This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 62023CC0080
Opinion of Advocate General Richard de la Tour delivered on 13 June 2024.###
Opinia rzecznika generalnego Richarda de la Toura przedstawiona w dniu 13 czerwca 2024 r.
Opinia rzecznika generalnego Richarda de la Toura przedstawiona w dniu 13 czerwca 2024 r.
ECLI identifier: ECLI:EU:C:2024:513
- Date of document:
- 13/06/2024
- Form:
- Opinia rzecznika generalnego
- Advocate General:
- Richard de la Tour
Wydanie tymczasowe
OPINIA RZECZNIKA GENERALNEGO
JEANA RICHARDA DE LA TOURA
przedstawiona w dniu 13 czerwca 2024 r.(1)
Sprawa C‑80/23
Postępowanie karne
przeciwko
V.S.,
przy udziale
Ministerstvo na vatreshnite raboti, Glavna direktsia za borba s organiziranata prestapnost
[wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria)]
Odesłanie prejudycjalne – Ochrona osób fizycznych w odniesieniu do przetwarzania danych osobowych – Dyrektywa (UE) 2016/680 – Osoba, której przedstawiono zarzuty – Rejestracja policyjna danych osobowych – Dane wrażliwe – Dane biometryczne i genetyczne – Przymusowe wykonanie – Cele zapobiegania przestępczości wykrywania czynów zabronionych – Rozstrzygnięcie prowadzonego dochodzenia – Porównanie z danymi osobowymi zebranymi w toku innych dochodzeń – Wyrok z dnia 26 stycznia 2023, Ministerstvo na vatreshnite raboti (Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych przez policję) (C‑205/21, EU:C:2023:49) – Wykładnia wyroku Trybunału – Obowiązek wykładni zgodnej – Artykuł 10 – Artykuł 6 lit. a) – Ocena „bezwzględnej niezbędności” przetwarzania danych wrażliwych przez właściwe organy – Warunki – Kontrola
I. Wprowadzenie
1. Dialog międzysądowy nie zawsze kończy się po pierwszej wymianie zdań między danymi rozmówcami. Może się zdarzyć, że rozpocznie się dłuższa rozmowa między Trybunałem Sprawiedliwości a sądem krajowym, który już się do niego zwracał, gdy ten ostatni uzna, po zapoznaniu się z orzeczeniem prejudycjalnym Trybunału, że nadal brakuje mu informacji, które uważa za istotne dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu. Taka sytuacja ma miejsce w niniejszej sprawie.
2. Wniosek o wydanie orzeczenia prejudycjalnego skierowany przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) dotyczy art. 6 lit. a) i art. 10 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylającej decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW(2), zgodnie z ich wykładnią dokonaną przez Trybunał w wyroku z dnia 26 stycznia 2023 r. Ministerstvo na vatreshnite raboti (Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych przez policję)(3).
3. Jest to drugi wniosek skierowany przez ten sąd do Trybunału w ramach tego samego sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym(4). Sprawa ta dotyczy wniosku złożonego przez bułgarskie organy policyjne o przymusowe wykonanie zebrania danych fotograficznych, odcisków palców i danych genetycznych(5) V.S. w celach rejestracyjnych. W następstwie przedstawienia zarzutów popełnienia przestępstwa zakwalifikowanego jako umyślne i jako takie ściganego z oskarżenia publicznego V.S. została poproszona o poddanie się rejestracji danych, czego odmówiła. Organy policyjne zwróciły się zatem do sądu odsyłającego o zarządzenie przymusowego wykonania rejestracji policyjnej.
4. We wniosku do sądu organy policyjne stwierdziły, że zebrano wystarczające dowody winy V.S. Stwierdzono, że V.S. jest formalnie ścigana za popełnienie umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego i że odmówiła poddania się zebraniu jej danych. Do wniosku załączono jedynie kopie postanowienia o przedstawieniu zarzutów V.S. oraz oświadczenia, w którym odmówiła ona wyrażenia zgody na rejestrację policyjną. Tylko na podstawie tych danych wspomniany sąd powinien był zgodnie z prawem krajowym zarządzić przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej danych V.S.
5. Rozpatrując wniosek, sąd odsyłający miał jednak wątpliwości co do zgodności takiej sytuacji z wymogami wynikającymi z dyrektywy 2016/680, a w szczególności w zakresie zbierania i przetwarzania danych wrażliwych. Trybunał odpowiedział na pytania tego sądu w wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I.
6. Przedstawiając Trybunałowi dwa nowe pytania prejudycjalne, sąd odsyłający wyjaśnił, że nadal nie udało mu się ustalić, czy może, nie naruszając prawa Unii, zarządzić takie wykonanie.
7. W pytaniach tych zwrócono się do Trybunału po pierwsze o wyjaśnienie znaczenia wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I w odniesieniu do wymogu „bezwzględnej niezbędności” przetwarzania szczególnych kategorii danych osobowych, uznanych za dane wrażliwe, określonego w art. 10 dyrektywy 2016/680(6), a po drugie o uściślenie, czego oczekuje się od sądu odsyłającego w celu usunięcia niezgodności z tą dyrektywą bułgarskich przepisów dotyczących rejestracji policyjnej.
II. Ramy prawne
8. W odniesieniu do ram prawnych odsyłam do pkt 3–34 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I.
III. Okoliczności faktyczne sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym i pytania prejudycjalne
9. Sąd odsyłający stwierdza, że zapoznał się z tym wyrokiem w dniu 26 stycznia 2023 r. Uważa jednak, że pewne okoliczności nie zostały wyjaśnione i że nadal nie jest w stanie określić, czy powinien zezwolić na zebranie danych biometrycznych i genetycznych V.S.
10. W pierwszej kolejności sąd krajowy ocenia, że w celu podjęcia decyzji w sprawie wniosku o zezwolenie na przymusowe wykonanie przedstawionego mu przez organy policji nie może przeprowadzić weryfikacji, o których mowa w pkt 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, ponieważ nie posiada niezbędnych dokumentów do tego celu. Prawo bułgarskie przewiduje bowiem, że ma on orzekać wyłącznie na podstawie wniosku(7) – w którym powołano się na toczące się postępowanie karne w stosunku do V.S., potwierdzono, że zebrano wystarczające dowody na winę V.S., i potwierdzono, że postawiono jej zarzuty – do którego załączono postanowienie o przedstawieniu zarzutów i pisemną odmowę V.S. poddania się rejestracji policyjnej. Nie przewiduje się przekazania sądowi odsyłającemu innych dokumentów znajdujących się w aktach sprawy.
11. Sąd odsyłający stwierdza, że zgodna wykładnia prawa krajowego byłaby możliwa, gdyby zastosował on ogólne zasady Nakazatelno-protsesualen kodeks (kodeksu postępowania karnego, zwanego dalej „NPK”), w szczególności jego art. 158(8), w miejsce zasady szczegółowej zawartej w art. 68 ZMVR. Miałby on wówczas dostęp do całości akt sprawy. Czynności dochodzeniowe podjęte podczas postępowania przygotowawczego(9), które prowadzą do naruszenia prywatności osób, takie jak zbieranie danych dotyczących połączeń lub kontrola osoby, są bowiem przeprowadzane przez organy prowadzące dochodzenie po uprzednim uzyskaniu zezwolenia sądu. Akta sprawy zostają następnie przekazane do sądu, który może zapoznać się ze wszystkimi materiałami, aby ocenić, czy wniosek o uprzednie zezwolenie jest zasadny(10). Sąd odsyłający tłumaczy przyczyny tej różnicy w reżimie prawnym w następujący sposób: po pierwsze, o zebranie danych biometrycznych i genetycznych zwraca się policja, a nie prokurator, a po drugie, zbieranie to odbywa się wyłącznie w celu ewentualnego wykorzystania tych danych w przyszłości, gdyby zaszła taka potrzeba.
