Sprawa C‑465/04

Honyvem Informazioni Commerciali Srl

przeciwko

Mariella De Zotti

(wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Corte suprema di cassazione)

Przedstawiciele handlowi działający na własny rachunek – Dyrektywa 86/653/EWG – Prawo przedstawiciela handlowego do świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy

Opinia rzecznika generalnego M. Poiaresa Madura przedstawiona w dniu 25 października 2005 r.  

Wyrok Trybunału (pierwsza izba) z dnia 23 marca 2006 r.  

Streszczenie wyroku

1.     Swobodny przepływ osób – Swoboda przedsiębiorczości – Przedstawiciele handlowi działający na własny rachunek – Dyrektywa 86/653

(dyrektywa Rady 86/653, art. 17 ust. 2 i art. 19)

2.     Swobodny przepływ osób – Swoboda przedsiębiorczości – Przedstawiciele handlowi działający na własny rachunek – Dyrektywa 86/653

(dyrektywa Rady 86/653, art. 17 ust. 2)

1.     Wykładni art. 19 dyrektywy 86/653 w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek należy dokonywać w ten sposób, że świadczenie wyrównawcze z tytułu rozwiązania umowy przewidziane w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy nie może zostać zastąpione, zgodnie z postanowieniami porozumienia zbiorowego, przez świadczenie ustalone na podstawie kryteriów innych niż ustanowione w wymienionym przepisie, chyba że zostanie wykazane, iż zastosowanie postanowień porozumienia gwarantuje przedstawicielowi handlowemu we wszystkich przypadkach świadczenie wyrównawcze w wymiarze równym lub wyższym od tego, który wynikałby z zastosowania wymienionego przepisu.

(por. pkt 25, 27, 36 oraz pkt 1 sentencji)

2.     Chociaż system ustanowiony przez art. 17 dyrektywy 86/653 w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek ma charakter bezwzględnie obowiązujący i ustala określone ramy prawne, to jednak nie daje on szczegółowych wskazówek dotyczących sposobu obliczania wymiaru świadczenia wyrównawczego z tytułu rozwiązania umowy, do którego przedstawiciel handlowy może być uprawniony.

W ramach ustalonych we wspomnianym art. 17 ust. 2 państwom członkowskim przysługuje swoboda uznania, z której mogą korzystać w szczególności z uwzględnieniem kryterium słuszności.

(por. pkt 34, 36 oraz pkt 2 sentencji)

WYROK TRYBUNAŁU (pierwsza izba)

z dnia 23 marca 2006 r.(*)

Przedstawiciele handlowi działający na własny rachunek – Dyrektywa 86/653/EWG – Prawo przedstawiciela handlowego do świadczenia wyrównawczego po rozwiązaniu umowy

W sprawie C‑465/04

mającej za przedmiot wniosek o wydanie, na podstawie art. 234 WE, orzeczenia w trybie prejudycjalnym, złożony przez Corte suprema di cassazione (Włochy) postanowieniem z dnia 11 czerwca 2004 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 3 listopada 2004 r., w postępowaniu:

Honyvem Informazioni Commerciali Srl

przeciwko

Mariella De Zotti,

TRYBUNAŁ (pierwsza izba),

w składzie: P. Jann, prezes izby, K. Schiemann, K. Lenaerts, E. Juhász i E. Levits (sprawozdawca), sędziowie,

rzecznik generalny: M. Poiares Maduro,

sekretarz: R. Grass,

uwzględniając procedurę pisemną,

rozważywszy uwagi przedstawione:

–       w imieniu Honyvem Informazioni Commerciali Srl, przez G. Prosperettiego i C. del Pennina, avvocati,

–       w imieniu M. De Zotti, przez F. Toffoletta, avvocato,

–       w imieniu Komisji Wspólnot Europejskich, przez E. Traversa, działającego w charakterze pełnomocnika, oraz przez G. Belottiego, avvocato,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 25 października 2005 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1       Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 17 i art. 19 dyrektywy Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek (Dz.U. L 382, str. 17, zwanej dalej „dyrektywą”).

