1. 

We wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Okresný súd Svidník (sąd rejonowy w Svidníku) (Słowacja) zwraca się o dokonanie wykładni przepisów dyrektywy 93/13/EWG ( 2 ) w związku z art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej ( 3 ) w celu ustalenia, czy stowarzyszeniom ochrony konsumentów musi, ze względu na dążenie do zapewnienia wysokiego poziomu ochrony konsumentów przewidzianego w prawie Unii, przysługiwać prawo do przystąpienia w charakterze interwenienta do postępowania w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego.

2. 

Oprócz problemu stanowiącego istotę sprawy, który został formalnie przedłożony Trybunałowi, powstaje również pytanie, czy Trybunał jest właściwy do jego rozstrzygnięcia. Mając bowiem na uwadze przebieg postępowania głównego przed sądami krajowymi, a także wycofanie się strony skarżącej i, w związku z tym, prawdopodobne rozstrzygnięcie sporu leżącego u podstaw wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, należy na wstępie ustalić, czy Trybunał powinien wydać jeszcze orzeczenie w tej sprawie, zważywszy na to, że sąd odsyłający dotychczas nie wycofał formalnie tego wniosku.

3. 

Pomimo wątpliwości, które można zasadnie żywić co do tego, czy nadal konieczne jest wydanie rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, i pomimo ograniczonej ilości informacji przekazanych przez sąd odsyłający uważam, że duch współpracy, który powinien leżeć u podstaw postępowania w sprawie odesłania prejudycjalnego, powinien ostatecznie skłonić Trybunał do tego, by uznał się on za właściwy do rozpatrzenia tej sprawy. Co do istoty sprawy uważam zaś, że w obecnym stanie prawa Unii skuteczności ochrony konsumentów nie zagraża ani przepis prawa krajowego, który nie pozwala stowarzyszeniu ochrony konsumentów na przystąpienie w charakterze interwenienta do postępowania w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego, ani przepis prawa krajowego, który taką możliwość dopuszcza.

4.

Artykuł 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi:

„Państwa członkowskie stanowią, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków”.

5.

Artykuł 7 omawianej dyrektywy stanowi:

„1.   Zarówno w interesie konsumentów, jak i konkurentów państwa członkowskie zapewnią stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stałemu stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych przez sprzedawców i dostawców z konsumentami.

2.   Środki określone w ust. 1 obejmują postanowienia, według których osoby i organizacje mające uzasadniony interes na mocy prawa krajowego, związany z ochroną konsumentów, będą mogły wszcząć postępowanie zgodnie z właściwym prawem krajowym przed sądami lub przed organami administracyjnymi mającymi odpowiednie kwalifikacje do decydowania, czy warunki umowy sporządzone do celów ogólnego wykorzystania są nieuczciwe, co umożliwi powyższym osobom i organizacjom podjęcie stosownych i skutecznych środków w celu zapobieżenia stałemu stosowaniu takich warunków.

3.   W poszanowaniu przepisów prawa krajowego prawne środki zabezpieczające określone w ust. 2 można skierować oddzielnie lub łącznie przeciwko kilku sprzedawcom lub dostawcom z tego samego sektora gospodarki lub przeciwko ich stowarzyszeniom, które stosują lub zalecają stosowanie tych samych lub podobnych ogólnych warunków umowy”.

6.

Artykuł 8 dyrektywy 93/13 stanowi:

„W celu zapewnienia wyższego stopnia ochrony konsumenta państwa członkowskie mogą przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z traktatem w dziedzinie objętej niniejszą dyrektywą”.

7.

Zgodnie z § 93 słowackiego kodeksu postępowania cywilnego w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych w postępowaniu głównym:

„1)   Do postępowania może przystąpić jako interwenient popierający żądania strony powodowej lub strony pozwanej osoba, która ma interes prawny w rozstrzygnięciu tego postępowania, o ile nie chodzi o postępowanie rozwodowe, postępowanie dotyczące ważności związku małżeńskiego lub postępowanie mające na celu ustalenie, czy doszło do zawarcia związku małżeńskiego.

2)   Do postępowania może również przystąpić jako interwenient popierający żądania strony powodowej lub pozwanej osoba prawna, której działalność ma za przedmiot ochronę praw na mocy przepisu szczególnego.

[...]”.

8.

Paragraf 251 ust. 4 tego kodeksu stanowi:

„Powyższe przepisy mają zastosowanie do wykonania orzeczeń i do postępowania egzekucyjnego w rozumieniu przepisu szczególnego [...], o ile przepis szczególny nie stanowi inaczej. Orzeczenie wydaje się jednak zawsze w drodze postanowienia”.

9.

Zgodnie z § 37 ust. 1 kodeksu postępowania egzekucyjnego w brzmieniu mającym zastosowanie do okoliczności faktycznych rozpatrywanych w postępowaniu głównym:

„Stronami w postępowaniu są wierzyciel i dłużnik; inne podmioty mogą przystąpić do postępowania jedynie w takim zakresie, w jakim niniejsza ustawa przyznaje im status strony. Gdy sąd wydaje postanowienie o kosztach egzekucji, status strony przysługuje również komornikowi”.

