POSTANOWIENIE TRYBUNAŁU (dziesiąta izba)

z dnia 3 marca 2016 r.(*)

Odesłanie prejudycjalne – Ochrona konsumentów – Dyrektywa 93/13/EWG – Umowa kredytu – Nieuczciwe warunki umowne – Przepisy krajowe – Uproszczony tytuł egzekucyjny dla banków – Obligatoryjne nadanie klauzuli wykonalności przez sąd egzekucyjny – Ocena z urzędu nieuczciwego charakteru warunków umownych – Brak możliwości – Uchylenie spornych uregulowań krajowych – Umorzenie postępowania

W sprawie C‑537/15

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 267 TFUE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Sąd Rejonowy w Koninie (Polska) postanowieniem z dnia 21 września 2015 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 15 października 2015 r., w postępowaniu:

Euro Bank S.A.

przeciwko

Markowi Łopacińskiemu,

TRYBUNAŁ (dziesiąta izba),

w składzie: F. Biltgen, prezes dziesiątej izby, A. Borg Barthet (sprawozdawca) i E. Levits, sędziowie,

rzecznik generalny: H. Saugmandsgaard Øe,

sekretarz: A. Calot Escobar,

wydaje następujące

Postanowienie

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 1, 3, 4, 6 i 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz.U. L 95, s. 29 – wyd. spec. w jęz. polskim, rozdz. 15, t. 2, s. 288) w związku z art. 8 TFUE, 12 TFUE i 169 TFUE.

2        Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Euro Bank S.A. (zwanym dalej „Euro Bankiem”), którego siedziba znajduje się we Wrocławiu (Polska), a M. Łopacińskim, w przedmiocie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, złożonego przez Euro Bank wobec M. Łopacińskiego.

 Ramy prawne

 Prawo Unii

3        Artykuł 1 dyrektywy 93/13 ma następujące brzmienie:

„1.      Celem niniejszej dyrektywy jest zbliżenie przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych państw członkowskich odnoszących się do nieuczciwych warunków umownych w umowach zawieranych pomiędzy sprzedawcą lub dostawcą a konsumentem.

[…]”.

4        Artykuł 3 tej dyrektywy stanowi:

„1.      Warunki umowy, które nie były indywidualnie negocjowane, mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją[c] w sprzeczności z wymogami dobrej wiary, powodują znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta.

[…]”.

5        Zgodnie z art. 6 omawianej dyrektywy:

„1.      Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków.

2.      Państwa członkowskie podejmą niezbędne kroki do zapewnienia, iż konsument nie utraci ochrony przyznanej mu na mocy niniejszej dyrektywy, poprzez wybór prawa państwa trzeciego jako prawa obowiązującego w stosunku do danej umowy, jeśli ta ostatnia pozostaje w ścisłym związku z terytorium państw członkowskich”.

6        Zgodnie z art. 7 tejże dyrektywy:

„1.      Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.

2.      Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe; co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu stosowaniu takich warunków.

3.      W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy”.

 Prawo krajowe

 Prawo proceduralne

7        Ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2014 r., poz. 101) w wersji obowiązującej w czasie okoliczności faktycznych (zwana dalej „kodeksem postępowania cywilnego”) w art. 786² § 1 stanowi, iż „w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, sąd bada, czy dłużnik poddał się egzekucji oraz czy roszczenie objęte tytułem wynika z czynności bankowej dokonanej bezpośrednio z bankiem lub z zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z tej czynności”.

 Prawo materialne

8        Zgodnie z art. 96 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Prawo bankowe (Dz.U. nr 140, poz. 939, zwanej dalej „prawem bankowym”) w wersji obowiązującej w czasie okoliczności faktycznych:

„1.      Na podstawie ksiąg banków lub innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych banki mogą wystawiać bankowe tytuły egzekucyjne.

2.      W bankowym tytule egzekucyjnym należy oznaczyć bank, który go wystawił i na rzecz którego egzekucja ma być prowadzona, dłużnika zobowiązanego do zapłaty, wysokość zobowiązań dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności, datę wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego, jak również oznaczenie czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia, oraz wzmiankę o wymagalności dochodzonego roszczenia. Bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku.

3.      W przypadku egzekucji przeciwko kilku osobom lub z kilku części składowych majątku dłużnika można wystawić dalsze tytuły egzekucyjne”.

