Sprawa C‑72/11

Postępowanie karne

przeciwko

Mohsenowi Afrasiabiemu i in.

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym
złożony przez Oberlandesgericht Düsseldorf)

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające wobec Islamskiej Republiki Iranu w celu niedopuszczenia do rozprzestrzeniania broni jądrowej – Rozporządzenie (WE) nr 423/2007 – Artykuł 7 ust. 3 i 4 – Dostawa i montaż pieca do spiekania w Iranie – Pojęcie pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych na rzecz osoby, podmiotu lub organu wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia – Pojęcie obchodzenia zakazu udostępnienia

Streszczenie wyroku

1.        Unia Europejska – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające wobec Iranu

(rozporządzenie Rady nr 423/2007, art. 7 ust. 3)

2.        Unia Europejska – Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające wobec Iranu

(rozporządzenie Rady nr 423/2007, art. 7 ust. 4)

1.        Artykuł 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu należy interpretować w ten sposób, że zakaz pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 1 lit. i) owego rozporządzenia obejmuje czynności dotyczące dostawy i montażu w Iranie pieca do spiekania zdolnego do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowego do użycia, na rzecz osoby trzeciej, która działając w imieniu, pod kontrolą lub według wskazówek osoby, podmiotu lub organu wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, zamierza wykorzystać ten piec w celu wyprodukowania na rzecz takiej osoby, podmiotu lub organu towarów mogących wspierać rozprzestrzenianie broni jądrowej w tym państwie.

Uwzględniając prewencyjny charakter środków ograniczających przyjętych wobec Islamskiej Republiki Iranu, właściwe kryterium do celów stosowania pojęcia zasobów gospodarczych, w kontekście zakazu ustanowionego w omawianym art. 7 ust. 3, opiera się na możliwości, że dane aktywa są wykorzystywane do pozyskania funduszy, towarów lub usług mogących przyczyniać się do rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie. Do celów stosowania rzeczonego art. 7 ust. 3 nie jest zatem wymagane, aby aktywa te były gotowe do użycia bezpośrednio po dokonaniu danej czynności.

(por. pkt 45–47, 57; pkt 1 sentencji)

2.        Artykuł 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu należy interpretować w ten sposób, że:

–        obejmuje on działania, pod przykrywką wymogów formalnych pozwalającą im na niewypełnienie znamion naruszenia art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia, jednak których celem lub skutkiem jest, bezpośrednio lub pośrednio, udaremnienie zakazu ustanowionego przez ten ostatni przepis;

–        terminy „świadomie” i „umyślnie” implikują kumulatywne elementy świadomości i woli, które są spełnione, gdy osoba uczestnicząca w działaniu mającym taki cel lub taki skutek rozmyślnie dąży do niego lub przynajmniej uważa, że jej uczestnictwo może mieć ten cel lub ten skutek oraz godzi się na taką możliwość.

(por. pkt 68; pkt 2 sentencji)

WYROK TRYBUNAŁU (trzecia izba)

z dnia 21 grudnia 2011 r.(*)

Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa – Środki ograniczające wobec Islamskiej Republiki Iranu w celu niedopuszczenia do rozprzestrzeniania broni jądrowej – Rozporządzenie (WE) nr 423/2007 – Artykuł 7 ust. 3 i 4 – Dostawa i montaż pieca do spiekania w Iranie – Pojęcie pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych na rzecz osoby, podmiotu lub organu wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia – Pojęcie obchodzenia zakazu udostępnienia

W sprawie C‑72/11

mającej za przedmiot wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym na podstawie art. 267 TFUE, złożony przez Oberlandesgericht Düsseldorf (Niemcy), postanowieniem z dnia 11 lutego 2011 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 18 lutego 2011 r., w postępowaniu karnym przeciwko:

Mohsenowi Afrasiabiemu,

Behzadowi Sahabiemu,

Heinzowi Ulrichowi Kesselowi,

TRYBUNAŁ (trzecia izba),

w składzie: K. Lenaerts (sprawozdawca), prezes izby, J. Malenovský, E. Juhász, G. Arestis i T. von Danwitz, sędziowie,

rzecznik generalny: Y. Bot,

sekretarz: K. Malacek, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 5 października 2011 r.,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–        w imieniu Generalbundesanwalt beim Bundesgerichtshof przez R. Griesbauma, S. Morweisera oraz przez S. Heine, działających w charakterze pełnomocników,

–        w imieniu M. Afrasiabiego przez K. Aminyana, Rechtsanwalt,

–        w imieniu H.U Kessela przez T. Elsnera, Rechtsanwalt,

–        w imieniu rządu francuskiego przez E. Ranaivosona, działającego w charakterze pełnomocnika,

–        w imieniu rządu włoskiego przez G. Palmieri, działającą w charakterze pełnomocnika, wspieraną przez P. Gentilego, avvocato dello Stato,

–        w imieniu Komisji Europejskiej przez F. Erlbachera, M. Konstantinidisa oraz T. Scharfa, działających w charakterze pełnomocników,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 16 listopada 2011 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 7 ust. 3 i 4 rozporządzenia Rady (WE) nr 423/2007 z dnia 19 kwietnia 2007 r. dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. L 103, s. 1).

2        Wniosek ten został złożony w ramach postępowania karnego prowadzonego przeciwko M. Afrasiabiemu, B. Sahabiemu i H.U. Kesselowi (łącznie zwanym dalej „oskarżonymi”), podejrzanym o naruszenie tych przepisów rozporządzenia nr 423/2007 poprzez udział w dostawie i montażu w Iranie ceramicznego pieca do spiekania z Niemiec.

