—

w imieniu Vorarlberger Gebietskrankenkasse przez J. Lerchera, Rechtsanwalt,

—

w imieniu A. Knauera przez J. Nagela oraz M. Bitriola, Rechtsanwälte,

—

w imieniu rządu austriackiego przez G. Hessego, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu Zjednoczonego Królestwa przez V. Kaye, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez T. de la Mare’a, QC,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Kellerbauera oraz D. Martina, działających w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu Urzędu Nadzoru EFTA przez M. Moustakali, X. Lewisa oraz M. Schneidera, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U. L 166, s. 1) oraz art. 45 TFUE.

2

Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Vorarlberger Gebietskrankenkasse (regionalną kasą chorych kraju związkowego Vorarlberg, zwaną dalej „kasą chorych”) i A. Knauerem z jednej strony a Landeshauptmann von Vorarlberg (premierem kraju związkowego Vorarlberg) z drugiej strony w przedmiocie obowiązku uiszczania przez A. Knauera składek na austriacki system ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu udzielanych mu co miesiąc świadczeń emerytalnych z zawodowego systemu emerytalnego Księstwa Liechtensteinu.

3

Zgodnie z motywem 9 rozporządzenia nr 883/2004:

4

Artykuł 3 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Zagadnienia objęte rozporządzeniem”, stanowi:

„1.   Niniejsze rozporządzenie stosuje się do całego ustawodawstwa odnoszącego się do następujących działów zabezpieczenia społecznego:

[…]

[…]”.

5

Zgodnie z art. 5 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowanym „Równe traktowanie świadczeń, dochodów, okoliczności lub zdarzeń”:

„O ile niniejsze rozporządzenie nie stanowi inaczej oraz w świetle specjalnych wprowadzonych przepisów wykonawczych, zastosowanie mają następujące przepisy:

6

Artykuł 9 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Oświadczenia państw członkowskich dotyczące zakresu niniejszego rozporządzenia”, przewiduje w ust. 1, że państwa członkowskie powiadamiają pisemnie Komisję Europejską między innymi o ustawodawstwie i systemach, o których mowa w art. 3 tego rozporządzenia.

7

Artykuł 30 wspomnianego rozporządzenia, zatytułowany „Składki obciążające emerytów lub rencistów”, stanowi:

„1.   Instytucja państwa członkowskiego zobowiązana na mocy stosowanego przez nią ustawodawstwa do potrącania składek od emerytów lub rencistów, z tytułu świadczeń z tytułu choroby […], może żądać i uzyskiwać takie potrącenia, których wysokość ustalana jest zgodnie z wymienionym ustawodawstwem, o ile świadczenia udzielane […] obciążają instytucję wymienionego państwa członkowskiego.

2.   Jeżeli […] uzyskanie świadczeń z tytułu choroby, świadczeń macierzyńskich lub równoważnych świadczeń dla ojca uwarunkowane jest wpłacaniem składek lub podobnych wpłat na podstawie ustawodawstwa państwa członkowskiego, w którym uprawniony ma miejsce zamieszkania, składki te nie są opłacane z tytułu takiego miejsca zamieszkania”.

8

Artykuł 53 rozporządzenia nr 883/2004, zatytułowany „Zasady przeciwdziałania kumulacji”, przewiduje w ust. 1:

„Kumulacja świadczeń z tytułu inwalidztwa, świadczeń z tytułu starości i rent rodzinnych ustalanych lub udzielanych na podstawie okresów ubezpieczenia i/lub zamieszkania spełnionych przez te same osoby uważana jest za kumulację świadczeń tego samego rodzaju”.

9

Zgodnie z art. 30 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 (Dz.U. L 284, s. 1), zatytułowanym „Składki emerytów lub rencistów”:

„Jeżeli dana osoba otrzymuje emeryturę lub rentę z więcej niż jednego państwa członkowskiego, kwota składek potrącanych od wszystkich wypłacanych emerytur lub rent w żadnym przypadku nie przewyższa kwoty, którą potrąca się od osoby otrzymującej emeryturę lub rentę w takiej samej wysokości z właściwego państwa członkowskiego”.

10

Rozporządzenia nr 883/2004 i nr 987/2009 mają zastosowanie do Liechtensteinu na mocy decyzji Wspólnego Komitetu [Europejskiego Obszaru Gospodarczego] nr 76/2011 z dnia 1 lipca 2011 r. w sprawie zmiany załącznika VI (Zabezpieczenia społeczne) oraz Protokołu 37 do Porozumienia EOG (Dz.U. L 262, s. 33).