2       Wniosek ten został złożony w ramach sporu pomiędzy Honyvem informazioni commerciali Srl (zwaną dalej „Honyvem”) a M. De Zotti, dotyczącego kwoty świadczenia wyrównawczego należnego M. De Zotti z tytułu rozwiązania umowy w trybie wypowiedzenia dokonanego przez Honyvem.

 Ramy prawne

 Uregulowania wspólnotowe

3       Artykuł 17 dyrektywy stanowi:

„1.       Państwa Członkowskie podejmą środki niezbędne w celu zapewnienia, że po rozwiązaniu umowy agencyjnej przedstawicielowi handlowemu przysługuje świadczenie wyrównawcze, zgodnie z ust. 2, lub odszkodowanie, zgodnie z ust. 3.

2. a) Przedstawiciel handlowy ma prawo do świadczenia wyrównawczego, gdy i o ile:

–       pozyskał on dla zleceniodawcy nowych klientów lub znacznie zwiększył wielkość obrotów handlowych z istniejącymi klientami, a zleceniodawca z tytułu transakcji z tymi klientami czerpie nadal znaczne korzyści, oraz

–       zapłata takiego świadczenia wyrównawczego przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności, w szczególności prowizji utraconych z tytułu transakcji z tymi klientami, jest zgodna z zasadami słuszności. Państwa Członkowskie mogą przewidzieć, iż do takich okoliczności zalicza się również stosowanie lub niestosowanie klauzuli zakazu konkurencji w rozumieniu art. 20;

b)      świadczenie wyrównawcze nie może przekraczać kwoty odpowiadającej rocznemu świadczeniu wyrównawczemu obliczonemu na podstawie przeciętnej kwoty rocznej wynagrodzeń otrzymanych przez przedstawiciela handlowego w ciągu ostatnich pięciu lat; jeżeli umowa została zawarta przed okresem krótszym niż pięć lat, świadczenie wyrównawcze ustala się na podstawie przeciętnej kwoty danego okresu;

c)      przyznanie takiego świadczenia wyrównawczego nie uniemożliwia przedstawicielowi handlowemu dochodzenia odszkodowania.

[…].

6.      Komisja w ciągu ośmiu lat od daty notyfikacji niniejszej dyrektywy przedłoży Radzie sprawozdanie dotyczące stosowania tego artykułu oraz w miarę potrzeb propozycje zmian”.

4       Artykuł 19 dyrektywy stanowi:

„Strony nie mogą odstępować od przepisów art. 17 i 18 ze szkodą dla przedstawiciela handlowego przed wygaśnięciem umowy agencyjnej”.

 Uregulowania krajowe

5       Artykuły 17 i 19 dyrektywy zostały przetransponowane do prawa wewnętrznego przez art. 1751 Codice civile (włoskiego kodeksu cywilnego, zwanego dalej „kodeksem cywilnym”). W następstwie przyjęcia decreto legislativo nr 303 z dnia 10 września 1991 r. (Suppplemento Oridinario do GURI nr 221 z dnia 20 września 1991 r.) brzmienie tego przepisu zostało zmienione i od tego czasu opiera się na treści powołanych artykułów dyrektywy. Na wzór art. 17 dyrektywy, odzwierciedla on merytokratyczne podejście do obliczania świadczenia wyrównawczego, do którego przedstawiciel handlowy ma prawo po rozwiązaniu umowy.

6       W dniu 27 listopada 1992r. Confcommercio (organizacja reprezentująca przedsiębiorców z sektora handlu, turystyki i usług) i FNAARC (organizacja reprezentująca agentów i przedstawicieli handlowych) zawarły porozumienie zbiorowe (zwane dalej „porozumieniem z 1992 r.”), o następującej treści:

„Punkt I

Z uwzględnieniem przepisów art. 1751 kodeksu cywilnego, w brzmieniu zmienionym art. 4 decreto legislativo nr 303 z dnia 10 września 1991 r., a w szczególności z uwzględnieniem zasady słuszności, w każdym przypadku rozwiązania umowy agent lub przedstawiciel handlowy będzie miał prawo do świadczenia wyrównawczego, którego wysokość będzie równa 1 % ogólnej kwoty prowizji wymagalnych i wypłaconych w czasie obowiązywania umowy.