10.

Na mocy § 25 ust. 1 i 2 ustawy nr 250/2007 o ochronie konsumentów stowarzyszenie może wnieść skargę do organu administracyjnego lub pozew do sądu w sprawie ochrony praw konsumentów lub może być stroną w postępowaniu, jeżeli takie cele są głównym przedmiotem jego działalności lub jeżeli jest ono wpisane na listę osób uprawnionych przez komisję krajową, bez uszczerbku dla przysługującego sądowi prawa do zbadania tego, czy taka osoba jest uprawniona do wniesienia skargi w danej sprawie. Ponadto stowarzyszenie może reprezentować konsumenta na podstawie udzielonego przezeń pełnomocnictwa w toczących się przed organami państwa postępowaniach dotyczących korzystania z przysługującym mu praw, w tym odszkodowania za szkodę powstałą w wyniku naruszenia jego praw jako konsumenta.

11.

Przedstawiony pokrótce przez sąd odsyłający stan faktyczny niniejszego sporu można opisać w następujący sposób.

12.

Pohotovosť s. r. o. (zwana dalej „spółką Pohotovosť”), która jest stroną powodową w postępowaniu głównym, udzieliła kredytu konsumpcyjnego Miroslavowi Vašucie, który jest stroną pozwaną w postępowaniu głównym ( 4 ).

13.

Z przyczyn, których sąd odsyłający nie wskazał, w wyroku z dnia 9 grudnia 2010 r. Stálý rozhodcovský súd (stały sąd arbitrażowy) nakazał M. Vašucie spłatę kwoty, której wysokość nie została określona, na rzecz tej spółki. Z informacji dostarczonych przez sąd odsyłający wynika, że wyrok tego sądu polubownego stał się prawomocny i wykonalny.

14.

Następnie spółka Pohotovosť zwróciła się do właściwego komornika o dokonanie egzekucji zgodnie z obowiązującymi przepisami słowackimi. W dniu 25 marca 2011 r. komornik wystąpił do Okresný súd Svidník (sądu rejonowego w Svidníku) o wystawienie tytułu wykonawczego na podstawie wyroku sądu arbitrażowego. W dniu 29 czerwca 2011 r. sąd ten postanowił umorzyć postępowanie egzekucyjne w części dotyczącej odzyskania odsetek za zwłokę i nie zasądził na rzecz komornika kosztów postępowania egzekucyjnego w części objętej postanowieniem o umorzeniu.

15.

W dniu 9 września 2011 r. Združenie na ochranu občana spotrebiteľa HOOS (stowarzyszenie ochrony konsumentów HOOS, zwane dalej „stowarzyszeniem HOOS”) wystąpiło z wnioskiem o dopuszczenie go do udziału w postępowaniu egzekucyjnym w charakterze interwenienta. Stowarzyszenie to podniosło co do istoty, że komornik, który w przeszłości był związany ze spółką Pohotovost’ stosunkiem pracy, nie spełnia warunku bezstronności, w związku z czym należy zawiesić to postępowanie.

16.

W dniu 27 marca 2012 r. spółka Pohotovosť zażądała, aby nie dopuszczać stowarzyszenia HOOS do udziału w postępowaniu w charakterze interwenienta, ponieważ kodeks postępowania egzekucyjnego nie przewiduje takiej możliwości.

17.

W postanowieniu wydanym przez urzędnika sądowego wyższego szczebla ( 5 ) w dniu 24 maja 2012 r. sąd odsyłający odmówił dopuszczenia stowarzyszenia do udziału w charakterze interwenienta w postępowaniu egzekucyjnym, a jednocześnie oddalił jego żądania.

18.

W dniu 18 czerwca 2012 r. stowarzyszenie HOOS zaskarżyło to postanowienie do tego samego sądu odsyłającego. Podniosło ono, że M. Vašuta nie został wystarczająco poinformowany, że sąd nie zapewnił mu z urzędu wystarczającej ochrony przed nieuczciwą klauzulą arbitrażową i że nie wyciągnął wniosków prawnych z braku wskazania w umowie kredytu konsumenckiego rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania (RRSO). W opinii tego stowarzyszenia sąd odsyłający nie zastosował prawidłowo orzecznictwa ( 6 ).

19.

W powyższych okolicznościach Okresný súd Svidník postanowił zawiesić postępowanie i przedłożyć Trybunałowi następujące pytania prejudycjalne:

20.

Mając na uwadze zmiany, o których poinformowano Trybunał, a które polegają co do zasady na rzekomym cofnięciu żądania przeprowadzenia egzekucji wobec M. Vašuty i które przedstawię szczegółowo w dalszej części opinii, należy zadać pytanie, czy Trybunał nadal jest właściwy do orzekania w przedmiocie przedłożonych mu pytań prejudycjalnych.

21.

Przede wszystkim, w nawiązaniu do wszystkich argumentów, które miałem już okazję przedstawić ( 7 ), wydaje mi się konieczne, aby Trybunał podtrzymał względnie rygorystyczne stanowisko co do swojego zakresu właściwości.

22.

