–

w imieniu TB – G. Győző, ügyvéd,

–

w imieniu rządu węgierskiego – M.Z. Fehér oraz G. Tornyai, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu rządu niderlandzkiego – C. Schillemans oraz M. Bulterman, w charakterze pełnomocników,

–

w imieniu Komisji Europejskiej – A. Tokár, C. Cattabriga oraz M. Condou-Durande, w charakterze pełnomocników,

1

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 4 ust. 2 i 3, a także art. 10 ust. 2 dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin (Dz.U. 2003, L 251, s. 12).

2

Wniosek ten został złożony w kontekście sporu pomiędzy TB a Bevándorlási és Menekültügyi Hivatal (urzędem ds. imigracji i azylu, Węgry) dotyczącego oddalenia przez ten urząd wniosku o wydanie zezwolenia na pobyt w ramach łączenia rodziny na rzecz siostry zainteresowanego.

3

Motywy 2, 4 i 8 dyrektywy 2003/86 stanowią:

[…]

[…]

4

Artykuł 1 tej dyrektywy stanowi:

„Niniejsza dyrektywa ma na celu określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich”.

5

Artykuł 3 ust. 5 wspomnianej dyrektywy ma następujące brzmienie:

„Niniejsza dyrektywa pozostaje bez wpływu na możliwość przyjęcia lub utrzymania korzystniejszych przepisów przez państwa członkowskie”.

6

Artykuł 4 tejże dyrektywy w ust. 1–3 stanowi:

„1.   Państwa członkowskie zezwalają na wjazd i pobyt, na mocy niniejszej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV oraz w art. 16, następujących członków rodziny:

[…]

2.   Państwa członkowskie mogą, na mocy przepisu ustawowego lub wykonawczego, zezwolić na wjazd i pobyt, na mocy niniejszej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV, następujących członków rodziny:

3.   Państwa członkowskie mogą, na mocy przepisu ustawowego lub rozporządzenia [wykonawczego], zezwolić na wjazd i pobyt, na mocy niniejszej dyrektywy i z zastrzeżeniem zgodności z warunkami określonymi w rozdziale IV, niepoślubionego partnera, będącego obywatelem państwa trzeciego, z którym członek rodziny rozdzielonej znajduje się w należycie poświadczonym, stabilnym długotrwałym związku, lub obywatela państwa trzeciego, który jest związany z członkiem rodziny rozdzielonej na mocy zarejestrowanego związku zgodnie z art. 5 ust. 2, oraz niezamężnego lub nieżonatego nieletniego dziecka tych osób, włącznie z dziećmi przysposobionymi, a także dorosłego niezamężnego lub nieżonatego dziecka tych osób, które obiektywnie z uwagi na stan zdrowia nie jest w stanie zapewnić sobie utrzymania [zaspokoić własnych potrzeb].

Państwa członkowskie mogą zdecydować, że partnerzy w zarejestrowanym związku będą traktowani tak samo jak małżonkowie w odniesieniu do zagadnienia łączenia rodziny”.

7

Artykuł 10 dyrektywy 2003/86, zawarty w jej rozdziale V zatytułowanym „Łączenie rodziny uchodźców”, stanowi:

„1.   Artykuł 4 ma zastosowanie do określenia członków rodziny, z wyjątkiem ust. 1 akapit trzeci tego artykułu, który nie stosuje się do dzieci uchodźców.

2.   Państwa członkowskie mogą zezwolić na łączenie rodziny w przypadku innych członków rodziny nieokreślonych w art. 4, jeżeli pozostają na utrzymaniu uchodźcy.

3.   Jeżeli uchodźca jest osobą nieletnią [małoletnią] pozbawioną opieki, państwa członkowskie:

8

Zgodnie z art. 17 tej dyrektywy:

„Państwa członkowskie należycie uwzględniają charakter i trwałość więzi rodzinnych danej osoby oraz czas pobytu tej osoby w państwie członkowskim oraz istnienie rodziny, a także więzi kulturowych i społecznych z państwem pochodzenia, w przypadku gdy odrzucają [oddalają] wniosek, wycofują lub odmawiają przedłużenia ważności dokumentu pobytowego bądź gdy podejmują decyzję o nakazaniu wydalenia członka rodziny rozdzielonej lub członków jego rodziny”.