Suma ta będzie uzupełniona o następujące świadczenia:

A.      Agenci i przedstawiciele związani z jednym przedsiębiorcą klauzulą wyłączności:

–       3 % prowizji w granicach nieprzekraczających 24 000 000 lirów prowizji rocznie;

–       1 % kwoty prowizji od 24 000 001 do 36 000 000 lirów prowizji rocznie.

B.      Agenci i przedstawiciele niezwiązani z jednym przedsiębiorcą klauzulą wyłączności:

–       3 % prowizji w granicach nieprzekraczających 12 000 000 lirów prowizji rocznie;

–       1 % kwoty prowizji od 12 000 001 do 18 000 000 lirów prowizji rocznie.

[…]

Strony oświadczają sobie nawzajem, że poprzez powyższe zmierzały do spełnienia kryterium słuszności, o którym mowa w powołanym wyżej art. 1751 kodeksu cywilnego.

Punkt II

Również zgodnie z art. 1751 kodeksu cywilnego, obok kwot wskazanych w punkcie I niniejszych postanowień, wypłacona będzie dodatkowa kwota […] obliczana w następujący sposób:

–       3 % prowizji wymagalnych w trzech pierwszych latach obowiązywania umowy agencyjnej;

–       3,50 % prowizji wymagalnych w okresie od czwartego do szóstego roku;

–       4 % prowizji wymagalnych w ciągu kolejnych lat.

[…].

Oświadczenie do protokołu

Strony potwierdzają, że niniejsze postanowienia zbiorowe w sprawie wynagrodzenia z tytułu rozwiązania umowy, zgodnie z art. 1751 kodeksu cywilnego, stanowią dla nich system korzystniejszy od uregulowania wynikającego z przepisów prawa. Postanowienia te są współzależne i nierozłączne oraz nie mogą łączyć się z jakimkolwiek innym systemem.

[…]”.

7       Zgodnie z porozumieniem z 1992 r. obliczanie wymiaru świadczenia wyrównawczego, do którego przedstawiciel handlowy ma prawo po rozwiązaniu umowy, dokonywane jest zatem w sposób sprzeczny z kryteriami ustanowionymi w art. 17 dyrektywy i w art. 1751 kodeksu cywilnego zmienionego decreto legislativo nr 303 z dnia 10 września 1991 r. (zwanym dalej „art. 1751 kodeksu cywilnego”), na podstawie ustalonych stawek procentowych prowizji pobranych przez przedstawiciela handlowego oraz czasu obowiązywania umowy agencyjnej.

 Postępowanie przed sądem krajowym i pytania prejudycjalne

8       Honyvem wypowiedziała z dniem 30 czerwca 1998 r. umowę zawartą z M. De Zotti. Na mocy § 10 tej umowy „podlega [ona] przepisom prawa cywilnego, przepisom ustaw szczególnych dotyczących zakresu uprawnień przedstawiciela handlowego, jak również postanowieniom porozumień zbiorowych w sektorze handlu […]”.

9       Uznawszy, że obliczenie wymiaru świadczenia wyrównawczego powinno być dokonane w oparciu o porozumienie z 1992 r., Honyvem zaproponowała M. De Zotti przyznanie jej tytułem tego świadczenia kwoty 78 880 276 ITL.

10     Uznawszy tę sumę za niewystarczającą, w dniu 12 kwietnia 1999 r. M. De Zotti wniosła do Tribunale di Milano pozew o zasądzenie od Honyvem na jej rzecz kwoty 181 889 420 ITL, na podstawie kryteriów ustanowionych w art. 1751 kodeksu cywilnego.

11     Po oddaleniu powództwa przez Tribunale di Milano, który uznał stanowisko Honyvem za zasadne, M. De Zotti wniosła apelację do Corte d’appello di Milano. Sąd ten uwzględnił apelację i przyznał powódce prawo do uzupełniającej kwoty 57 000 000 ITL, na podstawie art. 1751 kodeksu cywilnego.

