1

W dniu 31 stycznia 2011 r., w związku z wydarzeniami politycznymi, które miały miejsce w Tunezji w grudniu 2010 r. i w styczniu 2011 r., Rada Unii Europejskiej przyjęła, na podstawie art. 29 TUE, decyzję 2011/72/WPZiB dotyczącą środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom w związku z sytuacją w Tunezji (Dz.U. 2011, L 28, s. 62).

2

W motywach 1 i 2 decyzji 2011/72 stwierdzono:

3

Artykuł 1 ust. 1 decyzji 2011/72 stanowi:

„Zamrożone zostają wszystkie środki finansowe i zasoby gospodarcze stanowiące własność lub będące w posiadaniu lub pod kontrolą wymienionych w załączniku osób odpowiedzialnych za sprzeniewierzenie tunezyjskich państwowych środków finansowych [środków publicznych] oraz osób fizycznych lub prawnych, lub podmiotów z nimi powiązanych”.

4

Artykuł 2 decyzji 2011/72 stanowi:

„1.   Rada, stanowiąc na wniosek państwa członkowskiego lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa, sporządza i zmienia wykaz znajdujący się w załączniku.

2.   Rada powiadamia o swojej decyzji i uzasadnieniu umieszczenia w wykazie daną osobę lub podmiot bezpośrednio – gdy adres jest znany – albo w drodze opublikowania ogłoszenia, umożliwiając danej osobie lub podmiotowi przedstawienie uwag.

3.   W przypadku gdy zostaną zgłoszone uwagi lub przedstawione istotne nowe dowody, Rada dokonuje przeglądu swojej decyzji i odpowiednio informuje daną osobę lub podmiot”.

5

Artykuł 3 ust. 1 decyzji 2011/72 stanowi:

„W załączniku wskazuje się powody umieszczenia w nim danych osób i podmiotów”.

6

Artykuł 5 decyzji 2011/72, w pierwotnym brzmieniu, stanowił:

„Niniejszą decyzję stosuje się przez okres 12 miesięcy. Niniejsza decyzja jest przedmiotem ciągłego przeglądu. Jest ona odpowiednio przedłużana lub zmieniana, jeżeli Rada uzna, że jej cele nie zostały osiągnięte”.

7

Wykaz załączony początkowo do decyzji 2011/72 wymieniał wyłącznie imię i nazwisko byłego prezydenta Republiki Tunezyjskiej, pełniącego funkcję w chwili zaistnienia zdarzeń, o których mowa w pkt 1 powyżej, oraz jego małżonki.

8

W dniu 4 lutego 2011 r., działając na podstawie art. 2 ust. 1 decyzji 2011/72 oraz art. 31 ust. 2 TUE, Rada przyjęła decyzję wykonawczą 2011/79/WPZiB w sprawie wykonania decyzji 2011/72 (Dz.U. 2011, L 31, s. 40). Zgodnie z art. 1 owej decyzji wykonawczej załącznik do decyzji 2011/72 został zastąpiony tekstem zawartym w załączniku do decyzji wykonawczej. Wspomniany załącznik zawierał imiona i nazwiska 48 osób fizycznych, w tym między innymi, w pozycjach pierwszej i drugiej, imiona i nazwiska dwóch osób wskazanych w pkt 7 powyżej oraz, w pozycji 47, imię i nazwisko skarżącego, Slima Bena Tijaniego Bena Haja Hamdy Bena Alego. Również w pozycji 47 tego załącznika znajdowały się „dane identyfikacyjne” dotyczące jego obywatelstwa tunezyjskiego, stanu cywilnego i miejsca zamieszkania w Tunezji, a także powody umieszczenia go w załączniku, o treści następującej:

„Osoba objęta śledztwem sądowym [postępowaniem przygotowawczym] prowadzonym przez władze [organy] tunezyjskie w sprawie nabycia nieruchomości i ruchomości, otwarcia rachunków bankowych i posiadania aktywów w wielu państwach jako część operacji prania pieniędzy”.

9

Na podstawie art. 215 ust. 2 TFUE i decyzji 2011/72 Rada przyjęła rozporządzenie (UE) nr 101/2011 z dnia 4 lutego 2011 r. w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją w Tunezji (Dz.U. 2011, L 31, s. 1). Rozporządzenie to powtarza w istocie przepisy decyzji 2011/72, a wykaz zawarty w jego załączniku I jest identyczny z wykazem załączonym do tej decyzji, zmienionej decyzją wykonawczą 2011/79.

10

Na podstawie art. 5 decyzji 2011/72 Rada wielokrotnie przedłużała wspomnianą decyzję na okres roku, przyjmując kolejno decyzję 2012/50/WPZiB z dnia 27 stycznia 2012 r. (Dz.U. 2012, L 27, s. 11), decyzję 2013/72/WPZiB z dnia 31 stycznia 2013 r. (Dz.U. 2013, L 32, s. 20), decyzję 2014/49/WPZiB z dnia 30 stycznia 2014 r. (Dz.U. 2014, L 28, s. 38), decyzję (WPZiB) 2015/157 z dnia 30 stycznia 2015 r. (Dz.U. 2015, L 26, s. 29), decyzję (WPZiB) 2016/119 z dnia 28 stycznia 2016 r. (Dz.U. 2016, L 23, s. 65), decyzję (WPZiB) 2017/153 z dnia 27 stycznia 2017 r. (Dz.U. 2017, L 23, s. 19), decyzję (WPZiB) 2018/141 z dnia 29 stycznia 2018 r. (Dz.U. 2018, L 25, s. 38), decyzję (WPZiB) 2019/135 z dnia 28 stycznia 2019 r. (Dz.U. 2019, L 25, s. 23) oraz decyzję (WPZiB) 2020/117 z dnia 27 stycznia 2020 r. (Dz.U. 2020, L 22, s. 31).

11

Umieszczenie nazwiska skarżącego w wykazie załączonym do decyzji 2011/72 (zwanym dalej „spornym wykazem”), a w konsekwencji w wykazie zawartym w załączniku I do rozporządzenia nr 101/2011, zostało utrzymane przy kolejnych przedłużeniach. Ponadto w decyzji 2016/119 uzupełniono dane identyfikacyjne skarżącego poprzez podanie obywatelstwa francuskiego i miejsca zamieszkania we Francji.

12

W następstwie wydania wyroków: z dnia 28 maja 2013 r., Trabelsi i in./Rada (T‑187/11, EU:T:2013:273), z dnia 28 maja 2013 r., Chiboub/Rada (T‑188/11, niepublikowanego, EU:T:2013:274), oraz z dnia 28 maja 2013 r., Al Matri/Rada (T‑200/11, niepublikowanego, EU:T:2013:275), uzasadnienie umieszczenia skarżącego w wykazie zostało zmienione decyzją 2014/49 w następujący sposób:

„Osoba, wobec której toczy się dochodzenie [postępowanie przygotowawcze] prowadzone przez władze [organy] tunezyjskie w związku ze współudziałem w sprzeniewierzeniu przez urzędnika państwowego środków publicznych, ze współudziałem w nadużyciu stanowiska przez urzędnika państwowego w celu zapewnienia osobie trzeciej nieuzasadnionych korzyści i spowodowania szkody dla administracji oraz ze współudziałem w wywieraniu nacisków na urzędnika państwowego w celu uzyskania bezpośrednio lub pośrednio korzyści dla osoby trzeciej”.

13

Uzasadnienie to zostało ponownie zmienione decyzją 2016/119 w następujący sposób:

„Osoba, wobec której toczy się dochodzenie [postępowanie przygotowawcze] prowadzone przez władze [organy] tunezyjskie w związku ze współudziałem w sprzeniewierzeniu przez urzędnika państwowego środków publicznych, ze współudziałem w nadużyciu stanowiska przez urzędnika państwowego w celu zapewnienia osobie trzeciej nieuzasadnionych korzyści i spowodowania szkody dla administracji oraz z wywieraniem nacisków na urzędnika państwowego w celu uzyskania bezpośrednio lub pośrednio korzyści dla osoby trzeciej”.

14

Decyzja 2020/117 zastąpiła załącznik do decyzji 2011/72 tekstem znajdującym się w jej załączniku, który zawiera część A, dotyczącą wykazu osób i podmiotów, o którym mowa w art. 1 decyzji 2011/72, oraz część B, zatytułowaną „Praw[o] do obrony i do skutecznej ochrony sądowej na mocy prawa tunezyjskiego”. W części A nowego załącznika ponownie zmodyfikowano uzasadnienie umieszczenia skarżącego w wykazie, w sposób następujący: „Osoba podlegająca wszczętemu przez władze tunezyjskie postępowaniu sądowemu lub procesowi odzyskiwania mienia w następstwie prawomocnego orzeczenia sądowego w związku ze współudziałem w sprzeniewierzeniu przez urzędnika państwowego środków publicznych, ze współudziałem w nadużyciu stanowiska przez urzędnika państwowego w celu zapewnienia osobie trzeciej nieuzasadnionych korzyści i spowodowania szkody dla administracji oraz z wywieraniem nacisków na urzędnika państwowego w celu uzyskania bezpośrednio lub pośrednio korzyści dla osoby trzeciej”. W części B załącznika wskazano odnośnie do skarżącego, co następuje:

„Nadal toczy się dochodzenie lub proces w sprawie sprzeniewierzenia środków publicznych lub mienia publicznego. Zdaniem Rady nic nie wskazuje na to, że naruszono prawa Slima Bena Tijaniego Bena Haja Hamdy Bena Alego do obrony i do skutecznej ochrony sądowej”.

15

Takie same zmiany jak te, o których mowa w pkt 11–14 powyżej, wprowadzono w załączniku I do rozporządzenia nr 101/2011.

16

Pismem złożonym w sekretariacie Sądu w dniu 5 marca 2018 r. skarżący złożył wniosek o przyznanie pomocy prawnej. Rada przedstawiła swoje uwagi w dniu 26 kwietnia 2018 r. Postanowieniami, odpowiednio, z dnia 14 września 2018 r. i z dnia 3 maja 2019 r. prezes piątej izby Sądu, po pierwsze, uwzględnił ten wniosek, a po drugie, wyznaczył adwokata.

17

W dniu 24 czerwca 2019 r. skarżący wniósł niniejszą skargę, a także wniosek o rozpoznanie sprawy przez Sąd w trybie przyspieszonym na podstawie art. 151 regulaminu postępowania przed Sądem. Sąd oddalił ten wniosek postanowieniem z dnia 18 lipca 2019 r.

18

W dniu 10 września 2019 r. Rada złożyła odpowiedź na skargę.

19

Ze względu na zmianę składu izb Sądu, zgodnie z art. 27 § 5 regulaminu postępowania, postanowieniem z dnia 16 października 2019 r. sprawa została przydzielona dziewiątej izbie.

20

W dniach, odpowiednio, 24 października i 6 grudnia 2019 r. złożono replikę i duplikę.

21

W dniu 13 grudnia 2019 r., w ramach środka organizacji postępowania, Sąd wezwał strony do zajęcia stanowiska w przedmiocie ewentualnych konsekwencji dla niniejszej sprawy wyroków: z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031, pkt 29, 30), z dnia 11 lipca 2019 r., Azarov/Rada (C‑416/18 P, niepublikowanego, EU:C:2019:602, pkt 30, 31), a także postanowienia z dnia 22 października 2019 r., Azarov/Rada (C‑58/19 P, niepublikowanego, EU:C:2019:890, pkt 30,31, 44), a w szczególności wskazania w świetle tych wyroków i tego postanowienia, czy i w jakim stopniu decyzje 2018/141 i 2019/135 spełniają obowiązek uzasadnienia. Skarżący i Rada złożyli odpowiedzi na piśmie, odpowiednio, w dniach 27 grudnia 2019 r. i 16 stycznia 2020 r.

22

Na wniosek dziewiątej izby Sąd – na podstawie art. 28 regulaminu postępowania – w dniu 7 lutego 2020 r. postanowił przekazać sprawę składowi powiększonemu.

23

W drodze środka organizacji postępowania z dnia 28 lutego 2020 r. Sąd wezwał skarżącego do udzielenia na piśmie odpowiedzi na pytanie, a Radę do przedstawienia określonych dokumentów uzupełniających. Strony odpowiedziały na te żądania odpowiednio w dniach 9 marca i 16 marca 2020 r. Ponadto Sąd wezwał strony do zajęcia na rozprawie stanowiska w kwestii, czy zawieszenie biegu terminów do wniesienia skargi, wynikające z wniosku skarżącego o przyznanie pomocy prawnej, ma zastosowanie do decyzji 2019/135.

24

Rozprawa odbyła się w dniu 22 czerwca 2020 r. Na podstawie art. 85 § 3 regulaminu postępowania Rada wniosła o umożliwienie jej przedstawienia dokumentów dotyczących doręczenia decyzji 2019/135.

25

W dniu 24 czerwca 2020 r. skarżący złożył pismo dostosowujące, mające na celu rozszerzenie żądań i zarzutów skargi na decyzję 2020/117 w zakresie, w jakim akt ten go dotyczy.

26

W dniu 25 czerwca 2020 r. Rada złożyła dokumenty dotyczące doręczenia decyzji 2019/135. Skarżący przedstawił uwagi dotyczące tych dokumentów w dniu 8 lipca 2020 r.

27

W dniu 24 lipca 2020 r. Rada przedstawiła uwagi dotyczące pisma dostosowującego.

28

W dniu 3 sierpnia 2020 r. zamknięto ustny etap postępowania.

29

Skarżący wnosi do Sądu o:

30

Rada wnosi do Sądu o:

31

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem kwestia, czy skarga została wniesiona po terminie przewidzianym w art. 263 akapit szósty TFUE, stanowi bezwzględną przeszkodę procesową, którą Sąd powinien zbadać z urzędu (zob. postanowienie z dnia 25 listopada 2008 r., S.A.BA.R./Komisja, C‑501/07 P, niepublikowane, EU:C:2008:652, pkt 19 i przytoczone tam orzecznictwo).

