dla celów wykładni art. 5 dyrektywy 2003/88, o której dokonanie się zwrócono.

45.

W związku z powyższym uważam, że art. 5 dyrektywy 2003/88 i art. 31 karty należy interpretować w ten sposób, iż nie ustanawiają one wymogu udzielenia pracownikowi okresu odpoczynku najpóźniej w siódmym dniu po sześciu kolejnych dniach pracy, ale że wymagają, aby okres odpoczynku został mu udzielony w ramach każdego siedmiodniowego okresu. Dla przypomnienia wykładnia ta pozostaje aktualna również na gruncie art. 5 dyrektywy 93/104 ( 45 ). Z wykładni tej wynika, że na mocy tych przepisów pracownik może zasadniczo być zobowiązany do świadczenia pracy przez 12 kolejnych dni, o ile spełnione są minimalne wymogi dyrektywy 2003/88, w szczególności wymagania dotyczące odpoczynku dobowego i maksymalnego tygodniowego wymiaru czasu pracy ( 46 ).

46.

W tym kontekście należy przypomnieć, że z uwagi na minimalny charakter harmonizacji dokonanej przez dyrektywę 2003/88 państwa członkowskie zachowują swobodę w zakresie ustanawiania przepisów krajowych przyznających pracownikom wyższy poziom ochrony w odniesieniu do odpoczynku tygodniowego niż przyznany w dyrektywie 2003/88. Jak wyraźnie wynika z art. 15 tej dyrektywy, nie wpływa ona na prawo państwa członkowskiego do stosowania lub wprowadzenia bardziej korzystnych przepisów ustawowych, wykonawczych lub administracyjnych w odniesieniu do ochrony zdrowia i bezpieczeństwa pracowników ( 47 ). Do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy i w jakim zakresie takie korzystniejsze uregulowania zostały przewidziane w przepisach portugalskich ( 48 ) i w odpowiednich porozumieniach zakładowych ( 49 ).

47.

Mając na uwadze powyższe rozważania, proponuję, aby na pytania prejudycjalne przedstawione przez Tribunal da Relação do Porto (sąd apelacyjny w Porto, Portugalia) Trybunał odpowiedział w następujący sposób:

Wykładni art. 5 dyrektywy Rady 93/104/WE z dnia 23 listopada 1993 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy, art. 5 dyrektywy 2003/88/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 4 listopada 2003 r. dotyczącej niektórych aspektów organizacji czasu pracy oraz art. 31 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej należy dokonywać w ten sposób, że nie ustanawiają one wymogu udzielenia pracownikowi okresu odpoczynku najpóźniej w siódmym dniu po sześciu kolejnych dniach pracy, ale że wymagają, aby okres odpoczynku został udzielony w ramach każdego siedmiodniowego okresu.