–

w imieniu CU oraz ND – M. Costantino, avvocata,

–

w imieniu rządu włoskiego – G. Palmieri, w charakterze pełnomocnika, którą wspierali S. Fiorentino i P. Gentili, avvocati dello Stato,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – A. Katsimerou, B.‑R. Killmann i P.A. Messina, w charakterze pełnomocników,

1

Wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni art. 18 i 45 TFUE, art. 34 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „Kartą”), art. 30 i 31 Europejskiej karty społecznej, podpisanej w Turynie w dniu 18 października 1961 r. w ramach Rady Europy i zmienionej w Strasburgu w dniu 3 maja 1996 r. (zwanej dalej „Europejską kartą społeczną”), art. 11 ust. 1 lit. d). dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi (Dz.U. 2004, L 16, s. 44), art. 7 ust. 2 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 492/2011 z dnia 5 kwietnia 2011 r. w sprawie swobodnego przepływu pracowników wewnątrz Unii (Dz.U. 2011, L 141, s. 1), a także art. 29 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/95/UE z dnia 13 grudnia 2011 r. w sprawie norm dotyczących kwalifikowania obywateli państw trzecich lub bezpaństwowców jako beneficjentów ochrony międzynarodowej, jednolitego statusu uchodźców lub osób kwalifikujących się do otrzymania ochrony uzupełniającej oraz zakresu udzielanej ochrony (Dz.U. 2011, L 337, s. 9).

2

Wnioski te zostały złożone w ramach postępowań karnych wszczętych w sprawie C‑112/22 przeciwko CU, a w sprawie C‑223/22 przeciwko ND w związku z fałszywymi oświadczeniami dotyczącymi warunków dostępu do „dochodu z tytułu obywatelstwa”.

3

Motywy 2–4, 6 i 12 dyrektywy 2003/109 brzmią następująco:

[…]

[…]

4

Zgodnie z art. 2 lit. a) i b) tej dyrektywy, zatytułowanym „Definicje”:

„Do celów niniejszej dyrektywy:

5

Artykuł 4 wspomnianej dyrektywy, zatytułowany „Czas zamieszkania”, w ust. 1 stanowi:

„Państwa członkowskie przyznają status rezydenta długoterminowego obywatelom państw trzecich, którzy zamieszkiwali legalnie i nieprzerwanie na ich terytorium przez okres pięciu lat, bezpośrednio poprzedzający złożenie właściwego wniosku”.

6

Artykuł 5 dyrektywy 2003/109 określa warunki uzyskania statusu rezydenta długoterminowego. Zgodnie z ust. 1 lit. a) i b) tego artykułu państwa członkowskie żądają od obywatela państwa trzeciego przedstawienia dowodów, że posiada on, w odniesieniu do siebie i do członków rodziny pozostających na jego utrzymaniu: po pierwsze, stałe i regularne dochody wystarczające do utrzymania jego i członków jego rodziny, bez konieczności korzystania z systemu pomocy społecznej danego państwa członkowskiego, oraz, po drugie, ubezpieczenie zdrowotne w odniesieniu do wszystkich ryzyk normalnie pokrywanych dla obywateli w danym państwie członkowskim. Zgodnie z art. 5 ust. 2 tej dyrektywy państwa członkowskie mogą również żądać od obywateli państwa trzeciego, aby spełniali oni warunki integracji zgodnie z prawem krajowym.

7

Zgodnie z art. 7 ust. 1 tej dyrektywy w celu uzyskania statusu rezydenta długoterminowego dany obywatel państwa trzeciego składa wniosek do właściwych organów państwa członkowskiego, w którym zamieszkuje, dołączając do tego wniosku dokumenty określone w prawie krajowym, potwierdzające, że spełnia on warunki określone w art. 4 i 5 rzeczonej dyrektywy.

8

Artykuł 11 tej samej dyrektywy, zatytułowany „Równe traktowanie”, stanowi w ust. 1, 2 i 4:

„1.   Rezydent długoterminowy korzysta z równego traktowania z obywatelami danego państwa pod względem:

[…]

[…]

2.   W odniesieniu do przepisów ust. 1 lit. b), d), e), f) i g) dane państwo członkowskie może ograniczyć równe traktowanie do przypadków, w których zarejestrowane lub faktyczne miejsce zamieszkania rezydenta długoterminowego lub członków [jego] rodziny, dla których występuje on o świadczenia, położone jest na terytorium danego państwa członkowskiego.

[…]

4.   Państwa członkowskie mogą ograniczyć równe traktowanie w odniesieniu do pomocy społecznej i ochrony socjalnej do świadczeń podstawowych”.