11

Paragraf 73a ust. 1 Allgemeines Sozialversicherungsgesetz (ogólnej ustawy o zabezpieczeniu społecznym), w brzmieniu wynikającym z 2. Sozialversicherungs‑Änderungsgesetz 2010 (drugiej ustawy o zmianie ustawy o zabezpieczeniu społecznym z 2010 r., BGBl. I, 102/2010) (zwanej dalej „Allgemeines Sozialversicherungsgesetz”), stanowi:

„Jeżeli pobierana jest zagraniczna emerytura, która objęta jest zakresem

[…],

należy uiścić składkę na ubezpieczenie zdrowotne na podstawie § 73 ust. 1 i 1a także od emerytury zagranicznej, jeżeli uprawniony lub uprawniona do emerytury zagranicznej posiada roszczenia o świadczenia z ubezpieczenia zdrowotnego. Składka ta staje się wymagalna w momencie wypłaty emerytury zagranicznej”.

12

W odniesieniu do wprowadzonego Allgemeines Sozialversicherungsgesetz austriackiego systemu emerytalnego sąd odsyłający wyjaśnia, że ubezpieczenie emerytalne, które chroni ubezpieczonych w szczególności od rodzajów ryzyka związanych z wiekiem, ma na celu umożliwienie ubezpieczonemu utrzymania poziomu życia odpowiedniego do tego sprzed przejścia na emeryturę. By uzyskać prawo do świadczenia emerytalnego, ubezpieczony powinien nie tylko osiągnąć ustawowy wiek emerytalny, ale także być objęty ubezpieczeniem obowiązkowym przez określoną liczbę okresów. Obowiązkiem ubezpieczenia objęty jest zasadniczo każdy pracownik zatrudniony u pracodawcy w zakresie przekraczającym pomijalny próg wynagrodzenia. Osoby podlegające obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu, które zamierzają otrzymywać emeryturę dodatkową w stosunku do tej, do której miałyby prawo na zwykłych zasadach, mają swobodę zawarcia ubezpieczenia uzupełniającego poprzez uiszczanie składek o ustalonym górnym pułapie rocznym. Ponieważ chodzi tu o repartycyjny system ubezpieczenia emerytalnego, uiszczane składki są przeznaczane bezpośrednio na finansowanie świadczeń. Za zarządzanie ubezpieczeniem emerytalnym odpowiedzialne są towarzystwa ubezpieczeniowe.

13

Z postanowienia odsyłającego wynika, że system zabezpieczenia emerytalnego w Liechtensteinie opiera się na trzech filarach, obejmujących ubezpieczenie na wypadek starości i rent rodzinnych (pierwszy filar), zawodowy system emerytalny (drugi filar) oraz ubezpieczenia uzupełniające zawarte prywatnie (trzeci filar).

14

Podczas gdy ubezpieczenie na wypadek starości i rent rodzinnych jest systemem finansowanym ze składek, zawodowy system emerytalny, regulowany Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge (ustawą o zawodowych systemach zabezpieczających) z dnia 20 października 1987 r., jest systemem opartym na zasadzie kapitalizacji. Związany jest on z systemem ubezpieczenia na wypadek starości i rent rodzinnych oraz ze stosunkiem pracy. Przynależność do zawodowego systemu emerytalnego jest co do zasady obowiązkowa i powinna, wraz z ubezpieczeniem na wypadek starości i rent rodzinnych, umożliwić ubezpieczonemu utrzymanie poziomu życia odpowiedniego do tego sprzed przejścia na emeryturę. Realizacja zawodowego systemu emerytalnego jest co do zasady obowiązkiem podmiotu utworzonego lub wykorzystanego do tego celu przez pracodawcę, mianowicie instytucji zabezpieczenia społecznego. Instytucje te mogą ograniczyć się do przyznawania minimalnych świadczeń ustawowych lub zapewnić wypłatę pewnych świadczeń w większej wysokości od świadczeń minimalnych w tych samych ramach prawnych i organizacyjnych. Określenie i organizacja zawodowego systemu emerytalnego w znacznej mierze są niezależne od własnej inicjatywy lub woli kształtowania osób, których dotyczą rodzaje ryzyka związane z wiekiem.

15

Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge została zgodnie z art. 9 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 notyfikowana przez Księstwo Liechtensteinu jako akt objęty przedmiotowym zakresem stosowania tego rozporządzenia.