 Ramy prawne

 Prawo międzynarodowe

3        W celu wywarcia nacisku na Islamską Republikę Iranu, aby zakończyła ona działania stwarzające zagrożenie rozprzestrzenianiem broni jądrowej i działania związane z rozwojem systemów przenoszenia broni jądrowej, Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych w dniu 23 grudnia 2006 r. przyjęła, na podstawie art. 41 rozdziału VII Karty Narodów Zjednoczonych, rezolucję 1737 (2006), która ustanawia szereg środków ograniczających wobec tego państwa.

4        Na podstawie pkt 2 i 12 rzeczonej rezolucji Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych:

„2.      Postanawia, w tym kontekście, że Iran powinien bezzwłocznie zawiesić działania stwarzające zagrożenie rozprzestrzeniania broni jądrowej […]

[…]

12.      Postanawia, że wszystkie państwa powinny zamrozić fundusze, inne aktywa finansowe i zasoby gospodarcze znajdujące się na ich terytorium w dniu przyjęcia niniejszej rezolucji lub w późniejszym czasie, będące własnością osób lub podmiotów wymienionych w Załączniku lub przez nie kontrolowane, a także fundusze, inne aktywa finansowe i zasoby gospodarcze innych osób lub podmiotów wskazanych przez Radę Bezpieczeństwa lub przez Komitet [ds. Sankcji] jako zaangażowanych w działania Iranu wrażliwe z punktu widzenia rozprzestrzeniania materiałów jądrowych lub w opracowywanie systemów przenoszenia broni jądrowej, a także osób lub podmiotów działających w ich imieniu lub pod ich kierunkiem, lub podmiotów będących ich własnością lub przez nie kontrolowanych, także w nielegalny sposób […], a ponadto postanawia, że wszystkie państwa powinny przestrzegać nieudostępniania tym osobom lub podmiotom lub na rzecz tych osób lub podmiotów jakichkolwiek funduszy, aktywów finansowych lub zasobów gospodarczych” [tłumaczenie nieoficjalne].

 Prawo Unii

 Wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB

5        W celu wdrożenia rezolucji 1737 (2006) Rada Unii Europejskiej przyjęła wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB z dnia 27 lutego 2007 r. w sprawie środków ograniczających wobec Iranu (Dz.U. L 61, s. 49).

6        Zgodnie z motywami 1 i 9 rzeczonego wspólnego stanowiska:

„(1)      Dnia 23 grudnia 2006 r. Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych przyjęła rezolucję 1737 (2006), w której wzywa Iran do niezwłocznego wstrzymania niektórych działań wrażliwych z punktu widzenia rozprzestrzeniania materiałów jądrowych oraz w której wprowadza pewne środki ograniczające wobec Iranu.

[…]

(9)      Ponadto rezolucja 1737 (2006) nakazuje zamrożenie funduszy, innych aktywów finansowych i zasobów gospodarczych, których właścicielami są osoby lub podmioty – lub posiadanych, przechowywanych lub kontrolowanych, bezpośrednio lub pośrednio, przez osoby lub podmioty – wskazane przez Radę Bezpieczeństwa lub przez Komitet [ds. Sankcji] jako zaangażowane w działania Iranu wrażliwe z punktu widzenia rozprzestrzeniania materiałów jądrowych lub w opracowywanie systemów przenoszenia broni jądrowej, a także osoby bezpośrednio związane z takimi działaniami lub udzielające im wsparcia, lub przez osoby lub podmioty działające w ich imieniu lub pod ich kierunkiem, lub przez podmioty będące ich własnością lub przez nie kontrolowane, także w nielegalny sposób; rezolucja ta wprowadza także obowiązek nieudostępniania tym osobom lub podmiotom lub na rzecz tych osób lub podmiotów jakichkolwiek funduszy, aktywów finansowych lub zasobów gospodarczych”.

7        Artykuł 5 ust. 2 rzeczonego wspólnego stanowiska stanowi:

„Żadne fundusze ani zasoby gospodarcze nie są udostępniane, bezpośrednio ani pośrednio, osobom i podmiotom, o których mowa w ust. 1, lub na rzecz tych osób i podmiotów”.

 Rozporządzenie nr 423/2007

8        Na podstawie wspólnego stanowiska 2007/140/WPZiB Rada przyjęła rozporządzenie nr 423/2007, które weszło w życie w dniu 20 kwietnia 2007 r.

9        Według motywu 3 rzeczonego rozporządzenia:

„Środki [ograniczające przewidziane przez wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB] wchodzą w zakres Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, dlatego do ich wdrożenia we Wspólnocie niezbędne są odpowiednie przepisy prawa wspólnotowego, szczególnie w celu zapewnienia ich jednolitego stosowania przez podmioty gospodarcze we wszystkich państwach członkowskich”.

10      Artykuł 1 lit. i) rzeczonego rozporządzenia stanowi m.in.:

„Tylko do celów niniejszego rozporządzenia stosuje się następujące definicje:

[…]

i)      »zasoby gospodarcze« oznaczają aktywa każdego rodzaju, materialne i niematerialne, ruchome i nieruchome, które nie są funduszami, lecz mogą służyć do uzyskiwania funduszy, towarów lub usług”.

11      Artykuł 7 rozporządzenia nr 423/2007 w ust. 3 i 4 przewiduje:

„3.      Nie udostępnia się bezpośrednio ani pośrednio żadnych funduszy ani zasobów gospodarczych osobom fizycznym, prawnym, podmiotom ani organom wymienionym w załącznikach IV i V, ani nie udostępnia się takich funduszy i zasobów na korzyść takich osób, podmiotów czy organów.

4.      Zabrania się umyślnego i świadomego udziału w działaniach, których celem lub skutkiem jest obejście w sposób bezpośredni lub pośredni środków określonych w ust. 1, 2 i 3”.