9

Zgodnie z art. 7 rozporządzenia nr 492/2011, który wchodzi w skład sekcji 2, zatytułowanej „Zatrudnienie i równość traktowania”, rozdziału I tego rozporządzenia, zatytułowanego „Zatrudnienie, równość traktowania i rodziny pracowników”:

„1.   Pracownik będący obywatelem państwa członkowskiego nie może być, na terytorium innego państwa członkowskiego, traktowany – ze względu na swą przynależność państwową – odmiennie niż pracownicy krajowi pod względem warunków zatrudnienia i pracy, w szczególności warunków wynagrodzenia, zwolnienia oraz, w przypadku utraty pracy, powrotu do pracy lub ponownego zatrudnienia.

2.   Pracownik taki korzysta z takich samych przywilejów socjalnych i podatkowych, jak pracownicy krajowi.

[…]”.

10

Artykuł 29 dyrektywy 2011/95, zatytułowany „Opieka społeczna”, stanowi w ust. 1:

„Państwa członkowskie zapewniają, aby beneficjenci ochrony międzynarodowej otrzymali w państwie członkowskim, które im udzieliło takiej ochrony, niezbędną pomoc społeczną, równoważną pomocy zapewnianej obywatelom tego państwa członkowskiego”.

11

Artykuł 1 decreto-legge n. 4 „Disposizioni urgenti in materia di reddito di cittadinanza e di pensioni” (dekretu z mocą ustawy nr 4 dotyczącego mających pilny charakter przepisów w sprawie dochodu z tytułu obywatelstwa i emerytur) z dnia 28 stycznia 2019 r. (GURI nr 23 z dnia 28 stycznia 2019 r.), przekształconego w ustawę w drodze legge n. 26 (ustawy nr 26) z dnia 28 marca 2019 r. (GURI nr 75 z dnia 29 marca 2019 r.) (zwanego dalej „dekretem z mocą ustawy nr 4/2019”), stanowi w ust. 1:

„Od kwietnia 2019 r. dochód z tytułu obywatelstwa […] stanowi podstawowy środek aktywnej polityki pracy w celu zagwarantowania prawa do pracy, zwalczania ubóstwa, nierówności i wykluczenia społecznego, a także promowania prawa do informacji, kształcenia, szkolenia i kultury poprzez politykę mającą na celu wsparcie ekonomiczne i integrację społeczną osób zagrożonych wykluczeniem ze społeczeństwa i ze świata pracy. [Dochód z tytułu obywatelstwa] stanowi poziom świadczenia podstawowego w granicach dostępnych środków”.

12

Artykuł 2 tego dekretu z mocą ustawy, zatytułowany „Beneficjenci”, określa warunki dostępu do dochodu z tytułu obywatelstwa. Warunki te dotyczą, z jednej strony, obywatelstwa, miejsca zamieszkiwania i pobytu wnioskodawcy, a z drugiej strony, w szczególności dochodów, majątku i korzystania z dóbr trwałych jego gospodarstwa domowego. Co się tyczy tych pierwszych warunków, art. 2 ust. 1 stanowi:

„[Dochód z tytułu obywatelstwa] przyznaje się gospodarstwom domowym, które w momencie składania wniosku i przez cały okres wypłaty świadczenia spełniają kumulatywnie następujące warunki:

[…]”.

13

Artykuł 3 rzeczonego dekretu z mocą ustawy, zatytułowany „Korzyść ekonomiczna”, stanowi w ust. 1:

„Korzyść ekonomiczna z [dochodu z tytułu obywatelstwa] w ujęciu rocznym składa się z dwóch następujących składników:

14

Artykuł 7 tego dekretu z mocą ustawy, zatytułowany „Sankcje”, stanowi w ust. 1:

„Kto w celu bezpodstawnego uzyskania korzyści, o której mowa w art. 3, składa fałszywe lub poświadczające nieprawdę oświadczenia lub dokumenty lub posługuje się takimi oświadczeniami lub dokumentami albo pomija wymagane informacje, podlega karze pozbawienia wolności od lat dwóch do sześciu, z zastrzeżeniem że czyn ten nie stanowi poważniejszego przestępstwa”.

15

CU i ND, będące obywatelkami państw trzecich, są rezydentkami długoterminowymi we Włoszech. CU została tam zarejestrowana jako rezydent w dniu 29 marca 2012 r. Natomiast ND została tam zarejestrowany jako rezydent w dniu 24 marca 2013 r.

16

CU i ND są oskarżone przez Pubblico Ministero della Procura della Repubblica presso il Tribunale di Napoli (prokuratora Republiki przy sądzie w Neapolu, Włochy) o popełnienie przestępstwa, o którym mowa w art. 7 ust. 1 dekretu z mocą ustawy nr 4/2019, jako że podpisały odpowiednio w dniach 27 sierpnia 2020 r. i 9 października 2020 r. wnioski o uzyskanie „dochodu z tytułu obywatelstwa”, poświadczając w nich niezgodnie z prawdą, że spełniają warunki przyznania tego świadczenia, w tym przewidziany we wspomnianym dekrecie z mocą ustawy warunek zamieszkiwania we Włoszech przez okres co najmniej dziesięciu lat. Na tej podstawie CU i ND miały nienależnie otrzymać kwotę odpowiednio 3414,40 EUR i 3186,66 EUR.