16

Z postanowienia odsyłającego wynika, że A. Knauer i R. Mathis mieszkają w Austrii i są objęci systemem ubezpieczenia zdrowotnego zgodnie z Allgemeines Sozialversicherungsgesetz jako osoby otrzymujące austriacką emeryturę. Ze względu na to, że kiedyś pracowali w Szwajcarii i w Liechtensteinie, otrzymują świadczenia emerytalne udzielane przez kasę emerytalną w ramach zawodowego systemu emerytalnego Liechtensteinu (zwaną dalej „kasą emerytalną Liechtensteinu”).

17

Kasa chorych zobowiązała A. Knauera i R. Mathisa do uiszczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne od października 2011 r. z tytułu otrzymywanych co miesiąc świadczeń emerytalnych z kasy emerytalnej Liechtensteinu.

18

Dwiema decyzjami z dnia 10 grudnia 2013 r. Landeshauptmann von Vorarlberg obniżył wysokość składek wymaganych od A. Knauera i R. Mathisa na system ubezpieczenia zdrowotnego na tej podstawie, że tylko część zawodowego systemu emerytalnego, mianowicie część odpowiadająca minimalnym świadczeniom ustawowym, jest objęta zakresem stosowania rozporządzenia nr 883/2004, a zatem podlega obowiązkowi składkowemu przewidzianemu w § 73a Allgemeines Sozialversicherungsgesetz. Natomiast część uzupełniająca przewidziana Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge, odpowiadająca świadczeniom w większej wysokości od świadczeń minimalnych, nie jest objęta wspomnianym zakresem stosowania. To samo ma się odnosić do części zawodowego systemu emerytalnego z Liechtensteinu odpowiadającej świadczeniom udzielanym z tytułu składek uiszczonych przed wejściem w życie Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge, to jest przed dniem 1 stycznia 1989 r. Część ta powinna być traktowana w ten sam sposób co część uzupełniająca.

19

Kasa chorych wniosła środek odwoławczy do sądu odsyłającego od tych dwóch decyzji, a A. Knauer – w odniesieniu do decyzji go dotyczącej. Zdaniem kasy chorych należne składki powinny zostać wyliczone od całości świadczeń emerytalnych udzielanych A. Knauerowi i R. Mathisowi co miesiąc przez kasę emerytalną Liechtensteinu, podczas gdy według A. Knauera z tytułu tych świadczeń nie jest należna żadna składka.

20

W ocenie sądu odsyłającego porównanie ustawowych przesłanek przyznania świadczeń emerytalnych udzielanych na podstawie Allgemeines Sozialversicherungsgesetz i na podstawie Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge zdaje się wskazywać, że chodzi tu o świadczenia równoważne w rozumieniu art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004. Sąd ten uważa, że te ostatnie świadczenia są objęte zakresem stosowania tego rozporządzenia. Wspomniane świadczenia opierają się bowiem na przepisach prawa zainteresowanego państwa dotyczących działu lub systemu zabezpieczenia społecznego świadczeń z tytułu starości oraz, dodatkowo, Gesetz über die betriebliche Personalvorsorge została w całości notyfikowana przez Księstwo Liechtensteinu jako akt objęty przedmiotowym zakresem stosowania wspomnianego rozporządzenia.

21

Jednakże sąd odsyłający uważa, iż nie można wykluczyć, po pierwsze, że niezależnie od przynależności do kategorii skoordynowanych systemów emerytalnych, potwierdzonej przez wspomnianą notyfikację, zawodowy system emerytalny Liechtensteinu nie mógłby zostać uznany za równoważny w rozumieniu art. 5 tegoż rozporządzenia z tego powodu, że daje on ubezpieczonym możliwość autonomicznego organizowania ich programu emerytalnego, ani po drugie, że fakt włączenia ogółu świadczeń udzielanych ze wspomnianego systemu emerytalnego w podstawę składki na austriackie ubezpieczenie zdrowotne powinien być w prawie Unii uznany za bezprawny w zakresie, w jakim stanowi przeszkodę w wykonywaniu swobody przepływu stanowiącej zasadę wyrażoną w art. 45 TFUE.

22

W tych okolicznościach Verwaltungsgerichtshof (sąd administracyjny) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

23

Na wstępie należy zauważyć – w pierwszej kolejności – że jeżeli świadczenia emerytalne zostały wymienione w oświadczeniu w rozumieniu art. 9 rozporządzenia nr 883/2004, to są one objęte zakresem stosowania tego rozporządzenia (zob. podobnie wyroki: Mora Romero, C‑131/96, EU:C:1997:317, pkt 25; a także Pérez García i in., C‑225/10, EU:C:2011:678, pkt 36).