12      Na podstawie art. 12 ust. 2 tego rozporządzenia „zakazy zawarte w art. 5 ust. 1 lit. c) i w art. 7 ust. 3 nie skutkują odpowiedzialnością prawną osoby fizycznej bądź prawnej, podmiotu lub organu wykonującego takie działanie, jeżeli nie wiedziały one i nie miały uzasadnionego powodu do przypuszczenia, że ich działania mogą naruszyć te zakazy”.

13      Załącznik II do rozporządzenia nr 423/2007, zatytułowany „Towary i technologie, o których mowa w art. 3”, w rubryce II.A2.005 wymienia „[n]astępujące piece do obróbki cieplnej z regulowaną atmosferą: Piece zdolne do pracy w temperaturach powyżej 400°C”.

14      Wśród osób prawnych, podmiotów i organów wymienionych w załączniku IV tytuł A rzeczonego rozporządzenia w pkt 10 znajduje się „Shahid Hemmat Industrial Group (SHIG)”, z następującym wyjaśnieniem: „Dalsze informacje: a) podmiot zależny AIO [Aerospace Industries Organisation (Organizacja Przemysłu Lotniczego)]; b) zaangażowany w irański program pocisków balistycznych”.

15      Artykuł 16 ust. 1 tego rozporządzenia stanowi:

„Państwa członkowskie ustanawiają zasady dotyczące kar nakładanych w wypadku naruszenia niniejszego rozporządzenia i podejmą wszelkie konieczne środki, by zapewnić ich stosowanie. Przewidziane kary muszą być skuteczne, proporcjonalne i odstraszające”.

16      W dniu 23 kwietnia 2007 r. Rada przyjęła wspólne stanowisko 2007/246/WPZiB, zmieniające wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB (Dz.U. L 106, s. 67). W dniu 5 czerwca 2007 r. przyjęła rozporządzenie (WE) nr 618/2007, zmieniające rozporządzenie nr 423/2007 (Dz.U. L 143, s. 1). Rozporządzenie nr 618/2007, które weszło w życie w dniu 6 czerwca 2007 r., nie zmieniło przepisów rozporządzenia nr 423/2007 mających znaczenie w sprawie przed sądem krajowym.

17      W dniu 26 lipca 2010 r. Rada przyjęła decyzję 2010/413/WPZiB w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylającą wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB (Dz.U. L 195, s. 39). W dniu 25 października 2010 r. Rada przyjęła rozporządzenie (UE) nr 961/2010 w sprawie środków ograniczających wobec Iranu i uchylające rozporządzenie (WE) nr 423/2007 (Dz.U. L 281, s. 1). Rozporządzenie nr 961/2010, które weszło w życie w dniu 27 października 2010 r., w art. 16 ust. 3 i 4 określa zakazy odpowiadające tym przewidzianym w art. 7 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr 423/2007.

 Prawo krajowe

18      Naruszenia aktów unijnych takich jak rozporządzenie nr 423/2007 podlegają sankcjom karnym na mocy § 34 Außenwirtschaftsgesetz (niemieckiej ustawy o handlu zagranicznym).

 Okoliczności faktyczne leżące u podstaw sporu przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

19      Postępowanie karne prowadzone przeciwko oskarżonym opiera się na aktach oskarżenia Generalbundesanwalt beim Bundesgerichtshof (zwanego dalej „Generalbundesanwalt”) z dnia 19 marca i 27 lipca 2010 r., które zawierają następujące okoliczności faktyczne:

20      Przynajmniej od końca lat 90. Islamska Republika Iranu zabiega, by dokonać dalszego rozwoju rakiet dalekiego zasięgu, które mogłyby posłużyć jako system transportujący broń masowego rażenia. Budowa tych rakiet wymaga użycia próżniowych pieców do spiekania, umożliwiających stosowanie powłok ogniotrwałych na elementy naprowadzania i na ich głowice. Odpowiedzialna za rozwój programu technologicznego broni irańskiej jest AIO wraz z podległymi jej organizacjami, do których jako centrum nabywcze należy SHIG.

21      Najpóźniej wiosną 2004 r. M. Afrasiabi otrzymał od dyrektora tajnej placówki badawczej w dziedzinie produkcji rakiet w Iranie zlecenie nabycia dla SHIG ceramicznego pieca do spiekania. Działał on jako dyrektor spółki akcyjnej Emen Survey Engineering Co. Teheran (zwanej dalej „Emen Survey”) w celu dokonania zakupu na własny rachunek tej spółki i na rzecz SHIG oraz irańskiego przemysłu zbrojnego. W nieokreślonym czasie nawiązał kontakt z B. Sahabim, dawnym znajomym, w celu nabycia próżniowego pieca do spiekania, ponieważ B. Sahabi jako inżynier posiadał niezbędną wiedzę techniczną w odniesieniu do „procesów ceramicznych”.

22      B. Sahabi, który od lat utrzymywał stosunki handlowe z H.U. Kesselem, dyrektorem niemieckiego przedsiębiorstwa produkcyjnego FCT Systeme GmbH (zwanego dalej „FCT”), skontaktował M. Afrasiabiego z tym ostatnim. Najpóźniej wiosną 2004 r. oskarżeni zawarli umowę o dostawy przez FCT na rzecz Emen Survey próżniowego pieca do spiekania z wyposażeniem. B. Sahabi otrzymał zlecenie koordynacji przebiegu projektu w Niemczech i działania jako łącznik między H.U. Kesselem i M. Afrasiabim. Ponadto doradzał on tym ostatnim przy projekcie umowy dostawy oraz ustalaniu sposobów płatności.

