—

w imieniu S. Pohla przez C. Schöffthalera oraz U. Williego, Rechtsanwälte,

—

w imieniu ÖBB – Infrastruktur AG przez C. Wolfa, Rechtsanwalt,

—

w imieniu rządu austriackiego przez G. Hessego, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu rządu belgijskiego przez M. Jacobs oraz L. Van den Broeck, działające w charakterze pełnomocników,

—

w imieniu rządu hiszpańskiego przez A. Rubia Gonzáleza, działającego w charakterze pełnomocnika,

—

w imieniu Komisji Europejskiej przez V. Kreuschitza, D. Martina oraz F. Schatza, działających w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni ogólnych zasad prawa Unii: równego traktowania, zakazu wszelkiej dyskryminacji ze względu na wiek oraz ochrony uzasadnionych oczekiwań, a także art. 21 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), art. 45 TFUE oraz dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiającej ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U. L 303, s. 16).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu toczącego się między S. Pohlem a jego byłym pracodawcą, ÖBB – Infrastruktur AG (zwaną dalej „ÖBB”), w przedmiocie ustalenia przy zatrudnianiu S. Pohla na czas nieokreślony w dniu 1 lipca 1977 r. daty odniesienia do celów awansu w ramach widełek płacowych związanych z obejmowanym przez niego stanowiskiem i konsekwencji wiążących się z ustaleniem tej daty dla jego zaszeregowania oraz naliczania wynagrodzenia i świadczeń emerytalnych.

3

Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2000/78 jej celem „jest wyznaczenie ogólnych ram dla walki z dyskryminacją ze względu na religię lub przekonania, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną w odniesieniu do zatrudnienia i pracy, w celu realizacji w państwach członkowskich zasady równego traktowania”.

4

Artykuł 2 tej dyrektywy, zatytułowany „Pojęcie dyskryminacji”, przewiduje:

„1.   Do celów niniejszej dyrektywy »zasada równego traktowania« oznacza brak jakichkolwiek form bezpośredniej lub pośredniej dyskryminacji z przyczyn określonych w art. 1.

2.   Do celów ust. 1:

[…]”.

5

Artykuł 3 tej dyrektywy, zatytułowany „Zakres”, stanowi w ust. 1:

„W granicach kompetencji [Unii] niniejszą dyrektywę stosuje się do wszystkich osób, zarówno sektora publicznego, jak i prywatnego, włącznie z instytucjami publicznymi, w odniesieniu do:

[…]

[…]”.

6

Zgodnie z art. 6 ust. 1 tej dyrektywy, zatytułowanym „Uzasadnienie odmiennego traktowania ze względu na wiek”:

„Niezależnie od przepisów art. 2 ust. 2, państwa członkowskie mogą uznać, że odmienne traktowanie ze względu na wiek nie stanowi dyskryminacji, jeżeli w ramach prawa krajowego zostanie to obiektywnie i racjonalnie uzasadnione zgodnym z przepisami [zasługującym na ochronę] celem, w szczególności celami polityki zatrudnienia, rynku pracy i kształcenia zawodowego, i jeżeli środki mające służyć realizacji tego celu są właściwe i konieczne.

Takie odmienne traktowanie może polegać między innymi na:

[…]”.

7

Paragraf 3 Bundesbahn‑Besoldungsordnung 1963 [rozporządzenia z 1963 r. w sprawie wynagradzania pracowników kolei federalnych (BGBl. 170/1963)], zatytułowany „Data odniesienia do celów awansu”, stanowi:

„1.   Datę odniesienia dla awansu w ramach widełek wynagrodzenia określa się w ten sposób, że – z wyjątkiem okresów przed ukończeniem 18 roku życia i z zastrzeżeniem przepisów ust. 4–7 – uznaje się, że poprzedzają dzień zatrudnienia:

2.   Zgodnie z ust. 1 lit. a) należy uznać, że dzień zatrudnienia poprzedza:

[…]”.