Prawdą jest, iż przyjęto, że w świetle szczególnych okoliczności danej sprawy sąd krajowy jest w stanie najlepiej ocenić zarówno to, czy odesłanie jest niezbędne do wydania przezeń wyroku, jak i znaczenie, jakie mają dla sprawy przedłożone Trybunałowi pytania ( 8 ).

23.

W tym względzie dość powszechne wydaje się utożsamianie badania rzeczywistej zawisłości sporu przed sądem odsyłającym, od której uzależniona jest właściwość Trybunału, z oceną samoistnego znaczenia zadanych pytań, która odnosi się do użyteczności, jaką ma udzielenie odpowiedzi dla rozstrzygnięcia sporu w postępowaniu głównym.

24.

Choć zaś można uznać, że użyteczność przedłożonych pytań można założyć, dużo mniej oczywiste jest to, że Trybunał, począwszy od momentu wniesienia doń sprawy, musi, oprócz wyjątkowych okoliczności, uznać się za właściwy do jej rozpatrzenia. Z definicji właściwość, a zwłaszcza właściwość Trybunału, nie może być przedmiotem domniemania, lecz musi być potwierdzona.

25.

Z powyższego wynika, że w przeciwieństwie do względnej elastyczności, która moim zdaniem musi charakteryzować ocenę samoistnego znaczenia przedłożonych pytań (do problemu tego wrócę w drugiej części niniejszej opinii), Trybunał musi zachować większą ostrożność w kwestii oceny samej zawisłości sporu.

26.

Zawisłość ta jest zasadniczą przesłanką właściwości Trybunału, który może, a w stosownym przypadku nawet musi zbadać ją z urzędu ( 9 ).

27.

W orzecznictwie przyjęto zresztą, że sądy krajowe mogą wystąpić z odesłaniem prejudycjalnym do Trybunału tylko wtedy, gdy spór jest przed nimi rzeczywiście zawisły, a one same mają wyrokować w jego sprawie z uwzględnieniem orzeczenia wydanego w trybie prejudycjalnym ( 10 ). W związku z tym Trybunał nie jest właściwy do rozpoznania odesłania prejudycjalnego, jeśli w momencie jego dokonania postępowanie przez sądem krajowym jest już zakończone ( 11 ). Ponadto celem odesłania prejudycjalnego i, co za tym idzie, jurysdykcji Trybunału nie jest wydawanie doradczych opinii w przedmiocie ogólnych i hipotetycznych pytań ( 12 ), ale potrzeba skutecznego rozstrzygnięcia sporu. Gdy spór zakończy się, potrzeba udzielenia odpowiedzi na pytania prejudycjalne również przestaje istnieć.

28.

Te ostatnio znów przypomniane rozstrzygnięcia ( 13 ) mają jedynie wartość praktyczną w takim znaczeniu, że w ostatecznym rozrachunku mogą przyczynić się do racjonalizacji napływu spraw, do rozpoznania których Trybunał jest powołany. Wynikają one z definicji roli przypisanej Trybunałowi w tym zakresie, to jest z uprawnień interpretacyjnych, które nie mogą być wykonywane w sposób abstrakcyjny, lecz muszą być powiązane z pytaniem, które rzeczywiście pojawiło się w postępowaniu głównym. W innym razie występowałoby poważne ryzyko, że Trybunał zaangażowałby się w debatę prawniczą, która z definicji jest pozbawiona związku z interpretacją prawa Unii ( 14 ). Z zasad tych wynika bezsprzecznie, że Sąd nie musi odpowiadać na zadane w ramach odesłania prejudycjalnego pytania, które nie są powiązane z rzeczywistym sporem.

29.

To sąd odsyłający musi ustalić, czy odesłanie jest powiązane z rzeczywiście zawisłym przed nim sporem. Zgodnie z formułą przyjętą w wyroku w sprawie Foglia ( 15 ) sądy krajowe muszą wyjaśnić, jeżeli nie wynika to jednoznacznie z akt sprawy, dlaczego ich zdaniem odpowiedź na zadane pytania jest konieczna do rozstrzygnięcia sporu. Obowiązek respektowania przez Trybunał własnych zadań sądu krajowego oznacza równocześnie, że sąd ten uwzględnia zadania wykonywane w ramach procedury prejudycjalnej przez Trybunał. I tak, Trybunał stwierdził ostatnio, że nie ma potrzeby orzekać w przypadku, gdy sąd odsyłający, pomimo skierowanego doń wezwania, utrzymał wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, nie zajmując jednocześnie stanowiska w sprawie wpływu wydarzenia lub rozwoju wypadków, o których Trybunał został poinformowany, zarówno na rozstrzygnięcie, jakie ma zapaść w postępowaniu głównym, jak i na znaczenie, jakie mają pytania prejudycjalne dla rozstrzygnięcia sporu zawisłego w postępowaniu głównym ( 16 ).

30.

Jakie zatem wnioski należy wyciągnąć z tych zasad w niniejszej sprawie?

31.

Podsumowując, Trybunał ma do czynienia ze szczególną sytuacją, którą charakteryzują dwie następujące okoliczności.

32.