9

Artykuł 19 a harmadik országbeli állampolgárok beutazásáról és tartózkodásáról szóló 2007. évi II. törvény (ustawy II z 2007 r. o wjeździe i pobycie obywateli państw trzecich, zwanej dalej „ustawą z 2007 r.”), stanowi:

„1.   Dokument pobytowy do celów połączenia rodziny może otrzymać obywatel państwa trzeciego będący członkiem rodziny osoby będącej obywatelem państwa trzeciego posiadającej zezwolenie na pobyt, zezwolenie na imigrację, zezwolenie na osiedlenie się, tymczasowe zezwolenie na pobyt stały, krajowe zezwolenie na pobyt stały lub zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego UE lub osoby posiadającej na podstawie ustawy szczególnej kartę pobytu lub kartę pobytu stałego (zwany dalej ogólnie »członkiem rodziny rozdzielonej«).

[…]

4.   Dokument pobytowy do celów połączenia rodziny może otrzymać:

członka rodziny rozdzielonej lub jego małżonka, lub osoby, której nadano status uchodźcy”.

10

W dniu 7 września 2015 r. właściwy organ węgierski przyznał TB status uchodźcy. W dniu 12 stycznia 2016 r. siostra TB złożyła do węgierskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego w Teheranie (Iran) wniosek o zezwolenie na pobyt w ramach łączenia rodziny w celu dołączenia do TB oraz o wizę umożliwiającą jej odebranie tego zezwolenia.

11

Wniosek ten został oddalony decyzją organu pierwszej instancji, utrzymaną w mocy przez organ drugiej instancji ze względu na to, po pierwsze, że siostra TB w celu uzyskania wnioskowanego zezwolenia na pobyt dostarczyła właściwym organom nieprawdziwe informacje, a po drugie, że biorąc pod uwagę jej kwalifikacje i stan zdrowia, nie wykazała, że nie jest w stanie zaspokoić własnych potrzeb z uwagi na stan zdrowia, przy czym zgodnie z załączoną do wniosku dokumentacją medyczną cierpi na depresję wymagającą regularnej opieki lekarskiej.

12

TB wniósł do sądu odsyłającego skargę na wspomnianą decyzję oddalającą wniosek. Na poparcie swojej skargi podnosi w szczególności, że przewidziana w art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r. zasada, zgodnie z którą brat lub siostra osoby będącej uchodźcą może uzyskać zezwolenie na pobyt w ramach łączenia rodziny, pod warunkiem że nie jest w stanie zaspokoić własnych potrzeb ze względu na stan zdrowia, narusza art. 10 ust. 1 i 2 dyrektywy 2003/86.

13

Sąd odsyłający, który ma wątpliwości co do zgodności tej zasady z art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, zauważa, że warunek przewidziany w tym art. 19 ust. 4 lit. b) nie odpowiada warunkowi ustanowionemu we wspomnianym art. 10 ust. 2, który umożliwia państwom członkowskim zezwolenie na łączenie członków rodziny innych niż ci, którzy zostali wymienieni w art. 4 tej dyrektywy, takich jak bracia i siostry uchodźcy, pod warunkiem że pozostają oni „na utrzymaniu” tego ostatniego. Warunek przewidziany we wspomnianym art. 19 ust. 4 lit. b) odpowiada zatem zdaniem tego sądu warunkowi przewidzianemu w art. 4 ust. 2 lit. b) i art. 4 ust. 3 wspomnianej dyrektywy w odniesieniu do łączenia rodzin obejmującego nie braci i siostry uchodźcy, lecz dorosłe niezamężne lub nieżonate dzieci członka rodziny rozdzielonej lub jego małżonka, a także dorosłe niezamężne lub nieżonate wspólne dzieci członka rodziny rozdzielonej i jego partnera.

14

W konsekwencji sąd ten zastanawia się w pierwszej kolejności, czy art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 stoi na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie, które korzysta z możliwości przewidzianej w tym przepisie, zezwalając na łączenie członków rodziny innych niż wymienieni w art. 4 tej dyrektywy, uzależniało to łączenie od spełnienia warunków innych niż przewidziane w tym pierwszym przepisie.