12. Sąd odsyłający wskazuje również, że zgodnie z prawem bułgarskim nie uważa się, by przekazanie akt sprawy w celu wydania uprzedniego zezwolenia, mogło utrudnić przebieg dochodzenia. Uzasadnienie nieprzekazania akt postępowania sądowi rozpatrującemu wniosek o zezwolenie na przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej nie mogło zatem opierać się na podstawie, o której mowa w pkt 100 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, a mianowicie na ryzyku utrudnienia prawidłowego prowadzenia dochodzenia.
13. O ile zaś z wyroku tego wynika, że nieprzekazanie akt sprawy sądowi rozpatrującemu wniosek o zezwolenie na przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej jest zgodne z art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej(11), sąd odsyłający zastanawia się, w jaki sposób mógłby przeprowadzić weryfikacje wynikające z brzmienia pkt 132 i 133 tego wyroku, aby ocenić „bezwzględną niezbędność” w rozumieniu art. 10 dyrektywy 2016/680 przetwarzania danych biometrycznych i genetycznych V.S. oraz sprawdzić, czy charakter i waga przestępstwa, o które jest ona podejrzana w postępowaniu karnym, lub inne istotne czynniki, takie jak konkretne okoliczności przestępstwa, ewentualny związek tego przestępstwa z innymi toczącymi się postępowaniami, wcześniejsze sprawy sądowe V.S. lub jej indywidualny profil, mogą uzasadniać taką niezbędność.
14. Sąd odsyłający pragnie zatem dowiedzieć się, czy art. 10 dyrektywy 2016/680 należy interpretować w ten sposób, że kontrola „bezwzględnej niezbędności” może zostać przeprowadzona bez dostępu sądu do całości akt sprawy, czy też przeciwnie, taka kontrola wymaga, aby miał on dostęp do całości akt, nawet jeśli, jak się wydaje, Trybunał uznał brak dostępu sądu do akt sprawy za zgodny z prawem(12).
15. W drugiej kolejności, gdyby dyrektywa 2016/680 wymagała przekazania całości akt sprawy, sąd odsyłający uważa, że powinien on przeprowadzić ocenę zasadności przedstawienia zarzutów. Taka ocena byłaby niezbędna, ponieważ z pkt 130 i 131 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I wynika, że samo przedstawienie danej osobie zarzutów nie wystarcza do stwierdzenia, że zbieranie danych jest „bezwzględnie niezbędne” oraz że niezbędne jest istnienie poważnych podstaw, aby przypuszczać, że osoba ta popełniła czyn zabroniony.
16. Sąd odsyłający wnioskuje, że powinien móc przeprowadzić ocenę, czy przedstawienie zarzutów jest w wystarczający sposób poparte dowodami również dlatego, że po pierwsze, jest to wymóg wynikający z art. 6 lit. a) dyrektywy 2016/680; po drugie, podobną ocenę należy przeprowadzić we wszystkich przypadkach w ramach postępowań uregulowanych w art. 158 NPK, które są najbardziej zbliżone do postępowania uregulowanego w art. 68 ust. 5 ZMVR; po trzecie, możliwość przeprowadzenia takiej oceny w przyszłości nie usuwa prawdopodobieństwa, że w momencie udzielenia przez sąd zezwolenia na przymusowe zbieranie danych biometrycznych i genetycznych w rzeczywistości zarzuty nie zostały postawione w oparciu o wystarczające dowody; po czwarte, celem dyrektywy 2016/680 jest stworzenie takiego mechanizmu, który nie dopuści do zbierania danych osobowych, w szczególności danych biometrycznych i genetycznych, bez istnienia podstawy prawnej do tego, co należałoby niezwłocznie zweryfikować; i po piąte, przynajmniej część weryfikacji wymaganych w rozumieniu pkt 132 i 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I zakłada właśnie rozważenie zebranych dowodów, ponieważ z tych punktów wynika, że należy ocenić charakter i wagę przestępstwa oraz okoliczności jego popełnienia. Aby zaś ocenić te okoliczności, należy najpierw ustalić, że mogą istnieć poważne podstawy, by przypuszczać, że dana osoba popełniła czyn zabroniony, która to ocena zakłada, że zgromadzono już wystarczające dowody.
17. Ocena, czy zbieranie danych jest „bezwzględnie niezbędne”, zakłada zatem ocenę dowodów, na których oparto zarzuty, oraz istnienie poważnych podstaw, by przypuszczać, że dana osoba popełniła czyn zabroniony.
18. Sąd odsyłający zastanawia się, czy dysponując już aktami sprawy, będzie zobowiązany do przeprowadzenia pełnego badania zgodności z prawem przymusowego zbierania, w tym co do zasadności przedstawienia zarzutów, czy też powinien ograniczyć się do badania innych, niezwiązanych z tym zagadnieniem okoliczności, wymienionych w pkt 132 i 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (takich jak wcześniejsze sprawy sądowe i profil osoby, której przedstawiono zarzuty), nie rozstrzygając w przedmiocie kontroli przedstawienia zarzutów.
19. W tych okolicznościach Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:
„1) Czy zapewniono przestrzeganie wymogu weryfikacji »bezwzględnej niezbędności«, o którym mowa w art. 10 dyrektywy [2016/680], zgodnie ze sposobem wykładni przedstawionym przez Trybunał w pkt 133 wyroku [Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I], jeżeli weryfikacja ta zostanie dokonana wyłącznie na podstawie postanowienia o przedstawieniu danej osobie zarzutów i jej pisemnej odmowy udzielenia zgody na zbieranie jej danych biometrycznych i genetycznych, czy też niezbędne jest, aby sąd dysponował całymi aktami sprawy, które zgodnie z prawem krajowym są mu udostępniane w wypadku złożenia wniosku o zezwolenie na przeprowadzenie czynności dochodzeniowych wpływających na sferę prawną osób fizycznych, jeżeli wniosek ten złożono w sprawie karnej?
2) Na wypadek udzielenia odpowiedzi twierdzącej [na pytanie pierwsze] – czy sąd, po przekazaniu mu akt sprawy, w ramach oceny »bezwzględnej niezbędności« na podstawie art. 10 w związku z art. 6 lit. a) dyrektywy 2016/680, może również ocenić, czy istnieją poważne podstawy do uznania, że podejrzany popełnił przestępstwo zarzucane w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów?”.
20. Uwagi na piśmie zostały złożone przez rząd węgierski i Komisję Europejską. Rządy bułgarski i węgierski oraz Komisja wzięły udział w rozprawie w dniu 20 marca 2024 r., podczas której odpowiedziały na pytania zadane przez Trybunał.
IV. Analiza
21. Aby dialog, o którym wspomniałem wyżej(13), odniósł sukces i umożliwił obu stronom wzajemne wysłuchanie i zrozumienie, muszą one upewnić się, że posługują się językiem zrozumiałym dla obu stron.