Po pierwsze, spółka Pohotovosť w swoich uwagach pisemnych przedłożonych na podstawie art. 23 akapit drugi statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej poinformowała w szczególności Trybunał, że w dniu 14 listopada 2012 r. przedłożyła sądowi odsyłającemu pismo, w którym wycofała w całości wniosek o przeprowadzenie egzekucji i zwróciła się do sądu o jej „zawieszenie”. Spółka Pohotovosť podkreśliła w tych uwagach, że na mocy § 57 ust. 1 lit. c) kodeksu postępowania egzekucyjnego sąd odsyłający ma obowiązek ustosunkować się do wycofania skargi, zamykając postępowanie egzekucyjne, oraz że, w każdym razie, mając na uwadze wygaśnięcie sporu w postępowaniu głównym, Trybunał nie musi orzekać w sprawie niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

33.

Po drugie, sąd odsyłający – wezwany przez Trybunał do potwierdzenia, czy w świetle powziętej przezeń informacji o wycofaniu wniosku o przeprowadzenie egzekucji spór, w ramach którego sąd ten przesłał wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, jest nadal przed nim zawisły oraz czy w tym kontekście podtrzymuje on ten wniosek – ograniczył się w piśmie z dnia 2 lipca 2013 r. do stwierdzenia, że sprawa wciąż jest zawisła i że z tego względu podtrzymuje on swój wniosek. Sąd ten uzupełnił tę informację pismem, które wpłynęło do Trybunału w dniu 10 września 2013 r. i którym wyjaśnił on, że rzeczywiście zapoznał się ze złożonym przez spółkę Pohotovost’ wnioskiem dotyczącym „zawieszenia” ( 17 ) postępowania egzekucyjnego oraz że ponadto akta sprawy znajdują się w Krajsky súd v Prešove (sądzie okręgowym w Preszowie), do którego wpłynęło odwołanie od postanowienia w sprawie niniejszego odesłania prejudycjalnego.

34.

Niewątpliwie za zadziwiający i godny ubolewania należy uznać fakt, że sąd odsyłający, po pierwsze, nie uznał za konieczne tego, aby poinformować Trybunał o zdarzeniu procesowym, które wystąpiło nieco ponad miesiąc po złożeniu niniejszego odwołania prejudycjalnego, a następnie, po wezwaniu go przez Trybunał do podania dokładnych powodów, dla których uważa on postępowanie główne za nadal przed nim zawisłe, nie uczynił tego, mimo iż wydaje się, że niniejsze odesłanie prejudycjalne jest bezwzględnie powiązane z prowadzonym na szczeblu krajowym postępowaniem egzekucyjnym.

35.

Można było bowiem oczekiwać, że ze względu na ducha współpracy przyświecającego stosunkom między Trybunałem a sądami krajowymi ( 18 ) sąd odsyłający, w odpowiedzi na pytanie Trybunału dotyczące tego aspektu, przekaże w takiej sytuacji informacje na temat konsekwencji prawnych, jakie ma to cofnięcie dla jego stanowiska w sprawie, uzasadniając w ten sposób to, czy odpowiedź na pytania prejudycjalne jest konieczna dla rozstrzygnięcia sporu, a tym samym – właściwość Trybunału.

36.

Jednak w przypadku, w którym, tak jak w niniejszej sprawie, występuje wątpliwość co do tego, jak należy oceniać wpływ zdarzenia procesowego na samą zawisłość sporu, wątpliwość ta działa w pewnym sensie na korzyść sądu odsyłającego. Dlatego też Trybunał wielokrotnie dawał wyraz zaufaniu pokładanemu w ocenie sądów krajowych, zapobiegając w ten sposób zakłócaniu w jakikolwiek sposób dobrej współpracy między nim a tymi sądami ( 19 ).

37.

Nie należy ponadto zapominać, że w ramach odesłania prejudycjalnego, kiedy to nawiązuje się dialog między sądami, to sąd krajowy staje się uprzywilejowanym partnerem Trybunału. W okolicznościach niniejszej sprawy wniosku, że sprawa w postępowaniu głównym jest już całkowicie bezprzedmiotowa ( 20 ), a w konsekwencji – wniosku o braku właściwości Trybunału – raczej nie należałoby opierać na informacji przekazanej przez jedną ze stron postępowania głównego.

38.

Uważam zatem, że ze względu na ducha współpracy i wzajemne zaufanie, które muszą przyświecać stosunkom między sądami krajowymi a Trybunałem, Trybunał powinien mimo wszystko zaufać wnioskom, do których doszedł sąd odsyłający, i w konsekwencji uznać się za właściwy do rozpatrzenia niniejszego wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym.

39.

Na wstępie należy rozważyć samoistne znaczenie i, co za tym idzie, dopuszczalność pytań prejudycjalnych, zważywszy, że rządy niemiecki i słowacki w swoich uwagach pisemnych wyraziły poważne wątpliwości w tej kwestii.

40.