15

W tym względzie wspomniany sąd zauważył, że we wcześniejszym wyroku Kúria (sąd najwyższy, Węgry) orzekł, przy czym nie zwrócił się z wnioskiem o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że odpowiedź na to pytanie powinna być przecząca i że w związku z tym art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r. nie narusza wspomnianego art. 10 ust. 2.

16

Jednakże według sądu odsyłającego, o ile zgodnie z art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 państwa członkowskie mogą zezwolić na łączenie członków rodziny, którzy nie zostali wymienieni w art. 4 tej dyrektywy, i tym samym odstąpić od definicji pojęcia „członka rodziny” przyjętej w tym artykule, o tyle nie mogą one odstąpić od warunku ustanowionego w tym art. 10 ust. 2, zgodnie z którym wspomniani członkowie rodziny mogą skorzystać z prawa do łączenia rodzin, jeżeli pozostają na utrzymaniu uchodźcy.

17

W drugiej kolejności, w przypadku udzielenia odpowiedzi twierdzącej na pytanie sformułowane w pkt 14 niniejszego wyroku, sąd odsyłający zastanawia się nad wykładnią pojęcia osoby pozostającej „na utrzymaniu” w rozumieniu dyrektywy 2003/86.

18

W tym względzie sąd ten zauważa, że w wersji w języku postępowania art. 10 ust. 2 tej dyrektywy odnosi się do członków rodziny pozostających na utrzymaniu uchodźcy („a menekült eltartottjai”), podczas gdy w wersji w języku angielskim przepis ten odnosi się do członków rodziny pozostających w stosunku zależności z uchodźcą („dependent on the refugee”). Wspomniany sąd żywi wątpliwości, czy te wyrażenia są w pełni równoważne.

19

Ponadto sąd odsyłający zastanawia się, czy pojęcie osoby pozostającej „na utrzymaniu” zakłada ocenę całości różnych aspektów charakteryzujących zależność, czy też pojęcie to może sprowadzać się do istnienia tylko jednego z tych aspektów, takiego jak brak możliwości danego członka rodziny zaspokojenia własnych potrzeb ze względu na stan zdrowia, a w związku z tym państwo członkowskie mogłoby, wyłącznie na podstawie tego aspektu, uznać, że członek rodziny, który nie spełnia tego warunku, nie pozostaje na utrzymaniu członka rodziny rozdzielonej, bez przeprowadzenia zindywidualizowanej oceny sytuacji tego członka. W tym względzie wspomniany sąd zwraca uwagę, że według Kúria (sądu najwyższego) z orzecznictwa Trybunału wynika, że pojęcie to oznacza zależność nie tylko materialną, ale również fizyczną i intelektualną, przy czym relacja osoby pozostającej na utrzymaniu może charakteryzować się złożonym stosunkiem zależności, którego wsparcie materialne stanowi wyłącznie jeden aspekt.

20

W trzeciej kolejności, w przypadku udzielenia odpowiedzi przeczącej na pytanie sformułowane w pkt 14 niniejszego wyroku, sąd odsyłający zastanawia się, czy państwa członkowskie mają swobodę w zakresie ustanawiania jakichkolwiek warunków, w tym warunków przewidzianych w art. 4 ust. 2 i 3 dyrektywy 2003/86, oraz, gdyby tak było, zadaje sobie pytanie o zakres warunku przewidzianego we wspomnianym art. 4 ust. 3, odnoszącego się do sytuacji, w której członkowie rodziny nie są obiektywnie w stanie zaspokoić własnych potrzeb ze względu na stan zdrowia.

21

W tych okolicznościach Fővárosi Közigazgatási és Munkaügyi Bíróság (sąd administracyjny i pracy w Budapeszcie, Węgry) postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującymi pytaniami prejudycjalnymi:

22

Rząd węgierski utrzymuje, że pytania prejudycjalne są niedopuszczalne ze względu na ich hipotetyczny charakter. Pytania te opierają się bowiem na błędnym założeniu, że Węgry za pomocą art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r. wdrożyły art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, podczas gdy to państwo członkowskie nie przekazało Komisji takiej informacji na podstawie art. 20 tej dyrektywy.

