–

w imieniu DX – J. de Cominges Cáceres, abogado,

–

w imieniu Instituto Nacional de la Seguridad Social (INSS) – M. P. García Perea i P. Madrid Yagüe, w charakterze letradas,

–

w imieniu rządu hiszpańskiego – L. Aguilera Ruiz, w charakterze pełnomocnika,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – I. Galindo Martín i A. Szmytkowska, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni dyrektywy Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego (Dz.U. 1979, L 6, s. 24).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu między DX, ojcem dwojga dzieci, a Instituto Nacional de la Seguridad Social (INSS) (krajowym zakładem ubezpieczeń społecznych, Hiszpania) i Tesorería General de la Seguridad Social (TGSS) [powszechną kasą ubezpieczeń społecznych (TGSS), Hiszpania], dotyczącego odmowy przyznania mu dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, który to dodatek przysługuje kobietom mającym przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych.

3

Artykuł 1 dyrektywy 79/7 stanowi:

„Celem niniejszej dyrektywy jest stopniowe wprowadzenie w życie, w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i innych elementów ochrony socjalnej przewidzianych w art. 3, zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, nazywanej dalej »zasadą równego traktowania«”.

4

Artykuł 2 tej dyrektywy przewiduje:

„Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do ludności czynnej zawodowo, w tym do osób pracujących na własny rachunek, pracowników i osób pracujących na własny rachunek, których praca przerwana została z powodu choroby, wypadku lub niedobrowolnego bezrobocia, oraz do osób poszukujących pracy, jak i do emerytowanych lub będących inwalidami pracowników”.

5

Artykuł 3 ust. 1 wspomnianej dyrektywy przewiduje:

„Niniejszą dyrektywę stosuje się do:

[…]”.

6

Artykuł 4 ust. 1 owej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Zasada równego traktowania oznacza brak jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, bądź bezpośrednio, bądź pośrednio poprzez odwołanie, zwłaszcza do stanu cywilnego lub rodzinnego, w szczególności jeżeli chodzi o:

7

Zgodnie z art. 5 dyrektywy 79/7:

„Państwa członkowskie podejmują środki niezbędne w celu uchylenia przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych sprzecznych z zasadą równego traktowania”.

8

Artykuł 6 tej dyrektywy głosi:

„Państwa członkowskie wprowadzają do krajowych porządków prawnych środki niezbędne dla umożliwienia każdej osobie, która czuje się poszkodowana z powodu niezastosowania zasady równego traktowania, dochodzenie swych praw przed sądem, po ewentualnym odwołaniu się do innych właściwych władz”.

9

Zgodnie z art. 53 Ley General de la Seguridad Social (hiszpańskiej ustawy ogólnej o zabezpieczeniu społecznym) w wersji ujednoliconej, zatwierdzonej Real Decreto Legislativo 8/2015 (dekretem królewskim z mocą ustawy 8/2015) z dnia 30 października 2015 r. (BOE nr 261 z dnia 31 października 2015 r., s. 103291) (zwanej dalej „LGSS”):

„1.   Prawo do przyznania świadczeń przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia następującego po dniu, w którym nastąpiło zdarzenie stanowiące podstawę przyznania danego świadczenia, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w niniejszej ustawie oraz faktu, że to przyznanie zaczyna wywoływać skutek trzy miesiące przed datą złożenia odpowiedniego wniosku.

Jeżeli w następstwie wniosków o ponowne rozpatrzenie przyznania świadczenia zmienia się wartość ekonomiczna przyznanych już świadczeń, ich nową wysokość wypłaca się z mocą wsteczną sięgającą maksymalnie trzy miesiące, licząc od dnia złożenia wniosku. Powyższa reguła dotycząca maksymalnego zasięgu mocy wstecznej nie ma zastosowania w przypadku sprostowania błędów rzeczowych, błędów w ustaleniach faktycznych lub błędów arytmetycznych […]”.

10

Artykuł 60 ust. 1 LGSS, zatytułowany „Dodatek macierzyński do świadczeń składkowych z systemu zabezpieczenia społecznego”, w brzmieniu mającym zastosowanie do sporu w postępowaniu głównym, przewidywał:

„Kobietom mającym dzieci biologiczne lub przysposobione i otrzymującym na jakichkolwiek zasadach z systemu zabezpieczenia społecznego świadczenia składkowe z tytułu emerytury, wdowieństwa lub całkowitej niezdolności do pracy przysługuje ze względu na ich wkład demograficzny w zabezpieczenie społeczne dodatek do świadczenia emerytalno-rentowego.

Dodatek ten, który ma pod każdym względem charakter prawny publicznego świadczenia składkowego, składa się z kwoty odpowiadającej wynikowi zastosowania do kwoty bazowej wspomnianych świadczeń określonej wartości procentowej, która zależy od liczby dzieci według następującej skali:

[…]”.