Wspomniane rządy wysunęły w istocie argument, że sąd odsyłający nie wyjaśnił, w jakim względzie wskazane przepisy dyrektywy 93/13 mają związek ze sporem w postępowaniu głównym, a tym samym – w jakim stopniu odpowiedź Trybunału jest niezbędna do rozstrzygnięcia omawianego sporu. W ich opinii sąd odsyłający nie wnioskował o żadne informacje, które miałyby związek z oceną ewentualnych nieuczciwych warunków umownych, lecz dążył do poddania kontroli krajowych zasad proceduralnych, które nie są objęte harmonizacją wynikającą z tej dyrektywy. Rząd słowacki podkreśla ponadto, że drugie pytanie, w którym sąd odsyłający zwraca się do Trybunału o zajęcie stanowiska w sprawie przepisów prawa krajowego, musi bezwzględnie zostać uznane za niedopuszczalne.

41.

Jestem zdania, że choć wątpliwości dotyczące dopuszczalności zadanych pytań są całkowicie zrozumiałe, Trybunał musi, w miarę możliwości i zgodnie z duchem współpracy leżącym u podstaw odesłania prejudycjalnego, postarać się udzielić sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi na zadane przezeń pytanie.

42.

Nie można bowiem wykluczyć, że w kontekście sprawy rozpatrywanej w postępowaniu głównym zadane pytania okażą się jednak zasadne, jeśli zostaną ujęte całościowo i nieco przeformułowane.

43.

Wydaje się bowiem, że sąd odsyłający, oprócz tego, iż poprosił o dokonanie wykładni przepisów dyrektywy 93/13 w świetle karty, zadał swoje dwa pytania po to, aby ustalić, czy skuteczności systemu ochrony konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umownymi zagrażają w jakiś sposób przepisy prawa krajowego, które nie przyznają stowarzyszeniom ochrony konsumentów prawa do przystąpienia w charakterze interwenienta do postępowania w przedmiocie egzekucji wyroku sądu polubownego.

44.

W tym względzie z postanowienia odsyłającego wynika, że w postępowaniu głównym stowarzyszenie HOOS wystąpiło o dopuszczenie go w charakterze interwenienta do postępowania egzekucyjnego wszczętego przez spółkę Pohotovost’ przeciwko M. Vašucie, ponieważ uznało ono w szczególności, że wydając postanowienie o jedynie częściowym zawieszeniu postępowania egzekucyjnego i dopuszczeniu egzekucji w pozostałym zakresie, sąd odsyłający nie zapewnił z urzędu konsumentowi dostatecznej ochrony przed nieuczciwą klauzulą arbitrażową i nie wyciągnął wszystkich nasuwających się konsekwencji prawnych braku wskazania RRSO w umowie kredytu konsumenckiego.

45.

Mając zresztą na uwadze kierunek, w jakim podąża orzecznictwo dotyczące wykładni dyrektywy 93/13, można łatwo zrozumieć wahania sądu odsyłającego. Świadczą o tym w szczególności orzeczenia przytoczone przez sąd odsyłający ( 21 ) i – bardziej ogólnie rzecz ujmując – orzecznictwo Trybunału w przedmiotowej kwestii, w którym przypomniano zasadę autonomii proceduralnej, ograniczając ją jednak zasadami skuteczności i równoważności ( 22 ).

46.

Jestem zatem zdania, że należałoby nieco przeformułować zadane pytania, tak aby chodziło w nich o ustalenie, czy prawo Unii, a zwłaszcza system ochrony ustanowiony dyrektywą 93/13, wymaga zapewnienia stowarzyszeniu ochrony konsumentów prawa do przystąpienia w charakterze interwenienta do postępowania w sprawie egzekucji wyroku sądu polubownego, czy też wyklucza taką możliwość.

47.

Po dokonaniu tych uściśleń wyjaśnię w dalszej części, dlaczego uważam, podobnie jak rządy niemiecki i słowacki oraz Komisja, że kwestia prawa stowarzyszeń ochrony konsumentów do przystępowania w charakterze interwenienta do sporów indywidualnych nie jest regulowana ani pośrednio, ani bezpośrednio przez prawo Unii. Po wyjaśnieniu, dlaczego uważam, że przepisy dyrektywy 93/13 – a bardziej ogólnie rzecz ujmując, prawo Unii – nie sprzeciwiają się przepisowi prawa krajowego wykluczającemu takie przystąpienie stowarzyszenia ochrony konsumentów w charakterze interwenienta (tytuł 1 poniżej), wykażę następnie, dlaczego nic nie stoi również na przeszkodzie temu, aby przepis lub sąd krajowy dopuścił taką interwencję (tytuł 2 poniżej).

48.

Na wstępie należy stwierdzić, że przepisy dyrektywy 93/13, a zwłaszcza te, na które powołał się sąd odsyłający, nie zawierają żadnych informacji na temat ewentualnego prawa stowarzyszenia ochrony konsumentów do przystępowania w charakterze interwenienta do wszelkich sporów indywidualnych ( 23 ) ani, w szczególności, do postępowań dotyczących egzekucji wyroku sądu polubownego.

49.

Zasadniczo dyrektywa 93/13, która wprowadza minimalny poziom harmonizacji, nie obejmuje harmonizacji środków proceduralnych przysługujących tym stowarzyszeniom ( 24 ).

50.

Pozostaje jednak ustalić, czy realizacja celów dyrektywy 93/13, zwłaszcza tych, które zostały wymienione w jej art. 6 i 7, musi pośrednio prowadzić do ustanowienia takiego prawa w świetle zasady skuteczności, która jako jedyna została zakwestionowana w niniejszej sprawie.