23      W dniu 20 lipca 2006 r. H.U. Kessel wystąpił do Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (federalnego urzędu gospodarki i kontroli eksportu, zwanego dalej „BAFA”) o zezwolenie na wywóz w odniesieniu do dostawy pieca do spiekania na rzecz Emen Survey. Najpóźniej w tym dniu wiedział, że przy pomocy tego pieca Emen Survey zamierzała spiekać elementy rakiet na rzecz ostatecznego użytkownika w irańskim programie rakietowym. Przekazał on te informacje BAFA, który nie biorąc tego pod uwagę, w dniu 16 stycznia 2007 r. skierował do FCT decyzję zwalniającą wywóz pieca z wymogu uzyskania zezwolenia (decyzję zwaną „zerową”).

24      Z uwagi na wejście w życie rozporządzenia nr 423/2007, w szczególności włączenie AIO i SHIG do podmiotów wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, a także wymienienie pieca do spiekania w załączniku II do tego rozporządzenia, decyzja „zerowa” BAFA utraciła moc, o czym H.U. Kessel został poinformowany. H.U. Kessel i M. Afrasiabi wiedzieli, że za Emen Survey jako ostatecznym użytkownikiem wytwarzanych produktów w rzeczywistości stało przedsiębiorstwo zbrojne, którego zaopatrzenie w sprzęt odpowiedni dla rakiet było zakazane od chwili wejścia w życie rozporządzenia nr 423/2007.

25      Dostawa pieca przez FCT do Emen Survey miała miejsce w dniu 20 lipca 2007 r. W marcu 2008 r. zgodnie z porozumieniem zawartym z M. Afrasiabim H.U. Kessel wysłał dwóch techników do Teheranu, którzy zainstalowali piec, ale nie oprogramowanie konieczne do jego uruchomienia.

26      W dniu 13 marca 2008 r. BAFA poinformował FCT, że Emen Survey podejrzewana jest o dokonywanie zakupów na rzecz irackiego programu technologicznego produkującego rakiety. Wówczas H.U. Kessel odstąpił od uruchomienia pieca Emen Survey. Na skutek tego ostatecznie nie nastąpiło rozpoczęcie produkcji dla SHIG planowane przez M. Afrasiabiego.

27      Sąd krajowy, który ma rozstrzygnąć w przedmiocie wszczęcia postępowania karnego co do istoty, ma wątpliwości co do interpretacji, jaką należy nadać art. 7 ust. 3 i 4 rozporządzenia nr 423/2007.

28      W pierwszej kolejności zastanawia się on, czy zasoby gospodarcze można także uważać za udostępnione w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 podmiotowi, którego dotyczy to rozporządzenie, jeżeli rzeczone zasoby pozostają w posiadaniu osoby trzeciej, która zamierza z nich skorzystać w celu wytworzenia towarów, które zostaną przekazane temu podmiotowi dopiero po ich wykończeniu.

29      W drugiej kolejności sąd krajowy zastanawia się, czy zakaz obchodzenia w rozumieniu art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 obejmuje wyłącznie zachowania inne niż naruszenie zasady zakazu udostępniania, które zostały zastosowane, aby nadać formalny pozór zgodności z prawem działania niezgodnego z tą zasadą, czy przeciwnie, obejmuje on wszelkie działania, których skutkiem lub celem jest dokonanie zakazanego „udostępniania”.

30      Zgodnie z pierwszą interpretacją znamiona naruszenia art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 oraz naruszenia art. 7 ust. 4 rzeczonego rozporządzenia wzajemnie się wykluczają. Druga interpretacja zdaniem sądu krajowego, po pierwsze, może rodzić wątpliwości ze względu na zasady prawa Unii określoności, przewidywalności i pewności prawa, a po drugie, być sprzeczna z brzmieniem tego ostatniego przepisu.

31      W trzeciej kolejności sąd krajowy wyraża wątpliwości co do znamion strony podmiotowej objętych terminami „świadomie” i „umyślnie” użytymi w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007. Podkreśla on, po pierwsze, że w niemieckim prawie karnym element umyślności zawsze implikuje świadomość, tak że termin „świadomie” nie posiada samodzielnego znaczenia w stosunku do terminu „umyślnie”. Jeśli zatem ma miejsce świadome lub umyślne działanie, obchodzenie zakazu powinno być karalne.

32      Po drugie, zastanawia się on, czy termin „umyślnie” oznacza „z zamiarem”, tak że zakaz obchodzenia obejmuje tylko zachowania, które ich sprawca podejmuje wiedząc z pewnością, że ich celem lub skutkiem jest obejście zakazów ustanowionych w art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007, czy też termin ten obejmuje w szerszym zakresie każde działanie, co do którego sprawca przewiduje możliwość i godzi się na to, że jego działania mają na celu bądź powodują obejście zakazu udostępniania. W tym względzie zarówno wersja angielska art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007, jak i wersja niemiecka art. 16 ust. 4 rozporządzenia nr 961/2010 dążą do potwierdzenia pierwszej interpretacji rzeczonego terminu, ponieważ wykorzystują odpowiednio terminy „intentionally” i „absichtlich”, które można tłumaczyć jako „z zamiarem”.

33      W tych okolicznościach Oberlandsgericht Düsseldorf postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy dla udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia […] nr 423/2007 niezbędne jest, aby zasoby gospodarcze mogły zostać wykorzystane, w czasie następującym bezpośrednio po ich udostępnieniu, przez osobę bądź podmiot objęte wykazem, do uzyskania funduszy lub usług? Czy też art. 7 ust. 3 rozporządzenia […] nr 423/2007 należy interpretować w ten sposób, że zakaz pośredniego udostępnienia obejmuje dostawę i montaż zdolnych do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowych do użycia zasobów gospodarczych (w tym wypadku pieca próżniowego) na rzecz osoby trzeciej znajdującej się w Iranie, z użyciem których osoba trzecia zamierza w późniejszym czasie wyprodukować towary na rzecz osoby prawnej, podmiotu lub organu, o których mowa w załącznikach IV i V do rozporządzenia?