12     Honyvem wniosła do Corte suprema di cassazione skargę kasacyjną od wyroku Corte d’appello di Milano. Spółka ta zwróciła w szczególności uwagę, że art. 1751 kodeksu cywilnego wyraźnie zezwala na odwołanie się do zasady autonomii woli stron, a w konsekwencji, do porozumień zbiorowych, w przypadkach gdy przewidują one dla przedstawiciela handlowego warunki bardziej korzystne niż wynikające ze stosowania systemu przewidzianego przez przepisy prawa. Ocena korzystniejszego charakteru świadczenia wyrównawczego przewidzianego przez uregulowania umowne powinna być dokonywana ex ante. Stąd też skoro system ustanowiony w porozumieniu zbiorowym zapewnia w każdym przypadku przyznanie przedstawicielowi handlowemu świadczenia wyrównawczego, to należałoby na tej podstawie stwierdzić, że jest on bardziej korzystny niż system ustanowiony w art. 1751 kodeksu cywilnego.

13     M. De Zotti wniosła skargę wzajemną, uzasadniając, że należne jej świadczenie wyrównawcze z tytułu rozwiązania umowy, zgodnie z kryteriami ustanowionymi w art. 1751 kodeksu cywilnego, powinno odpowiadać świadczeniu w wysokości zbliżonej do tej, której żądała w pierwszej instancji.

14     Z postanowienia odsyłającego wynika, że ani orzecznictwo, ani doktryna włoska nie doszły do jednomyślnych wniosków w przedmiocie zgodności z prawem porozumienia z 1992 r.

15     W tych to okolicznościach Corte suprema di cassazione postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

„1)      Czy w świetle brzmienia i celu przepisu art. 17 dyrektywy oraz ewentualnie zawartych w nim kryteriów ustalenia wysokości przewidzianego w tym przepisie świadczenia wyrównawczego, wykładni art. 19 tej dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, że krajowy przepis transponujący dyrektywę może zezwalać, by porozumienie zbiorowe (wiążące strony określonych umów), zamiast świadczenia wyrównawczego należnego przedstawicielowi handlowemu na warunkach określonych w art. 17 ust. 2 i obliczanego zgodnie z wynikającymi z niego kryteriami, ustanawiało świadczenie wyrównawcze, które, z jednej strony, jest należne przedstawicielowi handlowemu bez względu na wystąpienie przesłanek wskazanych w  art. 17 ust. 2 lit. a) tiret pierwsze i  drugie (i dla części tego świadczenia wyrównawczego, w każdym przypadku rozwiązania umowy), a z drugiej strony, którego wysokość jest ustalana zgodnie z kryteriami wskazanymi w porozumieniu zbiorowym, a nie kryteriami wynikającymi z dyrektywy (i jeżeli jest to właściwe, w maksymalnej wysokości wskazanej w dyrektywie); to jest świadczenie wyrównawcze ustalone (bez żadnego konkretnego odniesienia do zwiększenia wielkości obrotów spowodowanego przez przedstawiciela handlowego) na podstawie ustalonych stawek procentowych wynagrodzeń otrzymanych przez przedstawiciela handlowego w czasie trwania umowy, z takim skutkiem, że nawet gdy warunki, z którymi dyrektywa wiąże prawo do świadczenia wyrównawczego, są całkowicie lub w znacznym stopniu spełnione, w wielu przypadkach świadczenie takie musiałoby zostać wypłacone w wymiarze niższym (czasem znacznie niższym) niż maksymalny pułap przewidziany w dyrektywie, a w każdym razie, niższym niż wymiar, który mógłby zostać ustalony w konkretnym postępowaniu przez sędziego, gdyby nie musiał stosować on sposobu obliczenia wskazanego w układzie zbiorowym zamiast zasad i kryteriów zawartych w dyrektywie?