9        Artykuł 97 tej ustawy stanowi:

„1.      Bankowy tytuł egzekucyjny może być podstawą egzekucji prowadzonej według przepisów kodeksu postępowania cywilnego po nadaniu mu przez sąd klauzuli wykonalności wyłącznie przeciwko osobie, która bezpośrednio z bankiem dokonywała czynności bankowej albo jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej i złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji oraz gdy roszczenie objęte tytułem wynika bezpośrednio z tej czynności bankowej lub jej zabezpieczenia.

2.      Oświadczenie, o którym mowa w ust. 1, powinno określać kwotę zadłużenia, do której bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny, oraz termin, do którego bank może wystąpić o nadanie temu tytułowi klauzuli wykonalności. Dłużnik może się również poddać egzekucji wydania rzeczy, w przypadku gdy ustanowiono zastaw rejestrowy lub dokonano przeniesienia własności w celu zabezpieczenia roszczenia.

3.      Wniosek banku o nadanie klauzuli wykonalności, o której mowa w ust. 1, sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia”.

10      Artykuł 385¹ § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2014 r., poz. 121) w wersji obowiązującej w czasie okoliczności faktycznych przewiduje:

„Postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny”.

11      Zgodnie z art. 6 tej ustawy:

„Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne”.

 Wyrok Trybunału Konstytucyjnego (Polska) z dnia 14 kwietnia 2015 r.

12      W 2012 r. do Trybunału Konstytucyjnego wpłynęły pytania o zgodność z konstytucją wyżej wskazanych przepisów prawa bankowego. Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2015 r. w sprawie P 45/12 Trybunał Konstytucyjny uznał sporne przepisy krajowe za niezgodne z konstytucją. Postanowił jednak utrzymać je w mocy do dnia 31 lipca 2016 r.

 Postępowanie główne i pytanie prejudycjalne

13      W dniu 16 grudnia 2011 r. M. Łopaciński zawarł umowę pożyczki w wysokości 40 006,86 PLN (złotych polskich) (około 8967,54 EUR) z Euro Bankiem. W umowie oświadczył, że zgodnie z art. 97 ust. 1 i 2 prawa bankowego poddaje się egzekucji do kwoty zadłużenia 120 020,58 PLN (około 26 918,20 EUR). Na podstawie tej ustawy Euro Bank mógł wystąpić o nadanie bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w terminie 3 lat od daty płatności ostatniej raty.

14      Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu zostało wszczęte na wniosek złożony przez Euro Bank w dniu 30 lipca 2015 r. Do wniosku dołączono bankowy tytuł egzekucyjny w celu uzyskania klauzuli wykonalności.

15      M. Łopaciński nie został poinformowany przez sąd egzekucyjny, w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy w Koninie, o złożeniu takiego wniosku przez Euro Bank i tym samym nie mógł się do niego ustosunkować.

16      Artykuły 96 i 97 prawa bankowego, które obowiązywały w Polsce w dniu złożenia wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, przewidywały środek ułatwiający wszczęcie przez banki egzekucji z umowy zawartej z ich klientami.

17      Prawo instytucji bankowej do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego na podstawie danych zawartych w księgach bankowych jest bowiem uzależnione od przesłanki wyraźnej zgody klienta udzielonej przy zawarciu umowy. Prawidłowo wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny po nadaniu mu klauzuli wykonalności przez sąd egzekucyjny staje się tytułem wykonawczym mającym moc taką samą jak inne tytuły wykonawcze egzekwowane zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego.

18      Kontrola bankowego tytułu egzekucyjnego przez sąd egzekucyjny, do którego złożono wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, jest ograniczona do kwestii formalnych. Z wyjątkiem badania prawidłowości dokumentu bankowego tytułu egzekucyjnego złożonego przez wnioskodawcę sąd ten zgodnie z art. 786 kodeksu postępowania cywilnego bada tylko, czy zawierając umowę pożyczki z bankiem dłużnik wyraził zgodę na wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego oraz czy roszczenie wynika z umowy zawartej bezpośrednio z bankiem i należącej do czynności bankowych lub z zabezpieczenia wierzytelności banku. Po nadaniu klauzuli wykonalności bankowy tytuł egzekucyjny może zostać poddany egzekucji według zasad mających zastosowanie do innych tytułów wykonawczych, takich jak orzeczenia.