32

Zgodnie z art. 147 § 7 regulaminu postępowania złożenie wniosku o przyznanie pomocy prawnej powoduje zawieszenie w odniesieniu do wnioskodawcy biegu terminu na wniesienie skargi do dnia doręczenia postanowienia rozstrzygającego w przedmiocie tego wniosku lub, w przypadkach wskazanych w art. 148 § 6 tego regulaminu, postanowienia o wyznaczeniu adwokata lub radcy prawnego, który będzie reprezentował wnioskodawcę. Zgodnie z tymże art. 148 § 6 – bez uszczerbku dla jego § 4, który przewiduje, że w postanowieniu przyznającym pomoc prawną można wyznaczyć adwokata, jeżeli wnioskodawca we wniosku o przyznanie pomocy prawnej wskazał adwokata, a ten wyraził zgodę na jego reprezentowanie przed Sądem – adwokata reprezentującego wnioskodawcę wyznacza się w drodze postanowienia z uwzględnieniem sugestii zainteresowanego lub z uwzględnieniem sugestii przekazanych przez właściwy organ krajowy, w zależności od przypadku.

33

W niniejszej sprawie należy stwierdzić, że złożony przez skarżącego w dniu 5 marca 2018 r. wniosek o przyznanie pomocy prawnej dotyczył jedynie decyzji 2018/141. W tym dniu obowiązywała bowiem ta właśnie decyzja, zaś decyzja 2019/135, która ją zastąpiła, została przyjęta dopiero w dniu 28 stycznia 2019 r. i weszła w życie, zgodnie z jej art. 2, dopiero w dniu 30 stycznia 2019 r. Tymczasem w niniejszej skardze, złożonej w dniu 24 czerwca 2019 r., skarżący wnosi o stwierdzenie nieważności obu tych decyzji.

34

Powstaje zatem pytanie, czy przy ocenie dochowania terminu do wniesienia skargi należy uwzględnić zawieszenie biegu tego terminu z powodu złożenia wniosku o przyznanie pomocy prawnej nie tylko w odniesieniu do decyzji 2018/141, lecz również w odniesieniu do decyzji 2019/135. Ponieważ strony same nie poruszyły tej kwestii w trakcie procedury pisemnej, Sąd wezwał je do zajęcia stanowiska w tej kwestii podczas rozprawy.

35

Na rozprawie skarżący podniósł, że wniosek o przyznanie pomocy prawnej zawiesza bieg terminu do wniesienia skargi na decyzję 2019/135. Podniósł on bowiem, po pierwsze, że między decyzją 2018/141 a tą kolejną decyzją istnieje tożsamość przedmiotu, stron i uzasadnienia. Po drugie, jego zdaniem zarzuty podniesione przeciwko tym dwóm decyzjom są również identyczne, w związku z czym – wnosząc o stwierdzenie nieważności drugiej z nich – dokonał on jedynie dostosowania swojej skargi wniesionej początkowo przeciwko pierwszej z nich. Po trzecie, w świetle zasady skutecznej ochrony sądowej dostęp skarżącego do sądu Unii Europejskiej nie powinien być obwarowany nadmiernymi wymogami proceduralnymi, w szczególności w świetle jego sytuacji beneficjenta pomocy prawnej i długiego czasu trwania postępowania dotyczącego tej pomocy.

36

Ze swej strony Rada podniosła, że ponieważ wniosek o przyznanie pomocy prawnej nie dotyczył decyzji 2019/135, nie może on skutkować zawieszeniem biegu terminów do wniesienia skargi w odniesieniu do spornej decyzji. Powołuje się w tym względzie na wyrok z dnia 18 czerwca 2015 r., Ipatau/Rada (C‑535/14 P, EU:C:2015:407), w szczególności na pkt 15–18. Ponadto instytucja ta stwierdziła, że posiada dokumenty potwierdzające, iż decyzja 2019/135 została doręczona skarżącemu w dniu 4 lutego 2019 r., w związku z czym skarga została wniesiona po terminie, i zwróciła się do Sądu o wyrażenie zgody na przedstawienie tych dowodów na podstawie art. 85 § 3 regulaminu postępowania. Dodała, że w świetle orzecznictwa stosowanie terminów do wniesienia skargi ma charakter ścisły. Rada podkreśliła, że skarżący jest zaznajomiony z mechanizmem przedłużania środków ograniczających i miał możliwość złożenia nowego wniosku o przyznanie pomocy prawnej lub zwięzłego wskazania we wniosku przez niego złożonym, że zamierza również zakwestionować późniejsze przedłużenie decyzji wskazanej w tym wniosku. W związku z tym jej zdaniem w niniejszym przypadku nie wystąpiło działanie siły wyższej. Ponadto w dniu 25 czerwca 2020 r. instytucja ta złożyła na podstawie art. 85 § 3 tego regulaminu dokumenty odnoszące się do daty doręczenia skarżącemu decyzji 2019/135.

37

Co się tyczy dokumentów złożonych przez Radę, należy przypomnieć, że zgodnie z art. 85 § 3 regulaminu postępowania w wyjątkowych przypadkach strony główne mogą przedstawiać nowe dowody lub wnioski dowodowe przed zamknięciem ustnego etapu postępowania lub przed podjęciem przez Sąd decyzji o rozstrzygnięciu sprawy z pominięciem ustnego etapu postępowania, o ile opóźnienie w ich złożeniu jest uzasadnione.

38

W niniejszej sprawie należy zauważyć, że rozpatrywane dokumenty służą wyjaśnieniu Sądowi kwestii zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi w odniesieniu do decyzji 2019/135, w następstwie wezwania przez niego stron do omówienia tego zagadnienia podczas rozprawy. Z powyższego wynika, że opóźnienie w złożeniu tych dokumentów należy uznać za uzasadnione (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 24 października 2018 r., Epsilon International/Komisja, T‑477/16, niepublikowany, EU:T:2018:714, pkt 57).

39

W niniejszym przypadku dokumenty te zawierają, po pierwsze, wyciąg z historii poczty elektronicznej, wskazujący doręczenie tego pisma skarżącemu w dniu 4 lutego 2019 r., a po drugie, potwierdzenie odbioru pisma wysłanego przez Radę do skarżącego w dniu 30 stycznia 2019 r., które dotarło do miejsca przeznaczenia w dniu 5 lutego tego samego roku. W tym względzie skarżący kwestionuje fakt przedstawienia przez Radę dowodu doręczenia decyzji 2019/135 na tej podstawie, że potwierdzenie odbioru wskazuje adres, który nie był jego adresem. Należy jednak zauważyć, że o ile prawdą jest, iż w tym drugim dokumencie mowa jest o adresie, który nie jest adresem wskazanym przez skarżącego w skardze – przy czym zaznaczono zresztą pole odnoszące się do wzmianki „adresat nieznany pod tym adresem” – o tyle skarżący nie kwestionuje danych zawartych w pierwszym dokumencie, który wyraźnie odnosi się do adresu wskazanego przez niego w skardze i wskazuje doręczenie w dniu 4 lutego 2019 r. Należy zatem uznać, że skarżący zapoznał się z pismem Rady w tym właśnie dniu.

40

Co się tyczy kwestii, czy wniosek skarżącego o przyznanie pomocy prawnej mógł mieć zastosowanie do skargi na decyzję 2019/135 i skutkować wstrzymaniem biegu terminów w tym względzie, w pierwszej kolejności należy przypomnieć, że art. 147 § 4 regulaminu postępowania przewiduje, że jeżeli wniosek o pomoc prawną składany jest przed wniesieniem skargi, we wniosku należy zwięźle przedstawić przedmiot skargi, stan faktyczny sprawy i argumentację powoływaną na poparcie skargi.

41

Z brzmienia art. 147 § 4 regulaminu postępowania, a w szczególności z wyrażenia „przedmiot skargi”, należy wywieść, że w niniejszej sprawie do skarżącego należało wskazanie aktu, o którego stwierdzenie nieważności zamierzał wnieść w ramach swojej przyszłej skargi. Jednakże wspomniany akt musiał już zostać wydany, ponieważ zgodnie z utrwalonym orzecznictwem do Sądu można skutecznie wnieść jedynie skargę o stwierdzenie nieważności istniejącego aktu niekorzystnego, przy czym Sąd nie może dokonywać spekulacyjnej kontroli zgodności z prawem aktów hipotetycznych, które jeszcze nie zostały wydane (zob. wyrok z dnia 5 października 2017 r., Ben Ali/Rada, T‑149/15, niepublikowany, EU:T:2017:693, pkt 59 i przytoczone tam orzecznictwo). W konsekwencji zgodnie z art. 146 § 2 wspomnianego regulaminu wniosek o przyznanie pomocy prawnej wskazujący, jako przedmiot skargi, taki hipotetyczny akt może zostać jedynie oddalony, ponieważ skarga ta wydaje się oczywiście niedopuszczalna.

42

Tym bardziej jest tak w niniejszym przypadku, ponieważ, jak wynika z art. 5 decyzji 2011/72 w jej pierwotnym brzmieniu (zob. pkt 6 powyżej), Rada bada co 12 miesięcy, czy należy przedłużyć lub zmienić tę decyzję, czy też nie. W konsekwencji w dniu, w którym skarżący złożył wniosek o przyznanie pomocy prawnej, nic nie pozwalało przypuszczać, że po wydaniu decyzji 2018/141 zostanie wydana nowa decyzja przedłużająca obowiązywanie decyzji 2011/72 na kolejny rok. Nie można mu zatem zarzucać, że we wniosku o przyznanie pomocy prawnej nie wspomniał z wyprzedzeniem o tej nowej decyzji.

43

Natomiast art. 147 § 4 regulaminu postępowania nie może wykluczać możliwości dostosowania skargi przez skarżącego na podstawie art. 86 § 1 tego regulaminu, w przypadku gdy decyzję stanowiącą „przedmiot skargi” zastąpiła lub zmieniła inna decyzja mająca ten sam przedmiot.

44

Stąd wniosek, że chociaż w dniu, w którym skarżący złożył wniosek o przyznanie pomocy prawnej, siłą rzeczy nie był w stanie wskazać decyzji zastępującej lub zmieniającej decyzję 2018/141, która jeszcze nie istniała, okoliczność ta nie może stać na przeszkodzie temu, by po wniesieniu skargi na decyzję 2018/141 skarżący dostosował ją następnie w celu uwzględnienia wydania decyzji 2019/135. Jak bowiem skarżący wskazał na rozprawie, żądania skierowane przeciwko decyzjom 2018/141 i 2019/135 mają w istocie ten sam przedmiot, ponieważ dotyczą stwierdzenia nieważności umieszczenia nazwiska skarżącego w spornym wykazie, i opierają się na tych samych zarzutach. Ponadto takie dostosowanie skargi nie może prowadzić do powstania po stronie skarżącego obowiązku złożenia nowego wniosku o przyznanie pomocy prawnej, ponieważ zostało ono dokonane w drodze pisma dostosowującego złożonego zgodnie z art. 86 § 1 regulaminu postępowania w ramach skargi, w odniesieniu do której uzyskał on wspomnianą pomoc, a nie w ramach skargi odrębnej.

45

Niemniej w szczególnej sytuacji, jaka występuje w niniejszej sprawie, akt zastępujący lub zmieniający decyzję, o której mowa we wniosku o przyznanie pomocy prawnej, został przyjęty przed zakończeniem postępowania dotyczącego rozpatrywania tego wniosku i zanim skarżący mógł złożyć skargę wszczynającą postępowanie. W takiej zaś sytuacji skarżący, jak podniósł w istocie na rozprawie, nie miał innego wyboru niż „dostosowanie” przedmiotu pierwotnej skargi poprzez zapisanie w ramach samej skargi żądań mających na celu stwierdzenie nieważności zarówno decyzji 2018/141, jak i decyzji 2019/135.

46

W drugiej kolejności należy zauważyć, że przepisy regulaminu postępowania dotyczące pomocy prawnej należy interpretować w świetle art. 47 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (zwanej dalej „kartą”), który w akapicie trzecim wyraźnie przewiduje przyznanie takiej pomocy, w przypadku gdy jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości. W szczególności należy upewnić się, że wykładnia tych przepisów nie stanowi nieproporcjonalnego ograniczenia prawa dostępu do wymiaru sprawiedliwości, które narusza istotę tego prawa (zob. podobnie wyrok z dnia 22 grudnia 2010 r., DEB, C‑279/09, EU:C:2010:811, pkt 60).

47

W tym względzie, co prawda, terminy do wniesienia skargi należy stosować w sposób ścisły (zob. wyrok z dnia 13 grudnia 2016 r., Al-Ghabra/Komisja, T‑248/13, EU:T:2016:721, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo). Jednakże wykładnia przepisów art. 147 regulaminu postępowania, a w szczególności jego § 7, dotyczącego zawieszenia biegu tych terminów, nie powinna prowadzić do mniej korzystnego traktowania skarżącego w stosunku do innego beneficjenta pomocy prawnej, który mógłby, w szczególności, wnieść skargę na decyzję, o której mowa we wniosku o przyznanie pomocy prawnej, zanim zostałby przyjęty akt zastępujący lub zmieniający tę decyzję.

48

W trzeciej kolejności należy stwierdzić szczególny charakter okoliczności, w których skarżący złożył w dniu 24 czerwca 2019 r. skargę wszczynającą postępowanie.