2)      […] Czy obliczenie wymiaru świadczenia wyrównawczego powinno zostać dokonane w sposób analityczny, przez oszacowanie kolejnych prowizji, które przedstawiciel handlowy mógłby otrzymać w latach następujących po rozwiązaniu umowy w związku z pozyskaniem przez niego nowych klientów lub znacznym zwiększeniem obrotów handlowych w stosunkach z dotychczasowymi klientami i przy wyłącznie następczym dokonaniu ewentualnych korekt kwoty z uwzględnieniem kryterium słuszności oraz maksymalnego pułapu, przewidzianych w dyrektywie, czy też dopuszczalne są inne sposoby obliczania wymiaru świadczenia wyrównawczego, w szczególności metody syntetyczne, które w większym stopniu uwzględniają kryterium słuszności i przyjmują górną granicę wskazaną w dyrektywie za punkt wyjścia do obliczeń?”.

 W przedmiocie pytań prejudycjalnych

 W przedmiocie pytania pierwszego

16     Zwracając się z pierwszym pytaniem sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy wykładni art. 19 dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, że świadczenie wyrównawcze z tytułu rozwiązania umowy, przewidziane w art. 17 ust. 2 dyrektywy, może zostać zastąpione, zgodnie z postanowieniami porozumienia zbiorowego, przez świadczenie ustalone na podstawie kryteriów innych niż ustanowione w wymienionym przepisie.

17     Na wstępie należy stwierdzić, że wykładnia art. 17 i 19 dyrektywy powinna być dokonywana z uwzględnieniem jej celu oraz systemu, który dyrektywa ta ustanawia (zob. podobnie wyroki z dnia 2 października 1991 r. w sprawie C‑7/90 Vandevenne i In., Rec. str. I‑4371, pkt 6 oraz z dnia 12 grudnia 1996 r. w sprawie C‑104/95 Kontogeorgas, Rec. str. I‑6643, pkt 25).

18     Pozostaje przy tym poza sporem, że celem dyrektywy jest harmonizacja ustawodawstw państw członkowskich w zakresie stosunków prawnych pomiędzy stronami umowy agencyjnej (wyroki z dnia 30 kwietnia 1998 r. w sprawie C‑215/97 Bellone, Rec. str. I‑2191, pkt 10 oraz z dnia 13 lipca 2000 r. w sprawie C‑456/98 Centrosteel, Rec. str. I‑6007, pkt 13).

19     Również z motywów pierwszego i drugiego dyrektywy wynika, że ma ona na celu ochronę przedstawicieli handlowych w stosunkach ze zleceniodawcami, dla zwiększenia bezpieczeństwa transakcji gospodarczych i ułatwienia obrotu towarowego pomiędzy państwami członkowskimi, przez zbliżenie ich systemów prawnych w zakresie przedstawicielstwa handlowego. Dla osiągnięcia tego celu dyrektywa ustanawia między innymi, w art. od 13 do 20, zasady regulujące zawarcie i rozwiązanie umowy agencyjnej (wyrok z dnia 6 marca 2003 r. w sprawie C‑485/01 Caprini, Rec. str. I‑2371, pkt 4).

20     Jeśli chodzi o rozwiązanie umowy, to art. 17 ust. 1 dyrektywy ustanawia system umożliwiający państwom członkowskim dokonanie wyboru pomiędzy dwoma rozwiązaniami. Państwa członkowskie powinny przyjąć przepisy niezbędne do zagwarantowania przedstawicielowi handlowemu bądź świadczenia wyrównawczego ustalonego na podstawie kryteriów przewidzianych art. 17 ust. 2, bądź odszkodowania zgodnie z ust. 3 tego przepisu.

21     Republika Włoska, w której uregulowania krajowe dotychczas oparte były w szerokim zakresie na porozumieniach zbiorowych, dokonała wyboru rozwiązania przewidzianego w art. 17 ust. 2.

22     Zgodnie z orzecznictwem Trybunału system ustanowiony w art. od 17 do 19 dyrektywy ma charakter bezwzględnie obowiązujący, szczególnie w kwestii ochrony przedstawiciela handlowego po rozwiązaniu umowy (wyrok z dnia 9 listopada 2000 r. w sprawie C‑381/98 Ingmar, Rec. str. I‑9305, pkt 21).