22. Komisja zaproponowała, aby dialog zakończył się nieco gwałtownie, zwracając się do Trybunału o uznanie pytań prejudycjalnych za niedopuszczalne z uwagi na to, że opierają się one na błędnym odczytaniu wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I. Jestem przeciwnego zdania i uważam, że powinno przeważać podejście bardziej dydaktyczne i że w każdym razie pytania te są dopuszczalne(14).
23. Ponieważ lektura wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I nasuwa sądowi odsyłającemu kolejne wątpliwości, należy upewnić się, że wyrok został właściwie zrozumiany. Wydaje się zaś, że tak nie jest.
24. Sąd odsyłający wychodzi z założenia, moim zdaniem błędnego, że Trybunał dał mu za zadanie samodzielnie naprawić braki w prawie krajowym poprzez zaimprowizowanie kontroli ad hoc. Ponadto wydaje się, że rola przypisana właściwym organom w dyrektywie 2016/680 w odniesieniu do oceny „bezwzględnej niezbędności”, będącej niezbędnym warunkiem przetwarzania danych wrażliwych, nie została właściwie zrozumiana. Wreszcie, właściwa relacja między kontrolą tej „bezwzględnej niezbędności” a kontrolą zasadności przedstawienia zarzutów nie wynika w sposób oczywisty dla sądu odsyłającego z lektury wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I.
25. Do Trybunału należy zatem, w ramach nowej procedury współpracy wszczętej między nim a sądem krajowym, udzielenie temu ostatniemu użytecznej odpowiedzi umożliwiającej rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. W tym celu Trybunał musi odpowiedzieć na pytanie, które w rzeczywistości nie zostało mu postawione, a na które odpowiedź zależy częściowo od wykładni prawa krajowego. Jest to zatem dla Trybunału przedsięwzięcie nietypowe.
26. W związku z tym pierwszorzędne znaczenie dla dalszej części analizy ma podkreślenie, że sąd odsyłający nie rozstrzyga w przedmiocie kontroli oceny dokonanej przez właściwe organy w rozumieniu art. 3 pkt 7 dyrektywy 2016/680 (w tym przypadku organy policji) i dotyczącej „bezwzględnej niezbędności” zbierania i przetwarzania danych wrażliwych V.S. I nie bez powodu: bułgarskie prawo nie przewiduje przeprowadzania takiej oceny przez te organy.
27. W tych okolicznościach pytania prejudycjalne wiążą się z następującym uprzednim pytaniem o charakterze zasadniczym: czy sąd odsyłający może zapewnić pełną i całkowitą skuteczność art. 10 dyrektywy 2016/680 wyłącznie w drodze własnej kontroli opartej na art. 158 NPK(15), który przewiduje czynności dochodzeniowe w zwykłym postępowaniu karnym, a w szczególności pobranie próbki w celu ustalenia wzoru profilu DNA?
28. Proponuję stwierdzić, że proponowana wykładnia zgodna nie jest w stanie doprowadzić sytuacji w postępowaniu głównym do zgodności z wymogami art. 10 dyrektywy 2016/680 (A). Odpowiedź na dwa zadane pytania powinna pozostać użyteczna dla rozstrzygnięcia sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym jedynie w przypadku przyjęcia przez Trybunał innego podejścia. Dlatego też według mnie tylko pomocniczo i na podstawie szybkiej analizy przedstawię elementy odpowiedzi na te pytania (B).
A. Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, obowiązek wykładni zgodnej i określenie roli sądu odsyłającego
29. W pierwszej kolejności należy powrócić do wniosków płynących z wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, a następnie przeanalizować skutki, jakie ma przynieść wykładnia zaproponowana przez sąd odsyłający, aby móc ostatecznie ocenić, czy wykładnia ta rzeczywiście pozwala na dostosowanie prawa bułgarskiego do wymogów art. 10 dyrektywy 2016/680, które wynikają z tego wyroku.
1. Wnioski wynikające z wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I
30. W wyroku tym Trybunałowi zadano w szczególności pytanie, czy art. 10 dyrektywy 2016/680 w związku z art. 4 ust. 1 lit. a)–c) i art. 8 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisom krajowym przewidującym systematyczne zbieranie danych biometrycznych i genetycznych każdej osoby, której przedstawiono zarzuty popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, dla celów rejestracji tych danych, bez przewidzenia obowiązku właściwego organu związanego z określeniem i wykazaniem, po pierwsze, że to zbieranie danych jest niezbędne do realizacji zamierzonych konkretnych celów, i, po drugie, że cele te nie mogą być osiągnięte poprzez zebranie jedynie części tych danych(16).
31. Ponieważ przetwarzanie szczególnych kategorii danych, jakimi są dane biometryczne i genetyczne, powinno być dozwolone „wyłącznie wtedy, jeżeli jest bezwzględnie niezbędne”(17), Trybunał orzekł, że takie przetwarzanie może być uznane za niezbędne wyłącznie w ograniczonej liczbie wypadków i że ta niezbędność musi być oceniana w sposób szczególnie rygorystyczny(18), ponieważ celem art. 10 dyrektywy 2016/680 jest zapewnienie wzmocnionej ochrony osobom, których dane wrażliwe mają być przetwarzane(19).
32. W odniesieniu do rejestracji policyjnej Trybunał stwierdził zatem, że „bezwzględna niezbędność” zbierania danych biometrycznych i genetycznych osób, którym przedstawiono zarzuty, dla celów rejestracji tych danych powinna być określona w świetle celów tego zbierania, które muszą być konkretne, wyraźne i uzasadnione. Ponadto zebrane dane muszą być adekwatne, stosowne i nienadmierne względem tego, co jest niezbędne w świetle celów, dla których są przetwarzane(20). Przepisy prawa krajowego powinny zapewniać, że przetwarzanie jest zgodne z prawem wyłącznie wówczas i w zakresie, w jakim jest ono niezbędne do wykonania zadania realizowanego przez właściwy organ w celach określonych w art. 1 ust. 1 dyrektywy 2016/680, i określać co najmniej powody przetwarzania, dane osobowe, których dotyczy przetwarzanie, oraz cele przetwarzania(21). Te ostatnie powinny być zdefiniowane w sposób wystarczająco precyzyjny i konkretny, tak aby umożliwić ocenę „bezwzględnej niezbędności” przetwarzania(22).
33. Do tego dochodzi szczególnie rygorystyczna kontrola poszanowania zasady minimalizacji danych. Z jednej strony zamierzony cel nie może zostać racjonalnie osiągnięty w sposób równie skuteczny za pomocą innych środków, w mniejszym stopniu naruszających prawa podstawowe osób, których dane dotyczą. Administrator powinien upewnić się, że cel ten nie może być osiągnięty poprzez odniesienie się do kategorii danych innych niż kategorie przewidziane w art. 10 dyrektywy 2016/680/WE(23). Z drugiej strony wymóg „bezwzględnej niezbędności” oznacza konieczność uwzględnienia szczególnego znaczenia celu, jaki to przetwarzanie ma osiągnąć(24).