23

W tym względzie należy przypomnieć, że jedynie do sądu krajowego, przed którym zawisł spór i na którym spoczywa odpowiedzialność za wydanie orzeczenia, należy – przy uwzględnieniu okoliczności konkretnej sprawy – zarówno ocena, czy do wydania wyroku jest mu niezbędne uzyskanie orzeczenia prejudycjalnego, jak i ocena znaczenia pytań, które przedkłada Trybunałowi. W konsekwencji, jeśli postawione pytania dotyczą wykładni przepisu prawa Unii, Trybunał jest co do zasady zobowiązany do wydania orzeczenia (wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 26).

24

Wynika stąd, że pytania dotyczące prawa Unii korzystają z domniemania posiadania znaczenia dla sprawy. Odmowa wydania przez Trybunał rozstrzygnięcia w przedmiocie postawionego przez sąd krajowy pytania prejudycjalnego jest możliwa tylko wtedy, gdy oczywiste jest, że wykładnia przepisu prawa Unii, o którą się zwrócono, nie ma żadnego związku ze stanem faktycznym lub z przedmiotem sporu w postępowaniu głównym, gdy problem jest natury hipotetycznej bądź gdy Trybunał nie dysponuje informacjami w zakresie stanu faktycznego lub prawnego, które są niezbędne do udzielenia przydatnej odpowiedzi na przedstawione mu pytania (wyrok z dnia 10 grudnia 2018 r., Wightman i in., C‑621/18, EU:C:2018:999, pkt 27).

25

W tym przypadku należy podkreślić, że zdaniem sądu odsyłającego, przyjmując art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r., ustawodawca węgierski zamierzał wdrożyć art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, który przyznaje państwom członkowskim swobodę wyboru stanowiącą integralną część systemu ustanowionego przez wspomnianą dyrektywę (zob. w tym względzie analogicznie wyrok z dnia 21 grudnia 2011 r., N.S. i in., C‑411/10 i C‑493/10, EU:C:2011:865, pkt 65–68).

26

Trybunał jest zobowiązany uwzględnić, zgodnie z podziałem kompetencji między sądami Unii a sądami krajowymi, stan faktyczny i prawny, w jaki wpisują się pytania prejudycjalne, w postaci, w jakiej został on określony w postanowieniu odsyłającym. Niezależnie zatem od zastrzeżeń rządu węgierskiego w odniesieniu do wykładni prawa krajowego przyjętej przez sąd odsyłający niniejsze odesłanie prejudycjalne należy zbadać w świetle wykładni tego prawa dokonanej przez ten sąd (zob. podobnie wyrok z dnia 21 czerwca 2016 r., New Valmar, C‑15/15, EU:C:2016:464, pkt 25).

27

Okoliczność, że Węgry nie notyfikowały Komisji, na mocy art. 20 dyrektywy 2003/86, wspomnianego art. 19 ust. 4 lit. b) jako środka transponującego art. 10 ust. 2 tej dyrektywy, nie może zmienić tego ustalenia. Nie wystarczy bowiem, że dane państwo członkowskie nie notyfikowało Komisji środka krajowego, aby wykluczyć możliwość wdrożenia przez wspomniany środek przepisu dyrektywy.

28

Zarzut niedopuszczalności należy zatem oddalić.

29

Ponadto należy zauważyć, że w pytaniach drugim i trzecim sąd odsyłający zwraca się również do Trybunału o wykładnię art. 4 ust. 2 i 3 dyrektywy 2003/86.

30

Jednakże przepisy te dotyczą sytuacji innych niż sytuacja będąca przedmiotem postępowania głównego, ponieważ dotyczą łączenia rodzin członków rodziny uchodźcy innych niż jego siostra.