2)      Czy art. 7 ust. 4 rozporządzenia […] nr 423/2007 należy interpretować w ten sposób, że obejście zakazu może mieć miejsce tylko wtedy, gdy sprawca dostosuje swoje działanie z formalnego punktu widzenia – jednocześnie jednak jedynie pozornie – do zakazów wynikających z art. 7 ust. 1–3 rozporządzenia […] nr 423/2007, tak że nawet w ramach najszerszej wykładni tych przepisów działanie to nie jest już objęte zakresem norm ustanawiających zakazy? Czy w związku z tym stany faktyczne wypełniające znamiona zakazu obejścia i zakazu udostępnienia wzajemnie się wykluczają? W wypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej: czy zachowanie, które nie jest (jeszcze) objęte zakazem (pośredniego) udostępnienia, może jednak stanowić obejście w rozumieniu art. 7 ust. 4 rozporządzenia […] nr 423/2007?

Czy też art. 7 ust. 4 rozporządzenia […] nr 423/2007 stanowi klauzulę generalną, pod którą można subsumować każde działanie, które w konsekwencji prowadzi do udostępnienia zasobów gospodarczych osobie bądź podmiotowi objętym wykazem?

3)      Czy znamię strony podmiotowej »świadomie i umyślnie« w rozumieniu art. 7 ust. 4 rozporządzenia […] nr 423/2007 wymaga po pierwsze wiedzy o powodowanym bądź zamierzonym obejściu zakazu udostępnienia zasobów gospodarczych i ponadto również bardziej rozbudowanego elementu woli, przynajmniej w tym sensie, że sprawca w każdym razie godzi się na możliwość obejścia zakazu? Czy też sprawca musi chcieć obejść zakaz, a zatem działać umyślnie?

Czy też świadome obejście zakazu nie jest konieczne, wystarczy natomiast aby sprawca uważał obejście zakazu za możliwe i godził się na nie?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 Rozważania wstępne

34      Tytułem wstępu należy uściślić, że art. 7 rozporządzenia nr 423/2007 w ust. 3 i 4, których dotyczy niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, obejmuje dwa odrębne środki zakazu. Ustęp 3 zakazuje udostępniania, bezpośrednio lub pośrednio, funduszy i zasobów gospodarczych osobom, podmiotom lub organom wymienionym w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia oraz udostępniania takich funduszy i zasobów na ich korzyść. Ustęp 4 zakazuje świadomego i umyślnego udziału w działaniach, których celem lub skutkiem jest obejście w sposób bezpośredni lub pośredni m.in. środków zakazu określonych w ust. 3.

35      Każdy z tych środków wykazuje swoje własne znaczenie w tym sensie, że naruszenie jednego z nich jako takie może służyć za niezależną podstawę nałożenia sankcji, także karnych, według właściwego prawa krajowego, zgodnie z art. 16 ust. 1 rozporządzenia nr 423/2007.

36      Artykuł 12 ust. 2 rozporządzenia nr 423/2007, z którego wynika znamię strony podmiotowej włączenia odpowiedzialności, ewentualnie karnej, w wypadku naruszenia środka zakazu ustanowionego w art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia potwierdza, że prawodawca Unii pojmuje naruszenie tego środka jako niezależne naruszenie w stosunku do naruszenia odpowiadającego pogwałceniu środka zakazu zdefiniowanego w art. 7 ust. 4 tego rozporządzenia.

 W przedmiocie pytania pierwszego

37      Poprzez pytanie pierwsze sąd krajowy zasadniczo dąży do ustalenia, czy pojęcie udostępnienia w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 wymaga, aby dane zasoby gospodarcze, tj. w sprawie przed sądem krajowym próżniowy piec do spiekania, mogły zostać wykorzystane, w czasie następującym bezpośrednio po ich udostępnieniu, przez podmiot bądź organ wymienione w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, do uzyskania funduszy lub usług, czy też przeciwnie, pojęcie to obejmuje dostawę i montaż w Iranie takich zasobów, zdolnych do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowych do użycia, na rzecz osoby trzeciej, z użyciem których zamierza ona w późniejszym czasie wyprodukować towary na rzecz takiej osoby, podmiotu lub organu.

38      Tytułem wstępu należy stwierdzić, że piec do spiekania taki jak będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym stanowi „aktywa” w rozumieniu definicji, sformułowanej w sposób bardzo szeroki w art. 1 lit. i) rozporządzenia nr 423/2007, pojęcia zasobów gospodarczych.

39      Po tej wstępnej uwadze należy podkreślić, że zakaz ustanowiony w art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 sformułowany jest wyjątkowo szeroko, o czym świadczy użycie zwrotu „bezpośrednio lub pośrednio” (zob. analogicznie wyroki: z dnia 11 października 2007 r. w sprawie C‑117/06 Möllendorf i Möllendorf-Niehuus, Zb.Orz. s. I‑8361, pkt 50; a także z dnia 29 czerwca 2010 r. w sprawie C‑550/09 E i F, Zb.Orz. s. I‑6213, pkt 66).