11

Artykuł 10 Ley Orgánica 3/2007 para la igualdad efectiva de mujeres y hombres (ustawy organicznej 3/2007 o rzeczywistej równości kobiet i mężczyzn) z dnia 22 marca 2007 r. (BOE nr 71 z dnia 23 marca 2007 r., s. 12611) stanowi:

„Działania […], które stanowią lub powodują dyskryminację ze względu na płeć, są nieważne i bezskuteczne oraz prowadzą do powstania odpowiedzialności [sprawcy] poprzez system naprawienia szkody w naturze lub odszkodowań rzeczywistych, skutecznych i proporcjonalnych do poniesionej szkody, jak również, w stosownym przypadku, poprzez skuteczny i odstraszający system kar zapobiegający działaniom dyskryminacyjnym”.

12

Artykuł 183 Ley 36/2011 reguladora de la jurisdicción social (ustawy 36/2011 dotyczącej ustroju sądów pracy) z dnia 10 października 2011 r. (BOE nr 245 z dnia 11 października 2011 r., s. 106584) (zwanej dalej „ustawą 36/2011”) stanowi w ust. 1 i 2:

„1.   W razie stwierdzenia w wyroku, że istnieje naruszenie, sąd określi wysokość odszkodowania należnego w stosownym wypadku stronie powodowej z tytułu doznanej dyskryminacji lub innego naruszenia jej praw podstawowych i swobód publicznych, biorąc pod uwagę zarówno szkodę związaną z naruszeniem prawa podstawowego, jak i dodatkowe szkody, które wynikają z owego naruszenia.

2.   Sąd określi wysokość odszkodowania – ustalając ją według swojego uznania, jeżeli ścisłe udowodnienie jego wysokości jest nader utrudnione lub kosztowne – tak, aby wystarczająco zaspokoić osobę poszkodowaną i przywrócić w miarę możliwości jej sytuację poprzedzającą naruszenie, a także przyczynić się do osiągnięcia celu polegającego na zapobieganiu szkodom”.

13

Criterio de Gestión 1/2020 (reguła zarządzania 1/2020) z dnia 31 stycznia 2020 r. wydane przez Subdirección General de Ordenación y Asistencia Jurídica (poddyrekcję generalną ds. planowania i pomocy prawnej) INSS (zwana dalej „regułą zarządzania 1/2020”) miała następujące brzmienie:

„Do czasu zmiany ustawodawczej koniecznej w celu dostosowania art. 60 LGSS do wyroku [z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075)] […], ustanawia się następujące wytyczne dotyczące działania niniejszego organu zarządzającego:

14

INSS przyznał DX, ojcu dwojga dzieci, ze skutkiem od dnia 10 listopada 2018 r. rentę z tytułu trwałej niezdolności do pracy w oparciu o podstawę wymiaru wynoszącą 1972,87 EUR. W ramach postępowania administracyjnego związanego z przyznaniem tego świadczenia nie wystąpił on wyraźnie o prawo do tak zwanego „macierzyńskiego” dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego (zwanego dalej „spornym dodatkiem do świadczenia emerytalno-rentowego”), o którym mowa w art. 60 ust. 1 LGSS, przysługującego przy pobieraniu świadczeń z tytułu emerytury, trwałej niezdolności do pracy lub wdowieństwa.

15

Opierając się na wyroku z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075), z którego wynika, że dyrektywa 79/7 stoi na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, takiemu jak przewidziane w art. 60 LGSS, zastrzegającemu przyznanie rzeczonego dodatku wyłącznie na rzecz kobiet, w dniu 10 listopada 2020 r. DX złożył do INSS wniosek o przyznanie prawa do tego dodatku w wysokości 5 % pobieranej przez niego renty z tytułu trwałej niezdolności do pracy.

16

Decyzją z dnia 17 listopada 2020 r. (zwaną dalej „decyzją odmowną”) INSS oddalił ten wniosek.

17

DX wniósł na tę decyzję skargę do Juzgado de lo Social no 2 de Vigo (sądu pracy nr 2 w Vigo, Hiszpania), który wyrokiem z dnia 15 lutego 2021 r., powołując się na wyrok z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075), uznał prawo DX do spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, oddalając jednak wysuwane przez niego jednocześnie żądanie odszkodowania. Postanowieniem z dnia 1 marca 2021 r. sąd ten ustalił skutki finansowe tego dodatku w ten sposób, że DX był uprawniony do niego od dnia 10 sierpnia 2020 r., co obejmowało tym samym wypłatę spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego za trzy miesiące poprzedzające złożenie przez DX wniosku w dniu 10 listopada 2020 r.