34. Na podstawie tych rozważań Trybunał wyraźnie orzekł, że „przepisy krajowe przewidujące systematyczne zbieranie danych biometrycznych i genetycznych każdej osoby, której przedstawiono zarzuty popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, są co do zasady niezgodne z wymogiem wskazanym w art. 10 dyrektywy 2016/680”(25). Takie przepisy krajowe „mogą […] prowadzić, w sposób niezróżnicowany i ogólny, do zbierania danych biometrycznych i genetycznych większości osób, którym przedstawiono zarzuty, ponieważ pojęcie »umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego« ma szczególnie ogólny charakter i może mieć zastosowanie do znacznej liczby czynów zabronionych – niezależnie od ich charakteru i wagi”(26). W szczególności „sama okoliczność, że osobie przedstawiono zarzuty popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, nie może być uznawana za element umożliwiający, sam w sobie, przyjęcie założenia, że zbieranie jej danych biometrycznych i genetycznych jest bezwzględnie niezbędne w świetle zamierzonych w tej dyrektywie celów i przy uwzględnieniu naruszeń praw podstawowych wynikających z tego zbierania, w szczególności prawa do poszanowania życia prywatnego i prawa do ochrony danych osobowych, zagwarantowanych w art. 7 i 8 Karty”(27).
35. Trybunał stwierdził następnie, że nawet o ile mogą istnieć poważne podstawy, by przypuszczać, że dana osoba popełniła czyn zabroniony uzasadniający przedstawienie zarzutów – co zakłada, że zgromadzono już wystarczające dowody – o tyle mogą zaistnieć przypadki, w których zbieranie danych biometrycznych i genetycznych nie odpowiada żadnej konkretnej konieczności związanej z prowadzonym postępowaniem karnym(28). Nie można domniemywać prawdopodobieństwa, że zbieranie tych danych jest bezwzględnie niezbędne w ramach innych postępowań, ale powinno się je oceniać, biorąc pod uwagę inne istotne okoliczności, takie jak w szczególności charakter i waga zarzucanego tej osobie przestępstwa, szczególne okoliczności tego przestępstwa, jego ewentualny związek z innymi toczącymi się postępowaniami, wcześniejsze sprawy sądowe lub indywidualny profil danej osoby(29).
36. Mając zatem na uwadze wszystkie te wskazówki, Trybunał orzekł, że do sądu odsyłającego należy „zweryfikowanie, czy aby zagwarantować skuteczność art. 10 dyrektywy 2016/680, możliwe jest dokonanie wykładni przepisów krajowych przewidujących [przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej] w sposób zgodny z prawem Unii. W szczególności sąd odsyłający powinien zweryfikować, czy prawo krajowe umożliwia przeprowadzenie oceny »bezwzględnej niezbędności« zbierania zarówno danych biometrycznych, jak i danych genetycznych osoby, której dane dotyczą, dla celów rejestracji tych danych. W szczególności należy w tym względzie umożliwić weryfikację, czy charakter i waga przestępstwa, o którego popełnienie podejrzewa się zainteresowaną osobę w karnym postępowaniu głównym, lub inne istotne elementy, takie jak [szczególne okoliczności tego przestępstwa, jego ewentualny związek z innymi toczącymi się postępowaniami, wcześniejsze sprawy sądowe lub indywidualny profil danej osoby], mogą stanowić okoliczności wykazujące taką »bezwzględną niezbędność«. Ponadto należy upewnić się, że zebranie danych stanu cywilnego, które również przewidziano w ramach rejestracji policyjnej […] nie umożliwia, samo w sobie, realizacji zamierzonych celów”(30).
37. Wreszcie Trybunał jasno stwierdził, że „[w] sytuacji gdyby prawo krajowe nie gwarantowało takiej kontroli środka związanego ze zbieraniem danych biometrycznych i genetycznych, sąd odsyłający powinien zapewnić pełną skuteczność wspomnianego art. 10, oddalając wniosek organów policji o udzielenie zezwolenia na przymusowe wykonanie tego zbierania danych(31).
2. Przyczyny niezgodności bułgarskich przepisów z art. 10 dyrektywy 2016/680 i niedostatki proponowanej wykładni zgodnej
38. Wniosek(32), do którego doszedł Trybunał w wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, aczkolwiek opatrzony zwyczajowymi zastrzeżeniami(33), jest jasny: system rejestracji policyjnej, którego elementem jest przymusowe wykonanie, nie jest zgodny z wymogami art. 10 dyrektywy 2016/680 w związku z art. 4 ust. 1 lit. a)–c) i art. 8 ust. 1 i 2 tej dyrektywy.
39. Nic innego nie stwierdził przedstawiciel rządu bułgarskiego podczas ustnego wystąpienia w niniejszej sprawie, kiedy przyznał, że właściwe organy nie są w stanie ocenić „bezwzględnej niezbędności” rejestracji policyjnej i wskazał Trybunałowi, że został poinformowany przez ministerstwo spraw wewnętrznych, że zmiana art. 68 ZMVR, która wymagałaby od właściwych organów sprawdzenia, w każdym z przypadków z osobna, czy zbieranie danych biometrycznych i genetycznych osób, którym przedstawiono zarzuty, jest „bezwzględnie niezbędne”, jest właśnie rozpatrywana.
40. Prawdą jest, że Trybunał nie ograniczył się do tego stwierdzenia niezgodności i polecił sądowi krajowemu ustalenie, czy możliwe jest dokonanie wykładni przepisów krajowych przewidujących przymusowe wykonywanie rejestracji policyjnej w sposób zgodny z prawem Unii. W tym celu Trybunał polecił sądowi krajowemu w szczególności zweryfikować, czy prawo krajowe umożliwia przeprowadzenie oceny „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych dla celów rejestracji tych danych(34).
41. W celu dokonania wykładni art. 68 ZMVR w sposób zgodny z art. 10 dyrektywy 2016/680 sąd odsyłający zamierza zastosować, w momencie orzekania w przedmiocie wniosku o zezwolenie na przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej, gwarancje przewidziane w art. 158 NPK, z którego wydaje się wynikać, że zbieranie dowodów w postaci danych biometrycznych i genetycznych w ramach dochodzenia musi co do zasady podlegać uprzedniemu zezwoleniu sądu, który będzie mógł zweryfikować ich niezbędność do celów dochodzenia na podstawie wszystkich dokumentów zawartych w aktach postępowania, którymi musi dysponować.
42. Po pierwsze jednak, jak słusznie zauważyła Komisja, pkt 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I nie może być interpretowany w ten sposób, że Trybunał uznał w nim, iż ocena „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych, przeprowadzona przez sam sąd odsyłający, może spełniać wymogi art. 10 dyrektywy 2016/680. Po drugie jestem zdania, że brak wymaganej w art. 10 oceny „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych biometrycznych i genetycznych V.S. przez same właściwe organy nie może zostać zrekompensowany przez sąd odsyłający, biorąc pod uwagę centralną rolę tych organów w systemie ustanowionym przez tę dyrektywę(35). Zatem kwestia sądowej kontroli „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych wrażliwych w ramach postępowania karnego jest kwestią odrębną i ewentualnie późniejszą od kwestii oceny takiej niezbędności przez właściwe organy.
43. Proponowana przez sąd odsyłający wykładnia zgodna nie doprowadzi zatem moim zdaniem do wyeliminowania z bułgarskiego porządku prawnego wszystkich elementów niezgodności z art. 10 dyrektywy 2016/680, które on zawiera.
44. Aby się o tym przekonać, wystarczy rozważyć następujące kwestie.
45. W pierwszej kolejności, o ile się nie mylę, w ramach systemu przewidzianego w art. 158 NPK(36) sąd ocenia jedynie niezbędność zbierania danych w odniesieniu do celu realizowanego przez ten przepis. Uprzednie zezwolenie na zbieranie danych, których dotyczy czynność dochodzeniowa, mogłoby zostać wydane przy uwzględnieniu już zgromadzonych dowodów, które uzasadniają poważne wątpliwości co do udziału danej osoby w popełnieniu przestępstwa i które mogą przemawiać za przydatnością tego zbierania danych dla rozstrzygnięcia dochodzenia.