51.

Przypominam, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału system ochrony stworzony przez dyrektywę 93/13 opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzi się on na postanowienia sformułowane wcześniej przez przedsiębiorcę, nie mając wpływu na ich treść ( 25 ).

52.

Mając na uwagę niekorzystną sytuację, w której znajduje się konsument, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 przewiduje, że konsument ten nie jest związany nieuczciwymi warunkami umownymi. Jak wynika z orzecznictwa, jest to przepis bezwzględnie obowiązujący, który zmierza do zastąpienia formalnej równowagi praw i obowiązków stron umowy materialną równowagą, która przywraca równość stron ( 26 ).

53.

W celu zapewnienia ochrony zamierzonej przez dyrektywę 93/13 Trybunał stwierdzał wielokrotnie, że nierówność między konsumentem a przedsiębiorcą może zostać zrównoważona jedynie przez aktywną interwencję podmiotu trzeciego, niezależnego od stron umowy ( 27 ).

54.

Moim zdaniem z analizy orzecznictwa Trybunału dotyczącego dyrektywy 93/13 jasno wynika, że „interwencja podmiotu trzeciego”, o której mowa, polega przede wszystkim na interwencji sądu rozstrzygającego spór, i to niezależnie od charakteru sporu i etapu postępowania, na którym sąd interweniuje. Obowiązek zbadania przez sąd z urzędu, czy dane postanowienie w umowie poddanej jego ocenie ( 28 ) jest nieuczciwe, stanowi bowiem środek pozwalający na osiągnięcie celu wskazanego w art. 6 dyrektywy 93/13, polegającego na zapobieżeniu sytuacjom, w których indywidualny konsument byłby związany nieuczciwymi warunkami umowy, a jednocześnie przyczynia się do osiągnięcia celu wymienionego w art. 7 tej dyrektywy, jako że badanie takie może stanowić czynnik odstraszający, powodujący zaprzestanie stosowania przez przedsiębiorców w umowach zawieranych z konsumentami nieuczciwych warunków ( 29 ).

55.

Jestem zdania, że w okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym z orzecznictwa wyraźnie wynika, iż tego rodzaju interwencja należy do sądu, do którego wpłynął wniosek o wszczęcie egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego. Jak podkreślił Trybunał, jeżeli sąd krajowy rozpatrujący wniosek o wszczęcie egzekucji prawomocnego wyroku sądu polubownego powinien, zgodnie z krajowymi przepisami proceduralnymi, dokonać z urzędu oceny sprzeczności klauzuli arbitrażowej z krajowymi zasadami porządku publicznego, to jest on również zobowiązany do dokonania z urzędu oceny nieuczciwego charakteru tego warunku pod kątem art. 6 omawianej dyrektywy, jeżeli dysponuje on niezbędnymi w tym celu informacjami na temat okoliczności prawnych i faktycznych ( 30 ).

56.

Tego rodzaju interwencja sądu stanowi pełną gwarancję skuteczności ochrony konsumentów przed nieuczciwymi warunkami umownymi, ponieważ w braku porozumienia stron tylko sąd jest co do zasady uprawniony do stwierdzenia nieważności lub weryfikacji treści takiego warunku.

57.

Zgodnie z informacjami przekazanymi przez rząd słowacki § 2 w związku z § 45 ust. 1 lit. c) ustawy nr 244/2002 o postępowaniu arbitrażowym, ze zmianami, nakładał na sąd, do którego wpłynął wniosek o wszczęcie egzekucji, obowiązek umorzenia tej egzekucji w niektórych sytuacjach z urzędu, a zwłaszcza wtedy, gdy wyrok sądu polubownego nakłada na jedną stronę obowiązek świadczenia, które jest obiektywnie niewykonalne. Sąd odsyłający nie tylko ma zatem obowiązek zbadania nieuczciwego charakteru warunków spornej umowy kredytowej, lecz również może umorzyć egzekucję ( 31 ).

58.

Z postanowienia odsyłającego wynika zresztą jasno, że sąd odsyłający, wezwany do rozpoznania sprawy przed wykonaniem wyroku sądu polubownego, podniósł i uznał za nieuczciwy warunek dotyczący odsetek za zwłokę ( 32 ), lecz wydaje się, że nie uznał on za konieczne, aby podnieść z urzędu nieuczciwy charakter klauzuli arbitrażowej znajdującej się w umowie zawartej między stronami w postępowaniu głównym ( 33 ).

59.

W świetle powyższej uwagi jest mi trudno zrozumieć, w jakim zakresie przystąpienie stowarzyszenia ochrony konsumentów do sporu miałoby zagwarantować skuteczność ochrony konsumentów wynikającą z dyrektywy 93/13. Przystąpienie takie nie mogłoby ani ułatwić oceny nieuczciwego charakteru warunków spornej umowy, ani też skłonić sądu do przeprowadzenia takiej oceny.

60.