17

Tribunale di Napoli (sąd w Neapolu, Włochy), który jest sądem odsyłającym, ma wątpliwości co do zgodności dekretu z mocą ustawy nr 4/2019 z prawem Unii w zakresie, w jakim ten dekret z mocą ustawy wymaga w szczególności od obywateli państw trzecich, w celu uzyskania „dochodu z tytułu obywatelstwa”, stanowiącego świadczenie z zakresu pomocy społecznej mającej na celu zapewnienie minimum egzystencji, zamieszkiwania we Włoszech od co najmniej dziesięciu lat, w tym przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany. Sąd ten uważa, że w ten sposób ów dekret z mocą ustawy wprowadza niekorzystne traktowanie takich obywateli, w tym również tych posiadających zezwolenie na pobyt długoterminowy, w porównaniu z traktowaniem zastrzeżonym dla obywateli krajowych.

18

W tym względzie sąd ten stwierdza przede wszystkim, że „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi świadczenie z zakresu pomocy społecznej mające na celu zapewnienie minimum egzystencji, należące do jednej z trzech kategorii, o których mowa w art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, a mianowicie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, zdefiniowanych przez prawo krajowe. Ponadto art. 11 ust. 4 tej dyrektywy nie ma znaczenia w niniejszej sprawie, ponieważ państwo włoskie, przyjmując przepis krajowy rozpatrywany w postępowaniach głównych, nie ograniczyło równego traktowania do świadczeń podstawowych. Ponadto, nawet gdyby takie ograniczenie zostało przewidziane w tym przepisie, nie byłoby ono zgodne z dyrektywą 2003/109, ponieważ zgodnie z art. 1 ust. 1 zdanie ostatnie dekretu z mocą ustawy nr 4/2019 „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi poziom świadczenia podstawowego w granicach dostępnych środków.

19

Sąd odsyłający przypomina, że w wyroku z dnia 24 kwietnia 2012 r., Kamberaj (C‑571/10, EU:C:2012:233), Trybunał orzekł, iż art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie uregulowaniu krajowemu, które w zakresie przyznawania dodatku mieszkaniowego przewiduje wobec obywatela państwa trzeciego posiadającego przyznany zgodnie z przepisami tej dyrektywy status rezydenta długoterminowego traktowanie odmienne w porównaniu z traktowaniem zastrzeżonym dla obywateli krajowych. Sąd ten przytacza również wyroki z dnia 27 marca 1985 r., Hoeckx (249/83, EU:C:1985:139), i z dnia 27 marca 1985 r., Scrivner i Cole (122/84, EU:C:1985:145), które dotyczą środka pomocy społecznej porównywalnego z „dochodem z tytułu obywatelstwa”. W wyrokach tych Trybunał orzekł, że na podstawie rozporządzenia nr 492/2011 taki środek powinien być przyznany zarówno pracownikom krajowym, jak i pracownikom z innych państw członkowskich.

20

Natomiast Trybunał nie wypowiedział się jeszcze w kwestii, czy przepis krajowy, który przewiduje przyznanie „dochodu z tytułu obywatelstwa” jedynie wnioskodawcom, którzy spełniają warunek zamieszkiwania taki jak rozpatrywany w postępowaniu głównym, jest zgodny z prawem Unii. Tymczasem w zakresie, w jakim ewentualna niezgodność z prawem warunku przewidzianego w art. 2 ust. 1 lit. a) pkt 2 dekretu z mocą ustawy nr 4/2019 skutkowałaby usunięciem materialnego elementu rozpatrywanego przestępstwa, odpowiedź na to pytanie jest konieczna do wydania orzeczenia w sprawach w postępowaniach głównych.

21

W tych okolicznościach Tribunale di Napoli (sąd w Neapolu) postanowił zawiesić postępowania i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi, sformułowanymi w identyczny sposób w sprawach połączonych C‑112/22 i C‑223/22:

22

Postanowieniem prezesa Trybunału z dnia 3 maja 2022 r. sprawy C‑112/22 i C‑223/22 połączono do celów pisemnego i ustnego etapu postępowania oraz wydania wyroku.