23     Trybunał doszedł do wniosku, że zleceniodawca nie może obejść powołanych przepisów za pomocą prostego zabiegu polegającego na zastosowaniu klauzuli wyboru prawa, bez względu na to, czy wybór został dokonany ze szkodą dla przedstawiciela handlowego, czy też nie (ww. wyrok w sprawie Ingmar, pkt 25).

24     Jeśli chodzi o art. 19 dyrektywy, to należy na wstępie przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem, pojęcia użyte do wprowadzenia wyjątków od ogólnej zasady ustanowionej przez uregulowanie wspólnotowe, takiej jak ta wynikająca z systemu świadczeń wyrównawczych przewidzianego w art. 17 dyrektywy, powinny podlegać ścisłej wykładni (zob. podobnie wyrok z dnia 18 stycznia 2001 r. w sprawie C‑150/99 Stockholm Lindöpark, Rec. str. I‑493, pkt 25).

25     Należy następnie stwierdzić, że art. 19 dyrektywy przewiduje możliwość odstąpienia przez strony od przepisów art. 17 dyrektywy przed wygaśnięciem umowy agencyjnej, pod warunkiem, że przewidziane odstępstwo nie będzie niekorzystne dla przedstawiciela handlowego. Należy stwierdzić, że ocena, czy odstępstwo to ma charakter niekorzystny, powinna być dokonywana w chwili wprowadzenia go przez strony. Nie mogą one zgodzić się na odstępstwo, nie wiedząc, czy po rozwiązaniu umowy okaże się ono korzystne czy niekorzystne dla przedstawiciela handlowego.

26     Wykładnię taką potwierdza również cel i charakter systemu ustanowionego przez art.  17 i 19 dyrektywy, sprecyzowane w pkt 19 i 20 niniejszego wyroku.

27     Z powyższych uwag należy wobec tego wnioskować, że art. 19 dyrektywy powinien być rozumiany w taki sposób, iż odstępstwo od postanowień art. 17 dyrektywy jest dopuszczalne jedynie wówczas, gdy ex ante można wykluczyć, że po rozwiązaniu umowy okaże się ono niekorzystne dla przedstawiciela handlowego.

28     Jeśli chodzi o porozumienie z 1992 r., to byłoby tak w przypadku, gdyby można było wykazać, że stosowanie postanowień tego porozumienia nigdy nie jest niekorzystne dla przedstawiciela handlowego, ponieważ gwarantuje mu ono stale, w odniesieniu do wszystkich stosunków prawnych mogących powstać pomiędzy stronami umowy agencyjnej, świadczenie wyrównawcze w wymiarze wyższym lub przynajmniej równym temu, który wynikałby z zastosowania art. 17 dyrektywy.

29     Sama okoliczność, że wspomniane porozumienie może być korzystne dla przedstawiciela handlowego w przypadku, gdyby przy zastosowaniu kryteriów określonych w art. 17 ust. 2 dyrektywy miał on prawo jedynie do bardzo ograniczonego świadczenia, albo wręcz nie miałby prawa do żadnego świadczenia, nie jest wystarczająca, by wykazać, że porozumienie to nie stanowi odstępstwa od przepisów art. 17 i 18 dyrektywy ze szkodą dla przedstawiciela handlowego.

30     Do sądu krajowego należy poczynienie koniecznych ustaleń w tym zakresie.

31     Na koniec należy stwierdzić, że porozumienie z 1992 r. mogłoby zostać uznane za korzystne dla przedstawiciela handlowego tylko w przypadku, gdyby dawało możliwość łączenia, choćby tylko częściowego, świadczenia wyrównawczego obliczonego zgodnie z jego postanowieniami ze świadczeniem wyrównawczym przewidzianym przez system ustanowiony w dyrektywie. Taka możliwość jest jednakże wyraźnie wykluczona na mocy oświadczenia do protokołu złożonego przez strony wspomnianego porozumienia.

