–

w imieniu EP przez C.D. Giurgiu, adwokata,

–

FO osobiście,

–

w imieniu rządu rumuńskiego przez E. Gane, L. Liţu i C. Canţăra, działających w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej przez M. Wilderspina i A. Biolana, działających w charakterze pełnomocników,

1

Niniejszy wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 15 rozporządzenia Rady (WE) nr 2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1347/2000 (Dz.U. 2003, L 338, s. 1; sprostowania: Dz.U. 2007, L 179, s. 56; Dz.U. 2009, L 70, s. 19; Dz.U. 2009, L 374, s. 32; Dz.U. 2016, L 99, s. 34).

2

Wniosek ten został przedstawiony w ramach sporu pomiędzy EP a FO, dotyczącego powierzenia pieczy nad ich małoletnim dzieckiem, ustalenia miejsca zwykłego pobytu tego dziecka oraz zasądzenia świadczeń alimentacyjnych na jego rzecz.

3

Motyw 13 rozporządzenia nr 2201/2003 głosi:

„W interesie dziecka niniejsze rozporządzenie pozwala – wyjątkowo i w określonych okolicznościach – na przekazanie sprawy przez sąd mający jurysdykcję sądowi innego państwa członkowskiego, jeżeli ten jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy […]”.

4

Artykuł 8 tego rozporządzenia, zatytułowany „Jurysdykcja ogólna”, stanowi w ust. 1:

„W sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt”.

5

Artykuł 15 omawianego rozporządzenia, zatytułowany „Przekazanie do sądu lepiej umiejscowionego dla osądzenia sprawy”, brzmi:

„1.   W drodze wyjątku, sądy państwa członkowskiego, do których jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, jeżeli uznają, że sąd innego państwa członkowskiego, z którym dziecko ma szczególny związek, mógłby lepiej osądzić sprawę lub jej określoną część, oraz jeśli jest to zgodne z dobrem dziecka:

2.   Ustęp 1 ma zastosowanie:

Przekazanie z urzędu lub na wniosek sądu innego państwa członkowskiego musi zostać zaakceptowane przez co najmniej jedną ze stron.

3.   Przyjmuje się, że dziecko ma szczególny związek z państwem członkowskim w rozumieniu ust. 1, jeżeli:

4.   Sąd państwa członkowskiego, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, określa termin, w którym wszczyna się postępowanie przed sądami innego państwa członkowskiego zgodnie z ust. 1.

Jeżeli postępowanie przed tymi sądami nie zostanie wszczęte przed upływem tego terminu, sąd rozpoznający sprawę ma nadal jurysdykcję zgodnie z art. 8–14.

5.   Sądy tego innego państwa członkowskiego, z uwagi na szczególne okoliczności sprawy, o ile jest to zgodne z dobrem dziecka, mogą uznać swoją jurysdykcję w ciągu sześciu tygodni po wszczęciu postępowania zgodnie z ust. 1 lit. a) lub b). W tym przypadku sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, uznaje brak swojej jurysdykcji. W przeciwnym razie sąd, przed którym wcześniej wszczęto postępowanie, ma nadal jurysdykcję zgodnie z art. 8–14.

6.   Sądy współpracują do celów niniejszego artykułu, bezpośrednio lub poprzez organy centralne wyznaczone na podstawie art. 53”.

6

EP, obywatelka rumuńska, zawarła w 2005 r. związek małżeński z FO, obywatelem francuskim. W dniu 13 października 2006 r. z ich związku urodziło się we Francji dziecko.

7

W 2013 r. EP i FO faktycznie rozstali się i od tego czasu ich dziecko mieszka wraz z matką w Rumunii.

8

W dniu 13 stycznia 2014 r. EP, matka dziecka, zwróciła się do Judecătoria Buftea (sądu pierwszej instancji w Buftea, Rumunia) z powództwem o rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, powierzenie jej pieczy nad dzieckiem oraz o zasądzenie od FO, ojca tego dziecka, świadczeń alimentacyjnych na rzecz tego dziecka.

9

FO podniósł zarzut braku jurysdykcji sądów rumuńskich, twierdząc, że jurysdykcję w sporze mają sądy rosyjskie, jak również zarzut zawisłości sporu na szczeblu ponadkrajowym i zarzut niedopuszczalności. Ponadto, pomocniczo, zgłosił roszczenie wzajemne zmierzające do rozwiązania związku małżeńskiego z winy EP, powierzenie mu wyłącznego wykonywania władzy rodzicielskiej, powierzenie mu pieczy nad dzieckiem oraz zasądzenie od EP świadczeń alimentacyjnych na rzecz dziecka.