40      Tak samo wyrażenie „udostępni[enie]” zawarte w tym przepisie przybiera szerokie znaczenie i nie wskazuje konkretnej kwalifikacji prawnej, lecz obejmuje każdą czynność, której dokonanie jest konieczne w celu umożliwienia danej osobie uzyskania prawa do rozporządzania danymi aktywami (zob. analogicznie ww. wyroki: w sprawie Möllendorf i Möllendorf-Niehuus, pkt 51; a także w sprawie E i F, pkt 67).

41      Jak bowiem podnosi Generalbundesanwalt, rządy francuski i włoski, a także Komisja Europejska, w tych okolicznościach należy uznać, że czynności polegające na dostawie z państwa członkowskiego i montażu w Iranie, na rzecz danej osoby, składników majątkowych takich jak będące przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, podobnie jak czynności dotyczące w szczególności przygotowania i nadzorowania dostawy lub montażu tych składników czy też organizowania kontaktów między zainteresowanymi mogą wchodzić w zakres pojęcia udostępnienia w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007.

42      W swoim pytaniu sąd krajowy przywołuje sytuację, w której zasoby gospodarcze takie jak piec do spiekania zostały dostarczone i zamontowane w Iranie, zdolne do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowe do użycia.

43      W tym względzie należy podkreślić, że zgodnie z jego motywem 3 rozporządzenie nr 423/2007 zapewnia wdrożenie wspólnego stanowiska 2007/140/WPZiB przyjętego dla realizacji w Unii celów rezolucji 1737 (2006) oraz zapewnia wykonanie tej ostatniej (zob. analogicznie ww. wyroki: w sprawie Möllendorf i Möllendorf-Niehuus, pkt 54; a także w sprawie E i F, pkt 72). Należy zatem wziąć pod uwagę treść i cel rzeczonej rezolucji do celów interpretacji powyższego rozporządzenia.

44      Zarówno z brzmienia rezolucji 1737 (2006), w szczególności jej pkt 2 i 12, jak i wspólnego stanowiska 2007/140/WPZiB, w szczególności jego motywów 1 i 9, jednoznacznie wynika, że środki ograniczające przyjęte wobec Islamskiej Republiki Iranu mają cel prewencyjny w tym znaczeniu, że mają zapobiegać „rozprzestrzenianiu” broni jądrowej w tym państwie. Zgodnie z ogólnymi systematyką i celem przepisów międzynarodowych i przepisów Unii, których częścią jest art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007, istnienie takiego ryzyka powinno być oceniane w chwili dokonania danych czynności.

45      Konkretnie uwzględniając prewencyjny charakter środków ograniczających przyjętych wobec Islamskiej Republiki Iranu, pojęcie zasobów gospodarczych do celów rozporządzenia nr 423/2007 jest zdefiniowane w art. 1 lit. i) rzeczonego rozporządzenia, jako obejmujące wszelkie aktywa każdego rodzaju, które nie są funduszami, lecz „mogą służyć” w szczególności do uzyskiwania towarów o charakterze mogącym przyczyniać się do rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie.

46      Wydaje się więc, że do celów stosowania tego pojęcia właściwe kryterium, w szczególności w kontekście zakazu ustanowionego w art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007, opiera się na możliwości, że dane aktywa są wykorzystywane do pozyskania funduszy, towarów lub usług mogących przyczyniać się do rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie, czemu mają przeciwdziałać rezolucja 1737 (2006), wspólne stanowisko 2007/140/WPZiB i rozporządzenie nr 423/2007.

47      Mając na względzie okoliczność, że aktywa w rozumieniu art. 1 lit. i) rozporządzenia nr 423/2007, w sytuacji takiej jak będąca przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, zawierają same w sobie ryzyko sprzeniewierzenia celem wspierania rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie (zob. analogicznie wyrok z dnia 29 kwietnia 2010 r. w sprawie C‑340/08 M i in., Zb.Orz. s. I‑3913, pkt 57; a także ww. wyrok w sprawie E i F, pkt 77), do celów stosowania rzeczonego art. 7 ust. 3 nie jest zatem wymagane, aby aktywa te były gotowe do użycia bezpośrednio po dokonaniu danej czynności.

48      Zasoby gospodarcze, jakich należy upatrywać w piecu do spiekania takim jak będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym, odpowiadają zatem, w szczególności do celów stosowania art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007, potencjałowi użytkowania, jaki oferują one dla produkcji składników broni jądrowej, a zatem dla wspierania rozprzestrzeniania broni jądrowej w Iranie i to niezależnie od okoliczności, że nie jest on od razu gotowy do użytku po dokonaniu czynności dostawy i montażu, których przedmiot stanowił.

49      Wynika z tego, że okoliczność, iż taki piec po montażu w Iranie nie był jeszcze gotowy do użytku, jako taka nie może prowadzić do wyłączenia istnienia udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu przepisów art. 1 lit. i) w związku z art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007.

50      Jak bowiem wyraźnie wynika z drugiej części pytania drugiego, sąd krajowy konkretniej odnosi się do pojęcia udostępnienia pośredniego zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007. Według wyjaśnień zawartych w postanowieniu odsyłającym takie sprecyzowanie tłumaczy się okolicznością, że piec do spiekania będący przedmiotem postępowania przed sądem krajowym został dostarczony i zamontowany w Emen Survey, w danym czasie kierowanej przez M. Afrasiabiego. Wprawdzie nazwisko tej osoby nie figuruje w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, jednakże z aktu oskarżenia Generalbundesanwalt wynika, że działała ona na korzyść SHIG, podmiotu wymienionego w załączniku IV tytuł A pkt 10 do tego rozporządzenia i później zamierzała wyprodukować przy pomocy tego pieca składniki broni jądrowej dla tego podmiotu.