18

Od tego wyroku DX i INSS wnieśli apelację do sądu odsyłającego, Tribunal Superior de Justicia de Galicia (wyższego trybunału sprawiedliwości Galicji, Hiszpania).

19

O ile INSS jest zdania, że zgodnie z zasadą legalności DX nie ma prawa do dodatku dochodzonego na podstawie art. 60 LGSS, o tyle DX żąda ze swej strony uznania prawa do tego dodatku od dnia, w którym uzyskał on prawo do renty, czyli od dnia 10 listopada 2018 r., ponieważ gdyby był kobietą, byłby on od tej daty poinformowany o owym prawie. Z tego samego względu domaga się on odszkodowania za naruszenie zasady niedyskryminacji, które ma służyć naprawieniu szkody i mieć charakter odstraszający.

20

Sąd odsyłający zauważa przede wszystkim, że dla sprawy w postępowaniu głównym fundamentalne znaczenie ma kwestia, czy – jak zdaje się on uważać – praktykę INSS przedstawioną i opublikowaną w regule zarządzania 1/2020, polegającą na systematycznej odmowie przyznawania mężczyznom spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego i zobowiązywania ich do dochodzenia go na drodze sądowej, należy w świetle dyrektywy 79/7 uznać za dyskryminację odrębną od dyskryminacji wynikającej z art. 60 LGSS, której został poświęcony wyrok z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075).

21

Wyrok z dnia 15 lutego 2021 r., o którym mowa w pkt 17 niniejszego wyroku, opiera się bowiem na założeniu, zgodnie z którym decyzja odmowna, choć dyskryminująca, była jednak zgodna z ustawą krajową, która jako jedyna stanowi źródło rozpatrywanej dyskryminacji, w związku z czym dyskryminujący charakter odmowy rozpatrywanej w postępowaniu głównym nie może prowadzić do powstania obowiązku zapłaty odszkodowania przez INSS.

22

Następnie sąd odsyłający zastanawia się, na wypadek gdyby decyzja odmowna stanowiła dyskryminację odrębną od tej wynikającej z art. 60 LGSS, jaka jest data, od której należy przyznać zainteresowanemu sporny dodatek do świadczenia emerytalno-rentowego, a w szczególności, czy przyznanie to powinno mieć moc wsteczną i rozpocząć się od dnia zdarzenia powodującego powstanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, z którą dodatek ten jest związany.

23

Wreszcie sąd ten zastanawia się, po pierwsze, czy w celu naprawienia naruszenia prawa Unii, do którego doprowadziło wydanie decyzji odmownej, wystarczy co do zasady, aby zainteresowanemu przyznano sporny dodatek do świadczenia emerytalno-rentowego z mocą wsteczną bez konieczności wypłaty dodatkowego odszkodowania, czy też, przeciwnie, takie odszkodowanie należy przyznać w celu, po pierwsze, naprawienia poniesionej szkody i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, a po drugie, powstrzymania tego rodzaju naruszeń.

24

Po drugie, zdaniem sądu odsyłającego powstaje pytanie, czy – niezależnie od powyższego – w celu zapewnienia skuteczności prawa Unii właściwe jest, aby koszty i wynagrodzenie adwokata opłacone w ramach postępowania wszczętego przed Juzgado de lo Social no 2 de Vigo (sądem pracy nr 2 w Vigo) i przed nim samym zostały uwzględnione jako element odszkodowania wypłaconego za naruszenie prawa Unii, uściśliwszy, że zgodnie z prawem krajowym od INSS nie można zasądzić zapłaty kwot związanych z tymi kosztami i wynagrodzeniem w zakresie, w jakim postępowania z zakresu prawa pracy są dla jednostek nieodpłatne.

25

W tych okolicznościach Tribunal Superior de Justicia de Galicia (wyższy trybunał sprawiedliwości Galicji) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

26

Postanowieniem z dnia 19 lipca 2022 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 4 sierpnia 2022 r., sąd odsyłający wycofał drugie pytanie prejudycjalne, wyjaśniając, że po złożeniu wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym Tribunal Supremo (sąd najwyższy, Hiszpania) wyrokiem z dnia 30 maja 2022 r. rozstrzygnął kwestię dotyczącą daty przyznania dodatków macierzyńskich pracownikom płci męskiej, orzekając, że datą tą jest data uzyskania świadczenia, z którym dodatki te są związane.

27

Sąd odsyłający zaznacza jednak, że pytania pierwsze i trzecie nadal mają znaczenie dla sporu w postępowaniu głównym, przy czym wskazuje, że pytanie pierwsze podtrzymuje jedynie w zakresie, w jakim zdaniem Trybunału odpowiedź na to pytanie jest niezbędna do udzielenia odpowiedzi na pytanie trzecie.