10

Postanowieniem z dnia 10 października 2014 r. Judecătoria Buftea (sąd pierwszej instancji w Buftea) oddalił trzy zarzuty podniesione przez FO i postanowieniem z dnia 12 stycznia 2015 r. stwierdził, że prawem właściwym dla sporu w postępowaniu głównym jest prawo rumuńskie.

11

W dniu 8 czerwca 2016 r. EP i FO ostatecznie złożyli pozew o rozwód za porozumieniem stron, przy czym każda ze stron zażądała samodzielnego wykonywania władzy rodzicielskiej, ustalenia miejsca pobytu małoletniego dziecka przy niej oraz zasądzenia od strony przeciwnej świadczeń alimentacyjnych na rzecz tego dziecka. Pomocniczo FO wniósł o ustanowienie opieki naprzemiennej.

12

Wyrokiem z dnia 4 lipca 2016 r. Judecătoria Buftea (sąd pierwszej instancji w Buftea) orzekł rozwód za porozumieniem EP i FO, powierzył obojgu rodzicom wykonywanie odpowiedzialności rodzicielskiej, ustalił zasady kontaktów ojca z dzieckiem oraz zasądził od niego świadczenia alimentacyjne na rzecz dziecka.

13

W odniesieniu do wniosku FO o ustanowienie opieki naprzemiennej, z którą wiąże się posiadanie przez dziecko dwóch miejsc pobytu, a którą to możliwość przewiduje prawo francuskie, sąd ten podkreślił, że zgodnie z orzecznictwem sądów francuskich brak porozumienia stron może stanowić przeszkodę dla ustalenia miejsca pobytu w takiej postaci.

14

W dniu 7 kwietnia 2017 r. zarówno FO, jak i EP wnieśli apelację od wyroku wydanego w pierwszej instancji do Tribunalul Ilfov (sądu okręgowego w Ilfov, Rumunia).

15

FO podniósł, że Judecătoria Buftea (sąd pierwszej instancji w Buftea) nie miał jurysdykcji do rozpoznania wniesionego do niego sporu, i zażądał uchylenia tego wyroku.

16

Ponadto każda ze stron w postępowaniu głównym zażądała zmiany wspomnianego wyroku na swoją korzyść.

17

Sąd odsyłający wskazuje, że Judecătoria Buftea (sąd pierwszej instancji w Buftea) orzekł z uwzględnieniem dobra dziecka, ponieważ dziecko mieszkało w Rumunii z matką od końca 2013 r., uczęszczało do szkoły francuskiej i jest dobrze zintegrowane ze swoim środowiskiem. Dlatego to właśnie z Rumunią łączą je najściślejsze związki, zarówno językowe, jak i kulturowe.

18

Natomiast sytuacja zawodowa FO, który oświadczył, że jego główne miejsca pobytu znajdują się we Francji, w Rumunii i w Rosji, jest obecnie niepewna, a charakter wykonywanej przez niego pracy uniemożliwia mu poświęcenie wystarczającego czasu dziecku. Twierdzenie FO, zgodnie z którym jest gotów zakończyć swoją dotychczasową karierę zawodową i osiedlić się w Rumunii, aby zamieszkać z dzieckiem, nie jest wystarczające dla uzasadnienia wniosku o ustalenie miejsca pobytu dziecka przy nim. Co więcej, według oświadczeń wspomnianego dziecka kocha ono oboje rodziców, cierpi z powodu ich ciągłych kłótni i mimo że nie chce rozczarować ojca, woli żyć z matką.

19

Sąd odsyłający powziął jednak wątpliwości w odniesieniu do podniesionego przez FO zarzutu braku jurysdykcji sądów rumuńskich, uzasadnionego argumentem, zgodnie z którym sądami najlepiej umiejscowionymi dla rozpoznania żądań dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej są sądy francuskie. Zdaniem tego sądu musi on zbadać swoją jurysdykcję, opierając się w tym względzie na przepisach art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003.

20

W tych okolicznościach Tribunalul Ilfov (sąd okręgowy w Ilfov) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

21

Zgodnie z art. 99 regulaminu postępowania przed Trybunałem jeżeli odpowiedź na pytanie prejudycjalne można wywieść w sposób jednoznaczny z orzecznictwa lub nie pozostawia ona żadnych uzasadnionych wątpliwości, Trybunał może w każdej chwili, na wniosek sędziego sprawozdawcy i po zapoznaniu się ze stanowiskiem rzecznika generalnego, orzec w formie postanowienia z uzasadnieniem.