32     Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe rozważania, na pierwsze pytanie należy odpowiedzieć, że wykładni art. 19 dyrektywy należy dokonywać w ten sposób, iż świadczenie wyrównawcze z tytułu rozwiązania umowy przewidziane w art. 17 ust. 2 dyrektywy nie może zostać zastąpione, zgodnie z postanowieniami porozumienia zbiorowego, przez świadczenie ustalone na podstawie kryteriów innych niż ustanowione w wymienionym przepisie, chyba że zostanie wykazane, iż zastosowanie postanowień takiego porozumienia gwarantuje przedstawicielowi handlowemu we wszystkich przypadkach świadczenie wyrównawcze w wymiarze równym lub wyższym od tego, który wynikałby z zastosowania wymienionego przepisu.

 W przedmiocie pytania drugiego

33     Zwracając się z drugim pytaniem sąd krajowy zmierza w istocie do ustalenia, czy obliczanie wymiaru świadczenia wyrównawczego powinno zostać dokonane w sposób analityczny, jak to przewiduje art. 17 ust. 2 dyrektywy, czy też dopuszczalne są inne sposoby obliczania wymiaru świadczenia wyrównawczego, zwłaszcza takie, które w większym stopniu uwzględniają kryterium słuszności.

34     W tej kwestii należy stwierdzić, że chociaż system ustanowiony przez art. 17 dyrektywy ma charakter bezwzględnie obowiązujący i ustala określone ramy prawne (ww. wyrok w sprawie Ingmar, pkt 21), to jednak nie daje on szczegółowych wskazówek dotyczących sposobu obliczania wymiaru świadczenia wyrównawczego z tytułu rozwiązania umowy.

35     Trybunał orzekł również, że w powyższych ramach państwom członkowskim przysługuje swoboda uznania w zakresie wyboru sposobu obliczania wymiaru świadczenia wyrównawczego (wyrok w sprawie Ingmar, powołany wyżej, pkt 21). Komisja przedłożyła Radzie, do czego była zobowiązana na mocy art. 17 ust. 6 dyrektywy, sprawozdanie dotyczące stosowania art. 17 dyrektywy Rady w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek, przedstawione w dniu 23 lipca 1996 r. [COM(96) 364 wersja końcowa]. Sprawozdanie to dostarcza szczegółowych informacji dotyczących faktycznego obliczania świadczenia wyrównawczego i jego celem jest ułatwienie dokonywania bardziej jednolitej wykładni art. 17.

36     Na drugie pytanie należy zatem odpowiedzieć, że w ramach ustalonych w art. 17 ust. 2 dyrektywy, państwom członkowskim przysługuje swoboda uznania, z której mogą korzystać w szczególności z uwzględnieniem kryterium słuszności.

 W przedmiocie kosztów

37     Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem; do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż poniesione przez strony postępowania przed sądem krajowym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (pierwsza izba) orzeka, co następuje:

1)      Wykładni art. 19 dyrektywy Rady 86/653/EWG z dnia 18 grudnia 1986 r. w sprawie koordynacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do przedstawicieli handlowych działających na własny rachunek, należy dokonywać w ten sposób, że świadczenie wyrównawcze z tytułu rozwiązania umowy przewidziane w art. 17 ust. 2 tej dyrektywy nie może zostać zastąpione, zgodnie z postanowieniami porozumienia zbiorowego, przez świadczenie ustalone na podstawie kryteriów innych niż ustanowione w wymienionym przepisie, chyba że zostanie wykazane, iż zastosowanie postanowień porozumienia gwarantuje przedstawicielowi handlowemu we wszystkich przypadkach świadczenie wyrównawcze w wymiarze równym lub wyższym od tego, który wynikałby z zastosowania wymienionego przepisu.

2)      W ramach ustalonych w art. 17 ust. 2 dyrektywy 86/653 państwom członkowskim przysługuje swoboda uznania, z której mogą korzystać w szczególności z uwzględnieniem kryterium słuszności.

Podpisy

---

* Język postępowania: włoski.