24

Jest bezsprzeczne, że zawodowy system emerytalny rozpatrywany w postępowaniu głównym został objęty w całości oświadczeniem złożonym na podstawie art. 9 rozporządzenia nr 883/2004 przez Księstwo Liechtensteinu, które należy traktować jako państwo członkowskie dla potrzeb stosowania tego rozporządzenia. Świadczenia emerytalne udzielane z tego systemu należy zatem uznać za objęte zakresem stosowania wspomnianego rozporządzenia.

25

W drugiej kolejności, nawet jeśli pytanie odnosi się w ogólności do art. 5 rozporządzenia nr 883/2004, dotyczy ono faktycznie wykładni pojęcia „świadczeń równoważnych” w rozumieniu art. 5 lit. a) tego rozporządzenia.

26

W tych okolicznościach pytanie zadane przez sąd odsyłający należy rozumieć jako pytanie, czy art. 5 lit. a) wspomnianego rozporządzenia należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym świadczenia emerytalne udzielane z zawodowego systemu emerytalnego państwa członkowskiego i świadczenia emerytalne udzielane z ustawowego systemu emerytalnego innego państwa członkowskiego – gdy oba te systemy są objęte zakresem stosowania tegoż rozporządzenia – stanowią świadczenia równoważne w rozumieniu tego przepisu.

27

Według utrwalonego orzecznictwa Trybunału w celu ustalenia zakresu przepisu prawa Unii, w tym przypadku art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004, należy mieć na uwadze jednocześnie jego treść, kontekst oraz cele (zob. w szczególności wyrok Angerer, C‑477/13, EU:C:2015:239, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

28

Brzmienie tego przepisu nie zawiera wskazówek co do sposobu, w jaki należy interpretować sformułowanie „świadczenia równoważne”. Jednakże, jak podniósł rzecznik generalny w pkt 54 opinii i wbrew temu, co sugeruje Komisja, pojęcie „świadczeń równoważnych” w rozumieniu art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 niekoniecznie ma to samo znaczenie co pojęcie „świadczeń tego samego rodzaju” widniejące w art. 53 tego rozporządzenia. Gdyby bowiem prawodawca Unii chciał zastosować wynikające z orzecznictwa kryteria dotyczące wykładni tego pojęcia „świadczeń tego samego rodzaju” w kontekście stosowania zasad przeciwdziałania kumulacji, użyłby tej samej terminologii w ramach stosowania zasady równego traktowania.

29

Co się tyczy art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004, jest pewne – jak podnosi rząd austriacki – że inne przepisy, na przykład art. 30 tego rozporządzenia i art. 30 rozporządzenia nr 987/2009, mogą w zamierzeniu regulować warunki, na jakich instytucja państwa członkowskiego może w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym żądać składek i uzyskiwać ich potrącenie w celu pokrycia świadczeń z tytułu choroby. Sama ta okoliczność nie wyklucza jednak, że ów art. 5 lit. a) także mógłby w zamierzeniu regulować te warunki.

30

Co więcej, z art. 30 rozporządzenia nr 883/2004 i art. 30 rozporządzenia nr 987/2009 wynika, że artykuły te wprowadzają pewne szczegółowe ograniczenia w odniesieniu do możliwości żądania składek i uzyskiwania ich potrącenia przez państwa członkowskie w celu pokrycia w szczególności świadczeń z tytułu choroby. I tak, wspomniane artykuły nie mają na celu regulowania żądania składek i uzyskiwania ich potrącenia w taki sposób, że na mocy zdania wprowadzającego art. 5 rozporządzenia nr 883/2004 to żądanie i to pobieranie byłyby wyłączone z zakresu stosowania wspomnianego art. 5 lit. a).

31

Co się tyczy celu art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004, z motywu 9 tego rozporządzenia wynika, że prawodawca Unii zmierzał do wprowadzenia do tekstu wspomnianego rozporządzenia wynikającą z orzecznictwa zasadę równego traktowania świadczeń, dochodu i okoliczności, tak aby zasada ta była rozwijana, przy jednoczesnym przestrzeganiu istoty i ducha orzeczeń sądowych Trybunału.