8

Paragraf 1480 Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (austriackiego kodeksu cywilnego) stanowi:

„Roszczenia o zaległe świadczenia roczne, w szczególności odsetki, […] ulegają przedawnieniu z upływem trzech lat; samo prawo jako takie podlega przedawnieniu poprzez nieskorzystanie z niego z upływem trzydziestu lat”.

9

W dniu 25 listopada 1974 r. S. Pohl podjął pracę w spółce będącej poprzedniczką prawną ÖBB. Został przez tę spółkę zatrudniony na stanowisku na czas nieokreślony w dniu 1 lipca 1977 r. Przy tej okazji datę odniesienia dla awansu S. Pohla w ramach widełek wynagrodzenia związanych z objętym przez niego stanowiskiem ustalono na dzień 12 listopada 1971 r. Uwzględniono przy tym w pełnym zakresie okres zatrudnienia w tej spółce przed podjęciem zatrudnienia na czas nieokreślony. Pozostałe okresy zatrudnienia przepracowane od ukończenia 18 roku życia w innych przedsiębiorstwach z siedzibą na terytorium Austrii zostały uwzględnione tylko w połowie. Okresy zatrudnienia przed ukończeniem 18 roku życia w ogóle nie zostały uwzględnione przy ustalaniu daty odniesienia.

10

Po tymczasowym przeniesieniu na emeryturę w dniu 4 marca 2002 r. S. Pohl przeszedł ostatecznie na emeryturę z dniem 4 marca 2005 r. Jego ostatni awans miał miejsce w dniu 1 stycznia 2002 r. i wówczas to S. Pohl został zaszeregowany na stopień wynagrodzenia 15.

11

W skardze wniesionej w dniu 2 sierpnia 2011 r. przeciwko ÖBB przed Landesgericht Innsbruck (sądem pierwszej instancji w Innsbrucku) S. Pohl żądał stwierdzenia, że z dniem 1 stycznia 2002 r. awansował na stopień wynagrodzenia 16. Posiłkowo dochodził tego, by ÖBB wypłaciła mu od dnia 1 stycznia 2002 r. do dnia 4 marca 2002 r. różnicę w wynagrodzeniu między stopniem 16 a 15, a począwszy od dnia 5 marca 2002 r., różnicę w świadczeniach emerytalnych pomiędzy tymi, jakie pobierał, a tymi, do jakich był uprawniony na podstawie stopnia 16.

12

Sigfried Pohl podnosił zasadniczo, że okresy zatrudnienia przed ukończeniem 18 roku życia oraz okresy po ukończeniu 18 roku życia do dnia 24 listopada 1974 r. powinny były zostać uwzględnione w całości przy ustalaniu daty odniesienia do celów awansu w ramach widełek wynagrodzenia związanych ze stanowiskiem, jakie zajmował w ÖBB. Gdyby te okresy zatrudnienia zostały uwzględnione w celu ustalenia tej daty odniesienia, to S. Pohl zostałby w wyniku tego zaszeregowany na podstawie właściwych przepisów rozporządzenia z 1963 r. w sprawie wynagradzania pracowników kolei federalnych na stopień 16 przed swym przejściem na tymczasową emeryturę w dniu 4 marca 2002 r.

13

Skarga S. Pohla została oddalona w pierwszej instancji przez Landesgericht Innsbruck.

14

Sigfried Pohl wniósł odwołanie od tego orzeczenia do sądu odsyłającego.

15

Sąd ten stwierdził w przedmiocie ustalenia daty odniesienia do celów awansu S. Pohla w ramach widełek wynagrodzenia, że należy dokonać rozróżnienia ze względu na datę ukończenia przez S. Pohla 18 roku życia. Wykluczenie okresów zatrudnienia poprzedzających tę datę w celu obliczenia daty odniesienia przy jego zatrudnieniu na stanowisku na czas nieokreślony mogłoby oznaczać bezpośrednią dyskryminację ze względu na wiek. Zaliczenie jedynie połowy okresów zatrudnienia od dnia ukończenia przez niego 18 roku życia do dnia 24 listopada 1974 r. mogłoby być sprzeczne z ogólną zasadą równego traktowania w prawie unijnym, jak również z zakazem dyskryminacji określonym w art. 45 TFUE.