22

Powyższy przepis należy zastosować w niniejszej sprawie.

23

Odpowiedź na pytanie pierwsze, dotycząca tego, czy art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 ustanawia wyjątek od zasady jurysdykcji ogólnej przewidzianej w art. 8 tego rozporządzenia, zgodnie którym w sprawach odpowiedzialności rodzicielskiej jurysdykcję mają sądy państwa członkowskiego, w którym w chwili wniesienia pozwu lub wniosku dziecko ma zwykły pobyt, można wywnioskować z samego brzmienia tego art. 15.

24

Artykuł 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 przewiduje bowiem wyraźnie, że ma zastosowanie w drodze wyjątku. Jak orzekł Trybunał, ów art. 15 ust. 1 stanowi przepis jurysdykcji szczególnej, stanowiący odstępstwo od zasady jurysdykcji ogólnej, zawartej w art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia, a przekazanie sprawy do sądu lepiej umiejscowionego dla jej osądzenia może nastąpić jedynie w wyjątkowych wypadkach (zob. podobnie wyroki: z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 47, 48; a także z dnia 4 października 2018 r., IQ, C‑478/17, EU:C:2018:812, pkt 32).

25

W konsekwencji na pytanie pierwsze należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że ustanawia on wyjątek od zasady jurysdykcji ogólnej przewidzianej w art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003, zgodnie z którym jurysdykcja sądów państw członkowskich jest określana przez miejsce zwykłego pobytu dziecka w chwili wniesienia pozwu lub wniosku.

26

Poprzez pytanie drugie sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że określa on kryteria pozwalające na ustalenie, czy dziecko ma szczególny związek z państwem członkowskim innym niż państwo, którego sąd ma jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty, czy te kryteria są wyczerpujące oraz czy w razie spełnienia tych kryteriów sądy tego innego państwa członkowskiego są lepiej umiejscowione dla osądzenia sprawy.

27

Należy przede wszystkim zauważyć, że z brzmienia art. 15 ust. 3 rozporządzenia nr 2201/2003 wynika, iż artykuł ten przewiduje pięć alternatywnych kryteriów pozwalających na uznanie, że dziecko ma szczególny związek z danym państwem członkowskim.

28

Dalej Trybunał orzekł, że owe kryteria, wymienione w lit. a)–e) tego przepisu, mają charakter wyczerpujący, skutkiem czego z mechanizmu przekazania z założenia są wyłączone sprawy pozbawione takich elementów stanu faktycznego (wyroki: z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 51; a także z dnia 4 października 2018 r., IQ, C‑478/17, EU:C:2018:812, pkt 35).

29

W tym względzie, jak wskazała Komisja Europejska w uwagach na piśmie, należy zauważyć, że okoliczności wymienione przez ojca dziecka i przytoczone w drugim pytaniu prejudycjalnym różnią się od tych kryteriów i w rezultacie nie są bezpośrednio istotne do celów ustalenia, czy między dzieckiem a innym państwem członkowskim, w tym przypadku Republiką Francuską, istnieje szczególny związek. Niemniej dwie pierwsze okoliczności, mianowicie że dziecko urodziło się w tym państwie członkowskim i że jego ojciec jest obywatelem tego państwa, mogą świadczyć o tym, że dziecko jest obywatelem tego państwa członkowskiego, a tym samym że jest spełnione kryterium wymienione w art. 15 ust. 3 lit. c) rozporządzenia nr 2201/2003.

30

Należy wreszcie podkreślić, że zgodnie z art. 15 ust. 1 rozporządzenia nr 2201/2003 w związku z jego motywem 13 sąd państwa członkowskiego, do którego jurysdykcji należy rozpoznanie sprawy co do istoty, „może”, w przypadku spełnienia przesłanek wymienionych w tym przepisie, przekazać sprawę sądowi innego państwa członkowskiego, który w jego ocenie jest lepiej umiejscowiony do jej osądzenia, jednakże nie jest do tego zobowiązany. Sąd państwa członkowskiego, który co do zasady posiada jurysdykcję do rozpoznania danej sprawy, powinien – by móc wnioskować o przekazanie sądowi innego państwa członkowskiego – obalić silne domniemanie własnej jurysdykcji wynikającej z tego rozporządzenia (wyrok z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 49).