19      Zgodnie z tym modelem egzekucji wniosek o nadanie klauzuli wykonalności, niezależnie od tego, czy dotyczy on bankowego tytułu egzekucyjnego, czy orzeczenia, nie jest doręczany dłużnikowi. Ten ostatni dowiaduje się o nadaniu klauzuli wykonalności w dniu pierwszego zawiadomienia dokonywanego przez komornika prowadzącego egzekucję bankowego tytułu egzekucyjnego lub orzeczenia na wniosek wierzyciela. Od tej daty dłużnik może, w terminie siedmiu dni, wnieść zażalenie na postanowienie sądu egzekucyjnego co do nadania klauzuli wykonalności. Jednakże w tym wypadku kompetencja sądu odwoławczego jest ograniczona jedynie do kontroli prawidłowości badania przez sąd egzekucyjny przesłanek nadania klauzuli wykonalności.

20      W konsekwencji, dla dłużnika ostatnim środkiem prawnym umożliwiającym uchylenie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności lub zawieszenie jego egzekucji jest wytoczenie powództwa na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego, dotyczącego powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenie.

21      W odróżnieniu od powództw wytoczonych przeciwko tytułom egzekucyjnym wydanym przez sądy, powództwo wytoczone przeciwko bankowemu tytułowi egzekucyjnemu może być oparte na zarzucie istnienia obowiązku stwierdzonego tym tytułem. Ponieważ powództwo to jest wytaczane przed sąd pierwszej instancji, sąd ten jest właściwy do orzekania co do istoty, a w danym wypadku do stwierdzenia z urzędu nieuczciwego charakteru warunków umownych. Mimo iż wszczęcie takiego postępowania samo z siebie nie skutkuje zawieszeniem egzekucji bankowego tytułu egzekucyjnego, stwarza taką możliwość, przy czym wniosek w przedmiocie zabezpieczenia jest badany przez sąd.

22      Jednakże wszczęcie takiego postępowania wymaga od dłużnika uiszczenia opłat sądowych wynoszących 5% kwoty wierzytelności wskazanej w bankowym tytule egzekucyjnym. Ponadto, zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego (Polska), według ogólnych postanowień procedury cywilnej to nie bank, lecz powód w nowym postępowaniu, czyli dłużnik, musi wykazać, że wierzytelność nie istnieje lub nie może być egzekwowana.

23      Sąd odsyłający, rozpoznając sprawę w postępowaniu głównym, doszedł do wniosku, że łącząca strony umowa pożyczki, na mocy której Euro Bank jako wierzyciel wystąpił o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, stwarza brak równowagi między konsumentem a przedsiębiorcą i zawiera nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu dyrektywy 93/13.

24      Ponadto, według sądu odsyłającego regulacja będąca przedmiotem postępowania głównego uprawnia Euro Bank do kierowania wierzytelności do postępowania egzekucyjnego z pominięciem fazy sądowego postępowania rozpoznawczego. Taka regulacja powoduje brak równowagi między stronami stosunku prawnego, ponieważ bank znajduje się na silniejszej pozycji ekonomicznej niż konsument. Rzeczona regulacja pozostaje w wyraźnej sprzeczności z zasadą równości wobec prawa wskazaną w art. 8 TFUE i sprzeciwia się także art. 12 TFUE i art. 169 ust. 1 TFUE.

25      Zdaniem sądu odsyłającego niewątpliwie banki posiadają uprzywilejowaną pozycję wobec kredytobiorców, co wyraża się nie tylko w aspekcie ekonomicznym, ale również prawnym. Bank może jednostronnie kształtować łączący strony stosunek zobowiązaniowy, w tym również zmieniać warunki umowy, a także wypowiedzieć umowy z wielu przyczyn. Może uzyskać klauzulę wykonalności na bankowym tytule egzekucyjnym bez merytorycznej kontroli takiego aktu ze strony sądu. Korzystanie przez bank z tak szerokich uprawnień powinno podlegać kontroli sądu zarówno pod względem formalnoprawnym, jak i merytorycznym.