51      W tym względzie należy stwierdzić, że motyw 9 wspólnego stanowiska 2007/140/WPZiB, które miało wdrożyć rozporządzenie nr 423/2007, podobnie jak pkt 12 rezolucji 1737 (2006) określa szereg czynników, które uzasadniają wpisanie innych osób lub podmiotów, obok osób lub podmiotów, które Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych lub Komitet ds. Sankcji wskazały jako zaangażowane w działania Iranu wrażliwe z punktu widzenia rozprzestrzeniania materiałów jądrowych bezpośrednio lub udzielając wsparcia. Wśród tych czynników ma miejsce fakt, że dana osoba lub dany podmiot działał w imieniu, pod kontrolą lub według wskazówek osoby lub podmiotu wskazanych przez Radę Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych lub Komitet ds. Sankcji.

52      Te same czynniki okazują się równie istotne dla oceny, czy dostawa zasobów gospodarczych, która została dokonana na rzecz osoby lub podmiotu niewymienionych w załącznikach IV i V rozporządzenia nr 423/2007, odpowiada „udostępnieniu pośredni[emu]” w rozumieniu art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia osobie lub podmiotowi wymienionym w powyższych załącznikach, do celów stosowania zakazu ustanowionego w tym przepisie i sankcji, jakie właściwe prawo krajowe łączy z naruszeniem tego zakazu.

53      W konsekwencji, jeżeli, czego zbadanie należy do sądu krajowego, w sprawie przed tym sądem M. Afrasiabi działał w imieniu, pod kontrolą lub według wskazówek SHIG i miał zamiar wykorzystywać dane aktywa na korzyść tej ostatniej, rzeczony sąd jest uprawniony do stwierdzenia istnienia pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007.

54      Należy jeszcze uściślić, po pierwsze, że zarówno cel realizowany przez rozporządzenie nr 423/2007, jak i konieczność zapewnienia effet utile rzeczonego rozporządzenia w ramach przeciwdziałania rozprzestrzenianiu broni jądrowej w Iranie nakazują włączyć w zakres zakazu ustanowionego w art. 7 ust. 3 tego rozporządzenia wszystkie osoby zaangażowane w działania zabronione tym przepisem.

55      Po drugie, należy podkreślić, że art. 12 ust. 2 rozporządzenia nr 423/2007 zwalnia z odpowiedzialności prawnej, w konsekwencji także karnej, osoby, które nie wiedziały i nie miały uzasadnionego powodu do przypuszczenia, że ich działania mogą naruszyć zakaz udostępniania ustanowiony w art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia.

56      W konsekwencji w danym wypadku sąd krajowy będzie musiał ocenić, wobec każdego z oskarżonych, czy w chwili dokonywania czynności będących przedmiotem postępowania przed tym sądem wiedział on, a przynajmniej miał uzasadniony powód do przypuszczenia, że czynności te są sprzeczne z takim zakazem.

57      W świetle powyższego na pytanie pierwsze należy odpowiedzieć, że art. 7 ust. 3 rozporządzenia nr 423/2007 należy interpretować w ten sposób, że zakaz pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 1 lit. i) owego rozporządzenia obejmuje czynności dotyczące dostawy i montażu w Iranie pieca do spiekania zdolnego do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowego do użycia, na rzecz osoby trzeciej, która działając w imieniu, pod kontrolą lub według wskazówek osoby, podmiotu lub organu wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, zamierza wykorzystać ten piec w celu wyprodukowania na rzecz takiej osoby, podmiotu lub organu towarów mogących wspierać rozprzestrzenianie broni jądrowej w tym państwie.

 W przedmiocie pytań drugiego i trzeciego

58      Poprzez pytania drugie i trzecie, które należy analizować łącznie, sąd krajowy wnosi o interpretację art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007. W szczególności dąży on do ustalenia, po pierwsze, czy stany faktyczne wypełniające znamiona naruszenia art. 7 ust. 3 tego rozporządzenia i naruszenia art. 7 ust. 4 wzajemnie się wykluczają w tym znaczeniu, że działanie może wchodzić w zakres zakazu obchodzenia zawartego w tym ostatnim przepisie tylko wtedy, gdy z formalnego punktu widzenia nie należy ono do zakazu sformułowanego w art. 7 ust. 3, czy też przeciwnie, rzeczony zakaz obchodzenia obejmuje wszelkie działania ostatecznie prowadzące do udostępnienia zasobów gospodarczych na rzecz osoby, podmiotu lub organu wymienionych w rzeczonym rozporządzeniu.

59      Po drugie, sąd krajowy chciałby uzyskać objaśnienie terminów „świadomie” i „umyślnie” użytych w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007.

60      W tym względzie, w pierwszej kolejności, należy stwierdzić, że wymieniając w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 działania, których celem lub skutkiem jest „obejście” w sposób bezpośredni lub pośredni środków zakazu określonych w rzeczonym art. 7 ust. 3, prawodawca Unii odnosi się do działań, których celem lub wynikiem jest umożliwienie sprawcy uniknięcia zastosowania tego środka zakazu (zob. analogicznie wyroki: z dnia 3 grudnia 1974 r. w sprawie 33/74 van Binsbergen, Rec. s. 1299, pkt 13; z dnia 10 stycznia 1985 r. w sprawie 229/83 Association des Centres distributeurs Leclerc oraz Thouars Distribution i in., Rec. s. 1, pkt 27; a także z dnia 5 października 1994 r. w sprawie C‑23/93 TV10, Rec. s. I‑4795, pkt 21). Od takich działań różnią się czynności, które formalnie naruszają zakaz udostępniania ustanowiony w rzeczonym ust. 3.