46. Z kolei art. 10 dyrektywy 2016/680 wymaga, aby właściwe organy oceniły bezwzględną, a zatem wzmocnioną niezbędność. Ponadto, z zastrzeżeniem weryfikacji przez sąd odsyłający, cele rejestracji policyjnej wydają się szersze niż te, które realizuje art. 158 NPK.
47. Z pkt 99 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I wynika bowiem, że rejestracja policyjna służy dwóm zasadniczym celom, a mianowicie, po pierwsze, porównaniu z danymi już zebranymi w ramach innych dochodzeń dla potrzeb ich ewentualnego rozstrzygnięcia, a po drugie, wykorzystaniu tych danych w ramach toczącego się dochodzenia(37). Podczas rozprawy przed Trybunałem w niniejszej sprawie rząd bułgarski wskazał, że głównym celem rejestracji policyjnej jest wykorzystanie danych zebranych w ramach toczącej się sprawy karnej. Ewentualne przyszłe wykorzystanie tych danych stanowiłoby cel drugorzędny. Z kolei sąd odsyłający stwierdził, że w przypadku rejestracji policyjnej dane są zbierane wyłącznie w celu ich ewentualnego wykorzystania w przyszłości, gdyby zaszła taka potrzeba(38).
48. Stwierdzenie to rodzi trzy pytania(39). Po pierwsze, biorąc pod uwagę, że art. 68 ZMVR realizuje cel identyczny z celem art. 158 NPK, można zadać sobie pytanie, w jakim przypadku zbieranie danych biometrycznych i genetycznych powinno wymagać uprzedniego zezwolenia sądu, a w jakim przypadku takie zezwolenie nie byłoby konieczne. Wydaje się zatem, że współistnieją dwie równoległe procedury mające ten sam cel, ale oferujące znacząco różne gwarancje. Rejestracja policyjna stanowiłaby zatem sposób pozyskania dowodów do wykorzystania w ramach toczącego się postępowania. Sąd odsyłający wielokrotnie podkreślał zaś, że rejestracja jest „odrębna od postępowania karnego i nie jest jego częścią”(40).
49. Po drugie, jeżeli, jak potwierdził rząd bułgarski, głównym celem rejestracji policyjnej jest zebranie dowodów w ramach toczącego się dochodzenia, fakt, że przepisy zezwalają co do zasady na zebranie danych biometrycznych i genetycznych od podejrzanego „tylko” o oszustwo podatkowe, pozostaje co najmniej kłopotliwy(41).
50. Ponadto art. 158 NPK nie przewiduje, aby sąd mógł rozważyć w ramach zezwolenia, które ma wydać, „bezwzględną niezbędność” rejestracji policyjnej w celu porównania z danymi zebranymi w ramach innych dochodzeń, co wydaje się stanowić przecież jeden z celów realizowanych przez przepisy bułgarskie, na których opiera się rejestracja policyjna.
51. Po trzecie, z rozważań przedstawionych w pkt 47 niniejszej opinii jasno wynika, że cele rejestracji policyjnej nadal nie są jasno określone. Nie byłyby również przy zastosowaniu art. 158 NPK.
52. W drugiej kolejności dochodziłoby w oczywisty sposób do obchodzenia skuteczności art. 10 dyrektywy 2016/680, gdyby kwestia „bezwzględnej niezbędności” przetwarzania danych wrażliwych pojawiała się po raz pierwszy dopiero przy okazji udzielania przez sąd uprzedniego zezwolenia na zbieranie danych, w zastosowaniu art. 158 NPK.
53. Z łącznej lektury art. 27 i 68 ZMVR wynika, że osoby zobowiązane do poddania się rejestracji policyjnej stanowią szeroką kategorię osób(42) i że zawsze pobierane są od nich te same dane, bez żadnego rozróżnienia. Do celów rejestracji policyjnej każda osoba, której przedstawiono zarzuty, będzie musiała automatycznie poddać się pobraniu tych samych kategorii danych bez konieczności rozważenia przez właściwe organy, w rozumieniu art. 3 pkt 7 dyrektywy 2016/680, w jakimkolwiek momencie, czy zbieranie danych wrażliwych jest bezwzględnie niezbędne do celów rozstrzygnięcia toczącego się dochodzenia lub do celów wyjaśnienia innych dochodzeń. Z pkt 113 i 114 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I wynika zresztą, że przepisy krajowe nie wymagają ustalenia konkretnej niezbędności zbierania wszystkich danych, których dotyczy rejestracja policyjna, oraz nie przewidują obowiązku ustalenia i wykazania przez właściwy organ, że to zbieranie jest bezwzględnie niezbędne do realizacji konkretnych celów.
54. Wynika z tego, że warunki, na podstawie których można stwierdzić, że rejestracja policyjna przewidziana w art. 68 ZMVR jest bezwzględnie niezbędna, nie są przewidziane w przepisach krajowych, a przetwarzanie danych biometrycznych i genetycznych przez właściwe organy do celów objętych zakresem stosowania dyrektywy 2016/680 nie jest obramowane odpowiednimi zabezpieczeniami(43). Zastosowanie art. 158 NPK nie zmieni tego ustalenia.
55. Jeżeli „bezwzględna niezbędność” zbierania i przetwarzania danych wrażliwych nie jest określona w przepisach prawa ani zagwarantowana w ramach wykonywania uprawnień dyskrecjonalnych właściwych organów, to sam sąd nie może być zobowiązany, by zaradzić brakowi tych dwóch wcześniejszych etapów w wewnętrznym porządku prawnym. W tej kwestii zgadzam się ze stanowiskiem wyrażonym przez Komisję na rozprawie, zgodnie z którym kontrola sądowa jest kontrolą wtórną w tym sensie, że jest to kontrola przez sąd oceny „bezwzględnej niezbędności” dokonanej przez właściwe organy zgodnie z tym, co jest przewidziane prawem. Chciałbym dodać, że uzasadnione jest pytanie, jakie kryteria może zastosować sąd odsyłający podczas takiej kontroli, biorąc pod uwagę, że pojęcie „bezwzględnej niezbędności” nie jest prawnie zdefiniowane.
56. W trzeciej kolejności, nawet gdyby zabezpieczenia oferowane przez art. 158 NPK były wystarczające – quod non – nie mogłyby one służyć osobom, którym przedstawiono zarzuty popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, a które nie sprzeciwiły się rejestracji policyjnej. „Bezwzględna niezbędność” przetwarzania danych nigdy nie zostanie oceniona przez właściwe organy w odniesieniu do tych osób, co zostało potwierdzone na rozprawie przez rząd bułgarski(44). Chodzi tu o szczególnie niepokojącą sytuację. Uzasadnione jest bowiem założenie, że zdolność osoby, której właśnie przedstawiono zarzuty, do sprzeciwienia się nakazowi poddania się rejestracji policyjnej jest szczególnie osłabiona. Zgodność z prawem krajowym, która wynikałaby z zastosowania art. 158 NPK, byłaby zatem tylko częściowa, ponieważ rejestracja policyjna bez zbadania jej „bezwzględnej niezbędności” przez właściwe organy mogłaby być kontynuowana w odniesieniu do wszystkich osób objętych jej – szczególnie szerokim – zakresem zastosowania, które się jej nie sprzeciwiły(45).