16

Ponadto sąd odsyłający zauważa, że zgodnie z obowiązującymi krajowymi przepisami dotyczącymi przedawnienia prawo S. Pohla do żądania ponownego ustalenia daty odniesienia uległo przedawnieniu. Sąd ten wywodzi z tego, że zgodnie z prawem krajowym roszczenia, jakich S. Pohl dochodzi w niniejszej sprawie celem uzyskania wyrównania wynagrodzenia i emerytury, również uległy przedawnieniu.

17

W tych okolicznościach Oberlandesgericht Innsbruck postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

18

Pismem z dnia 17 lipca 2013 r. sąd odsyłający przekazał Trybunałowi postanowienie Oberster Gerichtshof z dnia 27 czerwca 2013 r., którym sąd ten postanowił przedłożyć Trybunałowi kilka pytań prejudycjalnych dotyczących problematyki podobnej do rozpatrywanej w niniejszej sprawie.

19

W następstwie otrzymania tego pisma Trybunał zwrócił się do sądu odsyłającego o wskazanie mu, czy sąd ten zamierza zmienić lub wycofać, częściowo lub w całości, pytania prejudycjalne przedstawione w postanowieniu z dnia 28 sierpnia 2012 r.

20

W odpowiedzi sąd odsyłający postanowieniem, które wpłynęło do sekretariatu Trybunału w dniu 22 sierpnia 2013 r., przedstawił dodatkowe pytanie prejudycjalne o następującym brzmieniu:

„Czy obowiązujące obecnie prawo Unii, a w szczególności:

stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu rangi ustawowej z dnia 27 grudnia 2011 r., obowiązującemu z mocą wsteczną od dnia 1 stycznia 2004 r., które znosi prawa oparte na prawie Unii, a w szczególności na [ww.] wyroku [w sprawie Hütter], do uwzględnienia, bez dyskryminacji ze względu na wiek, okresów zatrudnienia przed ukończeniem 18 roku życia, jak również wynikające stąd prawa do wynagrodzenia, w związku z jednoczesnym przedłużeniem o rok okresu umożliwiającego osiągnięcie wyższego stopnia w każdej z trzech pierwszych grup zaszeregowania poprzez ustalenie nowej daty odniesienia do celów awansu?”.

21

Poprzez swoje pytanie trzecie, na które należy udzielić odpowiedzi w pierwszej kolejności, sąd odsyłający zmierza zasadniczo do ustalenia, czy prawo Unii, a w szczególności zasada skuteczności, stoi na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który do roszczenia pracownika o ponowną ocenę okresów zatrudnienia, jakie należy uwzględnić w celu ustalenia daty odniesienia do celów awansu w ramach widełek płacowych związanych z obejmowanym przez niego w spółce stanowiskiem, stosuje trzydziestoletni termin przedawnienia, rozpoczynający bieg w dniu zawarcia porozumienia zbiorowego, w którym ustalono tę datę odniesienia, lub w dniu błędnego zaszeregowania.

22

Sąd ten stawia sobie w szczególności pytanie o to, czy należy przyjąć, że ten termin przedawnienia rozpoczyna bieg nie w dniu zawarcia porozumienia, w ramach którego ustalono datę odniesienia, czy w dniu błędnego zaszeregowania na stopień, lecz począwszy od dnia ogłoszenia ww. wyroków, odpowiednio, w sprawie Österreichischer Gewerkschaftsbund i w sprawie Hütter.

23

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w braku uregulowań Unii w danym zakresie do wewnętrznego porządku prawnego każdego państwa członkowskiego należy wyznaczenie właściwych sądów oraz ustanowienie szczegółowych zasad proceduralnych dotyczących środków zaskarżenia mających na celu zapewnienie ochrony praw jednostek wynikających z prawa Unii, o ile zasady te nie będą mniej korzystne od zasad dotyczących podobnych środków istniejących w prawie krajowym (zasada równoważności) i o ile nie uczynią one wykonywania praw przyznanych przez porządek prawny Unii praktycznie niemożliwym lub nadmiernie utrudnionym (zasada skuteczności) (zob. w szczególności wyrok z dnia 8 września 2011 r. w sprawach połączonych C-89/10 i C-96/10 Q-Beef i Bosschaert, Zb.Orz. s. I-7819, pkt 32 i przytoczone tam orzecznictwo).