28

INSS podnosi, że pytanie pierwsze jest niedopuszczalne, ponieważ odpowiedź na nie została już udzielona w związku z wydaniem nowych wytycznych mających na celu dostosowanie praktyki tego organu administracyjnego do orzecznictwa krajowego, o którym mowa w pkt 26 niniejszego wyroku. Rząd hiszpański również stoi na stanowisku, że pytanie to jest niedopuszczalne, gdyż jego zdaniem nie ma ono na celu wykładni prawa Unii, a zmierza jedynie do poddania kontroli działania krajowego organu administracyjnego pod kątem tego prawa.

29

INSS twierdzi ponadto, że pytanie trzecie jest niedopuszczalne, ponieważ w szeregu wydanych przez Tribunal Supremo (sąd najwyższy) wyroków dotyczących dodatków macierzyńskich nie został on obciążony kosztami postępowania, zważywszy, iż sąd ten uznał, że sprawy, w których zapadły te wyroki, budzą wątpliwości prawne. Ze swej strony rząd hiszpański uważa, że pytanie to stało się bezprzedmiotowe, gdyż przyznanie spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego z mocą wsteczną, uznane w orzecznictwie krajowym, o którym mowa w pkt 26 niniejszego wyroku, oznacza przywrócenie stanu poprzedniego, czyniąc jakiekolwiek dodatkowe odszkodowanie zbędnym.

30

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE współpracy między Trybunałem i sądami krajowymi wyłącznie do sądu krajowego, który prowadzi postępowanie główne i który powinien przyjąć na siebie odpowiedzialność za mające zapaść orzeczenie sądowe, należy dokonanie oceny, w świetle szczególnych okoliczności sprawy, zarówno konieczności wydania orzeczenia w trybie prejudycjalnym po to, aby tenże sąd krajowy był w stanie wydać swoje orzeczenie, jak i znaczenia dla sprawy pytań zadanych Trybunałowi. W związku z tym, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni prawa Unii, Trybunał jest w zasadzie zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 31 stycznia 2023 r., Puig Gordi i in., C‑158/21, EU:C:2023:57, pkt 50).

31

Wynika stąd, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał orzeczenia w przedmiocie zadanego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy jest oczywiste, że wykładnia prawa Unii, o którą wniesiono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem postępowania głównego, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego niezbędnymi do udzielenia użytecznej odpowiedzi na postawione mu pytania (wyrok z dnia 18 maja 2021 r., Asociaţia Forumul Judecătorilor din România i in., C‑83/19, C‑127/19, C‑195/19, C‑291/19, C‑355/19 i C‑397/19, EU:C:2021:393, pkt 116).

32

Co się tyczy pytania pierwszego, po pierwsze, dotyczy ono oceny, w świetle dyrektywy 79/7, praktyki administracyjnej określonej w regule zarządzania 1/2020. Zgodnie z wyjaśnieniami przedstawionymi przez sąd odsyłający, to właśnie stosując się do tej praktyki, INSS wydał decyzję odmowną, która jest przedmiotem sporu w postępowaniu głównym. Twierdzenie INSS, zgodnie z którym praktyka ta została obecnie zmieniona, nie może zatem prowadzić do stwierdzenia niedopuszczalności tego pytania.

33

Po drugie, z wyjaśnień sądu odsyłającego oraz z samego brzmienia pytania pierwszego wynika, że sąd ten zmierza do uzyskania wykładni dyrektywy 79/7, a w szczególności jej art. 5 i 6, w celu dokonania oceny zgodności z prawem decyzji odmownej w świetle wymogów wynikających z tej dyrektywy. A zatem wbrew temu, co twierdzi rząd hiszpański, wspomniany sąd nie zwraca się do Trybunału o dokonanie takiej oceny.

34

Co się tyczy pytania trzeciego, po pierwsze, należy zauważyć, że poprzez to pytanie sąd odsyłający dąży do ustalenia, czy w okolicznościach sprawy w postępowaniu głównym z dyrektywy 79/7 można wywieść obowiązek zasądzenia przez niego od INSS na rzecz skarżącego w postępowaniu głównym odszkodowania o charakterze odstraszającym, obejmującego w stosownym wypadku kwotę kosztów i wynagrodzenia adwokata opłaconych przez niego w związku z postępowaniem sądowym. W tym względzie nie ma znaczenia, że prawo krajowe nie przewiduje w tym wypadku możliwości zasądzenia kosztów i wynagrodzenia adwokata, zwłaszcza że sąd odsyłający podkreślił, iż to właśnie brak tej możliwości skłonił go do zadania pytania trzeciego.

35

Po drugie, wobec przypomnianego powyżej przedmiotu pytania trzeciego nie można zgodzić się z przedstawioną przez rząd hiszpański tezą, zgodnie z którą pytanie to stało się bezprzedmiotowe. Sąd odsyłający zmierza bowiem precyzyjnie do ustalenia, czy w okolicznościach sporu w postępowaniu głównym ustalenie z mocą wsteczną daty przyznania spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego wystarcza, jak twierdzi ten rząd, do przywrócenia równego traktowania, w związku z czym aspekt ten wchodzi w zakres istoty tego pytania.

36

Z powyższego wynika, po pierwsze, że pytania pierwsze i trzecie są dopuszczalne, a po drugie, że nic nie wskazuje na to, by nie było potrzeby udzielania odpowiedzi na pytanie trzecie.

37

Poprzez pytania pierwsze i trzecie, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy dyrektywę 79/7, a w szczególności jej art. 6, należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy złożony przez ubezpieczonego płci męskiej wniosek o przyznanie dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego został oddalony przez właściwy organ na podstawie uregulowania krajowego ograniczającego przyznawanie tego dodatku wyłącznie na rzecz ubezpieczonych płci żeńskiej, mimo że uregulowanie to stanowi dyskryminację bezpośrednią ze względu na płeć w rozumieniu dyrektywy 79/7, zgodnie z jej wykładnią dokonaną przez Trybunał w orzeczeniu prejudycjalnym ogłoszonym przed wydaniem decyzji o odmowie uwzględnienia takiego wniosku, sąd krajowy rozpatrujący skargę na tę decyzję powinien nakazać owemu organowi nie tylko przyznanie zainteresowanemu dochodzonego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, ale również zapłatę na jego rzecz odszkodowania o działaniu odstraszającym oraz zwrot z tego tytułu kosztów i wynagrodzenia adwokata opłaconych przez zainteresowanego w związku z postępowaniem sądowym, jeżeli owa decyzja została wydana zgodnie z praktyką administracyjną polegającą na dalszym stosowaniu powyższego uregulowania pomimo rzeczonego wyroku, przez co zainteresowany był zmuszony dochodzić swojego prawa do wspomnianego dodatku przed sądem.

38

Na wstępie należy przypomnieć z jednej strony, że Trybunał orzekł już w istocie, w pkt 39, 41, 66 i 67 wyroku z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075), iż dyrektywę 79/7 należy interpretować w ten sposób, że stoi ona na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które przewiduje prawo do dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego w przypadku kobiet mających przynajmniej dwoje dzieci biologicznych lub przysposobionych i otrzymujących rentę składkową z tytułu trwałej niezdolności do pracy w ramach krajowego systemu zabezpieczenia społecznego, podczas gdy mężczyźni znajdujący się w identycznej sytuacji nie mają prawa do takiego dodatku, ponieważ takie uregulowanie stanowi dyskryminację bezpośrednią ze względu na płeć w rozumieniu art. 4 ust. 1 tiret trzecie tej dyrektywy.

39

Jak wynika z wyjaśnień przedstawionych przez sąd odsyłający, decyzja odmowna została wydana na podstawie tego samego przepisu krajowego co przepis rozpatrywany w sprawie, w której zapadł wskazany powyżej wyrok, a mianowicie na podstawie art. 60 ust. 1 LGSS. Sąd odsyłający nie ma zatem wątpliwości co do naruszenia przez taki przepis krajowy zasady równego traktowania przewidzianej w art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7.

40

Z drugiej strony pytania pierwsze i trzecie opierają się na założeniu, że ze względu na dyskryminacyjny charakter uregulowania krajowego rozpatrywanego w postępowaniu głównym i w świetle orzecznictwa krajowego wspomnianego w pkt 26 niniejszego wyroku sąd odsyłający powinien w każdym wypadku rozstrzygnąć spór w postępowaniu głównym w ten sposób, że minimalnie należy uznać prawo skarżącego w postępowaniu głównym do spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego z mocą wsteczną od dnia uzyskania przez niego renty z tytułu trwałej niezdolności do pracy.

41

To założenie zdaje się być zgodne z utrwalonym orzecznictwem Trybunału, zgodnie z którym w razie stwierdzenia istnienia dyskryminacji niezgodnej z prawem Unii i dopóty, dopóki nie zostaną przyjęte środki zmierzające do przywrócenia równego traktowania, poszanowanie zasady równego traktowania może zostać zapewnione jedynie w drodze przyznania osobom znajdującym się w niekorzystnej sytuacji takich samych korzyści, jakie przysługują osobom uprzywilejowanym. W takiej sytuacji sąd krajowy zobowiązany jest do niestosowania wszelkich dyskryminujących przepisów krajowych bez konieczności żądania uprzedniego uchylenia tych przepisów przez ustawodawcę lub oczekiwania na takie uchylenie oraz do zastosowania wobec członków gorzej traktowanej grupy przepisów obowiązujących wobec osób należących do kategorii uprzywilejowanej (wyroki: z dnia 21 czerwca 2007 r., Jonkman i in., od C‑231/06 do C‑233/06, EU:C:2007:373, pkt 39; z dnia 9 marca 2017 r., Milkova, C‑406/15, EU:C:2017:198, pkt 66, 67 i przytoczone tam orzecznictwo).