23

W dniu 8 maja 2023 r. Trybunał postanowił, na podstawie art. 101 ust. 1 regulaminu postępowania, zwrócić się do sądu odsyłającego z wnioskiem o udzielenie wyjaśnień, wzywając go do wskazania statusu prawnego osób, których dotyczą postępowania karne przed sądem krajowym, a także do uściślenia aktu prawa Unii, który uznał za mający zastosowanie do tych osób, oraz konkretnych przepisów tego aktu, których wykładnia wydaje się mu niezbędna do rozstrzygnięcia zawisłych przed nim sporów. Sąd odsyłający odpowiedział na to żądanie w dniu 9 czerwca 2023 r. w sprawie C‑223/22 i w dniu 13 czerwca 2023 r. w sprawie C‑112/22, wskazując, że osoby, których dotyczą postępowania główne, są obywatelami państw trzecich będącymi rezydentami długoterminowymi we Włoszech. Ponadto w odpowiedzi udzielonej w sprawie C‑112/22 sąd ten wyjaśnił, że przepisem, którego wykładnia jest użyteczna dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu, jest art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109.

24

Zgodnie z art. 16 akapit trzeci statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej Republika Włoska wniosła o rozpoznanie niniejszych spraw w składzie wielkiej izby, co zostało zaakceptowane przez Trybunał w dniu 10 lipca 2023 r.

25

Rząd włoski podnosi w swoich uwagach na piśmie, że Trybunał nie jest właściwy do udzielenia odpowiedzi na zadane pytania, ponieważ przepisy krajowe mające zastosowanie w postępowaniach głównych dotyczą świadczenia przewidzianego przez uregulowanie krajowe wynikające z wykonywania wyłącznych kompetencji państw członkowskich. Rozpatrywany w postępowaniu głównym „dochód z tytułu obywatelstwa” nie jest środkiem ochrony socjalnej lub pomocy społecznej, którego celem jest jedynie zapewnienie zainteresowanym osobom określonego poziomu dochodów, lecz stanowi złożony środek mający przede wszystkim na celu wspieranie integracji społecznej i reintegracji zainteresowanych osób na rynku pracy.

26

W tym względzie należy stwierdzić, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczą wykładni prawa Unii, a w szczególności art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, co w sposób oczywisty należy do właściwości Trybunału [zob. podobnie wyrok z dnia 22 marca 2022 r., Prokurator Generalny (Izba Dyscyplinarna Sądu Najwyższego – Powołanie), C‑508/19, EU:C:2022:201, pkt 57 i przytoczone tam orzecznictwo].

27

Ponadto w zakresie, w jakim rząd włoski zmierza w swoim argumencie do zakwestionowania tego, że rozpatrywany w postępowaniu głównym „dochód z tytułu obywatelstwa” jest objęty zakresem stosowania art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, należy stwierdzić, że – jak sam rząd ten zauważył na rozprawie przed Trybunałem – argument ten nie może podważyć właściwości Trybunału do udzielenia odpowiedzi na zadane pytania, lecz należy go ocenić w ramach badania tych pytań co do istoty (zob. podobnie wyrok z dnia 24 kwietnia 2012 r., Kamberaj,C‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 76).

28

Należy jednak stwierdzić, że sąd odsyłający wymienia w swoich pytaniach również art. 30 i 31 Europejskiej karty społecznej. Tymczasem, o ile zgodnie z wyjaśnieniami dotyczącymi Karty praw podstawowych (Dz.U. 2007, C 303, s. 17) jej art. 34 ust. 3 wzoruje się na art. 30 i 31 zrewidowanej Europejskiej karty społecznej, o tyle z utrwalonego orzecznictwa wynika, że Trybunał nie jest właściwy do dokonywania wykładni tej ostatniej karty (zob. podobnie wyrok z dnia 6 października 2021 r., Consorzio Italian Management i Catania Multiservizi, C‑561/19, EU:C:2021:799, pkt 70 i przytoczone tam orzecznictwo).

29

Wynika z tego, że Trybunał jest właściwy do orzekania w przedmiocie wniosków o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, z wyjątkiem przypadków, gdy odnoszą się one do postanowień Europejskiej karty społecznej.

30

Na wstępie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach ustanowionej w art. 267 TFUE procedury współpracy między sądami krajowymi a Trybunałem do tego ostatniego należy udzielenie sądowi krajowemu użytecznej odpowiedzi, która umożliwi mu rozstrzygnięcie zawisłego przed nim sporu. Mając to na uwadze, Trybunał powinien w razie potrzeby przeformułować przedłożone mu pytania, wyprowadzając z ogółu informacji przedstawionych przez sąd krajowy, a w szczególności z uzasadnienia postanowienia odsyłającego, elementów prawa Unii, które wymagają wykładni w świetle przedmiotu sporu [zob. podobnie wyrok z dnia 29 lutego 2024 r., Eesti Vabariik (Põllumajanduse Registrite ja Informatsiooni Amet),C‑437/22, EU:C:2024:176, pkt 41 i przytoczone tam orzecznictwo).

