Minimalne normy dotyczące procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy

Dyrektywa ta ustanawia minimalne normy dotyczące procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w celu ograniczenia rozbieżności pomiędzy krajowymi procedurami rozpatrywania wniosków oraz ochrony jakości podejmowanych decyzji w państwach członkowskich Unii Europejskiej (UE).

AKT

Dyrektywa Rady 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich.

STRESZCZENIE

Ta dyrektywa ma zastosowanie w przypadku wszystkich wniosków o udzielenie azylu * złożonych na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej (UE), w tym na granicach lub w strefie tranzytowej. Jednakże nie ma zastosowania w Danii, która zupełnie wycofała się z polityki UE w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.

Państwa UE zobowiązane są do stosowania tej dyrektywy podczas procedury rozpatrywania wniosków o udzielenie azylu na podstawie konwencji genewskiej *. W przypadku gdy w ramach procedur azylowych państwa członkowskie rozpatrują również, czy wnioskodawca spełnia warunki do uzyskania innego rodzaju ochrony międzynarodowej, mają obowiązek stosowania tej dyrektywy podczas całej procedury. Ponadto mogą stosować ją podczas procedur rozpatrywania wniosków o udzielenie innego rodzaju ochrony międzynarodowej.

Gwarancje podstawowe

Wniosek o udzielenie azylu nie może zostać odrzucony wyłącznie na podstawie faktu, że nie został złożony w najkrótszym możliwym terminie. Co więcej, państwa członkowskie muszą zagwarantować, że wnioski rozpatrywane są indywidualnie, obiektywnie i bezstronnie.

Osoby ubiegające się o azyl mają prawo do pozostania w danym państwie na czas oczekiwania na wynik procedury.

Dodatkowo państwa członkowskie zapewniają, aby wszystkim osobom ubiegającym się o azyl udzielano następujących gwarancji:

• informowania o procedurze, której będą podlegały, oraz o ich prawach i obowiązkach, a także wynikach decyzji podjętych przez organ odpowiedzialny *. Wszelkie decyzje przekazywane są w formie pisemnej, natomiast w przypadku odrzucenia wniosku wymagane jest podanie przyczyn oraz informacji o sposobach odwołania się od negatywnej decyzji,
• jeżeli jest to konieczne, zapewnienia pomocy tłumacza w celu przedłożenia ich sprawy właściwym organom,
• nawiązania kontaktu z Wysokim Komisarzem Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR). Ogólnie przyjmuje się, że państwa członkowskie zezwalają UNHCR na: dostęp do osób ubiegających się o azyl, w tym osób przetrzymywanych; dostęp do informacji na temat poszczególnych wniosków o udzielenie azylu, przebiegu procedury; a także na przedstawianie wszelkim właściwym organom swojej opinii,
• skonsultowania się z doradcą prawnym. W pierwszej instancji wnioskodawcy prawdopodobnie będą musieli ponieść koszty takiej konsultacji. Jeśli jednak decyzja właściwego organu jest negatywna, dane państwo członkowskie, na wniosek osoby ubiegającej się o azyl, ma obowiązek zapewnić bezpłatną pomoc prawną. Może przy tym obwarować to prawo wnioskodawcy pewnymi warunkami (stosując je jedynie w przypadku jednego odwołania, nie zaś w przypadku każdego bezpośredniego odwołania, ograniczając możliwość porady prawnej do doradców wyraźnie wyznaczonych w ustawodawstwie krajowym, ograniczając postępowanie do spraw, w których istnieje prawdopodobieństwo uwzględnienia odwołania lub rewizji lub do osób, które nie posiadają wystarczających środków).

Następujące dodatkowe gwarancje stosuje się, z zastrzeżeniem pewnych warunków, w przypadku małoletnich bez opieki *:

• przedstawiciel będzie reprezentował małoletniego bez opieki, który zapewni mu pomoc przy składaniu wniosku,
• w przypadku gdy procedura obejmuje przesłuchanie, przedstawiciel będzie miał możliwość poinformowania małoletniego o celu przesłuchania,
• osoba posiadająca niezbędną wiedzę o szczególnych potrzebach małoletnich przygotuje decyzje organu rozpatrującego wniosek oraz, w razie potrzeby, poprowadzi przesłuchanie.

Obowiązki

Państwa członkowskie mogą nałożyć na osoby ubiegające się o azyl obowiązek współpracy z właściwymi organami krajowymi. W szczególności mogą postanowić, że osoby ubiegające się o azyl są zobowiązane do:

• kontaktowania się z właściwymi organami lub do osobistego stawiennictwa przed nimi,
• składania wniosków o udzielenie azylu osobiście i/lub w wyznaczonym miejscu,
• przekazania posiadanych przez siebie dokumentów istotnych dla rozpatrzenia wniosku, takich jak paszporty.