42

Taki obowiązek spoczywa zresztą nie tylko na sądach krajowych, lecz również na wszystkich organach państwa, w tym na krajowych organach administracyjnych odpowiedzialnych za stosowanie takiego systemu (zob. podobnie wyrok z dnia 10 marca 2022 r., Grossmania, C‑177/20, EU:C:2022:175, pkt 46 i przytoczone tam orzecznictwo).

43

Uściśliwszy powyższe, należy zauważyć w pierwszej kolejności, że decyzja indywidualna wydana na podstawie uregulowania stanowiącego dyskryminację bezpośrednią ze względu na płeć w rozumieniu art. 4 ust. 1 dyrektywy 79/7, taka jak decyzja odmowna wydana na podstawie art. 60 ust. 1 LGSS, jest dyskryminująca w ten sam sposób co rzeczone uregulowanie, ponieważ decyzja ta powiela w stosunku do zainteresowanej osoby dyskryminujące elementy tego uregulowania.

44

Sąd krajowy rozpatrujący skargę na taką decyzję, w celu przywrócenia równego traktowania, będzie zatem co do zasady zobowiązany do zastosowania środka, o którym mowa w pkt 41 niniejszego wyroku.

45

Niemniej w niniejszej sprawie sąd odsyłający podkreślił, że decyzja odmowna nie stanowi wyłącznie zastosowania uregulowania krajowego sprzecznego z dyrektywą 79/7, lecz została ponadto wydana zgodnie z praktyką administracyjną, wyrażoną w regule zarządzania 1/2020, opublikowanej w następstwie wyroku z dnia 12 grudnia 2019 r., Instituto Nacional de la Seguridad Social (Dodatek do emerytury dla matek) (C‑450/18, EU:C:2019:1075). Zgodnie z tą regułą organ właściwy w tej dziedzinie, czyli INSS, w oczekiwaniu na dostosowanie art. 60 LGSS do tego wyroku nadal przyznaje sporny dodatek do świadczenia emerytalno-rentowego wyłącznie kobietom spełniającym warunki określone w tym przepisie, bez uszczerbku dla obowiązku wykonania prawomocnych orzeczeń sądowych przyznających mężczyznom prawo do spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego.

46

W tych okolicznościach należy uściślić, że decyzja odmowna w sprawie przyznania mężczyznom spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, wydana zgodnie z taką praktyką administracyjną, która została ponadto sformalizowana w opublikowanym przepisie administracyjnym, może powodować w odniesieniu do ubezpieczonych płci męskiej, niezależnie od dyskryminacji bezpośredniej ze względu na płeć wynikającej z materialnych przesłanek przewidzianych w uregulowaniu rozpatrywanym w postępowaniu głównym, dyskryminację pod względem warunków proceduralnych regulujących przyznanie spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego.

47

W istocie, nawet jeśli praktyka ta nie wyklucza, że równość traktowania zostanie ostatecznie przywrócona poprzez przyznanie mężczyznom owego dodatku, w przypadku gdy takie przyznanie zostanie zasądzone orzeczeniem sądowym, to wciąż rzeczona praktyka oznacza, wyłącznie dla mężczyzn, konieczność dochodzenia ich prawa do spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego na drodze sądowej, co w szczególności naraża ich na dłuższy czas oczekiwania na uzyskanie tego dodatku oraz ewentualnie na dodatkowe wydatki.

48

W drugiej kolejności należy przypomnieć, że zgodnie z art. 6 dyrektywy 79/7 państwa członkowskie są zobowiązane wprowadzić do swoich krajowych porządków prawnych środki niezbędne do umożliwienia każdej osobie, która czuje się poszkodowana z powodu dyskryminacji ze względu na płeć, dochodzenia swoich praw przed sądem, po ewentualnym odwołaniu się do innych właściwych władz.

49

Obowiązek taki oznacza, że środki, o których mowa, muszą być wystarczająco skuteczne, aby zrealizować cel dyrektywy 79/7, jakim jest doprowadzenie do rzeczywistej równości szans, w związku z czym środki te powinny być właściwe dla przywrócenia tej równości, zapewniać faktyczną i skuteczną ochronę sądową oraz mieć w stosunku do organu, który dopuścił się dyskryminacji, prawdziwie odstraszające działanie (zob. w odniesieniu do warunków pracy, a w szczególności warunków dotyczących zwolnienia, wyroki: z dnia 2 sierpnia 1993 r., Marshall, C‑271/91, EU:C:1993:335, pkt 22, 24; a także z dnia 17 grudnia 2015 r., Arjona Camacho, C‑407/14, EU:C:2015:831, pkt 29, 31).