31

W tym względzie należy zauważyć, że wnioski o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym odnoszą się do kilku kategorii osób, które zdaniem sądu odsyłającego mogą znaleźć się w niekorzystnej sytuacji ze względu na przepisy krajowe będące przedmiotem postępowań głównych, a mianowicie obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi, niektórych obywateli krajowych, obywateli Unii oraz obywateli państw trzecich korzystających z ochrony międzynarodowej. Wnioski te nie precyzują jednak, do której kategorii należą osoby, których dotyczą postępowania główne.

32

Jednakże, jak wskazano w pkt 23 niniejszego wyroku, w odpowiedziach na wezwanie Trybunału do udzielenia wyjaśnień sąd ten wskazał, że osoby, których dotyczą postępowania główne, są obywatelami państw trzecich będącymi rezydentami długoterminowymi we Włoszech. Ponadto w sprawie C‑112/22 sąd ten wyjaśnił, że przepisem, którego wykładnia jest użyteczna dla rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu, jest art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109. To właśnie ten przepis, interpretowany w świetle art. 34 Karty, ma bowiem zastosowanie do tej kategorii osób, nie zaś art. 18 i 45 TFUE, art. 7 ust. 2 rozporządzenia nr 492/2011 lub art. 29 dyrektywy 2011/95, które również zostały wymienione w przedstawionych pytaniach. Należy zatem pominąć te ostatnie przepisy, ponieważ nie mają one związku ze sporami w postępowaniach głównych.

33

W świetle powyższych rozważań należy zatem stwierdzić, że poprzez swoje pytania, które należy rozpatrzyć łącznie, sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 w świetle art. 34 Karty należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego, który uzależnia dostęp obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi do środka zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej od warunku, który dotyczy również obywateli tego państwa członkowskiego, polegającego na zamieszkiwaniu w tym państwie członkowskim przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, i który nakłada sankcję karną za wszelkie fałszywe oświadczenia dotyczące tego warunku zamieszkiwania.

34

Zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 rezydent długoterminowy korzysta z równego traktowania z obywatelami krajowymi pod względem zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, określonych przez prawo krajowe.

35

Po pierwsze, w zakresie, w jakim rząd włoski kwestionuje to, że „dochód z tytułu obywatelstwa”, będący przedmiotem postępowań głównych, jest objęty zakresem stosowania tego przepisu, należy przypomnieć, że w przypadku gdy przepis prawa Unii, taki jak art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, wyraźnie odsyła do ustawodawstwa krajowego, zadaniem Trybunału nie jest nadawanie tym pojęciom autonomicznej i jednolitej definicji zgodnie z prawem Unii. Takie odesłanie jest bowiem wyrazem woli prawodawcy Unii, by poszanować wciąż istniejące różnice między państwami członkowskimi w zakresie definicji i zakresu takich pojęć. Jednak ani brak autonomicznych i jednolitych, zgodnych z prawem Unii definicji pojęć z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, ani odesłanie do prawa krajowego zawarte w tym przepisie dotyczącym wskazanych pojęć nie oznaczają, że państwa członkowskie przy stosowaniu zasady równości traktowania przewidzianej w rzeczonym przepisie mogą osłabiać skuteczność (effet utile) dyrektywy 2003/109 (wyroki: z dnia 24 kwietnia 2012 r., KamberajC‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 77, 78; z dnia 28 października 2021 r., ASGI i in., C‑462/20, EU:C:2021:894, pkt 31).

36

Ponadto art. 51 ust. 1 Karty przewiduje, że jej postanowienia znajdują zastosowanie do państw członkowskich w zakresie, w jakim stosują one prawo Unii. Podobnie z motywu 3 dyrektywy 2003/109 wynika, że szanuje ona prawa podstawowe oraz przestrzega zasad uznanych w szczególności w Karcie.

37

W konsekwencji państwa członkowskie przy określaniu – zdefiniowanych w prawie krajowym i podlegających zasadzie równości traktowania z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 – środków z zakresu zabezpieczenia społecznego pomocy społecznej i ochrony socjalnej powinny szanować prawa i przestrzegać zasad ustanowionych w Karcie, w szczególności w jej art. 34. Zgodnie z art. 34 ust. 3 Karty w celu zwalczania wykluczenia społecznego i ubóstwa Unia – a zatem i państwa członkowskie, gdy wdrażają jej prawo – „uznaje i szanuje prawo do pomocy społecznej i mieszkaniowej dla zapewnienia, zgodnie z zasadami ustanowionymi w prawie Unii oraz ustawodawstwach i praktykach krajowych, godnej egzystencji wszystkim osobom pozbawionym wystarczających środków” (wyrok z dnia 24 kwietnia 2012 r., Kamberaj,C‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 80).

38

Ponieważ zarówno art. 34 Karty, jak i art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 odsyłają do prawa krajowego, do sądu odsyłającego należy ustalenie, czy będący przedmiotem postępowań głównych „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi świadczenie socjalne objęte przepisami wspomnianej dyrektywy (zob. podobnie wyroki: z dnia 24 kwietnia 2012 r., KamberajC‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 81; a także z dnia 28 października 2021 r., ASGI i in., C‑462/20, EU:C:2021:894, pkt 32).