24

W tym względzie należy zauważyć, że prawo Unii nie przewiduje norm dotyczących terminów do wniesienia skargi w odniesieniu do zasady równego traktowania.

25

Z tego wynika, że w gestii każdego państwa członkowskiego pozostaje uregulowanie, w ramach jego wewnętrznego porządku prawnego, tej kwestii proceduralnej, z zastrzeżeniem poszanowania zasad równoważności i skuteczności.

26

Co się tyczy zasady równoważności, należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem wymaga ona, by całość uregulowań dotyczących środka prawnego znajdowała zastosowanie jednakowo do środków prawnych opartych na naruszeniu prawa Unii oraz podobnych środków opartych na naruszeniu prawa wewnętrznego (wyrok z dnia 15 kwietnia 2010 r. w sprawie C-542/08 Barth, Zb.Orz. s. I-3189, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

27

W niniejszej sprawie z przedłożonych Trybunałowi akt sprawy wynika, że przewidziany w prawie krajowym trzydziestoletni termin przedawnienia znajduje zastosowanie niezależnie od tego, czy przywołane naruszenie prawa dotyczy prawa Unii czy prawa krajowego.

28

Tym samym nie można uznać, by taka norma przedawnienia była sprzeczna z zasadą równoważności.

29

Co się tyczy zasady skuteczności, Trybunał uznał za zgodne z prawem Unii ustalenie rozsądnych terminów do wniesienia skargi pod rygorem przedawnienia w interesie pewności prawa, o ile terminy takie nie mogą uniemożliwiać w praktyce lub nadmiernie utrudniać wykonywania uprawnień gwarantowanych w porządku prawnym Unii (zob. podobnie ww. wyrok w sprawie Barth, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo).

30

Co się tyczy tego, czy daty ogłoszenia ww. wyroków, odpowiednio, w sprawie Österreichischer Gewerkschaftsbund i w sprawie Hütter, mają znaczenie dla rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia określonego w prawie krajowym, należy przypomnieć, że wykładnia normy prawa Unii, dokonana przez Trybunał w ramach kompetencji przyznanej mu w art. 267 TFUE, wyjaśnia i uściśla w miarę potrzeb znaczenie oraz zakres tej normy, tak jak powinna lub powinna była być rozumiana i stosowana od chwili jej wejścia w życie. Innymi słowy, wyrok wydany w trybie prejudycjalnym ma nie konstytutywny, a czysto deklaratoryjny charakter, a zatem co do zasady wywołuje on skutki z mocą wsteczną od daty wejścia w życie interpretowanego przepisu (wyrok z dnia 12 lutego 2008 r. w sprawie C-2/06 Kempter, Zb.Orz. s. I-411, pkt 35 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

W odniesieniu do kwestii określenia rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia Trybunał uściślił, że należy ona zasadniczo do prawa krajowego i że ewentualne stwierdzenie przez Trybunał naruszenia prawa Unii nie ma zasadniczo wpływu na początek biegu tego terminu (zob. podobnie ww. wyrok w sprawach połączonych Q‑Beef i Bosschaert, pkt 47 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

W związku z tym daty ogłoszenia ww. wyroków, odpowiednio, w sprawie Österreichischer Gewerkschaftsbund i w sprawie Hütter, nie mają wpływu na określenie rozpoczęcia biegu terminu przedawnienia rozpatrywanego w sprawie w postępowaniu głównym, a tym samym pozostają w niniejszym przypadku bez znaczenia w ramach niniejszej sprawy dla oceny poszanowania zasady skuteczności.