49

Po pierwsze, jak wynika z dokumentów przedstawionych na poparcie wniosku skarżącego o przyznanie pomocy prawnej, skarżący otrzymał pismo Rady doręczające mu decyzję 2018/141 w dniu 10 lutego 2018 r. Wniosek ten złożył w dniu 5 marca 2018 r. Ponadto z treści tego wniosku wynika, że skarżący nie wyznaczył adwokata. Stąd wniosek, że zgodnie z art. 147 § 7 regulaminu postępowania bieg terminu do wniesienia skargi został wstrzymany od dnia 5 marca 2018 r. do dnia doręczenia postanowienia wyznaczającego adwokata reprezentującego wnioskodawcę, czyli – jak wynika z akt sprawy – do dnia 29 maja 2019 r. Zatem w dniu 24 czerwca 2019 r. skarga została złożona w odniesieniu do decyzji 2018/141 zgodnie z postanowieniami art. 263 akapit szósty TFUE i przepisami art. 60 rzeczonego regulaminu, czego zresztą Rada nie kwestionuje.

50

Po drugie, z ustaleń dokonanych w pkt 49 powyżej wynika, że w dniu, w którym skarżącemu doręczono decyzję 2019/135, czyli zgodnie z informacjami Rady w dniu 4 lutego 2019 r., bieg terminu do wniesienia skargi w odniesieniu do decyzji 2018/141 był wstrzymany. Ponadto należy zauważyć, że bieg tego terminu był nadal wstrzymany w dniu, w którym skarżący powinien był najpóźniej wnieść skargę na decyzję 2019/135, czyli w dniu 15 kwietnia 2019 r., przy założeniu, iż jego wniosek o przyznanie pomocy prawnej nie skutkował wstrzymaniem biegu wspomnianego terminu do wniesienia skargi w odniesieniu do tej drugiej decyzji. Stąd wniosek, że w takiej sytuacji skarżący nie miałby innego wyjścia niż złożenie drugiego wniosku o przyznanie pomocy prawnej dotyczącego tej drugiej decyzji, tak aby w przypadku jego skargi na tę decyzję bieg terminu do wniesienia skargi był również wstrzymany do czasu wyznaczenia adwokata.

51

Tymczasem, z jednej strony, jak wskazano w pkt 44 powyżej, z art. 147 § 4 w związku z art. 86 § 1 regulaminu postępowania wynika, że beneficjent pomocy prawnej nie może być zobowiązany do złożenia drugiego wniosku dotyczącego takiej pomocy w celu podważenia, w ramach pisma dostosowującego, aktu zastępującego lub zmieniającego akt wskazany pierwotnie w skardze. W konsekwencji Sąd nie może traktować skarżącego w sposób mniej korzystny, zobowiązując go do złożenia takiego drugiego wniosku. Decyzja 2019/135 stanowi bowiem akt zastępujący decyzję 2018/141, którego podważenie byłoby dopuszczalne w ramach takiego pisma dostosowującego, gdyby skarżący mógł wnieść skargę wszczynającą postępowanie przed przyjęciem tej nowej decyzji.

52

Z drugiej strony, jedynym celem drugiego wniosku o przyznanie pomocy prawnej byłoby umożliwienie zawieszenia biegu terminów do wniesienia skargi w odniesieniu do decyzji 2019/135. W chwili jej wydania skarżący był już bowiem beneficjentem pomocy prawnej i miał możliwość żądania stwierdzenia nieważności tej decyzji w ramach dostosowania skargi przeciwko decyzji 2018/141, w odniesieniu do której otrzymał tę pomoc. W tych okolicznościach obowiązek złożenia takiego drugiego wniosku stanowi zbędną formalność, pozbawioną związku z celem pomocy prawnej, którym jest, zgodnie z art. 146 regulaminu postępowania, zapewnienie osobom, które nie mogą ponieść kosztów postępowania przed Sądem, reprezentacji przed Sądem i w ten sposób dostępu do sądu Unii.

53

Po trzecie, należy zauważyć, że pomiędzy postanowieniem z dnia 14 września 2018 r. przyznającym skarżącemu pomoc prawną a postanowieniem z dnia 3 maja 2019 r. wskazującym adwokata upłynęło prawie osiem miesięcy, w którym to okresie skarżący nie był w stanie wnieść skargi, w odniesieniu do której złożył wniosek o przyznanie pomocy prawnej. Tymczasem z akt sprawy wynika, że w odniesieniu do przeważającej części tego okresu nie ponosi on odpowiedzialności za opóźnienie.

54

To bowiem po ogłoszeniu postanowienia z dnia 14 września 2018 r. skarżący poinformował Sąd, że nie jest w stanie wskazać adwokata w celu reprezentowania go i dopiero w dniu 14 listopada 2018 r. zwrócił się do Sądu o jego wyznaczenie. Jednakże zgodnie z art. 148 § 5 regulaminu postępowania w następstwie tego pisma sekretariat Sądu przekazał w dniu 28 listopada 2018 r. właściwemu organowi krajowemu kopię wniosku skarżącego o przyznanie pomocy prawnej i kopię ww. postanowienia, aby organ ten wyznaczył adwokata. Tymczasem organ krajowy odpowiedział sekretariatowi Sądu, wskazując nazwiska kilku adwokatów, którzy zgodzili się reprezentować skarżącego, dopiero w dniu 23 kwietnia 2019 r., czyli prawie pięć miesięcy po przekazaniu owych dokumentów. W tym względzie należy zauważyć, że decyzję 2019/135 wydano właśnie w tym ostatnim okresie o długości niemalże pięciu miesięcy i że również wtedy upłynąłby termin do wniesienia skargi na tę decyzję – gdyby jego bieg nie został zawieszony.

55

Stąd wniosek, że w braku zawieszenia biegu terminu do wniesienia skargi w odniesieniu do decyzji 2019/135 dopuszczalność żądań skarżącego skierowanych przeciwko tej decyzji zostałaby w niniejszej sprawie zakwestionowana ze względu na czas trwania postępowania w sprawie wyznaczenia adwokata, podczas gdy w przeważającej części nie można mu przypisać odpowiedzialności za upływ tego okresu. Tymczasem, jak wskazał w istocie skarżący na rozprawie, w świetle celu pomocy prawnej, ustanowionego w art. 47 akapit trzeci karty, nie można przyjąć, że terminy rozpatrywania wniosku skarżącego o przyznanie pomocy prawnej, rozpatrywane jako całość, skutkują pozbawieniem go dostępu do sądu Unii, a przynajmniej ograniczeniem tego dostępu, zważywszy, że zawieszenie biegu terminów do wniesienia skargi, o którym mowa w art. 147 § 7 regulaminu postępowania, ma właśnie na celu uniknięcie takiej sytuacji.

56

Niewątpliwie w dniu wniesienia skargi skarżący nadal miał interes prawny w żądaniu stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 (zob. podobnie wyrok z dnia 28 maja 2013 r., Abdulrahim/Rada i Komisja, C‑239/12 P, EU:C:2013:331, pkt 79, 80). Jednakże ze względu na to, że w tym dniu umieszczenie jego nazwiska w spornym wykazie było utrzymane na podstawie decyzji 2019/135, to właśnie ta ostatnia decyzja miała skutki dla jego sytuacji i wywierała istotny negatywny wpływ na jego wolności i prawa (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 71 i przytoczone tam orzecznictwo). W związku z tym niemożność zaatakowania tej decyzji w ramach skargi na decyzję 2018/141 sprawiła, że w dniu, w którym została ona wniesiona, użyteczność tej skargi istotnie się zmniejszyła.

57

W świetle szczególnych okoliczności niniejszej sprawy skarżący ma zatem podstawy, by twierdzić, że zawieszenie biegu terminów do wniesienia skargi przewidziane w art. 147 § 7 regulaminu postępowania ma zastosowanie do żądań skargi wszczynającej postępowanie skierowanych przeciwko decyzji 2019/135, ponieważ – jak wskazał na rozprawie – żądania skierowane przeciwko tej decyzji i żądania skierowane przeciwko decyzji 2018/141 mają w istocie ten sam przedmiot, a rozumiany łącznie czas rozpatrywania jego wniosku o przyznanie pomocy prawnej nie może skutkować nadmiernym ograniczeniem dostępu do sądu Unii. W rezultacie, ponieważ skarga została złożona w dniu 24 czerwca 2019 r. z zachowaniem terminów do wniesienia skargi w odniesieniu do decyzji 2018/141, zważywszy na zawieszenie biegu tych terminów od dnia 5 marca 2018 r. do dnia 29 maja 2019 r. (zob. pkt 49 powyżej), należy w konsekwencji uznać, że terminy te zostały również zachowane w odniesieniu do decyzji 2019/135. Żądania skierowane przeciwko obu tym decyzjom są zatem dopuszczalne.

58

Argumenty Rady nie mogą podważyć tego wniosku.

59

W pierwszej kolejności należy stwierdzić, że okoliczności sprawy zakończonej wyrokiem z dnia 18 czerwca 2015 r., Ipatau/Rada (C‑535/14 P, EU:C:2015:407), na który powołuje się Rada, różnią się od okoliczności niniejszej sprawy.

60

W tamtej sprawie wnoszący odwołanie twierdził bowiem, że Sąd naruszył jego prawo do skutecznej ochrony sądowej, ponieważ odrzucił jego skargę jako niedopuszczalną w zakresie, w jakim dotyczyła pisma Rady z dnia 14 listopada 2011 r. Trybunał stwierdził zaś, że Sąd nie naruszył prawa, stwierdzając, iż pisma tego nie wspomniano we wniosku skarżącego o przyznanie pomocy prawnej jako aktu, którego będzie dotyczyć skarga, a zatem stanowiącego część przedmiotu przewidzianej skargi. Tak więc, w odróżnieniu od decyzji 2019/135 w niniejszej sprawie, rozpatrywane pismo zostało wydane przed złożeniem wniosku o przyznanie pomocy prawnej i zostało w nim wspomniane przez skarżącego. Jednakże z przeprowadzonej przez Sąd analizy tego wniosku, sformułowanego w sposób jasny i precyzyjny, wynika, że wnoszący odwołanie nie wyraził zamiaru domagania się stwierdzenia nieważności tego pisma, lecz raczej aktów będących przedmiotem wniosku o ponowne rozpatrzenie, oddalonego w tym piśmie, oraz późniejszych aktów w nim wskazanych (zob. podobnie wyrok z dnia 18 czerwca 2015 r., Ipatau/Rada, C‑535/14 P, EU:C:2015:407, pkt 16–20).

61

W niniejszej sprawie natomiast skarżący siłą rzeczy nie mógł wypowiedzieć się co do zamiaru zaskarżenia decyzji 2019/135, która nie została jeszcze wydana, w związku z czym nie można było z góry wykluczyć rozszerzenia przedmiotu skargi. Wyrok przytoczony przez Radę nie jest zatem istotny.

62

W drugiej kolejności, w odniesieniu do argumentu Rady dotyczącego ścisłego stosowania terminów do wniesienia skargi, w pkt 47 powyżej stwierdzono, że zasada ta, która opiera się zresztą na względach pewności prawa i równości podmiotów prawa, nie może skutkować postawieniem skarżącego w sytuacji mniej korzystnej niż sytuacja beneficjenta pomocy prawnej, który byłby w stanie złożyć skargę na decyzję, o której mowa we wniosku o przyznanie pomocy prawnej, przed wydaniem aktu zastępującego lub zmieniającego tę decyzję i który w związku z tym byłby w stanie przedstawić żądania skierowane przeciwko tej decyzji w piśmie dostosowującym skargę.

63

W trzeciej kolejności, co się tyczy argumentów Rady, zgodnie z którymi skarżący znał mechanizm przedłużania stosowania środków ograniczających i miał możliwość złożenia nowego wniosku o przyznanie pomocy prawnej lub zwięzłego wskazania w przedstawionym przez niego piśmie, iż zamierzał również zakwestionować późniejsze przedłużenie tej decyzji, wystarczy przypomnieć, że ze względów wskazanych w pkt 41 i 42 powyżej skarżący nie mógł wskazać we wniosku o przyznanie pomocy prawnej zamiaru zaskarżenia nieprzyjętego jeszcze aktu, tym bardziej że w momencie składania wniosku nic nie pozwalało założyć, że przyjęcie takiego aktu będzie miało miejsce.

64

W czwartej kolejności, jeśli chodzi o argument Rady dotyczący braku działania siły wyższej, wystarczy przypomnieć, że orzecznictwo dotyczące pojęcia siły wyższej ma zastosowanie wyłącznie w odniesieniu do zupełnie wyjątkowych okoliczności, w których można odstąpić od terminów procesowych (zob. postanowienie z dnia 11 czerwca 2020 r., GMPO/Komisja, C‑575/19 P, niepublikowane, EU:C:2020:448, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). Tymczasem w niniejszej sprawie w pkt 57 powyżej stwierdzono, że przewidziane w art. 147 § 7 regulaminu postępowania zawieszenie biegu terminów do wniesienia skargi ma zastosowanie do żądań skargi skierowanych przeciwko decyzji 2019/135 i że w konsekwencji terminy te zostały zachowane. Wyżej wymienione orzecznictwo nie ma zatem zastosowania, wobec czego argument ten jest pozbawiony znaczenia.

65

Z powyższego wynika dopuszczalność skargi skierowanej przeciwko decyzji 2019/135.

66

Skarżący podnosi, że zgodnie z orzecznictwem jest uprawniony do złożenia pisma dostosowującego dotyczącego decyzji 2020/117, z odesłaniem do zarzutów i argumentów przedstawionych w ramach skargi. Twierdzi, że decyzji tej nie doręczono mu w całości wraz z określeniem środków zaskarżenia i terminów.

67

Rada twierdzi, że decyzja 2020/117 została doręczona skarżącemu w dniu 4 lutego 2020 r., o czym świadczy podpisane przez niego potwierdzenie odbioru, a w konsekwencji żądania skierowane przeciwko tej decyzji są oczywiście spóźnione. Następnie twierdzi, że powyższej analizy nie może podważyć zastosowanie zasady skutecznej ochrony sądowej. Wreszcie Rada podnosi, że zamiar przedłużenia przez nią stosowania środków ograniczających wobec skarżącego wynika w sposób wyraźny z jej pisma z dnia 28 stycznia 2020 r., w którym decyzję 2020/117 wyraźnie wskazano.

68

Na wstępie należy przypomnieć, że – jak stwierdzono już w pkt 47 i 56 powyżej – terminy do wniesienia skargi stosuje się w sposób ścisły, co odpowiada wymogowi pewności prawa oraz konieczności zapobieżenia jakiejkolwiek dyskryminacji lub arbitralnemu traktowaniu w ramach wymiaru sprawiedliwości.

69

Ponadto zgodnie z orzecznictwem termin do wniesienia skargi o stwierdzenie nieważności aktu nakładającego środki ograniczające zaczyna biec dopiero od dnia powiadomienia o tym akcie zainteresowanego, o ile jego adres jest znany, a nie od daty publikacji aktu, biorąc pod uwagę okoliczność, że akt ten jest zbliżony do szeregu decyzji indywidualnych (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 5 października 2017 r., Ben Ali/Rada, T‑149/15, niepublikowany, EU:T:2017:693, pkt 44, 47 i przytoczone tam orzecznictwo). Orzecznictwo to ma zastosowanie do pisma dostosowującego złożonego w odniesieniu do przedłużenia obowiązywania tych środków ograniczających po wydaniu aktu zaskarżonego w skardze (zob. podobnie wyrok z dnia 18 października 2016 r., Sina Bank/Rada, T‑418/14, EU:T:2016:619, pkt 51, 56, 57 i przytoczone tam orzecznictwo).

70

W niniejszej sprawie należy zauważyć, że w odróżnieniu od terminu do wniesienia skargi dotyczącego decyzji 2018/141 i 2019/135, w odniesieniu do terminu dotyczącego decyzji 2020/117 nie doszło do zawieszenia jego biegu w rezultacie złożenia wniosku o przyznanie pomocy prawnej. Należy zatem ustalić, po pierwsze, czy doręczenie skarżącemu tej ostatniej decyzji mogło spowodować rozpoczęcie biegu tego terminu, a po drugie, czy pismo dostosowujące złożono z zachowaniem tego terminu, który zgodnie z art. 263 akapit szósty TFUE i art. 60 regulaminu postępowania wygasł po upływie dwóch miesięcy i dziesięciu dni.

71

Co się tyczy kwestii, czy dokonane przez Radę doręczenie skarżącemu spowodowało rozpoczęcie biegu terminu do wniesienia skargi na decyzję 2020/117, z akt sprawy wynika, że pismo Rady z dnia 28 stycznia 2020 r. zostało przekazane skarżącemu w dniu 1 lutego 2020 r. Skarżący nie kwestionuje tego, że doręczenie to miało miejsce, lecz podważa raczej jego prawidłowość na tej podstawie, że decyzja nie została mu doręczona w całości, a pismo Rady, o którym mowa, nie zawierało informacji o środkach i terminach do wniesienia skargi.

72

Co się tyczy zastrzeżenia skarżącego, zgodnie z którym decyzji 2020/117 nie doręczono mu w całości, należy zauważyć, że – jak wskazuje Rada – jej pismo z dnia 28 stycznia 2020 r. wyraźnie informuje o wydaniu tej decyzji i utrzymaniu na jej podstawie środków ograniczających wobec skarżącego. Ponadto pismo to zawiera odesłania do Dziennika Urzędowego Unii Europejskiej i adresu internetowego, pod którym można się zapoznać z rzeczoną decyzją. Pismo to przedstawia ponadto powody, dla których Rada postanowiła utrzymać w mocy środki ograniczające wobec skarżącego. W konsekwencji, mimo że Rada nie przekazała jednocześnie z tym pismem kopii rozpatrywanej decyzji, to jednak przedstawiła wystarczająco dużo informacji, aby skarżący mógł zapoznać się z całą tą decyzją, a także z uzasadnieniem leżącym u jej podstaw. W konsekwencji, bez względu na brak przekazania rzeczonej kopii, nie można uznać, że decyzja ta nie została skutecznie doręczona skarżącemu. Okoliczność ta nie może zatem wstrzymać rozpoczęcia biegu terminu do wniesienia skargi na tę decyzję.

73

Co się tyczy zastrzeżenia skarżącego dotyczącego braku informacji na temat środków i terminów do wniesienia skargi, wystarczy wskazać, że niezależnie od kwestii, czy brak ten może mieć wpływ na prawidłowość doręczenia decyzji 2020/117, skarżący, który zresztą w dniu doręczenia tej decyzji był reprezentowany przez adwokata, nie mógł nie wiedzieć o środkach i terminach wniesienia skargi na tę decyzję, ponieważ wniósł już taką skargę do Sądu na wcześniejsze podobne decyzje. W konsekwencji taki brak nie może w żadnym razie być powodem uniemożliwiającym rozpoczęcie biegu terminu do wniesienia skargi i nie może prowadzić do powstania po stronie skarżącego usprawiedliwionego błędu w rozumieniu orzecznictwa, który mógłby uzasadniać odstępstwo od tych terminów (zob. podobnie i analogicznie postanowienie z dnia 10 grudnia 2015 r., NICO/Rada, C‑153/15 P, niepublikowane, EU:C:2015:811, pkt 55–61).

74

Należy dodać, że twierdzeń skarżącego dotyczących doręczenia przez Radę decyzji 2020/117 pod błędny adres, przedstawionych w ramach jego uwag z dnia 8 lipca 2020 r., nie można uwzględnić, ponieważ z dokumentów dostarczonych przez tę instytucję wynika, że doręczyła ona decyzję pod adres wskazany jako adres jego miejsca zamieszkania we wszystkich pismach procesowych złożonych przez niego w sekretariacie Sądu, w tym również we wspomnianych uwagach.

75

W konsekwencji należy uznać, że termin do wniesienia skargi na decyzję 2020/117 rozpoczął bieg w stosunku do skarżącego w dniu doręczenia przez Radę tej decyzji, co nastąpiło w dniu 1 lutego 2020 r.

76

Co się tyczy zachowania terminu do wniesienia skargi, należy zauważyć, że ów termin dwóch miesięcy i dziesięciu dni upłynął w dniu 13 kwietnia 2020 r. W konsekwencji złożenie w dniu 24 czerwca 2020 r. pisma dostosowującego skargę w celu objęcia nią decyzji 2020/117 jest spóźnione, a zatem żądania skierowane przeciwko tej decyzji są niedopuszczalne. Z powyższego wynika, że skargę należy odrzucić w zakresie, w jakim dotyczy ona rzeczonej decyzji.

77

Na poparcie żądania stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 skarżący podnosi formalnie trzy zarzuty. Zarzut pierwszy dotyczy naruszenia Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 31 października 2003 r. w Nowym Jorku. Zarzut drugi dotyczy „oczywistych” błędów w ocenie i składa się z trzech części, dotyczących, po pierwsze, naruszenia zasady proporcjonalności, po drugie, naruszenia prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez organy tunezyjskie, a po trzecie, nieprzeprowadzenia przez Radę dodatkowej weryfikacji. Zarzut trzeci dotyczy nadużycia władzy w zakresie, w jakim postępowanie karne, na którym opiera się pozostawienie nazwiska skarżącego w spornym wykazie, miało w rzeczywistości na celu uzasadnienie a posteriori konfiskaty jego majątku i aktywów w Tunezji.

78

Należy zacząć od zbadania zarzutu drugiego.

79

Na wstępie należy zauważyć, po pierwsze, że niniejszy zarzut, pomimo różnic w sposobie sformułowania go w skardze i replice, należy uznać w odniesieniu do jego części drugiej i trzeciej za oparty na błędzie w ocenie, a nie na oczywistym błędzie w ocenie. Przy ustalaniu przez Radę, czy dysponowała ona informacjami wystarczającymi do oceny przestrzegania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie i czy informacje te mogły wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do poszanowania tego prawa, instytucja ta nie miała bowiem żadnego zakresu uznania (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 215).

80

Po drugie, w ramach niniejszego zarzutu konieczne wydaje się zastanowienie nad ewentualnymi konsekwencjami, jakie należy wyciągnąć z wyroków z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), i z dnia 11 lipca 2019 r., Azarov/Rada (C‑416/18 P, niepublikowanego, EU:C:2019:602), a także z postanowienia z dnia 22 października 2019 r., Azarov/Rada (C‑58/19 P, niepublikowanego, EU:C:2019:890). W drodze środka organizacji postępowania z dnia 13 grudnia 2019 r. Sąd wezwał strony do przedstawienia uwag w tej kwestii, a w szczególności do wskazania, czy i w jakim zakresie uważają one, że decyzje 2018/141 i 2019/135 spełniają obowiązek uzasadnienia, w szczególności w świetle tych wyroków i postanowienia.

81

W odpowiedzi na piśmie z dnia 27 grudnia 2019 r. skarżący wskazał w istocie, że wymogi określone w wyrokach z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), i z dnia 11 lipca 2019 r., Azarov/Rada (C‑416/18 P, niepublikowanego, EU:C:2019:602), a także w postanowieniu z dnia 22 października 2019 r., Azarov/Rada (C‑58/19 P, niepublikowanym, EU:C:2019:890), mają zastosowanie w niniejszej sprawie. Stwierdził on, że wymogi te są związane z ciążącym na Radzie obowiązkiem przeprowadzenia weryfikacji informacji przedstawionych przez organy tunezyjskie, na które powołał się w ramach podniesionych przez niego zarzutów dotyczących istoty sprawy. Podniósł on, że decyzje 2018/141 i 2019/135 nie zawierają żadnego uzasadnienia dotyczącego powodów, dla których Rada uznała, iż decyzja państwa tunezyjskiego, na której oparte były decyzje Rady, została wydana z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej. Tytułem ewentualnym skarżący stwierdził na tej podstawie, że zarzut oparty na braku takiego uzasadnienia powinien prowadzić do stwierdzenia nieważności tych decyzji.

82

W odpowiedzi na piśmie z dnia 16 stycznia 2020 r. Rada podniosła w pierwszej kolejności, że z łącznego rozpatrzenia, po pierwsze, wyroków z dnia 18 lutego 2016 r., Rada/Bank Mellat (C‑176/13 P, EU:C:2016:96) i z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran (C‑200/13 P, EU:C:2016:284), i po drugie, wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), wynika, że w niektórych przypadkach Rada może podlegać obowiązkowi zweryfikowania przestrzegania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej oraz związanemu z tym obowiązkowi przedstawienia tych zagadnień w uzasadnieniu rozpatrywanych aktów, a w innych przypadkach tym obowiązkom nie podlega. Zdaniem tej instytucji różnica między sprawami C‑176/13 P i C‑200/13 P z jednej strony a sprawą C‑530/17 P z drugiej strony polegała na tym, że w kontekście dwóch pierwszych spraw zainteresowane podmioty nie przedstawiły Radzie uwag w tym względzie, podczas gdy w kontekście trzeciej sprawy zainteresowana osoba powołała się przed wydaniem zaskarżonej decyzji na wspomniane wyżej obowiązki. Tymczasem w niniejszej sprawie skarżący nie przedstawił takich uwag. W drugiej kolejności Rada podniosła, że uzasadnienie decyzji 2018/141 i 2019/135 zawierało wystarczające informacje pozwalające na sprawdzenie ich zasadności i umożliwiające sądowi Unii kontrolę legalności tych decyzji, zgodnie z orzecznictwem. Ponadto decyzje te zostały wydane w kontekście znanym skarżącemu. W trzeciej kolejności Rada twierdzi, że art. 27, 29 i 108 konstytucji tunezyjskiej oraz art. 13, 47, 50, 59, 66 i 175 tunezyjskiego kodeksu karnego dają gwarancje dotyczące prawa skarżącego do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie i poszanowania jego prawa do obrony. Przepisy te pokazują, że Republika Tunezyjska dysponuje unormowaniami prawnymi chroniącymi te prawa, i stanowią one część uzasadnienia rzeczonych decyzji w tym znaczeniu, że przepisy te są elementami kontekstu, który jest znany skarżącemu lub o którym przynajmniej nie mógł on nie wiedzieć.

83

Przede wszystkim należy przypomnieć, że w kontekście odwołania od wyroku Sądu w przedmiocie zgodności z prawem pozostawienia danego podmiotu w wykazie przewidzianym w art. 2 ust. 3 rozporządzenia Rady (WE) nr 2580/2001 z dnia 27 grudnia 2001 r. w sprawie szczególnych środków restrykcyjnych skierowanych przeciwko niektórym osobom i podmiotom mających na celu zwalczanie terroryzmu (Dz.U. 2001, L 344, s. 70), Trybunał uznał, że na Radzie spoczywa obowiązek, by przed oparciem swojej decyzji na decyzji organu państwa trzeciego zweryfikować, czy decyzja ta została wydana z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej (wyrok z dnia 26 lipca 2017 r., Rada/LTTE, C‑599/14 P, EU:C:2017:583, pkt 24).

84

W tym względzie Trybunał przypomniał, że wielokrotnie orzekał, iż Rada jest zobowiązana, gdy przyjmuje środki ograniczające, do poszanowania praw podstawowych stanowiących integralną część porządku prawnego Unii, do których zaliczają się w szczególności poszanowanie prawa do obrony i prawo do skutecznej ochrony sądowej (zob. wyrok z dnia 26 lipca 2017 r., Rada/LTTE, C‑599/14 P, EU:C:2017:583, pkt 25 i przytoczone tam orzecznictwo).

85

Trybunał wskazał ponadto, że konieczność przeprowadzenia takiej weryfikacji wynika w szczególności z faktu, iż cel ochrony odnośnych osób lub podmiotów poprzez zapewnienie, że ich pierwotne umieszczenie w tym wykazie ma miejsce wyłącznie na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej, może zostać osiągnięty tylko wtedy, gdy decyzje państw trzecich, na których Rada opiera rzeczone pierwotne umieszczenia, są przyjmowane z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lipca 2017 r., Rada/LTTE, C‑599/14 P, EU:C:2017:583, pkt 26 i przytoczone tam orzecznictwo).

86

Trybunał wywnioskował stąd, że gwarancja, iż decyzja właściwego organu państwa trzeciego została wydana z poszanowaniem prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej, ma kluczowe znaczenie dla systematyki wspomnianego umieszczenia i następujących po nim decyzji o zamrożeniu środków finansowych, a w konsekwencji Rada jest zobowiązana do przedstawienia w uzasadnieniach dotyczących tych decyzji wskazówek umożliwiających uznanie, że zweryfikowała poszanowanie tych praw (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lipca 2017 r., Rada/LTTE, C‑599/14 P, EU:C:2017:583, pkt 31).

87

Wreszcie Trybunał odpowiedział na argument Rady, która podniosła, iż ze względu na to, że państwa trzecie mogłyby uznać, że umieszczony w tych uzasadnieniach decyzji o zamrożeniu aktywów komentarz dotyczący poszanowania przez nie prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej stanowi ingerencję w ich sprawy wewnętrzne, uzasadnienie wymagane przez Sąd uniemożliwiłoby Radzie opieranie się na decyzjach państw trzecich. W tym względzie Trybunał wskazał, że w tym celu wystarczy, by Rada w uzasadnieniu dotyczącym decyzji o zamrożeniu środków finansowych wskazała w zwięzły sposób powody, dla których uważa, że decyzja państwa trzeciego, na której Rada zamierza się oprzeć, została przyjęta z poszanowaniem tych praw (zob. podobnie wyrok z dnia 26 lipca 2017 r., Rada/LTTE, C‑599/14 P, EU:C:2017:583, pkt 20, 32, 33).

88

Następnie należy przypomnieć, że w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), Trybunał wypowiedział się w przedmiocie analogicznej kwestii w ramach odwołania od wyroku Sądu w przedmiocie zgodności z prawem pozostawienia osoby fizycznej w wykazach zawartych, odpowiednio, w załączniku do decyzji Rady 2014/119/WPZiB z dnia 5 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2014, L 66, s. 26), zmienionej decyzją Rady (WPZiB) 2015/143 z dnia 29 stycznia 2015 r. (Dz.U. 2015, L 24, s. 16), i w załączniku I do rozporządzenia Rady (UE) nr 208/2014 z dnia 5 marca 2014 r. w sprawie środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją na Ukrainie (Dz.U. 2014, L 66, s. 1), w brzmieniu zmienionym rozporządzeniem Rady (UE) 2015/138 z dnia 29 stycznia 2015 r. (Dz.U. 2015, L 24, s. 1).

89

W wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), Trybunał uznał, że zasady przypomniane w pkt 83–87 powyżej mają zastosowanie do sytuacji skarżącego w rozpatrywanej sprawie, ponieważ środki ograniczające przyjęte wobec niego opierają się na wydanej przez właściwy w tym względzie organ państwa trzeciego decyzji o wszczęciu i prowadzeniu postępowania karnego w związku z popełnieniem przestępstwa sprzeniewierzenia środków publicznych. Trybunał wskazał w tym względzie, że nie ma znaczenia podniesiona w zaskarżonym wyroku okoliczność, iż istnienie takiej decyzji nie stanowi kryterium umieszczenia w wykazie, określonego w art. 1 ust. 1 decyzji 2014/119, lecz podstawę faktyczną, na której opierają się rozpatrywane środki ograniczające (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada, C‑530/17 P, EU:C:2018:1031, pkt 25–30).

90

Trybunał wywnioskował z tego, że rozumowanie, na podstawie którego Sąd stwierdził, iż podejścia przyjętego w wyroku z dnia 16 października 2014 r., LTTE/Rada (T‑208/11 i T‑508/11, EU:T:2014:885), nie można przenieść na grunt rozpatrywanej sprawy, narusza prawo (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada, C‑530/17 P, EU:C:2018:1031, pkt 31–33).

91

W szczególności, po pierwsze, zdaniem Trybunału Rada może uznać, że decyzja o umieszczeniu w wykazie opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej, dopiero po sprawdzeniu, że przy przyjmowaniu decyzji przez dane państwo trzecie, na której zamierza ona oprzeć przyjęcie środków ograniczających, były przestrzegane prawo do obrony i prawo do skutecznej ochrony sądowej (wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada, C‑530/17 P, EU:C:2018:1031, pkt 34).

92

Po drugie, Trybunał uznał, że wskazane przez Sąd różnice w brzmieniu, systematyce i celu pomiędzy z jednej strony modelem środków ograniczających przewidzianych w ramach walki z terroryzmem, a z drugiej strony modelem środków ograniczających przyjętych w związku z sytuacją na Ukrainie, nie mogą prowadzić do ograniczenia stosowania gwarancji wynikających z podejścia przyjętego w wyroku z dnia 16 października 2014 r., LTTE/Rada (T‑208/11 i T‑508/11, EU:T:2014:885), jedynie do środków ograniczających przyjętych w ramach pierwszego z tych modeli, z wyłączeniem środków przyjętych w ramach współpracy z państwem trzecim, podjętej przez Radę w następstwie decyzji politycznej (zob. podobnie wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada, C‑530/17 P, EU:C:2018:1031, pkt 37).

93

W tym względzie należy stwierdzić, że rozważania zawarte w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), przypomniane w pkt 89–92 powyżej, mają zastosowanie do okoliczności niniejszej sprawy niezależnie od różnic w kontekście. Nie da się bowiem zaprzeczyć, że model środków ograniczających przyjętych w związku z sytuacją w Tunezji jest analogiczny do modelu środków ograniczających przyjętych w związku z sytuacją na Ukrainie. W związku z tym zamrożenie aktywów osób wskazanych w spornym wykazie, w szczególności skarżącego, również opiera się na decyzji właściwych w tym względzie organów państwa trzeciego, w tym przypadku organów Republiki Tunezyjskiej, dotyczących wszczęcia i prowadzenia postępowania przygotowawczego przez sędziego śledczego w sprawie przestępstwa wchodzącego w zakres pojęcia sprzeniewierzenia środków publicznych.

94

W konsekwencji w niniejszej sprawie należy wywieść istnienie po stronie Rady, po pierwsze, obowiązku weryfikacji, czy w ramach prowadzonych wobec skarżącego postępowań sądowych w Tunezji przestrzegano jego prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej, a po drugie, obowiązku uzasadnienia powodów, dla których instytucja ta uważa, że prawa te były przestrzegane.

95

Ponadto takie obowiązki wydają się w niniejszym przypadku tym bardziej ważne, że – jak wynika z motywu 1 decyzji 2011/72 – zarówno ta decyzja, jak i kolejne decyzje zostały przyjęte w ramach polityki wspierania Tunezji, opartej w szczególności na zasadach poszanowania praw człowieka oraz praworządności zapisanych w art. 21 ust. 2 lit. b) TUE. W rezultacie cel tych decyzji, jakim jest ułatwienie stwierdzenia przez organy tunezyjskie sprzeniewierzenia środków publicznych oraz zachowanie możliwości odzyskania przez te organy środków, których to sprzeniewierzenie dotyczyło, byłby nieistotny w odniesieniu do rzeczonych celów, gdyby stwierdzenie to było wadliwe z powodu pozbawienia dostępu do wymiaru sprawiedliwości, a wręcz arbitralne (zob. podobnie i analogicznie wyroki: z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 64; z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 68).

96

Jest prawdą, że w pkt 65 i 72 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694), który dotyczył sporu odnoszącego się do utrzymania nazwiska danej osoby w spornym wykazie, Sąd wskazał w szczególności, że pozostawiając owo nazwisko w wykazie Rada była zobowiązana jedynie do zebrania dowodów na istnienie toczącego się postępowania sądowego dotyczącego strony skarżącej w związku z czynami, które mogą zostać zakwalifikowane jako sprzeniewierzenie środków publicznych, przy czym dopiero w świetle obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i spójnych informacji, mogących wywołać uzasadnione wątpliwości co do przestrzegania prawa strony skarżącej do rozpoznania jej sprawy w rozsądnym terminie w ramach toczącego się w jej sprawie postępowania przygotowawczego prowadzonego przez sędziego śledczego, które stanowiło podstawę zamrożenia jego aktywów w Unii, Rada miała obowiązek przeprowadzenia niezbędnych weryfikacji.

97

Sąd zastosował analogiczne rozumowanie w odniesieniu do weryfikacji przestrzegania przez organy egipskie prawa do rzetelnego procesu i zasady domniemania niewinności osób, których umieszczenie w wykazie zawartym w załączniku do decyzji Rady 2011/172/WPZiB z dnia 21 marca 2011 r. dotyczącej środków ograniczających skierowanych przeciwko niektórym osobom, podmiotom i organom w związku z sytuacją w Egipcie (Dz.U. 2011, L 76, s. 63), zostało utrzymane (zob. podobnie wyrok z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 70, 214, 215).

98

Jednakże w czasie, gdy wydano wyroki przytoczone w pkt 96 i 97 powyżej, wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), nie został jeszcze ogłoszony. Trybunał nie wypowiedział się zatem jeszcze w przedmiocie tego, czy podejście przyjęte w wyroku z dnia16 października 2014 r., LTTE/Rada (T‑208/11 i T‑508/11, EU:T:2014:885), można przenieść jako takie na model środków ograniczających przyjętych w ramach współpracy z państwem trzecim, mającej na celu wspieranie tego państwa w zwalczaniu sprzeniewierzenia środków publicznych oraz w kontekście postępowań sądowych wszczętych przez organy tego państwa w związku z przestępstwami, którym można nadać taką kwalifikację.

99

Ponadto w wyrokach przytoczonych w pkt 96 i 97 powyżej Sąd zbadał zarzuty lub zastrzeżenia oparte na podnoszonym zaniechaniu przez Radę dodatkowej weryfikacji po przedstawieniu jej przez strony skarżące informacji, które ich zdaniem mogły świadczyć o naruszeniach praw chronionych przez zasadę skutecznej ochrony sądowej ustanowioną w art. 47 karty. W tych zarzutach lub zastrzeżeniach nie podnoszono zatem jako takiej kwestii, czy Rada powinna była dokonać weryfikacji w tym względzie z urzędu, nie czekając na przedstawienie przez zainteresowane osoby uwag, które mogłyby ją uzasadniać, ani tym bardziej kwestii, czy powinna była wyraźnie uzasadnić wnioski, jakie wyciągnęła z takiej weryfikacji.

100

Rozważań tych nie podważa analiza orzecznictwa dokonana przez Radę w odpowiedzi na piśmie z dnia 16 stycznia 2020 r.

101

W pierwszej kolejności dokonane przez Radę porównanie między orzecznictwem zapoczątkowanym w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), a orzecznictwem wywodzącym się z wyroków z dnia 18 lutego 2016 r., Rada/Bank Mellat (C‑176/13 P, EU:C:2016:96), i z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran (C‑200/13 P, EU:C:2016:284), nie jest przekonujące.

102

W tym względzie wystarczy zauważyć, po pierwsze, że przywołane przez Radę pkt 88–91 wyroku z dnia 18 lutego 2016 r., Rada/Bank Mellat (C‑176/13 P, EU:C:2016:96), i pkt 81–84 wyroku z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran (C‑200/13 P, EU:C:2016:284), dotyczą kwestii, czy przed przyjęciem aktów ustanawiających środki ograniczające wobec danego podmiotu Rada ma obowiązek zbadania znaczenia i zasadności dotyczących go informacji, a także wskazania w uzasadnieniu aktów, że dokonała takiej weryfikacji. Natomiast w przeciwieństwie do pkt 25–37 wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), punkty te nie dotyczą kwestii istnienia obowiązku Rady zweryfikowania przed przyjęciem takich aktów, czy w ramach postępowań, na których akty te są oparte, przestrzegano prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej strony skarżącej, oraz wskazania w sposób wyraźny w uzasadnieniu rzeczonych aktów wyniku tej weryfikacji. Na zasadzie symetrii należy zauważyć, że w wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), Trybunał w żaden sposób nie uznał, że Rada była zobowiązana do systematycznej weryfikacji, przed przyjęciem rozpatrywanych aktów, znaczenia i zasadności postępowań wszczętych przez państwa trzecie, na których się oparła, ani do przedstawiania jej wyniku w uzasadnieniu tych aktów.

103

Po drugie, należy zauważyć, że w sprawach, w których zapadły wyroki z dnia 18 lutego 2016 r., Rada/Bank Mellat (C‑176/13 P, EU:C:2016:96), i z dnia 21 kwietnia 2016 r., Rada/Bank Saderat Iran (C‑200/13 P, EU:C:2016:284), środki ograniczające, których zgodność z prawem była badana przez Sąd w wyrokach będących przedmiotem rozpatrywanych odwołań, opierały się na dostarczonych przez państwa członkowskie informacjach świadczących o wspieraniu przez te podmioty działań Iranu stwarzających zagrożenie rozprzestrzeniania broni jądrowej, które to informacje miały służyć uzasadnieniu ich propozycji umieszczenia w wykazie osób, podmiotów lub organów objętych tymi środkami. Inaczej niż w sprawie, w której zapadł wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), środki te nie opierały się zatem na decyzjach o charakterze administracyjnym lub sądowym, takich jak wszczęcie postępowania karnego.