31

Sama okoliczność, że w ramach wdrożenia art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 ustawodawca węgierski użył pojęć analogicznych do tych, o których mowa w art. 4 ust. 2 i 3 tej dyrektywy, nie wystarcza do uzasadnienia wniosku o wykładnię tych przepisów. Sąd odsyłający nie stwierdził bowiem w swoim wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, że ustawodawca węgierski zamierzał bezpośrednio i bezwarunkowo odwołać się do takich przepisów, przyjmując art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r. (zob. w tym względzie wyroki: z dnia 18 października 2012 r., Nolan, C‑583/10, EU:C:2012:638, pkt 47; a także z dnia 7 listopada 2018 r., C i A, C‑257/17, EU:C:2018:876, pkt 33).

32

Z powyższego wynika, że w ramach niniejszej sprawy nie należy dokonywać wykładni art. 4 ust. 2 i 3 dyrektywy 2003/86.

33

Poprzez pytania, które należy zbadać łącznie, sąd odsyłający zmierza w istocie do ustalenia, czy art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie zezwalało na łączenie rodziny obejmujące siostrę uchodźcy tylko wtedy, gdy ze względu na stan zdrowia nie jest ona w stanie zaspokoić własnych potrzeb.

34

Zgodnie z art. 1 dyrektywy 2003/86 ma ona na celu określenie warunków wykonania prawa do łączenia rodziny przez obywateli państwa trzeciego zamieszkujących legalnie na terytorium państw członkowskich.

35

W tych ramach w art. 4 niniejszej dyrektywy wymieniono członków rodziny obywatela państwa trzeciego, którym państwa członkowskie muszą lub mogą, w zależności od przypadku, przyznać prawo do łączenia rodziny w rozumieniu wspomnianej dyrektywy.

36

Z motywu 8 tej dyrektywy wynika jednak, że przewidziano w niej korzystniejsze warunki wykonywania tego prawa do łączenia rodziny przez uchodźców, ponieważ ich sytuacja wymaga szczególnej uwagi w świetle powodów, które zmusiły ich do opuszczenia swojego państwa oraz uniemożliwiają im tam prowadzenie normalnego życia rodzinnego (wyrok z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S, C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 32).

37

Jeden z tych korzystniejszych warunków został wymieniony w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86.

38

Podczas bowiem gdy art. 10 ust. 1 tej dyrektywy sprawia, że jej art. 4 ma zastosowanie do uchodźców, z wyjątkiem odstępstwa zawartego w jego ust. 1 akapit trzeci, które nie ma zastosowania do dzieci uchodźców, art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy zezwala poza tym państwom członkowskim na przyznanie prawa do łączenia rodzin w rozumieniu wspomnianej dyrektywy członkom rodziny uchodźcy innym niż ci, którzy zostali wymienieni w tym art. 4.

39

Należy jednak podkreślić w pierwszej kolejności, że ten art. 10 ust. 2 ma charakter fakultatywny. Przepis ten pozostawia zatem każdemu państwu członkowskiemu swobodę decyzji, czy należy wprowadzić w życie rozszerzenie zakresu podmiotowego dyrektywy 2003/86, na jakie ona zezwala.

40

Ponadto, jak wskazał co do zasady rzecznik generalny w pkt 37 opinii, wspomniany art. 10 ust. 2 pozostawia również państwom członkowskim znaczny zakres uznania przy określaniu spośród członków rodziny uchodźcy innych niż ci, którzy zostali wskazani w art. 4 wspomnianej dyrektywy, tych, na połączenie których z uchodźcą zamieszkującym na ich terytorium te państwa członkowskie chcą zezwolić.

41

W drugiej kolejności należy podkreślić, że zakres uznania, jakim dysponują państwa członkowskie przy wdrażaniu tego art. 10 ust. 2, jest jednak ograniczony przez warunek, od którego przepis ten uzależnia takie wdrożenie. Z samego brzmienia wspomnianego art. 10 ust. 2 bowiem wynika, że państwa członkowskie mogą zezwolić na łączenie obejmujące innych członków rodziny uchodźcy, niewymienionych w art. 4 dyrektywy 2003/86, jeżeli pozostają oni na utrzymaniu uchodźcy.