3. Wniosek
57. Z całokształtu powyższych rozważań wynika, że art. 10 dyrektywy 2016/680 w związku z art. 4 ust. 1 lit. a)–c) i art. 8 ust. 1 i 2 tej dyrektywy należy interpretować w ten sposób, że ocena, w warunkach opisanych w pkt 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, „bezwzględnej niezbędności” rejestracji policyjnej, z uwzględnieniem wszystkich celów, którym ma ona służyć, powinna zostać przeprowadzona w skuteczny sposób przez organy właściwe do dokonania tej rejestracji, zanim będą one mogły w stosownym przypadku wystąpić o jej przymusowe wykonanie. W tym celu nie jest wystarczające, aby ocena „bezwzględnej niezbędności” rejestracji policyjnej została przeprowadzona po raz pierwszy przez sąd, do którego zwrócono się o zezwolenie na przymusowe wykonanie, tylko w przypadku odmowy osoby, której przedstawiono zarzuty, poddania się tej rejestracji i tylko w odniesieniu do jednego z celów, jakie mają być realizowane przez przepisy krajowe, które stanowią jej podstawę prawną.
58. Wykładnia zgodna, którą proponuje sąd krajowy, nie wydaje się zatem wystarczająca do dostosowania prawa bułgarskiego do wymogów, o których właśnie wspomniałem. W związku z tym sąd ten powinien, jak Trybunał założył już w pkt 134 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I, oddalić wniosek organów policji o zezwolenie na przymusowe wykonanie pobrania danych V.S.
B. W przedmiocie pytań prejudycjalnych
59. Ponieważ pytania prejudycjalne opierają się na założeniu, że sąd odsyłający może uzupełnić braki bułgarskich przepisów dotyczących przetwarzania danych osobowych przez właściwe organy w świetle wymogów art. 10 dyrektywy 2016/680 poprzez zastosowanie przepisów postępowania karnego, a ja uważam, że ten środek zaradczy jest niewystarczający, aby przepisy te mogły zostać uznane za zgodne z prawem Unii, zajmę się tymi pytaniami pomocniczo, na wypadek gdyby Trybunał zajął odmienne stanowisko.
60. Sąd odsyłający zwrócił się do Trybunału w istocie o doprecyzowanie, czy kontrola „bezwzględnej niezbędności” przetwarzania danych wrażliwych może zostać przeprowadzona wyłącznie na podstawie postanowienia o przedstawieniu zarzutów, czy też konieczne jest przekazanie mu wszystkich dokumentów znajdujących się w aktach sprawy (pierwsze pytanie prejudycjalne), tak aby on sam ocenił, czy istnieją poważne podstawy, by przypuszczać, że osoba ścigana popełniła przestępstwo, o którym mowa w postanowieniu o przedstawieniu zarzutów (drugie pytanie prejudycjalne).
61. Z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że sąd odsyłający zdaje się dostrzegać pewną przeciwstawność między z jednej strony pkt 100 i 101 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I a z drugiej strony pkt 130–133 tego wyroku.
62. W pkt 100 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I Trybunał orzekł, że „[o]koliczność, że tymczasowo wyłączono z zakresu kontroli sądu ocenę dowodów, na których oparto przedstawienie zarzutów osobie, której dane dotyczą, i w konsekwencji zbieranie jej danych biometrycznych i genetycznych, może być uzasadniona w postępowaniu przygotowawczym. Taka kontrola w postępowaniu przygotowawczym mogłaby bowiem utrudnić przebieg dochodzenia, w którego toku dane te są zbierane, i nadmiernie ograniczyć możliwość wyjaśnienia przez osoby prowadzące to dochodzenie okoliczności związanych z innymi przestępstwami na podstawie porównania tych danych z danymi zebranymi w toku innych dochodzeń. To ograniczenie skutecznej ochrony sądowej nie jest zatem nieproporcjonalne, ponieważ w prawie krajowym zagwarantowano następnie skuteczną kontrolę sądową”. Z powyższego wywnioskował on, że art. 47 Karty nie stoi na przeszkodzie nieprzyznaniu sądowi krajowemu, który orzeka w przedmiocie wniosku o zezwolenie na przymusowe wykonanie pobrania danych wrażliwych osoby, której przedstawiono zarzuty, „możliwości oceny dowodów, na których oparto przedstawione zarzuty, pod warunkiem że w prawie krajowym zagwarantowano następnie skuteczną kontrolę sądową przesłanek wspomnianego przedstawienia zarzutów, z którego wynika zezwolenie na przeprowadzenie takiego zbierania danych”(46).
63. Trybunał orzekł również, tym razem interpretując art. 10 dyrektywy 2016/680, że „sama okoliczność, że osobie przedstawiono zarzuty popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z oskarżenia publicznego, nie może być uznawana za element umożliwiający, sam w sobie, przyjęcie założenia, że zbieranie jej danych biometrycznych i genetycznych jest bezwzględnie niezbędne w świetle zamierzonych w tej dyrektywie celów i przy uwzględnieniu naruszeń praw podstawowych wynikających z tego zbierania, […] zagwarantowanych w art. 7 i 8 Karty”(47). Następnie stwierdził, że „po pierwsze, o ile mogą istnieć poważne podstawy, by przypuszczać, że dana osoba popełniła czyn zabroniony uzasadniający przedstawienie zarzutów, co zakłada, że zgromadzono już wystarczające dowody udziału tej osoby w przestępstwie, o tyle mogą zaistnieć przypadki, w których zbieranie zarówno danych biometrycznych, jak i danych genetycznych nie odpowiada żadnej konkretnej konieczności związanej z prowadzonym postępowaniem karnym”(48). Po drugie, „prawdopodobieństwo, że dane biometryczne i genetyczne osoby, której przedstawiono zarzuty, są bezwzględnie niezbędne w ramach postępowań innych niż postępowanie, w którego ramach przedstawiono te zarzuty, można określić wyłącznie w świetle wszystkich istotnych okoliczności, takich jak w szczególności charakter i waga zarzucanego tej osobie przestępstwa, szczególne okoliczności tego przestępstwa, ewentualny związek wspomnianego przestępstwa z innymi toczącymi się postępowaniami, wcześniejsze sprawy sądowe lub indywidualny profil danej osoby”(49).
64. W związku z tym Trybunał przyjął, że fakt, iż właściwy sąd, orzekając w przedmiocie zezwolenia na przymusowe wykonanie rejestracji policyjnej, nie może przeprowadzić kontroli co do istoty przesłanek wydania postanowienia o przedstawieniu zarzutów, stanowiącego podstawę prawną zbierania danych(50), może stanowić dozwolone ograniczenie prawa do skutecznej ochrony sądowej ze względu na ryzyko utrudnienia prawidłowego prowadzenia dochodzenia.
65. Jeśli chodzi o kontrolę „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych, z pkt 130–133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I nie wynika, żeby Trybunał wymagał kontroli zasadności przedstawienia zarzutów. Stwierdził on jedynie, że w ramach sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym przedstawienie zarzutów było warunkiem koniecznym, lecz niewystarczającym, do stwierdzenia, że zbieranie danych wrażliwych osoby, której dane dotyczą, było „bezwzględnie niezbędne”. Ponadto elementy wymienione w pkt 132 tego wyroku, takie jak charakter i waga przestępstwa, szczególne okoliczności tego przestępstwa, jego ewentualny związek z innymi toczącymi się postępowaniami, wcześniejsze sprawy sądowe lub indywidualny profil osoby, której dane dotyczą, są kryteriami odrębnymi od tych, na których opiera się przedstawienie zarzutów, a mianowicie, co do zasady, obecność poważnych i spójnych oznak pozwalających sądzić, że osoba, której dane dotyczą, popełniła przestępstwo.