31

W trosce o udzielenie sądowi odsyłającemu użytecznej odpowiedzi należy też przypomnieć, że przekazanie sprawy do sądu innego państwa członkowskiego na podstawie art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 może mieć miejsce tylko w razie spełnienia trzech przesłanek, a mianowicie przesłanki posiadania przez dziecko szczególnego związku z innym państwem członkowskim, do którego jurysdykcji należy zdaniem sądu rozpoznanie sprawy co do istoty, przesłanki lepszego umiejscowienia sądu tego innego państwa członkowskiego dla osądzenia sprawy oraz przesłanki dobra dziecka, któremu ma służyć przekazanie sprawy, a więc bez ryzyka negatywnego wpływu na jego sytuację (zob. podobnie wyrok z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 50, 56, 58).

32

W okolicznościach takich jak rozpatrywane w postępowaniu głównym może być tak, że szczególny związek dziecka z innym państwem członkowskim, w tym wypadku z Republiką Francuską, wynika z okoliczności, o której mowa w pkt 29 niniejszego postanowienia, a więc z faktu posiadania przez nie obywatelstwa tego państwa członkowskiego. Może być również tak, że ojciec tego dziecka, będący jednym z podmiotów odpowiedzialności rodzicielskiej, ma miejsce zwykłego pobytu w tym państwie członkowskim.

33

Mimo to, jak podkreślił już Trybunał, sąd posiadający jurysdykcję, w niniejszym wypadku sąd rumuński, powinien porównać wagę i znaczenie „ogólnego” łącznika bliskości, który na podstawie art. 8 ust. 1 tego rozporządzenia łączy zainteresowane dziecko z państwem członkowskim tego sądu, z wagą i znaczeniem „szczególnego” łącznika bliskości, wynikającego z jednego lub kilku kryteriów wymienionych w art. 15 ust. 3 rzeczonego rozporządzenia, który w danej sprawie istnieje między tym dzieckiem a innym państwem członkowskim (wyrok z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 54).

34

Istnienie „szczególnego związku” w rozumieniu art. 15 ust. 1 tego rozporządzenia nie musi przesądzać kwestii, czy sąd tego innego państwa członkowskiego jest „lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy” w rozumieniu tego przepisu, ani kwestii, czy – w razie ustalenia, że tak jest – przekazanie sprawy temu ostatniemu sądowi jest zgodne z dobrem dziecka. Sąd posiadający jurysdykcję powinien ustalić, czy przekazanie sprawy temu innemu sądowi może stanowić rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla wydania rozstrzygnięcia dotyczącego dziecka w porównaniu z sytuacją, gdy pozostawia sprawę u siebie (wyrok z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 55, 57).

35

Ponieważ sąd rumuński, mający jurysdykcję na podstawie art. 8 rozporządzenia nr 2201/2003, doszedł do wniosku, że więzi, które łączą przedmiotowe dziecko z państwem członkowskim jego zwykłego pobytu, w tym przypadku z Rumunią, są silniejsze niż więzi łączące je z innym państwem członkowskim, czyli z Republiką Francuską, wniosek ten wystarczy, aby wykluczyć zastosowanie art. 15 tego rozporządzenia.

36

W konsekwencji na pytanie drugie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że w razie spełnienia jednego lub kilku z pięciu wyczerpująco określonych w tym przepisie alternatywnych kryteriów oceny szczególnego związku dziecka z państwem członkowskim innym niż państwo jego zwykłego pobytu sąd mający jurysdykcję na podstawie art. 8 tego rozporządzenia może przekazać sprawę sądowi, który uzna za lepiej umiejscowiony do rozstrzygnięcia zawisłego przed nim sporu, lecz nie jest do tego zobowiązany. Jeżeli sąd mający jurysdykcję dojdzie do wniosku, że więzi, które łączą dziecko z państwem członkowskim jego zwykłego pobytu, są silniejsze niż więzi łączące dziecko z innym państwem członkowskim, wniosek ten wystarczy, aby wykluczyć zastosowanie art. 15 tego rozporządzenia.

37

Poprzez pytanie trzecie sąd odsyłający dąży w istocie do ustalenia, czy art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że istnienie różnic między przepisami, w szczególności przepisami proceduralnymi, państwa członkowskiego, którego sąd ma jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty, oraz przepisami innego państwa członkowskiego, z którym dane dziecko pozostaje w szczególnym związku, takimi jak prowadzenie postępowania na posiedzeniu niejawnym przez wyspecjalizowany sąd, może stanowić istotną okoliczność element w świetle dobra dziecka dla oceny, czy sądy tego innego państwa członkowskiego są lepiej umiejscowione dla osądzenia tej sprawy.