39

Tymczasem, jak wskazano w pkt 18 niniejszego wyroku, sąd ten stwierdza we wnioskach o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi świadczenie z zakresu pomocy społecznej mające na celu zapewnienie minimum egzystencji, należące do jednej z trzech kategorii, o których mowa w art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, a mianowicie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, zdefiniowanych przez prawo krajowe.

40

Prawdą jest, że rząd włoski kwestionuje to stwierdzenie sądu odsyłającego. Należy jednak przypomnieć w tym względzie, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunał powinien uwzględnić, w ramach podziału kompetencji pomiędzy sądami Unii a sądami krajowymi, kontekst faktyczny i prawny, w który wpisują się pytania prejudycjalne, tak jak ów kontekst został określony w postanowieniu odsyłającym. W związku z tym, niezależnie od zastrzeżeń rządu państwa członkowskiego w odniesieniu do wykładni prawa krajowego przyjętej przez sąd odsyłający, badanie pytań prejudycjalnych należy przeprowadzić na podstawie tej wykładni, a jej prawidłowość nie podlega kontroli Trybunału (zob. podobnie wyroki: z dnia 21 czerwca 2016 r., New Valmar,C‑15/15, EU:C:2016:464, pkt 25; a także z dnia 21 grudnia 2023 r., Cofidis,C‑340/22, EU:C:2023:1019, pkt 31).

41

W ramach niniejszych spraw Trybunał powinien zatem oprzeć się na założeniu, że „dochód z tytułu obywatelstwa” będący przedmiotem postępowań głównych stanowi środek objęty zakresem stosowania art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 interpretowanego w świetle art. 34 Karty.

42

Ponadto, o ile zgodnie z art. 11 ust. 4 dyrektywy 2003/109 państwa członkowskie mogą ograniczyć równe traktowanie w zakresie pomocy społecznej i ochrony socjalnej do świadczeń podstawowych, o tyle sąd odsyłający stwierdza we wnioskach o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że ten przepis, który podlega ścisłej wykładni, nie ma zastosowania w niniejszej sprawie. Po pierwsze bowiem, włoskie organy właściwe do wdrożenia tej dyrektywy nie wskazały jasno, że zamierzają powołać się na odstępstwo przewidziane w rzeczonym przepisie. Po drugie, „dochód z tytułu obywatelstwa” stanowi właśnie takie „świadczenie podstawowe” w rozumieniu tego samego przepisu. Pojęcie to oznacza świadczenia, które przyczyniają się do zaspokojenia przez jednostkę elementarnych potrzeb, takich jak wyżywienie, mieszkanie lub zdrowie (zob. podobnie wyrok z dnia 24 kwietnia 2012 r., Kamberaj,C‑571/10, EU:C:2012:233, pkt 86–92).

43

Po drugie, należy przypomnieć, że system wprowadzony przez dyrektywę 2003/109 wyraźnie wskazuje, iż uzyskanie statusu rezydenta długoterminowego podlega szczególnej procedurze, a także obowiązkowi spełnienia warunków określonych w rozdziale II rzeczonej dyrektywy.

44

Artykuł 4 ust. 1 dyrektywy 2003/109 przewiduje, że państwa członkowskie przyznają status rezydenta długoterminowego obywatelom państw trzecich, którzy zamieszkiwali legalnie i nieprzerwanie na ich terytorium przez okres pięciu lat, bezpośrednio poprzedzający złożenie właściwego wniosku. Artykuł 5 tej dyrektywy uzależnia uzyskanie tego statusu od przedstawienia przez obywatela państwa trzeciego występującego z takim wnioskiem dowodu, że posiada on wystarczające dochody oraz ubezpieczenie zdrowotne. Wreszcie, art. 7 dyrektywy określa wymogi proceduralne, jakie należy spełnić w celu uzyskania tego statusu.

45

Ponadto z motywów 2, 4, 6 i 12 dyrektywy 2003/109 wynika, że dąży ona do zagwarantowania integracji obywateli państw trzecich będących legalnymi rezydentami długoterminowymi w państwach członkowskich i w tym celu do zbliżenia praw tych obywateli do praw, które przysługują obywatelom Unii, w szczególności poprzez wprowadzenie równego traktowania z tymi ostatnimi w szerokim zakresie spraw gospodarczych i społecznych. I tak, status rezydenta długoterminowego pozwala osobie, której przysługuje, korzystać z równego traktowania w dziedzinach określonych w art. 11 tej dyrektywy na warunkach przewidzianych w tym przepisie [wyrok z dnia 25 listopada 2020 r., Istituto Nazionale della Previdenza Sociale (Świadczenia rodzinne dla rezydentów długoterminowych), C‑303/19, EU:C:2020:958, pkt 28 i przytoczone tam orzecznictwo].

46

Jak zauważył rzecznik generalny w pkt 35 opinii, taki status odpowiada najwyższemu poziomowi integracji obywateli państw trzecich i uzasadnia zagwarantowanie im równego traktowania z obywatelami przyjmującego państwa członkowskiego, w szczególności w zakresie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej.

47

Po trzecie, co się tyczy kwestii, czy warunek zamieszkiwania we Włoszech przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, wymagany na mocy art. 2 ust. 1 lit. a) pkt 2 dekretu z mocą ustawy nr 4/2019 w celu uzyskania dostępu do „dochodu z tytułu obywatelstwa”, jest zgodny z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 w świetle art. 34 Karty, sąd odsyłający podkreśla, że ten warunek zamieszkiwania ma zastosowanie w identyczny sposób zarówno do obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi, jak i do obywateli włoskich. Jednakże sąd ten zauważa w istocie, że wspomniany warunek stawia obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi w mniej korzystnej sytuacji w porównaniu z obywatelami włoskimi, którzy zamieszkują we Włoszech i nie opuścili terytorium tego państwa członkowskiego w celu dłuższego zamieszkiwania za granicą.

48

Tymczasem, jak zauważył w istocie rzecznik generalny w pkt 50 opinii, zasada równego traktowania wskazana w art. 11 dyrektywy 2003/109 zabrania nie tylko jawnej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową, lecz również wszelkich ukrytych form dyskryminacji, które przez zastosowanie innych kryteriów rozróżniających powodują de facto ten sam skutek.

49

W związku z tym w pierwszej kolejności należy zbadać, czy warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, prowadzi do odmiennego traktowania, które stanowi pośrednią dyskryminację obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi w stosunku do obywateli danego państwa członkowskiego.

50

W tym względzie należy zauważyć, że taki warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, dotyczy głównie obcokrajowców, wśród których znajdują się w szczególności obywatele państw trzecich.

51

Sąd odsyłający wskazuje ponadto, że warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, wpływa również na interesy obywateli włoskich powracających do Włoch po okresie zamieszkiwania w innym państwie członkowskim. W tym kontekście bez znaczenia pozostaje jednak to, że sporny w postępowaniach głównych przepis jest w danym przypadku niekorzystny zarówno dla obywateli tego państwa, którzy nie są w stanie spełnić takiego kryterium, jak i dla obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi. Przepis można bowiem zakwalifikować jako pośrednio dyskryminujący, nawet jeśli nie jest konieczne, by skutkował on uprzywilejowaniem wszystkich obywateli danego państwa lub stawianiem w niekorzystnym położeniu jedynie obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi, z wyłączeniem własnych obywateli (zob. analogicznie wyrok z dnia 20 czerwca 2013 r., Giersch i in., C‑20/12, EU:C:2013:411, pkt 45).

52

W związku z tym różnica w traktowaniu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli krajowych wynikająca z faktu, że przepis krajowy przewiduje warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, stanowi dyskryminację pośrednią.

53

W drugiej kolejności należy zauważyć, że taka dyskryminacja jest co do zasady zakazana, chyba że jest obiektywnie uzasadniona. Aby była uzasadniona, powinna być ona właściwa do osiągnięcia uzasadnionego celu i nie może wykraczać poza to, co jest konieczne do jego osiągnięcia.

54

W tym względzie rząd włoski wskazuje w swoich uwagach na piśmie, że w zakresie, w jakim „dochód z tytułu obywatelstwa” jest korzyścią gospodarczą, której przyznanie jest uzależnione od uczestnictwa pełnoletnich członków danego gospodarstwa domowego w zindywidualizowanej ścieżce wsparcia na rzecz zatrudnienia i integracji społecznej na podstawie konkretnych umów, przyznanie tej korzyści wiąże się z bardzo złożonym pod względem administracyjnym włączeniem społecznym i zawodowym. Dlatego zdaniem tego rządu ustawodawca krajowy słusznie ograniczył dostęp do tego środka do obywateli państw trzecich zamieszkujących na stałe we Włoszech i dobrze z nimi zintegrowanych.

55

Należy jednak zauważyć, że art. 11 ust. 2 dyrektywy 2003/109 przewiduje w sposób wyczerpujący sytuacje, w których państwa członkowskie mogą odstąpić w zakresie zamieszkiwania od równego traktowania obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli danego państwa członkowskiego. Tym samym poza tymi sytuacjami odmienne traktowanie tych dwóch kategorii obywateli stanowi samo w sobie naruszenie art. 11 ust. 1 lit. d) tej dyrektywy [zob. podobnie wyrok z dnia 25 listopada 2020 r., Istituto Nazionale della Previdenza Sociale (Świadczenia rodzinne dla rezydentów długoterminowych), C‑303/19, EU:C:2020:958, pkt 23].