104

W drugiej kolejności należy zauważyć, że wbrew temu, co twierdzi Rada, z wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), nie wynika, że obowiązek weryfikacji przestrzegania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej zainteresowanej osoby w postępowaniu sądowym wszczętym wobec niej w państwie trzecim istnieje tylko w przypadku przedstawienia uwag przez stronę skarżącą przed przyjęciem spornych środków. Z pkt 25–37 tego wyroku, streszczonych w pkt 89–92 powyżej, można raczej wnioskować, że Trybunał zamierzał nadać takiemu obowiązkowi charakter bezwarunkowy. Jak wynika bowiem w szczególności z pkt 28 wspomnianego wyroku, Trybunał uznał w istocie, że poszanowanie prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej w postępowaniach sądowych służących za podstawę środków ograniczających przyjętych przez Radę stanowi element składowy podstawy faktycznej tych środków. Tymczasem z utrwalonego orzecznictwa przypomnianego w tym samym punkcie wynika, że Rada powinna systematycznie i z wyprzedzeniem weryfikować wystarczająco solidny charakter tej podstawy faktycznej.

105

Takiej wykładni wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), nie podważa przytoczony przez Radę pkt 39, który przypomina utrwalone orzecznictwo, zgodnie z którym do właściwego organu Unii należy – w razie zakwestionowania – wykazanie zasadności powodów wysuniętych przeciwko konkretnej osobie, a nie do tej osoby przedstawienie zaprzeczającego dowodu braku zasadności wspomnianych powodów (wyroki: z dnia 18 lipca 2013 r., Komisja i in./Kadi, C‑584/10 P, C‑593/10 P i C‑595/10 P, EU:C:2013:518, pkt 121; z dnia 28 listopada 2013 r., Rada/Fulmen i Mahmoudian, C‑280/12 P, EU:C:2013:775, pkt 66).

106

Po pierwsze, rozważania przedstawione w pkt 39 wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), wskazują bowiem dodatkowe uzasadnienie, lecz nie mają decydującego znaczenia w rozumowaniu Trybunału, w przeciwieństwie do rozważań zawartych w pkt 25–37 tego wyroku. Po drugie, należy przypomnieć, że zasada przypomniana w tej sprawie przez Trybunał została sformułowana po raz pierwszy w kontekście, w którym osoba objęta środkami ograniczającymi zakwestionowała je w ramach skargi przed Sądem, a Trybunał orzekł, że to do Rady należy przedstawienie informacji lub dowodów umożliwiających Sądowi zbadanie, czy powody leżące u podstaw tych środków zostały wykazane (zob. podobnie wyrok z dnia 18 lipca 2013 r., Komisja i in./Kadi, C‑584/10 P, C‑593/10 P i C‑595/10 P, EU:C:2013:518, pkt 119, 120). Nie można zatem w żaden sposób wywnioskować z tego orzecznictwa, że tak zdefiniowana zasada dotycząca ciężaru dowodu i postępowania dowodowego przed sądem Unii ma zastosowanie tylko wtedy, gdy w ramach postępowania administracyjnego strona skarżąca przedstawi uwagi mające na celu podważenie podstawy faktycznej środków, które podważa, zanim zostaną one przyjęte.

107

Chociaż w niniejszej sprawie skarżący nie podnosi zarzutu naruszenia obowiązku uzasadnienia w odniesieniu do decyzji 2018/141 i 2019/135, to części druga i trzecia zarzutu drugiego dotyczą, po pierwsze, kwestii oceny przez Radę przestrzegania przysługującego skarżącemu prawa do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie, które jest elementem prawa do skutecznej ochrony sądowej, a po drugie, kwestii weryfikacji przeprowadzonej przez ową instytucję w tym względzie. Należy zatem teraz zbadać te części zarzutu w świetle zasad przedstawionych w pkt 83–106 powyżej.

108

Skarżący twierdzi, że od 2011 r. w ramach dotyczącego go postępowania sądowego nie miała miejsca żadna czynność procesowa, chociaż jego miejsce zamieszkania było znane organom tunezyjskim, a on sam pozostaje do dyspozycji tych organów. Twierdzi on, że nigdy nie został przesłuchany lub wezwany ani nie był przedmiotem jakichkolwiek czynności śledczych. Podnosi on, że z tego względu w świetle pkt 172 wyroku z dnia 30 czerwca 2016 r., CW/Rada (T‑516/13, niepublikowanego, EU:T:2016:377), oraz pkt 64, 65, 71, 222 i 223 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694), Sąd powinien stwierdzić, że Rada dopuściła się błędu w ocenie w odniesieniu do poszanowania jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie. W replice podnosi ponadto, że można kwestionować prawdziwość i wiarygodność dokumentów przekazanych Radzie przez organy tunezyjskie w dniu 1 sierpnia 2019 r. W podsumowaniu skarżący wskazuje, że Rada od 2011 r. nie przeprowadziła niezbędnej weryfikacji, mimo że ze swej strony skarżący regularnie przedstawiał tej instytucji uwagi podważające podstawę prowadzonych przeciwko niemu postępowań sądowych.

109

Rada twierdzi, że gdy przyjmowała decyzje 2018/141 i 2019/135, nie istniały żadne obiektywne, wiarygodne, dokładne i spójne informacje mogące wywołać uzasadnione wątpliwości w rozumieniu pkt 64 i 65 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694), w odniesieniu do poszanowania prawa skarżącego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie przez tunezyjskie organy sądownicze w postępowaniach sądowych wszczętych przez nie przeciwko skarżącemu. W szczególności podnosi, że przed wydaniem przez nią wspomnianych decyzji skarżący nie przedstawił żadnej informacji o całkowitym braku czynności procesowych w ramach dotyczącego go postępowania przygotowawczego prowadzonego przez sędziego śledczego. Ponadto Rada twierdzi, że argument skarżącego dotyczący wspomnianego braku czynności nie pozwala sam w sobie na stwierdzenie błędu w przeprowadzonej przez Radę ocenie poszanowania przez organy tunezyjskie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, w świetle okoliczności mogących uzasadniać długość postępowania przygotowawczego, wskazanych w pkt 221 i 222 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694) i w pkt 52 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779). Dodaje, że przekazane przez organy tunezyjskie sprawozdanie z działalności z dnia 1 sierpnia 2019 r. potwierdza, iż tunezyjski dekret z mocą ustawy nr 2011‑13 z dnia 14 marca 2011 r. w sprawie przepadku aktywów oraz majątku ruchomego i nieruchomego nadal znajduje zastosowanie do skarżącego, a także wskazuje na jego udział w szeregu przestępstw.

110

W duplice Rada odpowiada na twierdzenia skarżącego dotyczące wiarygodności dokumentów przedstawionych przez organy tunezyjskie. Między innymi, w celu zilustrowania złożoności tego postępowania, przedstawia w załączniku tabelę z wnioskami o międzynarodową pomoc prawną i podnosi, że zgodnie z tabelą toczących się spraw, również załączoną do akt sprawy, skarżącego uznaje się za osobę ukrywającą się.

111

Na wstępie należy przypomnieć, że zasada rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie stanowi element prawa do skutecznej ochrony sądowej, które jest chronione art. 47 akapit drugi karty i postanowieniami szeregu prawnie wiążących aktów prawa międzynarodowego chroniących prawo do rzetelnego procesu sądowego, o analogicznej treści. Jest tak w szczególności w przypadku art. 14 ust. 3 lit. c) Międzynarodowego paktu praw obywatelskich i politycznych, przyjętego przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych w dniu 16 grudnia 1966 r., którego stroną jest, między innymi, Republika Tunezyjska (zob. podobnie wyrok z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 64).

112

W tym względzie należy jeszcze uściślić, że w świetle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka poszanowanie prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, chronionego na gruncie prawa międzynarodowego, należy analizować w świetle okoliczności każdego konkretnego przypadku, które wymagają całościowej oceny opartej, między innymi, na kryteriach uwzględniających stopień skomplikowania sprawy, zachowanie skarżącego oraz postępowanie właściwych organów. Analogiczne zasady regulują sposób, w jaki przestrzeganie prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, zapisanego w art. 47 karty, jest badane w orzecznictwie sądów Unii (zob. wyrok z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 71 i przytoczone tam orzecznictwo).

113

Ponadto, jak stwierdzono w pkt 104 powyżej, pkt 25–37 wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), których treść została przytoczona w pkt 89–92 powyżej, należy interpretować w ten sposób, że obowiązek upewnienia się co do poszanowania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej skarżącego w ramach prowadzonego przeciwko niemu postępowania przygotowawczego ma charakter bezwarunkowy. W konsekwencji Rada może zdecydować o przedłużeniu umieszczenia danej osoby w spornym wykazie tylko wtedy, gdy miała wcześniej możliwość upewnienia się co do przestrzegania tych praw, a w szczególności co do przestrzegania prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, również z urzędu i nie czekając, aż zainteresowana osoba przedstawi jej obiektywne, wiarygodne, dokładne i spójne informacje mogące wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do poszanowania tych praw.

114

Ponadto, odnosząc się konkretnie do weryfikacji poszanowania prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, można zauważyć, że im dłuższy jest czas trwania postępowań sądowych służących za podstawę faktyczną środka ograniczającego, tym bardziej weryfikacja ta może okazać się konieczna przed podjęciem przez Radę decyzji o ewentualnym przedłużeniu danego środka po raz kolejny (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 30 stycznia 2019 r., Stavytskyi/Rada, T‑290/17, EU:T:2019:37, pkt 132).

115

W szczególności należy przypomnieć w niniejszej sprawie o zabezpieczającym charakterze zamrożenia aktywów skarżącego i o celu tego zamrożenia, jakim jest ułatwienie organom tunezyjskim stwierdzania przypadków sprzeniewierzenia środków publicznych po zakończeniu wszczętych postępowań sądowych oraz zachowanie możliwości odzyskania przez te organy środków, których dotyczyło to sprzeniewierzenie (zob. podobnie wyrok z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 33 i przytoczone tam orzecznictwo). Rada powinna zatem unikać niepotrzebnego przedłużania tego środka ze szkodą dla praw i wolności skarżącego, na które środek ów ma istotny negatywny wpływ, z tego tylko powodu, że postępowanie sądowe stanowiące jego podstawę toczy się w nieskończoność bez rzeczywistego uzasadnienia (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 48; z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 71).

116

Jest prawdą, że Rada nie może być zobowiązana do uchylenia środka w postaci zamrożenia aktywów skarżącego z tego tylko powodu, że istnieją okoliczności mogące wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do poszanowania przez organy tunezyjskie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, a w szczególności okoliczności dotyczące uzasadnionego charakteru długości postępowania karnego (zob. podobnie wyrok z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 67–75). Jednakże przed przedłużeniem okresu stosowania rzeczonego zamrożenia aktywów instytucja ta powinna co najmniej, po pierwsze, upewnić się, że dysponuje wystarczającymi informacjami na temat stanu i przebiegu tego postępowania w celu oceny ryzyka naruszenia tego prawa, a po drugie, przeprowadzić taką ocenę w sposób staranny i bezstronny, tak aby w razie potrzeby wyciągnąć z tego odpowiednie konsekwencje (zob. podobnie i analogicznie wyrok z dnia 27 września 2018 r., Ezz i in./Rada, T‑288/15, EU:T:2018:619, pkt 71, 79).

117

Niniejszą część zarzutu drugiego należy zbadać właśnie w świetle powyższych zasad.

118

W pierwszej kolejności należy zauważyć na wstępie, że Sąd nie może uwzględnić dokumentów pochodzących od organów tunezyjskich, które Rada załączyła do odpowiedzi na skargę i do dupliki, w ramach oceny, czy instytucja ta spełniła ciążący na niej obowiązek weryfikacji przestrzegania przez organy tunezyjskie prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.

119

W tym względzie należy przypomnieć, że zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w ramach skargi o stwierdzenie nieważności zgodność z prawem zaskarżonego aktu powinna być oceniana na podstawie stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydania tego aktu (zob. wyrok z dnia 10 września 2019 r., HTTS/Rada, C‑123/18 P, EU:C:2019:694, pkt 37 i przytoczone tam orzecznictwo).

120

W niniejszej sprawie z akt sprawy nie wynika, by przed przyjęciem decyzji 2018/141 lub decyzji 2019/135 Rada znała omawiane dokumenty.

121

Z jednej strony, co się tyczy dokumentów załączonych do odpowiedzi na skargę, z pisma ambasady Republiki Tunezyjskiej w Brukseli (Belgia) z dnia 10 sierpnia 2019 r. wynika bowiem, że zostały one przekazane w załączniku do tego pisma. Po drugie, jeśli chodzi o dokumenty załączone do dupliki, z ich pisma przewodniego wynika, że zostały one przekazane przez Europejską Służbę Działań Zewnętrznych (ESDZ) w okresie między październikiem a grudniem 2019 r.

122

Z drugiej strony Rada nie twierdzi, że informacje zawarte w tych dokumentach znała wcześniej, choćby w części.

123

W tym względzie z pisemnej odpowiedzi Rady z dnia 16 marca 2020 r. wynika, że w październiku 2017 r. i w październiku 2018 r. otrzymała ona od organów tunezyjskich informacje na temat stanu zaawansowania sprawy o sygnaturze 19592/1, która dotyczy postępowania przygotowawczego wobec skarżącego. Informacje te znajdowały się w formie arkusza opatrzonego imieniem i nazwiskiem skarżącego, zawierającego tabelę wymieniającą w szczególności wszczęte postępowania i podjęte środki. Zgodnie z uwagami uzupełniającymi te informacje, między innymi, skierowano szereg wniosków o międzynarodową pomoc prawną, sprawa wymagała szeregu środków dotyczących pozostałych oskarżonych, a postępowania były nadal w toku. Natomiast, o ile wymienione w tym arkuszu środki proceduralne dotyczyły innych osób objętych tym samym postępowaniem, o tyle żaden z nich nie odnosił się konkretnie do skarżącego.

124

Ponadto na rozprawie Rada potwierdziła, że z informacjami na temat czynności procesowych dotyczących konkretnie skarżącego zapoznała się jedynie na podstawie dokumentów przekazanych przez organy tunezyjskie po wydaniu decyzji 2019/135, w związku z pytaniami, które Rada zadała w tym względzie.