Procedura rozpatrywania wniosku

Na ogół decyzje w sprawie wniosków podejmowane są przez organy rozpatrujące wyznaczone przez państwa członkowskie. Personel takich organów posiada odpowiednią wiedzę dotyczącą właściwych standardów stosowanych w dziedzinie prawa azylowego i uchodźczego.

Przed podjęciem decyzji przez właściwy organ osoby ubiegające się o azyl zwykle uprawnione są do przesłuchania prowadzonego przez właściwego urzędnika. Zwykle odbywa się to bez obecności członków rodziny, w warunkach zapewniających właściwy stopień poufności. Sporządzany jest pisemny protokół z przesłuchania, który może zostać przedłożony wnioskodawcy w celu poświadczenia jego treści. Jednakże wyrażona przez wnioskodawcę odmowa poświadczenia treści protokołu nie stoi na przeszkodzie podjęciu przez organ rozpatrujący decyzji w sprawie jego wniosku.

Państwa członkowskie nie zatrzymują żadnej osoby wyłącznie na podstawie faktu, że jest ona osobą ubiegającą się o azyl. W przypadku gdy osoba ubiegająca się o azyl zostanie zatrzymana, państwa członkowskie zapewniają możliwość szybkiej kontroli sądowej. Dyrektywa ustanawiająca minimalne normy dotyczące przyjmowania osób ubiegających się o azyl zawiera dodatkowe przepisy w sprawie zatrzymania osób ubiegających się o azyl.

Państwa członkowskie mogą przeprowadzać w ramach rozpatrywania wniosku o udzielenie azylu badania lekarskie mające na celu ustalenie wieku małoletnich bez opieki.

Państwa członkowskie muszą zagwarantować, że informacje dotyczące poszczególnych wniosków przechowywane są z zachowaniem zasady poufności.

Procedury w pierwszej instancji

Podstawowe zasady i gwarancje, jakie zapewnia dyrektywa, stosuje sie w pełni do procedur rozpatrywania „zwyczajnych” wniosków o udzielenie azylu. Państwa członkowskie mogą także zastrzec zastosowanie specjalnych procedur zwolnionych od tych zasad i gwarancji w celu rozpatrzenia wniosków o udzielenie azylu w dwóch następujących przypadkach:

• złożenia kolejnego wniosku (przez osobę, która złożyła już taki wniosek w danym państwie członkowskim),
• w określonych warunkach, zadecydowania na granicy, czy udzielić zgody na wjazd do kraju osobie, która złożyła na jego terytorium wniosek.

Państwa członkowskie mogą także decydować, zgodnie z podstawowymi zasadami i gwarancjami dyrektywy, o przyspieszeniu procedury rozpatrzenia sprawy, zwłaszcza w następujących okolicznościach:

• wnioskodawca poruszył jedynie kwestie, które nie mają związku lub mają minimalny związek z rozpatrywaniem, czy spełnia on warunki statusu uchodźcy, lub gdy przedstawił niespójne, sprzeczne lub nieprawdopodobne wyjaśnienia, które w sposób oczywisty czynią jego wniosek nieprzekonującym,
• wnioskodawca nie przedstawił informacji pozwalających ustalić z wystarczającą pewnością jego tożsamość lub obywatelstwa, lub jest prawdopodobne, że w złej wierze zniszczył lub pozbył się dokumentu tożsamości lub dokumentu podróży, który mógłby dopomóc w ustaleniu jego tożsamości lub obywatelstwa,
• wnioskodawca pochodzi z kraju, które dane państwo członkowskie określa jako „bezpieczny kraj pochodzenia” lub „bezpieczny kraj trzeci”.

Kraj trzeci określany jako bezpieczny kraj pochodzenia może zostać za taki uznany w przypadku danego wnioskodawcy tylko wówczas, gdy nie przedstawi on poważnych powodów wskazujących na to, że kraj nie jest bezpieczny ze względu na osobistą sytuację wnioskodawcy, mając na uwadze warunki wymagane przy ubieganiu się o status uchodźcy na mocy dyrektywy 2004/83/WE.