32

Należy zatem zauważyć najpierw, że dwóch świadczeń emerytalnych nie można uważać za równoważne w rozumieniu art. 5 lit. a) wspomnianego rozporządzenia jedynie na tej podstawie, że oba są objęte zakresem stosowania tegoż rozporządzenia. Oprócz bowiem okoliczności, że orzecznictwo Trybunału nie wspiera takiej wykładni, wykładnia ta mogłaby pozbawić znaczenia wymóg równoważności, przewidziany we wspomnianym przepisie i zamierzony przez prawodawcę Unii, gdyż przepis ten w każdym razie ma w zamierzeniu stosować się tylko do świadczeń objętych wspomnianym zakresem stosowania.

33

Następnie, co się tyczy bardziej szczegółowo świadczeń emerytalnych takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym i przy uwzględnieniu orzecznictwa Trybunału, do którego odnosi się prawodawca Unii w motywie 9 rozporządzenia nr 883/2004, pojęcie „świadczeń równoważnych” w rozumieniu art. 5 lit. a) tego rozporządzenia należy interpretować jako odnoszące się w istocie do dwóch świadczeń emerytalnych, które są porównywalne (zob. podobnie wyrok Klöppel, C‑507/06, EU:C:2008:110, pkt 19).

34

Jeśli chodzi o porównywalny charakter takich świadczeń emerytalnych, należy uwzględnić cel realizowany przez te świadczenia i przez uregulowania, które je wprowadziły (zob. analogicznie wyrok O, C‑432/14, EU:C:2015:643, pkt 33).

35

W odniesieniu do sprawy głównej z samego brzmienia pytania wynika, że świadczenia emerytalne udzielane z zawodowego systemu emerytalnego Liechtensteinu i świadczenia emerytalne udzielane z austriackiego ustawowego systemu emerytalnego realizują ten sam cel zasadzający się na zapewnieniu beneficjentom utrzymania poziomu życia odpowiedniego do tego sprzed przejścia na emeryturę.

36

Wynika stąd, że świadczenia emerytalne takie jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym należy uznać za porównywalne. W tym względzie, jak zauważył rzecznik generalny w pkt 60 opinii, okoliczność, że istnieją różnice dotyczące w szczególności sposobu, w jaki prawa do tych świadczeń zostały nabyte, lub możliwości korzystania przez ubezpieczonych z dobrowolnych świadczeń uzupełniających, nie może uzasadnić odmiennego wniosku.

37

Wreszcie nie wydaje się, by istniało obiektywne uzasadnienie, aby nie traktować w ten sam sposób, w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym, omawianych świadczeń emerytalnych. Takie uzasadnienie mogłoby w razie potrzeby istnieć, gdyby – jak słusznie zauważył Urząd Nadzoru EFTA – składki na pokrycie świadczeń z tytułu choroby były potrącane w Austrii od świadczeń emerytalnych udzielanych z zawodowego systemu emerytalnego Liechtensteinu, mimo że takie składki zostały już potrącone w Liechtensteinie. Z akt sprawy przedstawionych Trybunałowi nie wynika jednak, by tak było w przypadku sprawy głównej.

38

W rezultacie na zadane pytanie należy odpowiedzieć, iż art. 5 lit. a) rozporządzenia nr 883/2004 należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym świadczenia emerytalne udzielane z zawodowego systemu emerytalnego państwa członkowskiego i świadczenia emerytalne udzielane z ustawowego systemu emerytalnego innego państwa członkowskiego – gdy oba te systemy są objęte zakresem stosowania tegoż rozporządzenia – stanowią świadczenia równoważne w rozumieniu tego przepisu, jeśli te dwie kategorie świadczeń realizują ten sam cel zasadzający się na zapewnieniu beneficjentom utrzymania poziomu życia odpowiedniego do tego sprzed przejścia na emeryturę.

39

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (czwarta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 5 lit. a) rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego należy interpretować w ten sposób, że w okolicznościach takich jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym świadczenia emerytalne udzielane z zawodowego systemu emerytalnego państwa członkowskiego i świadczenia emerytalne udzielane z ustawowego systemu emerytalnego innego państwa członkowskiego – gdy oba te systemy są objęte zakresem stosowania tegoż rozporządzenia – stanowią świadczenia równoważne w rozumieniu tego przepisu, jeśli te dwie kategorie świadczeń realizują ten sam cel zasadzający się na zapewnieniu beneficjentom utrzymania poziomu życia odpowiedniego do tego sprzed przejścia na emeryturę.