Choć nie można całkowicie pomijać roli, jaką stowarzyszenia ochrony konsumentów mogą odgrywać w osiąganiu celów realizowanych przez dyrektywę 93/13, to rola ta, jak wynika z motywu dwudziestego trzeciego tej dyrektywy, jest odgrywana na poziomie i w kontekście różniących się bardzo od poziomu i kontekstu roli, jakiej odegrania wymaga się od sądu krajowego. Bezpośrednie powództwa o zaniechanie naruszeń wnoszone przez osoby lub organizacje mające uzasadniony interes w ochronie konsumentów są co do zasady powództwami o prewencyjnym charakterze i odstraszającym celu, niezależnymi od konkretnych sporów indywidualnych ( 34 ).

61.

Trybunał przypomniał tym samym, że zgodnie art. 7 ust. 1 dyrektywy 93/13 państwa członkowskie mają obowiązek zapewnić, aby istniały stosowne i skuteczne środki mające na celu zapobieganie stosowaniu nieuczciwych warunków w umowach zawieranych z konsumentami, natomiast z ust. 2 tego przepisu wynika, że wyżej wymienione środki obejmują możliwość wszczynania przez osoby lub organizacje mające uzasadniony interes w ochronie konsumentów postępowań sądowych mających na celu ustalenie, czy ogólne warunki umowne mają nieuczciwy charakter, i uzyskania, w stosownym przypadku, zakazu ich stosowania ( 35 ).

62.

Przepisy te zobowiązują państwa członkowskie do zapewnienia stowarzyszeniom ochrony konsumentów możliwości kwestionowania nieuczciwych warunków umownych ze względu na ich własny uzasadniony interes. Natomiast dyrektywa 93/13, podobnie zresztą jak akty regulujące powództwa o zaniechanie naruszeń w dziedzinie ochrony interesów konsumentów ( 36 ), nie zawiera przepisów regulujących rolę, jaką można lub należy powierzyć stowarzyszeniom ochrony konsumentów w ramach sporów indywidualnych z udziałem konsumenta.

63.

W konsekwencji przepisy krajowe takie jak te rozpatrywane w postępowaniu głównym nie uchybiają skuteczności celów dyrektywy 93/13 ze względu na to, że nie przewidują dla organizacji ochrony konsumentów możliwości przystąpienia w charakterze interwenienta do postępowania dotyczącego egzekucji orzeczenia sądowego lub prawomocnego wyroku sądu polubownego.

64.

Należy ponadto dodać, że w zastosowaniu przepisów rozpatrywanych w postępowaniu głównym stowarzyszenie może bezpośrednio reprezentować takiego konsumenta w każdym postępowaniu, nawet egzekucyjnym, na podstawie udzielonego przez konsumenta pełnomocnictwa. Natomiast ewentualny brak powiadomienia konsumenta o dotyczącym go postępowaniu nie może prowadzić do interpretowania zasady skuteczności w taki sposób, że w takim układzie zgodnie z nią należy przyznać temu stowarzyszeniu ochrony konsumentów prawo do przystąpienia do tego postępowania, aby w ten sposób zaradzić brakowi obrony tego konsumenta, ponieważ zasada skuteczności nie oznacza skompensowania w całości absolutnej bierności danego konsumenta ( 37 ).

65.

Pozostała mi jeszcze do zbadania kwestia, czy na wniosek ten mogą mieć wpływ powołane przez sąd odsyłający postanowienia karty.

66.

Jeżeli chodzi w pierwszej kolejności o art. 38 karty, który stanowi, że „zapewnia się wysoki poziom ochrony konsumentów w politykach Unii”, chociaż nie ma go wśród przykładów zawartych w karcie ( 38 ), wydaje mi się, że ten właśnie artykuł, który w żaden sposób nie odnosi się do bezpośrednio określonej indywidualnej sytuacji prawnej, ustanawia nie prawo, lecz zasadę ( 39 ), co oznacza, że można się na niego powoływać, zgodnie z art. 52 ust. 5 karty, tylko w celu interpretacji i kontroli zgodności z prawem aktów ustawodawczych Unii, czyli w niniejszym przypadku dyrektywy 93/13.

67.

Nawet jeżeli w dyrektywie 93/13 uznano, że stowarzyszenia ochrony konsumentów mają uzasadniony interes związany z ochroną konsumentów, dzięki któremu mogą one wszczynać postępowania sądowe mające na celu ustalenie, czy ogólne warunki umowne są nieuczciwe, i uzyskania w stosownym przypadku zakazu ich stosowania, dyrektywa ta nie przyznaje tym stowarzyszeniom prawa do przystępowania w charakterze interwenientów do indywidualnych sporów, których konsumenci ci są stronami, a na podstawie art. 38 karty nie można w tym względzie uznać, że dyrektywę tę należy interpretować jako przyznającą takie prawo.

68.

Co do art. 47 karty, przypominam, że przewiduje on prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, co oznacza, w zależności od przypadku, że pomoc prawną przyznaje się tym, którzy nie posiadają dostatecznych środków, w zakresie, w jakim pomoc ta jest konieczna do zapewnienia skuteczności dostępu do wymiaru sprawiedliwości.

69.