50

W tym względzie, gdy ze względu na szczególne cechy danego naruszenia zasady równego traktowania środkiem, który ma zrealizować cel w postaci przywrócenia rzeczywistej równości szans, będzie odszkodowanie pieniężne, powinno ono być odpowiednie w tym znaczeniu, by mogło pozwolić na całkowite naprawienie faktycznie poniesionej w wyniku dyskryminacji szkody, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi (zob. podobnie wyroki: z dnia 2 sierpnia 1993 r., Marshall, C‑271/91, EU:C:1993:335, pkt 25, 26; a także z dnia 17 grudnia 2015 r., Arjona Camacho, C‑407/14, EU:C:2015:831, pkt 32, 33).

51

Należy również wyjaśnić, że zapłata poszkodowanemu odszkodowania pokrywającego w pełni szkodę poniesioną w wyniku dyskryminacji ze względu na płeć, zgodnie ze szczegółowymi zasadami ustanowionymi przez państwa członkowskie, powinna zagwarantować rzeczywiste naprawienie takiej szkody w sposób odstraszający i proporcjonalny (zob. podobnie wyrok z dnia 17 grudnia 2015 r., Arjona Camacho, C‑407/14, EU:C:2015:831, pkt 37).

52

Otóż, po pierwsze, w przypadku decyzji takiej jak ta, o której mowa w pkt 46 niniejszego wyroku, która powoduje dyskryminację związaną z materialnymi warunkami przyznania spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego oraz dyskryminację związaną z warunkami proceduralnymi regulującymi to przyznanie, sąd krajowy rozpatrujący skargę na tę decyzję nie może ograniczyć się do zarządzenia na rzecz danego ubezpieczonego płci męskiej środka opisanego w pkt 41 niniejszego wyroku, polegającego na uznaniu jego prawa do spornego dodatku z mocą wsteczną.

53

O ile bowiem takie uznanie z mocą wsteczną pozwala co do zasady przywrócić równe traktowanie w odniesieniu do materialnych warunków przyznania spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, o tyle nie jest ono w stanie naprawić szkody wynikającej dla wspomnianego ubezpieczonego z dyskryminacyjnego charakteru wspomnianych warunków proceduralnych.

54

Wynika z tego, że taki ubezpieczony powinien mieć możliwość skorzystania także, oprócz przyznania z mocą wsteczną spornego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, ze środka, o którym mowa w pkt 50 niniejszego wyroku, a mianowicie z odpowiedniego odszkodowania pieniężnego w tym znaczeniu, by mogło ono pozwolić na całkowite naprawienie faktycznie poniesionej w wyniku dyskryminacji szkody, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi.

55

W niniejszym wypadku z akt sprawy, którymi dysponuje Trybunał, wynika, że prawo hiszpańskie rzeczywiście przewiduje taką możliwość, ponieważ z art. 183 ustawy 36/2011 wynika, iż sądy właściwe w sprawach z zakresu zabezpieczenia społecznego powinny przyznać odszkodowanie osobom dyskryminowanym, aby przywrócić ich sytuację sprzed dyskryminacji, a także przyczynić się do realizacji celu polegającego na zapobieganiu szkodom.

56

W tym kontekście należy, po drugie, uściślić, że koszty, obejmujące koszty postępowania i wynagrodzenie adwokata, poniesione przez danego ubezpieczonego przy dochodzeniu jego prawa do dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, powinny móc zostać zaliczone na poczet odszkodowania pieniężnego, pod warunkiem że powstanie tych kosztów wynikało z zastosowania wobec niego dyskryminujących warunków proceduralnych regulujących przyznanie tego dodatku.

57

Jak bowiem przypomniano w pkt 50 niniejszego wyroku, odszkodowanie to, oparte na art. 6 dyrektywy 79/7, powinno pozwolić na całkowite naprawienie szkody faktycznie poniesionej w wyniku dyskryminacji.

58

Tym samym nie można pominąć kosztów, jakie zainteresowany musiał ponieść w związku ze stosowaniem wobec niego dyskryminujących warunków proceduralnych, w tym, w stosownym wypadku, kosztów i wynagrodzenia adwokata związanych z postępowaniami sądowymi, które musiał zainicjować w celu dochodzenia swoich praw.

59

W niniejszej sprawie, w świetle pkt 55 niniejszego wyroku, wydaje się, z zastrzeżeniem weryfikacji, której przeprowadzenie należy do sądu odsyłającego, że art. 183 ustawy 36/2011 pozwala temu sądowi na przyznanie skarżącemu w postępowaniu głównym pełnego odszkodowania pieniężnego wynikającego z art. 6 dyrektywy 79/7, a tym samym odszkodowania obejmującego koszty i wynagrodzenie adwokata opłacone przez niego w celu dochodzenia przed sądem jego prawa do dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego.