66. W tych okolicznościach dokonywana przez sąd kontrola „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych biometrycznych i genetycznych nie wymaga kontroli zasadności przedstawienia zarzutów. Również art. 10 dyrektywy 2016/680 nie wymaga, choć nie wyklucza, przekazania całości akt sprawy, pod warunkiem że ocena, czy jest to „bezwzględnie niezbędne”, w sposób wskazany przez Trybunał w pkt 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I może zostać skutecznie przeprowadzona na podstawie samego tylko postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
67. Wreszcie, ponieważ sformułowanie drugiego pytania prejudycjalnego odnosi się również do art. 6 lit. a) dyrektywy 2016/680, ograniczę się do wskazania dla dopełnienia wywodu, że artykuł ten zobowiązuje państwa członkowskie, co do zasady, do zapewnienia wyraźnego rozróżnienia danych osobowych poszczególnych kategorii osób, których dane dotyczą, tak aby nie ingerować w podstawowe prawo do ochrony danych osobowych osób pokrzywdzonych w wyniku czynów zabronionych w taki sam sposób, bez względu na kategorię, do której te osoby należą(51). Zgodnie z warunkami tego artykułu, jedna z tych kategorii składa się z „[osób], w stosunku do których istnieją poważne podstawy, by przypuszczać, że popełniły lub zamierzają popełnić czyn zabroniony”.
68. Trybunał orzekł, że istnienie wystarczającej liczby dowodów winy danej osoby stanowi co do zasady poważną podstawę do przypuszczenia, iż osoba ta popełniła przestępstwo, i że art. 6 lit. a) dyrektywy 2016/680 nie stoi na przeszkodzie przepisom krajowym przewidującym przymusowe zbieranie danych biometrycznych i genetycznych dla celów ich rejestracji, dotyczących osób, w odniesieniu do których zgromadzono wystarczające dowody na to, że popełniły one przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego i są z tego względu podejrzane o jego popełnienie(52). Wbrew wykładni przyjętej przez sąd odsyłający przepis ten nie może wymagać od sądu odpowiedzialnego za kontrolę „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych wrażliwych, aby upewnił się co do zasadności przedstawienia zarzutów, oceniając samemu dowody, na których się ono opiera.
69. Z rozważań tych wynika, że art. 6 lit. a) i art. 10 dyrektywy 2016/680 należy interpretować w ten sposób, że dokonywana przez sąd kontrola „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych biometrycznych i genetycznych nie wymaga kontroli zasadności przedstawienia zarzutów. Nie wymagają one również, choć nie wykluczają, przekazania całości akt sprawy, pod warunkiem że ocena „bezwzględnej niezbędności” w sposób wskazany przez Trybunał w pkt 133 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I może być skutecznie przeprowadzona na podstawie samego tylko postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
V. Wnioski
70. Mając na uwadze wszystkie powyższe rozważania, proponuję, aby Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne skierowane przez Sofiyski gradski sad (sąd dla miasta Sofii, Bułgaria) w następujący sposób:
Tytułem głównym:
Artykuł 10 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/680 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych przez właściwe organy do celów zapobiegania przestępczości, prowadzenia postępowań przygotowawczych, wykrywania i ścigania czynów zabronionych i wykonywania kar, w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylającej decyzję ramową Rady 2008/977/WSiSW w związku z art. 4 ust. 1 lit. a)–c) i art. 8 ust. 1 i 2 tej dyrektywy,
należy interpretować w ten sposób, że:
– ocena, w warunkach opisanych w pkt 133 wyroku z dnia 26 stycznia 2023 r., Ministerstvo na vatreshnite raboti (Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych) (C‑205/21, EU:C:2023:49), „bezwzględnej niezbędności” rejestracji policyjnej, z uwzględnieniem wszystkich celów, którym ma ona służyć, powinna zostać przeprowadzona w skuteczny sposób przez organy właściwe do dokonania tej rejestracji, zanim będą one mogły w stosownym przypadku wystąpić o jej przymusowe wykonanie.
– W tym celu nie jest wystarczające, aby ocena „bezwzględnej niezbędności” rejestracji policyjnej została przeprowadzona po raz pierwszy przez sąd, do którego zwrócono się o zezwolenie na przymusowe wykonanie, tylko w przypadku odmowy osoby, której przedstawiono zarzuty, poddania się tej rejestracji i tylko w odniesieniu do jednego z celów, jakie mają być realizowane przez przepisy krajowe, które stanowią jej podstawę prawną.
Tytułem pomocniczym:
Artykuł 6 lit. a) i art. 10 dyrektywy 2016/680
należy interpretować w ten sposób, że:
dokonywana przez sąd kontrola „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych biometrycznych i genetycznych nie wymaga kontroli zasadności przedstawienia zarzutów. Nie wymagają one również, choć nie wykluczają, przekazania całości akt sprawy, pod warunkiem że ocena „bezwzględnej niezbędności” w sposób wskazany przez Trybunał w pkt 133 wyroku z dnia 26 stycznia 2023 r. w sprawie C‑205/21 Ministerstvo na vatreshnite raboti (Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych) (EU:C:2023:49) może być skutecznie przeprowadzona na podstawie samego tylko postanowienia o przedstawieniu zarzutów.
1 Język oryginału: francuski.
2 Dz.U. 2016, L 119, s. 89.
3 C‑205/21, zwany dalej „wyrokiem Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I”, EU:C:2023:49.
4 Chociaż sprawa C‑205/21 została wniesiona do Trybunału przez Spetsializiran nakazatelen sad (wyspecjalizowany sąd karny, Bułgaria), sąd ten został rozwiązany w toku postępowania, a sprawę w postępowaniu głównym przeniesiono następnie w toku postępowania do Sofiyski gradski sad (sądu dla miasta Sofii, Bułgaria): zob. wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 51).
5 Próbka pobrana w celu ustalenia wzoru profilu DNA osoby, której przedstawiono zarzuty, jest częścią danych zbieranych podczas tej rejestracji policyjnej.
6 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 63).
7 We wniosku w postępowaniu głównym wskazano podstawę prawną rejestracji policyjnej, a mianowicie art. 68 ust. 1 zakon za Ministerstvoto na vatreshnite raboti (ustawy o ministerstwie spraw wewnętrznych) (DV nr 53 z dnia 27 czerwca 2014 r, zwanej dalej „ZMVR”) oraz art. 11 ust. 4 naredba za reda za izvarshvane i snemane na politseyska registratsia (rozporządzenia regulującego szczegółowe warunki stosowania rejestracji policyjnej) (DV nr 90 z dnia 31 października 2014 r.).