Tymczasem, tak jak przypomniałem powyżej, w zakresie, w jakim dyrektywa 93/13 wymaga od rozpoznającego spór między przedsiębiorstwem a konsumentem i niezależnego od stron tego sporu sądu aktywnej postawy, wydaje mi się, że trudno stwierdzić, iż odmowa dopuszczenia do takiego sporu stowarzyszenia w charakterze interwenienta wspierającego konsumenta stanowi naruszenie prawa tego konsumenta do zagwarantowanego mu w art. 47 karty skutecznego środka prawnego. Ponadto przystępowania stowarzyszenia ochrony konsumentów do postępowania w charakterze interwenienta nie można utożsamiać z pomocą prawną, którą w niektórych przypadkach należy przyznać ma mocy akapitu czwartego tego art. 47 tym, którzy nie mają dostatecznych środków.

70.

Jeżeli chodzi następnie o możliwość powołania się przez stowarzyszenie ochrony konsumentów na ten sam art. 47, należy stwierdzić, że odmowa dopuszczenia stowarzyszenia w charakterze interwenienta do postępowania z udziałem konsumenta pozostaje bez wpływu na przysługujące mu prawa do skutecznego środka prawnego mającego na celu obronę jego praw jako stowarzyszenia tego typu, a zwłaszcza jego praw do wniesienia powództwa zbiorowego uznanych w art. 7 ust. 2 dyrektywy 93/13.

71.

Jestem natomiast zdania, że w zakresie, w jakim dyrektywa 93/13 ustanawia minimalny poziom harmonizacji, państwa członkowskie mogą, zgodnie z art. 8 tejże dyrektywy, przyjąć lub utrzymać bardziej rygorystyczne przepisy prawne zgodne z traktatem w objętej tą dyrektywą dziedzinie, aby zapewnić wyższy stopień ochrony konsumentów, a przepisy krajowe, takie jak § 93 ust. 3 słowackiego kodeksu postępowania cywilnego, mogą przyznać stowarzyszeniom ochrony konsumentów prawo do przystępowania do postępowań cywilnych w charakterze interwenientów wspierających konsumenta. Podobnie wspomniane przepisy nie powinny stanowić przeszkody w dopuszczeniu przez sąd, o ile wyraża na to zgodę konsument, stowarzyszenia ochrony konsumentów do postępowania dotyczącego egzekucji wyroku sądu polubownego.

72.

Tego rodzaju przystąpienie można bowiem uznać za wspierającą przewidzianą w dyrektywie 93/13 ochronę konsumentów dodatkową interwencję, której nie przewidziano w dyrektywie, uzupełniającą wymaganą przez tą dyrektywę aktywną interwencję sądu jako podmiotu zewnętrznego. Jak stwierdziło stowarzyszenie HOOS, interwencja stowarzyszeń konsumentów może prowadzić do zwrócenia uwagi sądu na niektóre praktyki krajowe lub warunki uznane za nieuczciwe przez inne sądy krajowe.

73.

Ponadto przystąpienie stowarzyszeń konsumentów do postępowania egzekucyjnego w zakresie, w jakim zasady lub warunki dopuszczania takiego przystąpienia nie są mniej korzystne od warunków mających zastosowanie w podobnych sytuacjach podlegających prawu wewnętrznemu, należy uznać za całkowicie zgodne z zasadą równoważności. Odnosząc się do przypadku postępowania głównego, należy uznać, że kwestia przystępowania stowarzyszeń ochrony konsumentów do sporów dotyczy, na mocy § 37 ust. 1 kodeksu postępowania egzekucyjnego, wszystkich osób, które chcą przystąpić w charakterze interwenienta do postępowania egzekucyjnego, bez względu na ich charakter lub obszar działania.

74.

W świetle powyższego proponuję, aby sądowi odsyłającemu odpowiedzieć, że ochronę, którą przyznaje konsumentom dyrektywa 93/13 w związku z art. 38 i 47 karty, należy interpretować w taki sposób, iż w okolicznościach takich jak okoliczności postępowania głównego nie stoi ona w sprzeczności z przepisem prawa krajowego, który nie dopuszcza możliwości przystąpienia przez organizację ochrony konsumentów w charakterze interwenienta do postępowania w sprawie egzekucji wyroku sądu polubownego. Przepisy te nie sprzeciwiają się również temu, aby sąd dopuścił takie stowarzyszenie w charakterze interwenienta do udziału w takim postępowaniu.

75.

Mając na względzie powyższe, proponuję, aby na przedłożone przez Okresný súd Svidník pytania prejudycjalne Trybunał udzielił następującej odpowiedzi:

Ochronę, którą przyznaje konsumentom dyrektywa Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, a zwłaszcza jej art. 6 ust. 1, art. 7 ust. 1 i art. 8, w związku z art. 38 i 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej, należy interpretować w taki sposób, że w okolicznościach takich jak okoliczności postępowania głównego nie stoi ona w sprzeczności z przepisem prawa krajowego, który nie dopuszcza możliwości przystąpienia przez organizację ochrony konsumentów w charakterze interwenienta do postępowania w sprawie egzekucji wyroku sądu polubownego. Przepisy te nie sprzeciwiają się również temu, aby sąd dopuścił takie stowarzyszenie w charakterze interwenienta do udziału w takim postępowaniu.