125

Zatem, zważywszy, że Rada zapoznała się z informacjami zawartymi w tych dokumentach po wydaniu decyzji 2018/141 i 2019/135, zarówno jej argumenty, jak i argumenty skarżącego dotyczące tych dokumentów należy oddalić.

126

W drugiej kolejności należy zauważyć, że na poparcie niniejszej części zarzutu skarżący twierdzi, iż od 2011 r. w ramach dotyczącego go postępowania sądowego nie miała miejsca żadna czynność procesowa, a w szczególności nigdy nie został on przesłuchany ani wezwany oraz nigdy nie był przedmiotem jakichkolwiek działań śledczych.

127

Rada zaś nie kwestionuje tych twierdzeń, lecz podnosi jedynie, że gdy przyjmowała decyzje 2018/141 i 2019/135, nie istniały żadne obiektywne, wiarygodne, dokładne i spójne informacje mogące wywołać uzasadnione wątpliwości w odniesieniu do poszanowania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, a skarżący nie przedstawił w tym względzie żadnych informacji.

128

W związku z tym, po pierwsze, należy przypomnieć, że – jak już stwierdzono w pkt 113 powyżej – spoczywający na Radzie obowiązek upewnienia się co do przestrzegania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, zanim instytucja ta przedłuży umieszczenie jego nazwiska w spornym wykazie, ma charakter bezwarunkowy i powinien być wykonany, w razie potrzeby, z urzędu i nie czekając, aż zainteresowana osoba przedstawi jej obiektywne, wiarygodne, dokładne i spójne informacje mogące wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do poszanowania tego prawa. W konsekwencji Rada nie może w odpowiedzi na twierdzenia skarżącego powoływać się na okoliczność, że przed przyjęciem decyzji 2018/141 i 2019/135 skarżący nigdy nie przedstawił jej takich informacji.

129

Po drugie, informacje, na podstawie których Rada utrzymywała imię i nazwisko skarżącego w spornym wykazie od 2011 r., nie pozwalały jej wykluczyć wszelkiego ryzyka naruszenia prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie.

130

W tym względzie należy zauważyć, że pozostawiając nazwisko skarżącego w spornym wykazie, Rada oparła się w szczególności na zaświadczeniach organów tunezyjskich z dnia 4 listopada 2013 r., 19 grudnia 2014 r., 20 października 2015 r., 2 września 2016 r., 18 października 2017 r. i 13 września 2018 r., które przekazała skarżącemu w związku z wydaniem kolejno decyzji 2014/49, 2015/157, 2016/119, 2017/153, 2018/141 i 2019/135.

131

Zaświadczenia te potwierdzają jedynie, że postępowanie przygotowawcze w sprawie o sygnaturze 19592/1, która dotyczy skarżącego, jest nadal w toku, oraz wymieniają przestępstwa, za których popełnienie skarżący jest ścigany. Informacje te oczywiście nie są zatem wystarczające, aby umożliwić Radzie ocenę ryzyka naruszenia prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie, i z tego względu nie mogą uzasadniać twierdzenia tej instytucji, zgodnie z którym nie istnieje żadna obiektywna, wiarygodna, dokładna i spójna informacja, która mogłaby wzbudzić w tym względzie uzasadnione wątpliwości.

132

W każdym razie należy zauważyć, że nawet przy założeniu, iż wyrok z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), należy interpretować w ten sposób, że spoczywający na Radzie obowiązek upewnienia się co do poszanowania prawa do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej skarżącego nie jest bezwarunkowy, Rada w chwili wydawania decyzji 2018/141 i 2019/135 dysponowała obiektywnymi, wiarygodnymi, dokładnymi i spójnymi informacjami mogącymi wzbudzić uzasadnione wątpliwości co do uzasadnionego charakteru długości postępowania przygotowawczego wobec skarżącego w Tunezji. Czas trwania postępowania sądowego ma zaś zasadnicze znaczenie dla oceny poszanowania prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, nawet jeśli nie stanowi jedynego czynnika.

133

W tym względzie, po pierwsze, jak zresztą podkreślił skarżący w skierowanym do Rady piśmie z dnia 20 grudnia 2018 r., postępowanie przygotowawcze prowadzone wobec niego przez organy tunezyjskie, będące podstawą umieszczenia jego nazwiska w spornym wykazie, toczy się od 2011 r. i do chwili obecnej nie zapadło w nim żadne rozstrzygnięcie sądowe. Trzeba zaś stwierdzić, że sama ta okoliczność stanowi informację, która może budzić wątpliwości co do powodów, dla których to postępowanie wobec skarżącego nie zakończyło się od siedmiu lub ośmiu lat.

134

Po drugie, jak już stwierdzono w pkt 123 powyżej, z pisemnej odpowiedzi Rady z dnia 16 marca 2020 r. wynika, że w październiku 2017 r. i w październiku 2018 r. instytucja ta otrzymała od organów tunezyjskich informacje na temat stanu zaawansowania sprawy o sygnaturze 19592/1, która dotyczy postępowania przygotowawczego wobec skarżącego.

135

Jednakże, jak wskazano już także w pkt 123 powyżej, o ile wymienione w arkuszu przekazanym przez organy tunezyjskie środki proceduralne dotyczyły innych osób objętych tym samym postępowaniem, o tyle żaden z nich nie odnosił się konkretnie do skarżącego. Informacje te, których zgodnie z oświadczeniami samej Rady nie przekazano skarżącemu, mogły zatem budzić wątpliwości co do tego, czy od 2011 r. dokonano jakichś czynności procesowych konkretnie wobec skarżącego, a jeśli nie, to z jakiego powodu.

136

W konsekwencji Rada dysponowała w każdym razie informacjami, które mogły wzbudzić u niej uzasadnione wątpliwości co do długości postępowania przygotowawczego i aktywności organów tunezyjskich w jego toku, w szczególności w odniesieniu do skarżącego, mogące w konsekwencji uzasadnić przeprowadzenie przez nią odpowiedniej weryfikacji.

137

W trzeciej kolejności, jak przypomniano w pkt 105 powyżej, zgodnie z utrwalonym orzecznictwem w dziedzinie środków ograniczających, to bowiem do właściwego organu Unii należy – w razie zakwestionowania – wykazanie zasadności powodów wysuniętych przeciwko konkretnej osobie, a nie do tej osoby przedstawienie zaprzeczającego dowodu braku zasadności wspomnianych powodów.

138

Niewątpliwie w niniejszej sprawie, jak podnosi Rada, argument skarżącego dotyczący braku od 2011 r. odnoszących się do niego czynności procesowych ze strony tunezyjskich organów sądowniczych nie może sam w sobie prowadzić do wniosku o naruszeniu przez te organy prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie.

139

Należy jednak stwierdzić, że z żadnego z dokumentów dotyczących stanu postępowania w Tunezji, które przekazano Radzie przed przyjęciem decyzji 2018/141 i 2019/135, nie wynika dokonanie czynności procesowej dotyczącej konkretnie skarżącego. Tymczasem brak takich czynności przez okres siedmiu lub ośmiu kolejnych lat powinien być uzasadniony szczególnymi okolicznościami dotyczącymi sprawy obejmującej skarżącego, a nawet odnoszącymi się do samego skarżącego. W szczególności konieczne jest ustalenie, czy – jak twierdzi skarżący – nigdy nie został on przesłuchany ani nawet wezwany i nigdy nie był przedmiotem jakichkolwiek działań śledczych, a jeśli tak, to z jakich powodów nie był dotychczas przedmiotem takich czynności. W braku wyjaśnienia tej kwestii nieprowadzenie postępowania sądowego w odniesieniu do skarżącego przez tak długi okres nie może bowiem, jak już wskazano w pkt 133 powyżej, nie budzić uzasadnionych wątpliwości co do poszanowania jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie.

140

W konsekwencji, wobec nieprzedstawienia przez Radę dowodu na to, że w chwili przyjęcia decyzji 2018/141 i 2019/135 dysponowała informacjami o charakterze opisanym w pkt 139 powyżej, należy uznać, że nie była w stanie dokonać prawidłowej oceny przestrzegania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie. W konsekwencji, uznając, że w chwili wydania tych decyzji nie było żadnych obiektywnych, wiarygodnych, dokładnych i spójnych informacji, które mogłyby wzbudzić uzasadnione wątpliwości w tym względzie, Rada popełniła błąd w ocenie, mogący prowadzić do stwierdzenia nieważności tych decyzji.

141

Jest prawdą, że w ramach odpowiedzi na trzecią część zarzutu drugiego skargi Rada odnosi się do ustaleń dokonanych w pkt 224 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694) i w pkt 55 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779), w oparciu o dokumenty dotyczące stanu i przebiegu postępowania sądowego w sprawie o sygnaturze 19592/1, która dotyczy dużej liczby osób, w tym strony skarżącej w sprawach, w których wydano rzeczone wyroki, oraz skarżącego w niniejszej sprawie.

142

W tym względzie należy zauważyć, że rozpatrywane ustalenia, zgodnie z którymi Rada przeprowadziła pogłębioną weryfikację stanu postępowania przygotowawczego prowadzonego wobec skarżącego w tych sprawach, zanim przedłużyła umieszczenie jego nazwiska w spornym wykazie, opierały się, w szczególności, na przedstawionych przez tę instytucję dokumentach pochodzących od organów tunezyjskich, świadczących o tym, że organy te przeprowadziły czynności procesowe dotyczące konkretnie tej osoby stosunkowo niedawno, jeśli wziąć pod uwagę datę wydania spornych decyzji w tych sprawach.

143

I tak w pkt 204 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694), Sąd stwierdził, że dokumenty pochodzące od organów tunezyjskich wskazywały na przesłuchania strony skarżącej w tej sprawie przez właściwego sędziego śledczego w dniach 15 i 21 lutego 2012 r. oraz 14 maja 2014 r.

144

Podobnie w pkt 54 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779), Sąd stwierdził, że z dokumentów będących w posiadaniu Rady przed wydaniem spornych decyzji w tej sprawie wynika, iż strona skarżąca w tej sprawie została przesłuchana przez właściwego tunezyjskiego sędziego śledczego w dniu 27 września 2016 r., po przekazaniu przez organy francuskie w dniu 23 maja 2016 r. dokumentacji czynności procesowych dokonanych przez te organy na podstawie wniosków o międzynarodową pomoc prawną, z którymi organy tunezyjskie wystąpiły w dniach 19 stycznia 2011 r. i 10 stycznia 2012 r.

145

Jednakże w niniejszej sprawie Rada nie twierdzi, że przed wydaniem decyzji 2018/141 i 2019/135 mogła zapoznać się z dokumentami dotyczącymi analogicznych czynności procesowych dotyczących konkretnie skarżącego. W szczególności, jak wielokrotnie stwierdzono (zob. pkt 123, 135, 139 powyżej), dokumenty przekazane przez organy tunezyjskie w październiku 2017 r. i w październiku 2018 r., dołączone do akt sprawy przez Radę w ramach odpowiedzi pisemnej z dnia 16 marca 2020 r., nie wskazują na żadne konkretne czynności procesowe w odniesieniu do tej osoby.

146

Co prawda, ustaleń zapisanych w pkt 224 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694) i w pkt 55 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779), na które powołała się Rada, dokonano także na podstawie czynności procesowych mających miejsce, ogólnie rzecz biorąc, w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym w odniesieniu do strony skarżącej w tej sprawie, które to postępowanie również dotyczyło dużej liczby innych osób, a nie tylko czynności procesowych dotyczących konkretnie rzeczonej strony skarżącej. Sąd wywnioskował z tego w szczególności, że dokumenty podane do wiadomości Rady przez organy tunezyjskie pokazują raczej, iż w ramach postępowania przygotowawczego prowadzonego przez sędziego śledczego, między innymi przeciwko skarżącemu, podejmowane są określone czynności procesowe, a także wskazują na skomplikowany charakter sprawy z uwagi na liczbę osób, które są nim objęte, oraz czynności śledztwa, które należy przeprowadzić, takie jak wnioski o międzynarodową pomoc prawną (zob. podobnie wyroki: z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 205, 222; z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada, T‑216/17, niepublikowany, EU:T:2018:779, pkt 52).

147

W tym kontekście Sąd stwierdził rzeczywiste prowadzenie czynności procesowych nie na podstawie samego tylko faktu dokonywania czynności procesowych, ogólnie rzecz biorąc, przez organy tunezyjskie, lecz również biorąc pod uwagę prowadzenie czynności procesowych konkretnie wobec strony skarżącej w rozpatrywanych sprawach. Tymczasem z powodów, które zostały już wielokrotnie przedstawione powyżej, na wyciągnięcie analogicznego wniosku w niniejszej sprawie nie pozwala brak odniesienia do takich konkretnych czynności procesowych.

148

Należy zatem stwierdzić, że Rada popełniła błąd w ocenie w odniesieniu do tego, czy prawo skarżącego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie było przestrzegane, a błąd ten może prowadzić do stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135. Należy jednak zbadać również część trzecią zarzutu drugiego.

149

Skarżący utrzymuje, że kolejne decyzje o przedłużeniu umieszczenia jego nazwiska w spornym wykazie opierają się na niedokładnych i pełnych luk zaświadczeniach organów tunezyjskich, czasami niepodpisanych. Podnosi on, że pomimo jego uwag, zgodnie z którymi dotyczące go postępowanie sądowe formalnie się nie toczyło, Rada od 2011 r. nie przeprowadziła żadnej weryfikacji stanu postępowania przygotowawczego ani nie zażądała dodatkowych informacji. Tymczasem, jego zdaniem, w takiej sytuacji istnieje ryzyko przedłużania środków ograniczających w nieskończoność. Ponadto powtarzanie każdego roku przez organy tunezyjskie tych samych informacji bez nowych wiadomości na temat przebiegu danego postępowania sądowego osłabia wiarygodność tych informacji. W szczególności zdaniem skarżącego Rada powinna była zażądać informacji dotyczących powodów zawieszenia wspomnianego postępowania i jego długości. Podsumowując, twierdzi on, że Rada popełniła oczywisty błąd w ocenie poprzez uznanie, że nie jest zobowiązana do dokonania dodatkowej weryfikacji. W replice podnosi on takie same argumenty jak wskazane na poparcie części drugiej zarzutu trzeciego.