60

W tym względzie bez znaczenia jest to, że – jak podkreślił ten sąd – zgodnie z hiszpańskimi przepisami proceduralnymi z zakresu prawa pracy nie ma on możliwości obciążenia organu, który dopuścił się dyskryminacji będącej przedmiotem postępowania głównego, kosztami postępowania, a to dlatego, że odszkodowanie obejmujące koszty i wynagrodzenie adwokata nie jest objęte takimi przepisami proceduralnymi, lecz stanowi integralną część pełnego odszkodowania zainteresowanego, wymaganego przez orzecznictwo przypomniane w pkt 50 niniejszego wyroku.

61

W każdym wypadku, o ile do wewnętrznego porządku prawnego państw członkowskich należy określenie zasad, według których należy ustalić zakres tego odszkodowania, w tym wagi, jaką należy przypisać okoliczności, że dana dyskryminacja jest spowodowana umyślnym działaniem właściwego organu, o tyle zasady te nie mogą naruszać samej istoty owego odszkodowania (zob. analogicznie wyrok z dnia 21 grudnia 2016 r., Gutiérrez Naranjo i in., C‑154/15, C‑307/15 i C‑308/15, EU:C:2016:980, pkt 65, 71).

62

W świetle całości powyższych rozważań odpowiedź na pytania pierwsze i trzecie winna brzmieć: dyrektywę 79/7, a w szczególności jej art. 6, należy interpretować w ten sposób, że w sytuacji gdy złożony przez ubezpieczonego płci męskiej wniosek o przyznanie dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego został oddalony przez właściwy organ na podstawie uregulowania krajowego ograniczającego przyznawanie tego dodatku wyłącznie na rzecz ubezpieczonych płci żeńskiej, mimo że uregulowanie to stanowi dyskryminację bezpośrednią ze względu na płeć w rozumieniu dyrektywy 79/7, zgodnie z jej wykładnią dokonaną przez Trybunał w orzeczeniu prejudycjalnym ogłoszonym przed wydaniem decyzji o odmowie uwzględnienia takiego wniosku, sąd krajowy rozpatrujący skargę na tę decyzję powinien nakazać owemu organowi nie tylko przyznanie zainteresowanemu dochodzonego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, ale również zapłatę na jego rzecz odszkodowania pozwalającego na całkowite naprawienie faktycznie poniesionej przez niego w wyniku dyskryminacji szkody, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi, w tym zwrot kosztów i wynagrodzenia adwokata opłaconych przez niego w związku z postępowaniem sądowym, jeżeli wspomniana decyzja została wydana zgodnie z praktyką administracyjną polegającą na dalszym stosowaniu powyższego uregulowania pomimo rzeczonego wyroku, przez co zainteresowany był zmuszony dochodzić swojego prawa do wspomnianego dodatku przed sądem.

63

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

Dyrektywa Rady 79/7/EWG z dnia 19 grudnia 1978 r. w sprawie stopniowego wprowadzania w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zabezpieczenia społecznego, a w szczególności jej art. 6

należy interpretować w ten sposób, że:

w sytuacji gdy złożony przez ubezpieczonego płci męskiej wniosek o przyznanie dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego został oddalony przez właściwy organ na podstawie uregulowania krajowego ograniczającego przyznawanie tego dodatku wyłącznie na rzecz ubezpieczonych płci żeńskiej, mimo że uregulowanie to stanowi dyskryminację bezpośrednią ze względu na płeć w rozumieniu dyrektywy 79/7, zgodnie z jej wykładnią dokonaną przez Trybunał w orzeczeniu prejudycjalnym ogłoszonym przed wydaniem decyzji o odmowie uwzględnienia takiego wniosku, sąd krajowy rozpatrujący skargę na tę decyzję powinien nakazać owemu organowi nie tylko przyznanie zainteresowanemu dochodzonego dodatku do świadczenia emerytalno-rentowego, ale również zapłatę na jego rzecz odszkodowania pozwalającego na całkowite naprawienie faktycznie poniesionej przez niego w wyniku dyskryminacji szkody, zgodnie z mającymi zastosowanie przepisami krajowymi, w tym zwrot kosztów i wynagrodzenia adwokata opłaconych przez niego w związku z postępowaniem sądowym, jeżeli wspomniana decyzja została wydana zgodnie z praktyką administracyjną polegającą na dalszym stosowaniu powyższego uregulowania pomimo rzeczonego wyroku, przez co zainteresowany był zmuszony dochodzić swojego prawa do wspomnianego dodatku przed sądem.