56

W szczególności odmiennego traktowania obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi i obywateli danego państwa członkowskiego nie można uzasadnić okolicznością, że znajdują się oni w odmiennej sytuacji ze względu na właściwe im więzi łączące ich z tym państwem. Takie uzasadnienie jest sprzeczne z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109, który nakłada obowiązek równego traktowania w dziedzinach zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej [wyrok z dnia 25 listopada 2020 r., Istituto Nazionale della Previdenza Sociale (Świadczenia rodzinne dla rezydentów długoterminowych), C‑303/19, EU:C:2020:958, pkt 34].

57

Jak bowiem wskazano w pkt 44 niniejszego wyroku, dyrektywa 2003/109 przewiduje w art. 4 ust. 1 warunek legalnego i nieprzerwanego zamieszkiwania na terytorium państwa członkowskiego przez okres pięciu lat dla przyznania obywatelowi państwa trzeciego statusu rezydenta długoterminowego przez to państwo członkowskie. Z przepisu tego w związku z motywem 6 tej dyrektywy wynika, że prawodawca Unii uznał, iż taki okres legalnego i nieprzerwanego zamieszkiwania przez pięć lat ma na celu wykazanie, że „związki danej osoby z tym państwem mają charakter trwały” i wobec tego należy taki okres uznać za wystarczający, aby osoba ta była uprawniona, po uzyskaniu statusu rezydenta długoterminowego, do równego traktowania z obywatelami wspomnianego państwa członkowskiego, w szczególności w zakresie zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej i ochrony socjalnej, zgodnie z art. 11 ust. 1 lit. d) wspomnianej dyrektywy.

58

W związku z tym państwo członkowskie nie może, nie naruszając tego ostatniego przepisu i realizowanego przez niego celu polegającego, jak wynika z motywu 12 tej dyrektywy, na zapewnieniu, żeby status rezydenta długoterminowego stanowił „rzeczywist[y] instrument[…] integracji rezydentów długoterminowych ze społeczeństwem, w którym żyją”, jednostronnie przedłużyć okres zamieszkiwania wymagany, aby taki rezydent długoterminowy mógł korzystać z prawa zagwarantowanego w art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109.

59

Z powyższego wynika, że warunek zamieszkiwania przez dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, taki jak rozpatrywany w postępowaniach głównych, jest sprzeczny z art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109.

60

Po czwarte wreszcie, co się tyczy kwestii zgodności z prawem Unii, a w szczególności z dyrektywą 2003/109, przepisu krajowego, który przewiduje nałożenie sankcji karnej na osoby ubiegające się o środki z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej w przypadku złożenia przez nie fałszywego oświadczenia w odniesieniu do warunków dostępu do takiego środka, należy przypomnieć, że z orzecznictwa Trybunału wynika, iż krajowy mechanizm ustanawiający sankcję nie jest zgodny z przepisami dyrektywy 2003/109, jeżeli jest ona nakładana w celu zapewnienia przestrzegania obowiązku, który sam nie jest zgodny z tymi przepisami [zob. podobnie wyrok z dnia 26 kwietnia 2022 r., Landespolizeidirektion Steiermark (Maksymalny okres kontroli granicznej na granicach wewnętrznych), C‑368/20 i C‑369/20, EU:C:2022:298, pkt 97 i przytoczone tam orzecznictwo].

61

Mając na uwadze całość powyższych rozważań, na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, że art. 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy 2003/109 w świetle art. 34 Karty należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego, który uzależnia dostęp obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi do środka z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej od warunku, który dotyczy również obywateli tego państwa członkowskiego, polegającego na zamieszkiwaniu w tym państwie członkowskim przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, i który nakłada sankcję karną za wszelkie fałszywe oświadczenia dotyczące tego warunku zamieszkiwania.

62

Dla stron w postępowaniach głównych niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniach głównych, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (wielka izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 11 ust. 1 lit. d) dyrektywy Rady 2003/109/WE z dnia 25 listopada 2003 r. dotyczącej statusu obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi w świetle art. 34 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej

należy interpretować w ten sposób, że:

stoi on na przeszkodzie przepisowi państwa członkowskiego, który uzależnia dostęp obywateli państw trzecich będących rezydentami długoterminowymi do środka z zakresu zabezpieczenia społecznego, pomocy społecznej lub ochrony socjalnej od warunku, który dotyczy również obywateli tego państwa członkowskiego, polegającego na zamieszkiwaniu w tym państwie członkowskim przez co najmniej dziesięć lat, a przez dwa ostatnie lata w sposób nieprzerwany, i który nakłada sankcję karną za wszelkie fałszywe oświadczenia dotyczące tego warunku zamieszkiwania.