150

Rada uważa, że przeprowadziła wymaganą weryfikację, w szczególności w odniesieniu do toczącego się postępowania przygotowawczego prowadzonego przeciwko skarżącemu w związku z czynami, które można zakwalifikować jako sprzeniewierzenie tunezyjskich środków publicznych w rozumieniu art. 1 ust. 1 decyzji 2011/72. Instytucja ta podnosi, że skarżący nie kwestionuje istnienia takiego śledztwa. Ponadto twierdzi ona, że przyjmując decyzje 2018/141 i 2019/135, oparła się na zaświadczeniach organów tunezyjskich dotyczących takich postępowań. Oprócz tego wskazuje, że w pkt 224 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694) i w pkt 55 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779), Sąd stwierdził, iż Rada przeprowadziła pogłębioną weryfikację stanu postępowania przygotowawczego w sprawie oznaczonej sygnaturą 19592/1, którym skarżący również był objęty. Wreszcie powtarza argumenty przedstawione w ramach odpowiedzi na część drugą zarzutu trzeciego.

151

Na wstępie należy zauważyć, że chociaż skarżący i Rada część drugą i trzecią zarzutu trzeciego skargi rozpatrywali w całości, odpowiednio w replice i w duplice, to jednak części te odnoszą się do dwóch odrębnych błędów w ocenie: pierwszego – dotyczącego oceny przestrzegania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie, i drugiego – dotyczącego w istocie kwestii, czy Rada dysponowała w chwili przyjęcia decyzji 2018/141 i 2019/135 podstawą faktyczną wystarczającą do pozostawienia nazwiska skarżącego w wykazie.

152

W tym kontekście, w szczególności w świetle rozważań zawartych w pkt 25–30, 34 i 37 wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031), przypomnianych w pkt 113 powyżej, te dwie kwestie są ściśle ze sobą powiązane i z powodów analogicznych do przedstawionych w pkt 118–147 powyżej niniejsza część zarzutu drugiego jest zasadna.

153

W tym względzie wystarczy zauważyć, że w szczególności z pkt 28 wyroku z dnia 19 grudnia 2018 r., Azarov/Rada (C‑530/17 P, EU:C:2018:1031) wynika, iż w celu zapewnienia, że pozostawienie skarżącego w spornym wykazie opiera się na wystarczająco solidnej podstawie faktycznej, Rada powinna zbadać nie tylko, czy toczy się postępowanie sądowe dotyczące skarżącego w sprawie czynów, które można zakwalifikować jako sprzeniewierzenie środków publicznych, lecz ponadto, czy w ramach tego postępowania przestrzegano prawa skarżącego do obrony i prawa do skutecznej ochrony sądowej.

154

W szczególności, co się tyczy prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie, w pkt 116 powyżej wskazano, że aby ocenić ryzyko ewentualnego naruszenia tego prawa Rada powinna upewnić się, iż dysponuje wystarczającymi informacjami na temat stanu i przebiegu postępowania sądowego dotyczącego skarżącego.

155

Tymczasem w ramach niniejszej części zarzutu drugiego skarżący zarzuca Radzie właśnie to, że nie przeprowadziła weryfikacji stanu i przebiegu dotyczącego go postępowania sądowego, chociaż jego zdaniem postępowanie to w stosunku do niego nie było faktycznie prowadzone, przy czym trwało od 2011 r.

156

W konsekwencji w niniejszej sprawie Rada nie może jedynie podnieść w odpowiedzi na twierdzenia skarżącego, że jest zobowiązana tylko do sprawdzenia, czy toczy się wobec niego postępowanie przygotowawcze w związku z czynami, które można zakwalifikować jako sprzeniewierzenie środków publicznych w rozumieniu art. 1 ust. 1 decyzji 2011/72, a taką argumentację należy od razu oddalić.

157

Co się tyczy odniesienia do ustaleń dokonanych w pkt 224 wyroku z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada (T‑175/15, EU:T:2017:694), i w pkt 55 wyroku z dnia 15 listopada 2018 r., Mabrouk/Rada (T‑216/17, niepublikowanego, EU:T:2018:779), wystarczy zauważyć, że ze względów analogicznych do przedstawionych w pkt 142–147 powyżej odniesienie to nie pozwala wykazać, iż Rada przeprowadziła wystarczającą weryfikację stanu i przebiegu postępowania sądowego dotyczącego skarżącego.

158

W konsekwencji z powyższego wynika, że Rada nie wykazała, iż w chwili przyjęcia decyzji 2018/141 i 2019/135 dysponowała wystarczającą podstawą faktyczną do przedłużenia umieszczenia nazwiska skarżącego w wykazie – w braku informacji na temat stanu i przebiegu postępowania sądowego w zakresie dotyczącym konkretnie skarżącego. Należy zatem stwierdzić, że Rada popełniła błąd w ocenie poprzez uznanie, że nie była zobowiązana do przeprowadzenia w tym względzie dodatkowej weryfikacji. Część trzecia zarzutu drugiego jest zatem zasadna.

159

Badanie części drugiej i trzeciej zarzutu drugiego skargi prowadzi do wniosku, że części te są zasadne w odniesieniu zarówno do decyzji 2018/141, jak i do decyzji 2019/135. W konsekwencji, bez konieczności badania części pierwszej zarzutu drugiego ani zarzutów pierwszego i trzeciego, czy też badania z urzędu, w świetle zasad przedstawionych w pkt 83–106 powyżej, czy został spełniony obowiązek uzasadnienia tych decyzji, należy stwierdzić nieważność tych decyzji w zakresie, w jakim dotyczą one skarżącego.

160

Należy obecnie zbadać wniosek Rady o utrzymanie w mocy skutków zaskarżonych decyzji, przynajmniej w zakresie, w jakim dotyczy on decyzji 2018/141 i 2019/135, przy czym rzeczony wniosek jest zresztą bezprzedmiotowy w odniesieniu do decyzji 2020/117, ponieważ Sąd stwierdził w pkt 76 powyżej, że należy odrzucić skargę w zakresie, w jakim była skierowana przeciwko tej ostatniej decyzji.

161

Rada twierdzi, że w przypadku stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 natychmiastowy skutek owego rozstrzygnięcia mógłby nieodwracalnie naruszyć skuteczność jakiegokolwiek ewentualnego zamrożenia aktywów skarżącego w późniejszym czasie, poprzez umożliwienie mu przeniesienia całości lub części jego aktywów poza Unię. Instytucja ta uważa ponadto, że nie można wykluczyć, iż w przyszłości uzasadnione będzie ponowne umieszczenie skarżącego w spornym wykazie. W duplice podnosi, że istnieje ryzyko naruszenia pewności prawa ze względu na różnicę między datą stwierdzenia częściowej nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 a datą stwierdzenia częściowej nieważności rozporządzenia nr 101/2011.

162

Skarżący sprzeciwia się ograniczeniu przez Sąd skutków stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 w sposób wskazany przez Radę. Podnosi, że kwestionuje zamrożenie jego aktywów od 2011 r. i że wniósł o zastosowanie trybu przyspieszonego ze względu na swoją niepewną sytuację materialną i czas trwania tego zamrożenia. Utrzymanie w mocy skutków tych decyzji w przypadku stwierdzenia ich nieważności stanowi naruszenie jego prawa do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie i jest nieuzasadnionym przedłużeniem samych środków. Ponadto twierdzi, że nie posiada aktywów, które można by przenieść, i nie jest w stanie sam opuścić Unii.

163

W tym względzie powstaje pytanie, czy – jak twierdzi Rada – konsekwencje stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 mogą nieodwracalnie naruszyć skuteczność ewentualnego późniejszego zamrożenia aktywów skarżącego, w przypadku gdyby instytucja ta uznała ponowne zastosowanie takiego środka za uzasadnione.

164

Należy przypomnieć, że wyroki, w których Sąd stwierdza nieważność decyzji instytucji lub organu Unii, wywierają co do zasady skutek natychmiastowy, chyba że na podstawie art. 264 akapit drugi TFUE Sąd postanowi utrzymać tymczasowo skutki decyzji, której nieważność stwierdzono. Zatem w braku zastosowania tych postanowień decyzja, której nieważność stwierdzono, jest eliminowana z mocą wsteczną z porządku prawnego i uznaje się ją za niebyłą (wyrok z dnia 2 kwietnia 2014 r., Ben Ali/Rada, T‑133/12, niepublikowany, EU:T:2014:176, pkt 83).

165

Jednakże w niniejszej sprawie należy stwierdzić nieważność jedynie decyzji 2018/141 i 2019/135, a ponieważ w zakresie, w jakim skarga dotyczy decyzji 2020/117, powinna ona zostać odrzucona jako niedopuszczalna ze względów wskazanych w pkt 68–76 powyżej, po ogłoszeniu niniejszego wyroku decyzja ta pozostanie w mocy.

166

W decyzji 2020/117 nie ograniczono się do przedłużenia umieszczenia nazwiska skarżącego w spornym wykazie, lecz dokonano, jak wskazano w pkt 14 powyżej, zastąpienia załącznika do decyzji 2011/72, a zatem w szczególności wspomnianego wykazu, nowym załącznikiem. Należy zatem uznać, że stwierdzenie nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 nie spowoduje, ze skutkiem natychmiastowym od chwili ogłoszenia wyroku, usunięcia imienia i nazwiska skarżącego z wykazu osób i podmiotów wskazanych w art. 1 decyzji 2011/72, zamieszczonego w części A tego nowego załącznika.

167

Niewątpliwie w świetle uzasadnienia niniejszego wyroku, które stanowi niezbędne wyjaśnienie stwierdzenia nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135, zawartego w pkt 111–158 powyżej, zgodnie z art. 266 TFUE Rada powinna w dniu ogłoszenia wyroku podjąć środki niezbędne do zapewnienia jego wykonania, czyli w niniejszej sprawie ponownie rozpatrzyć umieszczenie nazwiska skarżącego w wykazie zawartym w załączniku do decyzji 2011/72 w świetle tego uzasadnienia. Tak więc po ponownym rozpatrzeniu Rada, gdyby nie zaradziła jeszcze uchybieniom stwierdzonym przez Sąd w uzasadnieniu wyroku, może anulować umieszczenie nazwiska skarżącego w wykazie.

168

Jednakże, po pierwsze, takie anulowanie nie wynika automatycznie z niniejszego wyroku i w niniejszej sprawie do Rady należy jego ewentualne przeprowadzenie. Po drugie, przy założeniu, że przed wydaniem decyzji 2020/117 usunęła już braki stwierdzone w uzasadnieniu niniejszego wyroku, Rada mogłaby w wyniku tego przeglądu postanowić o pozostawieniu nazwiska skarżącego w wykazie ujętym w załączniku do decyzji 2011/72. Co prawda taka decyzja, którą zresztą Rada powinna doręczyć skarżącemu i uzasadnić w sposób wymagany prawem, nie stanowiłaby aktu wyłącznie potwierdzającego, a zatem podlegałaby zaskarżeniu (zob. podobnie wyrok z dnia 5 października 2017 r., Mabrouk/Rada, T‑175/15, EU:T:2017:694, pkt 155 i przytoczone tam orzecznictwo). W tym kontekście umieszczenie nazwiska skarżącego w rzeczonym wykazie mogłoby ulec zakończeniu jedynie w drodze ewentualnej nowej skargi na tę decyzję.

169

Z powyższego wynika, że Rada nie wykazała, by stwierdzenie nieważności decyzji 2018/141 i 2019/135 ze skutkiem natychmiastowym mogło nieodwracalnie naruszyć skuteczność zamrożenia aktywów skarżącego. Utrzymanie w mocy skutków tych decyzji nie wydaje się zatem uzasadnione. W konsekwencji w tym zakresie należy oddalić żądanie Rady.

170

Zgodnie z art. 134 § 1 regulaminu postępowania kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę.

171

Ponieważ Rada w istocie przegrała sprawę, a skarżący wniósł o obciążenie jej kosztami, należy więc obciążyć ją kosztami postępowania.

Z powyższych względów

SĄD (dziewiąta izba w składzie powiększonym)

orzeka, co następuje:

I. Okoliczności powstania sporu i stan faktyczny

II. Przebieg postępowania i żądania stron

III. Co do prawa

A. W przedmiocie dopuszczalności żądań dotyczących stwierdzenia nieważności decyzji 2019/135 i 2020/117

1. W przedmiocie dopuszczalności żądania stwierdzenia nieważności decyzji 2019/135

2. W przedmiocie dopuszczalności żądania stwierdzenia nieważności decyzji 2020/117

B. Co do istoty

1. W przedmiocie zarzutu drugiego, dotyczącego „oczywistych” błędów w ocenie

a) Uwagi wstępne

b) W przedmiocie części drugiej zarzutu drugiego, dotyczącej błędu Rady w ocenie poszanowania przez organy tunezyjskie prawa skarżącego do rozpatrzenia sprawy w rozsądnym terminie

c) W przedmiocie części trzeciej zarzutu drugiego, opartej na braku dodatkowej weryfikacji przez Radę

2. W przedmiocie wniosku Rady o utrzymanie przez Sąd skutków zaskarżonych decyzji wobec skarżącego do chwili upływu terminu do wniesienia odwołania lub, jeśli odwołanie zostanie wniesione, do czasu jego oddalenia – w zakresie, w jakim żądanie to dotyczy decyzji 2018/141 i 2019/135

W przedmiocie kosztów