33

Jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, termin ten zgodnie z prawem krajowym rozpoczyna bieg w dniu zawarcia porozumienia, na podstawie którego ustalono datę odniesienia, lub w dniu dokonania błędnego zaszeregowania, czyli w sprawie w postępowaniu głównym w dniu 25 listopada 1974 r. Sąd odsyłający zauważa w tym względzie, że w świetle prawa krajowego prawo S. Pohla do ubiegania się o ponowne określenie daty odniesienia przedawniło się w dniu 24 listopada 2004 r., czyli na długo przed wszczęciem postępowania głównego w dniu 2 sierpnia 2011 r.

34

Nie można kwestionować tego, że termin taki stanowi rozsądny termin do wniesienia skargi pod rygorem prekluzji w interesie pewności prawa w rozumieniu orzecznictwa przywołanego w pkt 29 niniejszego wyroku.

35

Ponadto w świetle tego, że skarga S. Pohla dotyczy zasadniczo zgodności z prawem jego ostatniego awansu w ramach widełek wynagrodzenia, który miał miejsce w dniu 1 stycznia 2002 r., należy stwierdzić, że na podstawie prawa krajowego przysługiwał mu jeszcze trzyletni termin do wniesienia skargi na decyzję dotyczącą tego ostatniego awansu w ramach tych widełek.

36

Ponadto zakładając, że S. Pohl mógł oprzeć swe roszczenia na art. 45 TFUE lub na dyrektywie 2000/78, należy zauważyć, że po pierwsze, przepis ten mógł być przywołany przed sądami austriackimi od dnia 1 stycznia 1995 r., daty przystąpienia Republiki Austrii do Unii, czyli przez okres blisko dziesięciu lat przed upływem rozpatrywanego w postępowaniu głównym terminu przedawnienia, a po drugie, termin transpozycji dyrektywy 2000/78 upłynął w dniu 3 grudnia 2003 r., co pozostawiało S. Pohlowi blisko roczny termin do wniesienia skargi o uznanie jego praw przed tymi sądami. W tych okolicznościach należy stwierdzić, że w sprawie w postępowaniu głównym przewidziany w prawie krajowym trzydziestoletni termin przedawnienia, który rozpoczynał bieg w dniu zawarcia porozumienia, na podstawie którego ustalono datę odniesienia, lub w dniu dokonania błędnego zaszeregowania, nie mógł czynić niemożliwym w praktyce lub nadmiernie utrudnionym skorzystania przez S. Pohla z praw opartych ewentualnie na prawie Unii.

37

W świetle powyższych uwag na pytanie trzecie należy odpowiedzieć w ten sposób, że prawo Unii, a w szczególności zasada skuteczności, nie stoi na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który do prawa pracownika o ponowną ocenę okresów zatrudnienia, jakie należy uwzględnić w celu ustalenia daty odniesienia do celów awansu w ramach widełek płacowych, stosuje trzydziestoletni termin przedawnienia, rozpoczynający bieg w dniu zawarcia porozumienia zbiorowego, na podstawie którego ustalono tę datę odniesienia, lub w dniu błędnego zaszeregowania.

38

Biorąc pod uwagę, po pierwsze, odpowiedź udzieloną na pytanie trzecie, oraz po drugie, ustalenie sądu odsyłającego – zgodnie z którym prawo S. Pohla do ubiegania się o ponowne określenie daty odniesienia, a w rezultacie jego skarga na decyzję w sprawie jego ostatniego awansu w ramach widełek wynagrodzenia uległy w dniu 24 listopada 2004 r. przedawnieniu na podstawie przepisów krajowych dotyczących przewidzianego w prawie krajowym trzydziestoletniego terminu przedawnienia – nie ma potrzeby udzielania odpowiedzi na pozostałe pytania.

39

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Prawo Unii, a w szczególności zasada skuteczności, nie stoi na przeszkodzie przepisowi krajowemu, takiemu jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, który do prawa pracownika o ponowną ocenę okresów zatrudnienia, jakie należy uwzględnić w celu ustalenia daty odniesienia do celów awansu w ramach widełek płacowych, stosuje trzydziestoletni termin przedawnienia, rozpoczynający bieg w dniu zawarcia porozumienia zbiorowego, na podstawie którego ustalono tę datę odniesienia, lub w dniu błędnego zaszeregowania.