26      W tych okolicznościach Sąd Rejonowy w Koninie postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy dyrektywę 93/13, a w szczególności jej art. 1, 3, 4, 6 i 7 oraz art. 8 TFUE, 12 TFUE i 169 TFUE należy interpretować w ten sposób, że:

a)      sprzeciwia się instytucji prawnej nadawania klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu, który ogranicza kognicję sądu i pozwala nadawać klauzulę wykonalności tytułowi egzekucyjnemu i kierować sprawę do egzekucji komorniczej bez możliwości merytorycznego zbadania przez sąd roszczenia przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi i bez możliwości przedstawienia argumentów przez konsumenta,

b)      stoi ona na przeszkodzie krajowemu przepisowi proceduralnemu, na mocy którego sąd rejonowy nie może z urzędu zbadać nieuczciwego charakteru warunków umowy i orzec ewentualnie o unieważnieniu w tym zakresie umowy i oddalić wniosek przedsiębiorcy przeciwko konsumentowi?”.

 Postępowanie przed Trybunałem

27      W wyniku wyroku Trybunału Konstytucyjnego, po dniu wydania postanowienia, w którym sąd odsyłający wystąpił do Trybunału z wnioskiem prejudycjalnym, polski ustawodawca uchylił prawo bankowe, uchwalając ustawę z dnia 25 września 2015 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r., poz. 1854, zwaną dalej „ustawą z dnia 25 września 2015 r.”).

28      W dniu 26 października 2015 r. prezydent Rzeczypospolitej Polskiej podpisał powyższą ustawę, która następnie w dniu 12 listopada 2015 r. została ogłoszona w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Weszła ona w życie czternaście dni po ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej.

29      Na podstawie art. 1 pkt 4 ustawy z dnia 25 września 2015 r. art. 96 i 97 prawa bankowego zostały uchylone.

30      Artykuł 11 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 2015 r. stanowi, że postępowanie w sprawie o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wszczęte i niezakończone przed dniem wejścia w życie tej ustawy co do zasady podlega umorzeniu na podstawie tej ustawy.

 W przedmiocie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym

31      W świetle utrwalonego orzecznictwa Trybunału procedura przewidziana w art. 267 TFUE jest instrumentem współpracy pomiędzy Trybunałem i sądami krajowymi, dzięki któremu Trybunał dostarcza sądom krajowym elementów wykładni prawa Unii, które są im niezbędne dla rozstrzygnięcia przedstawionych im sporów (zob. w szczególności wyroki: Meilicke, C‑83/91, EU:C:1992:332, pkt 22; Unió de Pagesos de Catalunya, C‑197/10, EU:C:2011:590, pkt 16).

32      Jak wynika zarówno z brzmienia, jak i struktury art. 267 TFUE, warunkiem zastosowania procedury prejudycjalnej jest rzeczywista zawisłość przed sądem krajowym sporu, w ramach którego sąd ten będzie wezwany do wyrokowania, biorąc pod uwagę orzeczenie prejudycjalne (wyrok García Blanco, C‑225/02, EU:C:2005:34, pkt 27 i przytoczone tam orzecznictwo).

33      Uzasadnieniem zwrócenia się z pytaniem prejudycjalnym nie jest bowiem zamiar uzyskania doradczych opinii w odniesieniu do pytań o charakterze ogólnym czy hipotetycznym, lecz potrzeba związana nierozerwalnie z rzeczywistym rozstrzygnięciem sporu (zob. postanowienie Mohammad Imran, C‑155/11 PPU, EU:C:2011:387, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo).

34      W niniejszym wypadku z informacji, jakimi dysponuje Trybunał wynika, że ustawa z dnia 25 września 2015 r. weszła w życie w dniu 27 listopada 2015 r. oraz że art. 11 tej ustawy przewiduje, iż prawo bankowe nie ma już zastosowania do postępowań sądowych, w których postanowienie co do nadania klauzuli wykonalności nie zostało jeszcze wydane na dzień tego wejścia w życie, co ma miejsce w niniejszej sprawie.

35      Należy zatem stwierdzić, że spór w postępowaniu głównym stał się bezprzedmiotowy.

36      Z powyższych rozważań wynika, że postępowanie w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym należy umorzyć.

 W przedmiocie kosztów

37      Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów Trybunał (dziesiąta izba) postanawia, co następuje:

Postępowanie w sprawie wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożonego przez Sąd Rejonowy w Koninie (Polska) postanowieniem z dnia 21 września 2015 r. w sprawie C‑537/15 zostaje umorzone.

Podpisy

---

* Język postępowania: polski.