38

Sąd odsyłający wyjaśnia, że według jednej ze stron w postępowaniu głównym w niniejszej sprawie zachodzą istotne różnice między przepisami państwa członkowskiego, którego sąd ma jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty, a przepisami innego państwa członkowskiego, w zakresie, w jakim tylko przepisy tego innego państwa członkowskiego przewidują prowadzenie postępowania na posiedzeniu niejawnym przez wyspecjalizowany sąd, skutkiem czego w ocenie tej strony sądy tego państwa członkowskiego są lepiej umiejscowione dla osądzenia sprawy w postępowaniu głównym.

39

W tym względzie, poza okolicznością, że istnienie takich różnic jest silnie kwestionowane przez drugą stronę w postępowaniu głównym, należy przypomnieć, że w celu ustalenia, czy przekazanie sprawy do sądu innego państwa członkowskiego może stanowić rzeczywistą i konkretną wartość dodaną, sąd mający jurysdykcję może wziąć pod uwagę między innymi przepisy proceduralne tego innego państwa członkowskiego, takie jak przepisy mające zastosowanie do gromadzenia dowodów koniecznych do rozpoznania sprawy. Sąd posiadający jurysdykcję nie powinien jednak w ramach takiej oceny uwzględniać prawa materialnego tego innego państwa członkowskiego, które sąd owego innego państwa mógłby ewentualnie stosować w wypadku przekazania mu sprawy. Taki krok byłby bowiem sprzeczny z zasadami wzajemnego zaufania pomiędzy państwami członkowskimi oraz wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, leżącymi u podstaw rozporządzenia nr 2201/2003 (wyrok z dnia 27 października 2016 r., D., C‑428/15, EU:C:2016:819, pkt 57).

40

Należy podkreślić, że współpraca i wzajemne zaufanie pomiędzy sądami powinny prowadzić do wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych, będącego podstawą dla stworzenia prawdziwej przestrzeni sprawiedliwości (wyrok z dnia 15 lutego 2017 r., W i V, C‑499/15, EU:C:2017:118, pkt 50).

41

Z powyższego wynika, że w ramach oceny przeprowadzanej na podstawie art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 sąd mający jurysdykcję może wziąć pod uwagę przepisy proceduralne mające zastosowanie na podstawie prawa innego państwa członkowskiego, jeżeli mają one konkretny wpływ na zdolność sądu tego państwa do lepszego rozpoznania sprawy, w szczególności poprzez ułatwienie zbierania dowodów i zeznań świadków, stanowiąc w ten sposób wartość dodaną dla rozstrzygnięcia sprawy zgodnie z dobrem dziecka. Natomiast nie można uznać w sposób ogólny i abstrakcyjny, że przepisy prawa innego państwa członkowskiego, takie jak wspomniane przez jedną ze stron w postępowaniu głównym przepisy dotyczące prowadzenia postępowania na posiedzeniu niejawnym przez wyspecjalizowany sąd, stanowią okoliczność, którą sąd mający jurysdykcję musi wziąć pod uwagę przy ocenie, czy inny sąd jest lepiej umiejscowiony dla osądzenia sprawy.

42

W świetle powyższych rozważań na pytanie trzecie należy udzielić następującej odpowiedzi: art. 15 rozporządzenia nr 2201/2003 należy interpretować w ten sposób, że istnienie różnic między przepisami, w szczególności przepisami proceduralnymi, państwa członkowskiego, którego sąd ma jurysdykcję do rozpoznania sprawy co do istoty, oraz przepisami innego państwa członkowskiego, z którym dane dziecko pozostaje w szczególnym związku, takie jak prowadzenie postępowania na posiedzeniu niejawnym przez wyspecjalizowany sąd, nie może w sposób ogólny i abstrakcyjny stanowić istotnej okoliczności elementu przy ocenie – z punktu widzenia dobra dziecka – czy sądy tego innego państwa członkowskiego są lepiej umiejscowione dla osądzenia tej sprawy. Sąd mający jurysdykcję może wziąć pod uwagę te różnice tylko pod warunkiem, że mogą one stanowić rzeczywistą i konkretną wartość dodaną dla wydania rozstrzygnięcia dotyczącego tego dziecka w porównaniu z sytuacją, gdy sąd ten pozostawia sprawę u siebie.

43

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach.

Z powyższych względów Trybunał (ósma izba) orzeka, co następuje: