Zgodnie z art. 2 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Unia Europejska (UE) opiera się na wartościach poszanowania godności osoby ludzkiej, wolności, demokracji, równości, państwa prawnego, jak również poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości. Wartości te są wspólne państwom członkowskim w społeczeństwie opartym na pluralizmie, niedyskryminacji, tolerancji, sprawiedliwości, solidarności oraz na równości kobiet i mężczyzn. Art. 49 TUE stanowi, że zobowiązanie do promowania tych wartości jest warunkiem dla każdego europejskiego kraju ubiegającego się o członkostwo w UE oraz warunkiem niezbędnym dla podtrzymania wszystkich praw i zobowiązań wynikających z traktatów oraz z prawa międzynarodowego.
Art. 7 TUE ma na celu zapewnienie, że wszystkie państwa członkowskie szanują wspólne wartości UE, w tym praworządność.
- Mechanizm zapobiegawczy (art. 7 ust. 1 TUE) umożliwia Radzie Unii Europejskiej ostrzeżenie państwa członkowskiego, zanim dojdzie do poważnego naruszenia.
- Mechanizm sankcji (art. 7 ust. 2 TUE) pozwala Radzie na zawieszenie niektórych praw wynikających ze stosowania traktatów dla tego państwa członkowskiego, w tym prawa głosu tego kraju w Radzie. W tym przypadku „poważne naruszenie” musi utrzymywać się przez jakiś czas.
Komunikat prezentuje szereg środków, które dodatkowo wzmacniają praworządność w Europie, co jest warunkiem niezbędnym, by obywatele mogli korzystać ze swych praw w ramach prawa UE oraz dla wzajemnego zaufania pomiędzy państwami członkowskimi.

KLUCZOWE ZAGADNIENIA

Komunikat z 2019 r.

Komunikat, wydany w lipcu 2019 r., określa plan działania Komisji Europejskiej – określone inicjatywy zgrupowane wokół trzech filarów.

Upowszechnianie kultury praworządności w celu wzmocnienia współpracy z Radą Europy, w tym Europejską Komisją na rzecz Demokracji przez Prawo oraz Grupą Państw Przeciwko Korupcji, jak również z innymi organizacjami międzynarodowymi, takimi jak Organizacja na rzecz Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie oraz Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju.
Zapobieganie pojawianiu się problemów w zakresie praworządności poprzez ustanowienie cyklicznego przeglądu praworządności, w tym corocznego sprawozdania na temat praworządności uwzględniającego wszystkie państwa członkowskie (zob. poniżej).
Skuteczne reagowanie na naruszenia zasady praworządności poprzez dalsze pełne wykorzystywanie uprawnień Komisji jako gwaranta traktatów, w celu zagwarantowania poszanowania wymogów prawa UE dotyczących praworządności. Komisja przyjmie strategiczne podejście do postępowania o naruszenie dotyczące praworządności, wnosząc o zastosowanie trybu przyspieszonego oraz środków tymczasowych w sytuacjach, w których jest to konieczne dla promowania standardów wypracowanych w ramach orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Komunikat wykorzystuje ramy reagowania na systemowe zagrożenia praworządności w dowolnym z państw członkowskich, wdrożone przez Komisję w 2014 r. Ramy te są uzupełnieniem procedur dotyczących naruszeń uruchamianych w przypadku naruszenia prawa UE oraz procedury art. 7 TUE, która, w najpoważniejszych sytuacjach, pozwala na zawieszenie prawa głosu w Radzie w przypadku poważnego i stałego naruszenia wartości UE przez państwo członkowskie. Ramy określają również to, w jaki sposób Komisja podejmuje dialog z danym państwem członkowskim, aby zapobiec eskalacji zagrożeń systemowych dla praworządności. Podczas przygotowywania oceny sytuacji Komisja może korzystać z wiedzy innych instytucji UE i organizacji międzynarodowych.

Mechanizm praworządności

Na podstawie planu działania opracowanego w 2019 r., w ramach corocznego cyklicznego przeglądu praworządności, Komisja opublikowała coroczne sprawozdania na temat praworządności w 2020 r., 2021 r. oraz 2022 r. Celem tego cyklu jest promowanie praworządności we wszystkich państwach członkowskich oraz zapobieganie powstawaniu lub pogłębianiu się problemów. Każde sprawozdanie koncentruje się na czterech kluczowych elementach:

systemy wymiaru sprawiedliwości (ich niezależność, jakość oraz wydajność);
ramy antykorupcyjne (prawne i instytucjonalne środki ustanawiające, prewencyjne i represyjne);
pluralizm mediów i wolność mediów (organy regulacyjne, przejrzystość własności oraz wpływy rządowe, ochrona dziennikarzy); oraz
inne kwestie instytucjonalne związane z mechanizmami kontroli i równowagi (procedura ustawodawcza, niezależne władze, dostępność, kontrola sądowa, organizacje społeczeństwa obywatelskiego).

Każde sprawozdanie obejmuje rozdział dla każdego państwa członkowskiego i analizuje nowe ustalenia w okresie sprawozdawczym wraz z kontynuacją dotyczącą problemów i ustaleń określonych w poprzednim sprawozdaniu. Począwszy od sprawozdania za rok 2022, Komisja dołącza zalecenia dla państw członkowskich.

KONTEKST

Więcej informacji:

Utrzymanie praworządności (Komisja Europejska)
Informacje o Agencji Praw Podstawowych Unii Europejskiej (Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej).

GŁÓWNE DOKUMENTY

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł I – Postanowienia wspólne – Artykuł 2 (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 17)

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł I – Postanowienia wspólne – Artykuł 7 (dawny artykuł 7 TUE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 19–20)

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Umocnienie praworządności w Unii: Plan działania (COM(2019) 343 final z 17.7.2019)

DOKUMENTY POWIĄZANE

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Sprawozdanie na temat praworządności z 2022 r. – Sytuacja w zakresie praworządności w Unii Europejskiej (COM(2022) 500 final z 13.7.2022)

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Sprawozdanie na temat praworządności z 2021 r. – Sytuacja w zakresie praworządności w Unii Europejskiej (COM(2021) 700 final z 20.7.2021)

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów – Sprawozdanie na temat praworządności z 2020 r. – Sytuacja w zakresie praworządności w Unii Europejskiej (COM(2020) 580 final z 30.9.2020)

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady Europejskiej i Rady – Dalsze umacnianie praworządności w Unii – Aktualna sytuacja i możliwe kolejne działania (COM(2019) 163 final z 3.4.2019)

Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej – Tytuł VI – Postanowienia końcowe – Artykuł 49 (dawny artykuł 49 TUE) (Dz.U. C 202 z 7.6.2016, s. 43)

Konkluzje Rady i państw członkowskich zebranych w Radzie w celu zapewnienia przestrzegania praworządności z 16 grudnia 2014 r.

Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady – Nowe ramy UE na rzecz umocnienia praworządności (COM(2014) 158 final z 11.3.2014)

Komunikat Komisji do Rady i Parlamentu Europejskiego dotyczący art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej – Poszanowanie i promocja wartości, na których opiera się Unia (COM(2003) 606 final z 15.10.2003)

Ostatnia aktualizacja: 13.07.2022

Top