W szczególnych okolicznościach państwa członkowskie mogą uznać wniosek za niedopuszczalny i nie rozpatrywać go, zwłaszcza gdy:

• inne państwo członkowskie jest właściwe dla rozpatrywania wniosku zgodnie z rozporządzeniem Dublin II lub gdy inne państwo członkowskie przyznało już wnioskodawcy status uchodźcy,
• wnioskodawca może zostać objęty ochroną w kraju trzecim będącym dla wnioskodawcy pierwszym krajem azylu lub bezpiecznym krajem trzecim,
• wnioskodawca złożył identyczny wniosek po ostatecznej decyzji.

Państwa członkowskie mogą stosować koncepcję bezpiecznego kraju trzeciego jedynie w przypadku, gdy właściwe organy upewniły się, że:

• życie i wolność tej osoby nie są zagrożone z powodu rasy, religii, narodowości, przynależności do określonej grupy społecznej lub poglądów politycznych,
• przestrzegana jest zasada ochrony przed wydaleniem (non-refoulement) zgodnie z postanowieniami konwencji genewskiej,
• przestrzegany jest określony w prawie międzynarodowym zakaz wydalania, gdy jest ono sprzeczne z prawem do wolności od tortur oraz okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania,
• istnieje możliwość ubiegania się o status uchodźcy i, jeśli status taki zostanie przyznany, otrzymania ochrony zgodnie z postanowieniami konwencji genewskiej.

Procedury cofania statusu

Państwa członkowskie rozpoczynają rozpatrywanie cofnięcia statusu uchodźcy danej osobie, kiedy pojawią się nowe elementy lub nowe informacje wskazujące, że występują powody dla ponownego rozpatrzenia zasadności jej statusu.

Taka procedura musi być zgodna z określonymi zasadami i gwarancjami obejmującymi przede wszystkim poinformowanie danej osoby o ponownym rozpatrywaniu jej statusu oraz możliwość przedstawienia w trakcie przesłuchania powodów, dla których jej status uchodźcy nie powinien zostać cofnięty.

Procedury odwoławcze

Państwa członkowskie zapewniają, aby osoby ubiegające się o azyl miały prawo do skutecznego środka odwoławczego przed sądem w przypadku decyzji podjętej w sprawie ich wniosków o udzielenie azylu oraz w przypadku innych decyzji podejmowanych w ramach procedur azylowych (w tym decyzji o cofnięciu statusu uchodźcy lub dopuszczalności wniosku).

Kontekst

W konkluzjach z posiedzenia Rady Europejskiej w Tampere w 1999 r. postanowiono utworzyć wspólny europejski system azylowy oparty na dogłębnym i wszechstronnym stosowaniu konwencji genewskiej. W krótkiej perspektywie miało to doprowadzić do ustanowienia wspólnych norm rzetelnych i skutecznych procedur azylowych, jak zastrzeżono w tabeli wyników zatwierdzonej przez Radę dnia 27 marca 2000 r. Z kolei w dalszej perspektywie miała powstać wspólna procedura azylowa oraz jednakowy status w całej Unii.

AKTY POWIĄZANE

Sprawozdanie Komisji do Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 września 2010 r. dotyczące stosowania dyrektywy 2005/85/WE z dnia 1 grudnia 2005 r. w sprawie ustanowienia minimalnych norm dotyczących procedur nadawania i cofania statusu uchodźcy w państwach członkowskich [COM(2010) 465 wersja ostatczna – nieopublikowany w Dzienniku Urzędowym]. Sprawozdanie to przedstawia ogólny zarys transpozycji dyrektywy 2005/85/WE do prawa krajowego oraz ewentualnych problematycznych kwestii podczas jej wdrażania.

Sprawozdanie przytacza szczegółowo kilka przypadków niepełnej lub niepoprawnej transpozycji i niedoskonałości we wdrożeniu dyrektywy przez państwa członkowskie. Co więcej, z powodu niektórych fakultatywnych przepisów dyrektywy i klauzul odstępstwa nastąpiło rozprzestrzenianie się różnic nie tylko w rozwiązaniach w UE, ale także gwarancjach proceduralnych. Jest tak szczególnie w przypadku przepisów dotyczących:

• przesłuchań,
• pomocy i reprezentacji prawnej,
• procedur przyspieszonych,
• koncepcji bezpiecznego kraju trzeciego,
• koncepcji bezpiecznego kraju pochodzenia,
• prawa do skutecznego środka odwoławczego.

Aby wyeliminować rozbieżności proceduralne pomiędzy państwami członkowskimi, spowodowane przez niesprecyzowane i niejednoznaczne normy zawarte w dyrektywie, Komisja w 2009 r. przyjęła wniosek [COM(2009) 554 wersja ostateczna] mający ją zmienić.

Ostatnia aktualizacja: 16.10.2010