61      Tylko takie rozumienie, według którego art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/3007 obejmuje działania, których nie można pojmować jako czynności udostępniania zakazane przez art. 7 ust. 3 tego rozporządzenia, może zagwarantować pierwszemu przepisowi effet utile i niezależne znaczenie w stosunku do drugiego w ramach przeciwdziałania rozprzestrzenianiu broni jądrowej w Iranie.

62      Jak w istocie podnoszą Generalbundesanwalt, rządy francuski i włoski, a także Komisja, zakaz ustanowiony w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 należy zatem rozumieć jako obejmujący działania, przy których na podstawie elementów obiektywnych okazuje się, że pod przykrywką wymogów formalnych pozwalającą im na niewypełnienie znamion naruszenia art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia (zob. analogicznie wyroki: z dnia 14 grudnia 2000 r. w sprawie C‑110/99 Emsland-Stärke, Rec. s. I‑11569, pkt 52; a także z dnia 21 lutego 2006 r. w sprawie C‑255/02 Halifax i in., Zb.Orz. s. I‑1609, pkt 74, 75), jednak jako takich lub ze względu na ich ewentualny związek z innymi działaniami ich celem lub skutkiem jest, bezpośrednio lub pośrednio, udaremnienie zakazu ustanowionego przez rzeczony art. 7 ust. 3.

63      W drugiej kolejności, jeśli chodzi o znamiona strony podmiotowej uczestniczenia określone w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007, po pierwsze, należy podkreślić, podobnie jak rząd włoski i Komisja, że na mocy utrwalonego orzecznictwa z wymogów jednolitego stosowania prawa Unii wynika, iż treści przepisu tego prawa, który nie zawiera wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii autonomiczną i jednolitą wykładnię (zob. wyrok z dnia 18 października 2011 r. w sprawie C‑34/10 Brüstle, dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

64      Po drugie, jak podnoszą rząd włoski i Komisja, zastosowanie spójnika łącznego „i” w rzeczonym przepisie jednoznacznie potwierdza kumulatywny charakter elementów określonych odpowiednio przez terminy „świadomie” i „umyślnie”.

65      Po trzecie, biorąc pod uwagę podkreślone przez sąd krajowy rozbieżności między wersjami językowymi art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007, z których niektóre obejmują, jak stwierdził rzecznik generalny w pkt 80 opinii, terminy „z zamiarem” lub „rozmyślnie” w miejsce terminu „umyślnie”, w celu zapewnienia jednolitego charakteru wykładni tego przepisu, należy dokonać tej interpretacji na podstawie ogólnej systematyki i celu regulacji, której część ten przepis stanowi (zob. ww. wyrok w sprawie M i in., pkt 44, 49).

66      Terminy „świadomie” i „umyślnie” do celów art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 implikują element świadomości i element woli.

67      Te dwa kumulatywne elementy świadomości i woli są spełnione, gdy osoba uczestnicząca w działaniu, o którym mowa w art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007, celowo dąży do celu lub skutku, bezpośrednio lub pośrednio, związanego z nim obejścia. Są one także spełnione, gdy dana osoba uważa za możliwe, że uczestniczenie w takim działaniu może mieć ten cel lub skutek oraz gdy godzi się na taką możliwość.

68      Mając na względzie powyższe, na pytania drugie i trzecie należy odpowiedzieć, że art. 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 należy interpretować w ten sposób, że:

–        obejmuje on działania, pod przykrywką wymogów formalnych pozwalającą im na niewypełnienie znamion naruszenia art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia, jednak których celem lub skutkiem jest, bezpośrednio lub pośrednio, udaremnienie zakazu ustanowionego przez ten ostatni przepis;

–        terminy „świadomie” i „umyślnie” implikują kumulatywne elementy świadomości i woli, które są spełnione, gdy osoba uczestnicząca w działaniu mającym taki cel lub taki skutek rozmyślnie dąży do niego lub przynajmniej uważa, że jej uczestnictwo może mieć ten cel lub ten skutek oraz godzi się na taką możliwość.

 W przedmiocie kosztów

69      Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (trzecia izba) orzeka, co następuje:

1)      Artykuł 7 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 423/2007 z dnia 19 kwietnia 2007 r. dotyczącego środków ograniczających wobec Iranu należy interpretować w ten sposób, że zakaz pośredniego udostępnienia zasobów gospodarczych w rozumieniu art. 1 lit. i) owego rozporządzenia obejmuje czynności dotyczące dostawy i montażu w Iranie pieca do spiekania zdolnego do spełnienia swojej funkcji, lecz nie gotowego do użycia, na rzecz osoby trzeciej, która działając w imieniu, pod kontrolą lub według wskazówek osoby, podmiotu lub organu wymienionych w załącznikach IV i V do rzeczonego rozporządzenia, zamierza wykorzystać ten piec w celu wyprodukowania na rzecz takiej osoby, podmiotu lub organu towarów mogących wspierać rozprzestrzenianie broni jądrowej w tym państwie.

2)      Artykuł 7 ust. 4 rozporządzenia nr 423/2007 należy interpretować w ten sposób, że:

–        obejmuje on działania, pod przykrywką wymogów formalnych pozwalającą im na niewypełnienie znamion naruszenia art. 7 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia, jednak których celem lub skutkiem jest, bezpośrednio lub pośrednio, udaremnienie zakazu ustanowionego przez ten ostatni przepis;

–        terminy „świadomie” i „umyślnie” implikują kumulatywne elementy świadomości i woli, które są spełnione, gdy osoba uczestnicząca w działaniu mającym taki cel lub taki skutek rozmyślnie dąży do niego lub przynajmniej uważa, że jej uczestnictwo może mieć ten cel lub ten skutek oraz godzi się na taką możliwość.

Podpisy

---

* Język postępowania: niemiecki.