8 Z akt sprawy, którymi Trybunał dysponuje, wynika, że art. 158 NPK dotyczy kontroli osoby jako czynności dochodzeniowej w postępowaniu przygotowawczym. Kontrola ta może prowadzić do zbierania danych biometrycznych i genetycznych. Kontrolę osoby przeprowadza się za jej pisemną zgodą. W przypadku braku zgody prokurator musi zwrócić się o uprzednie zezwolenie na przymusowe wykonanie kontroli do sędziego właściwego sądu pierwszej instancji lub sądu pierwszej instancji okręgu, w którym toczy się postępowanie (art. 158 ust. 3 NPK). W wypadkach niecierpiących zwłoki kontrolę przeprowadza się bez zezwolenia pod warunkiem złożenia wniosku o zatwierdzenie a posteriori (art. 158 ust. 4 NPK). Zgodnie z informacjami przekazanymi Trybunałowi przez sąd odsyłający akta sprawy zostają przekazane do sądu, który może zapoznać się ze wszystkimi materiałami, aby ocenić, czy wniosek o uprzednie zezwolenie lub zatwierdzenie a posteriori jest zasadny.
9 Jak się wydaje, na wniosek prokuratora: zobacz pkt 16 i 24 wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego.
10 Lub wniosek o zatwierdzenie a posteriori, w zależności od przypadku.
11 Zwanej dalej „Kartą”.
12 Zgodnie z wnioskami wyciągniętymi przez sąd odsyłający z pkt 100 i 101 wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I.
13 Zobacz pkt 1 niniejszej opinii.
14 Z orzecznictwa Trybunału jasno wynika, że nawet w wypadku istnienia orzecznictwa Trybunału, w którym rozstrzygnięto rozpatrywaną kwestię prawną, sądy krajowe zachowują pełną swobodę zwrócenia się do Trybunału, jeśli uważają to za stosowne. Okoliczność, że Trybunał dokonał już wykładni tego samego przepisu prawa Unii w świetle tego samego uregulowania krajowego, nie może prowadzić do niedopuszczalności pytań prejudycjalnych [zob. wyrok z dnia 6 listopada 2018 r., Bauer i Willmeroth (C‑569/16 i C‑570/16, EU:C:2018:871, pkt 21 i przytoczone tam orzecznictwo, jak również pkt 22)]. Ponadto z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wynika, że zadane pytania odnoszą się bezpośrednio do rozpatrywanego w postępowaniu głównym sporu i są istotne dla umożliwienia sądowi odsyłającemu rozstrzygnięcia tego sporu. Poza tym we wniosku tym zawarto wystarczające informacje, aby umożliwić określenie znaczenia tych pytań i udzielenie na nie użytecznej odpowiedzi. Należy zatem uznać je za dopuszczalne [zob. analogicznie wyrok z dnia 20 grudnia 2017 r., Schweppes (C‑291/16, EU:C:2017:990, pkt 25)].
15 Zobacz przypis 8 do niniejszej opinii.
16 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 114).
17 Pragnę przypomnieć, że z orzecznictwa jasno wynika, iż celem art. 10 dyrektywy 2016/680 jest zapewnienie wzmocnionej ochrony w odniesieniu do tego przetwarzania, które ze względu na szczególną wrażliwość rozpatrywanych danych i kontekstu, w jakim są one przetwarzane, może skutkować, jak wynika z motywu 37 tej dyrektywy, powstaniem poważnego ryzyka dla wolności i praw podstawowych, takich jak prawo do poszanowania życia prywatnego i prawo do ochrony danych osobowych, zagwarantowanych w art. 7 i 8 Karty [zob. wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 116 i przytoczone tam orzecznictwo)].
18 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 118).
19 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 120).
20 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 122).
21 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 123).
22 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 124).
23 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 125, 126).
24 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 127).
25 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 128). Wyróżnienie moje.
26 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 129).
27 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 130).
28 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 131).
29 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 132).
30 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 133).
31 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 134). Wydaje się, że w ten sposób Trybunał uznał bezpośredni skutek art. 10 dyrektywy 2016/680. Sąd krajowy nie jest bowiem zobowiązany odstąpić – jedynie na podstawie prawa Unii – od stosowania przepisu prawa krajowego sprzecznego z przepisem prawa Unii, jeżeli ten ostatni przepis nie wywiera bezpośredniego skutku [zob. wyrok z dnia 20 lutego 2024 r., X (Brak przyczyn wypowiedzenia) (C‑715/20, EU:C:2024:139, pkt 74)].
32 Przywołany w pkt 3 sentencji wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I.
33 W postępowaniu, o którym mowa w art. 267 TFUE, opartym na wyraźnym rozdziale zadań sądów krajowych i Trybunału, ocena stanu faktycznego sprawy oraz wykładnia i zastosowanie prawa krajowego należą wyłącznie do sądu krajowego: zob., wśród powtarzających się orzeczeń Trybunału, wyrok z dnia 9 kwietnia 2024 r., Profi Credit Polska (Wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym orzeczeniem) (C‑582/21, EU:C:2024:282, pkt 31).
34 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 133).
35 Pragnę przypomnieć, że zakres stosowania dyrektywy 2016/680 jest precyzyjnie określony przez odniesienie do tych organów, ponieważ z art. 2 ust. 1 tej dyrektywy wynika, że „ma zastosowanie do przetwarzania danych osobowych przez właściwe organy do celów określonych w art. 1 ust. 1.”
36 Zobacz przypis 8 do niniejszej opinii.
37 Artykuł 27 ZMVR stanowi z kolei, że dane zarejestrowane przez policję na mocy art. 68 ZMVR są wykorzystywane wyłącznie w ramach ochrony bezpieczeństwa narodowego, walki z przestępczością i utrzymania porządku publicznego.
38 Zobacz pkt 25 wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego.
39 Pragnę przypomnieć, że precyzyjne i konkretne zdefiniowanie tych celów jest niezbędnym warunkiem wstępnym oceny, czy przetwarzanie jest „bezwzględnie niezbędne”: zob. wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 124).
40 Punkt 21 wniosku o wydanie orzeczenia prejudycjalnego. Zobacz także pkt 6 tego wniosku.
41 Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi nie wynika, że zastosowanie w ramach sporu rozpatrywanego w postępowaniu głównym art. 158 NPK pozwoliłoby sądowi na dostosowywanie ilości i jakości danych, w szczególności danych wrażliwych, które mają być pobrane.
42 Zobacz także wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 78).
43 Zgodnie ze wskazaniami Trybunału zawartymi w wyroku Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 63).
44 W tym względzie pragnę zauważyć, że motyw 37 dyrektywy 2016/680 stanowi, że „sama zgoda osoby, której dane dotyczą, nie powinna stanowić podstawy prawnej przetwarzania takich wrażliwych danych osobowych przez właściwe organy”. W każdym razie z jednej strony zgoda osoby nie jest równoznaczna ze zwolnieniem z obowiązku oceny „bezwzględnej niezbędności” zbierania danych, a z drugiej strony niezbędność ta musi zostać zweryfikowana nawet przed wyrażeniem zgody.
45 Akta sprawy przedłożone Trybunałowi nie zawierają żadnych informacji na temat tego, czy osoby te mogą wnieść środek prawny zgodnie z art. 54 dyrektywy 2016/680. Zarówno sąd odsyłający we wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym (zob. pkt 25 tego wniosku), jak i rząd bułgarski na rozprawie przed Trybunałem wydają się jednak stać na stanowisku, że w takim przypadku nie przysługuje żaden środek prawny.
46 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 101).
47 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 130).
48 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 131).
49 Wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 132).
50 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 88).
51 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 83).
52 Zobacz wyrok Rejestracja danych biometrycznych i genetycznych I (pkt 85, 86).