42

W związku z tym, po pierwsze, aby nie pozbawić tego warunku wszelkiej skuteczności (effet utile), art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie zezwoliło na łączenie obejmujące członka rodziny uchodźcy, który nie został wymieniony w art. 4 tej dyrektywy, jeżeli ten ostatni nie pozostaje na utrzymaniu uchodźcy. Przepisy krajowe, które nie spełniają tego warunku, są sprzeczne z celami dyrektywy 2003/86, ponieważ umożliwiają przyznanie korzyści płynących ze statusu wynikającego z tej dyrektywy osobom, które nie spełniają warunków jego uzyskania (zob. analogicznie wyroki: z dnia 27 czerwca 2018 r., Diallo, C‑246/17, EU:C:2018:499, pkt 55; z dnia 23 maja 2019 r., Bilali, C‑720/17, EU:C:2019:448, pkt 44).

43

Stwierdzenie to pozostaje jednak bez uszczerbku dla przewidzianej w art. 3 ust. 5 wspomnianej dyrektywy możliwości przyznania przez państwa członkowskie, wyłącznie na podstawie ich prawa krajowego, prawa wjazdu i pobytu na korzystniejszych warunkach.

44

Po drugie, w odniesieniu do znaczenia, jakie należy nadać warunkowi polegającemu na pozostawaniu „na utrzymaniu” uchodźcy, należy przypomnieć, że zarówno względy jednolitego stosowania prawa Unii, jak i zasady równości wskazują na to, że treści przepisu prawa Unii, który nie zawiera żadnego wyraźnego odesłania do prawa państw członkowskich dla określenia jego znaczenia i zakresu, należy zwykle nadać w całej Unii wykładnię autonomiczną i jednolitą (wyrok z dnia 29 lipca 2019 r., Spiegel Online, C‑516/17, EU:C:2019:625, pkt 62 i przytoczone tam orzecznictwo).

45

A zatem, ponieważ art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 nie zawiera żadnego odesłania do prawa krajowego państw członkowskich w odniesieniu do wspomnianego warunku, należy mu nadać wykładnię autonomiczną i jednolitą.

46

W tym względzie należy zauważyć, że Trybunał dokonał już wykładni warunku, zgodnie z którym członek rodziny powinien pozostawać na utrzymaniu członka rodziny rozdzielonej w ramach dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2004/38/WE z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie prawa obywateli Unii i członków ich rodzin do swobodnego przemieszczania się i pobytu na terytorium państw członkowskich, zmieniającej rozporządzenie (EWG) nr 1612/68 i uchylającej dyrektywy 64/221/EWG, 68/360/EWG, 72/194/EWG, 73/148/EWG, 75/34/EWG, 75/35/EWG, 90/364/EWG, 90/365/EWG i 93/96/EWG (Dz.U. 2004, L 158, s. 77).

47

Zgodnie z tym orzecznictwem status członka rodziny pozostającego „na utrzymaniu” obywatela Unii posiadającego prawo pobytu zakłada wykazanie istnienia sytuacji rzeczywistej zależności. Zależność ta wiąże się z sytuacją faktyczną, która charakteryzuje się tym, iż wsparcie materialne członka rodziny jest zapewniane przez uprawnionego do prawa pobytu (wyroki: z dnia 19 października 2004 r., Zhu i Chen, C‑200/02, EU:C:2004:639, pkt 43; z dnia 8 listopada 2012 r., Iida, C‑40/11, EU:C:2012:691, pkt 55; z dnia 16 stycznia 2014 r., Reyes, C‑423/12, EU:C:2014:16, pkt 20, 21; a także z dnia 13 września 2016 r., Rendón Marín, C‑165/14, EU:C:2016:675, pkt 50).

48

W celu ustalenia takiej zależności przyjmujące państwo członkowskie powinno dokonać oceny, czy ze względu na swoją sytuację ekonomiczną i socjalną członek rodziny nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb. Konieczność wsparcia materialnego powinna istnieć w państwie pochodzenia lub przybycia członka rodziny w chwili, gdy wnioskuje on o dołączenie do wspomnianego obywatela (zob. podobnie wyroki: z dnia 9 stycznia 2007 r., Jia, C‑1/05, EU:C:2007:1, pkt 37; a także z dnia 16 stycznia 2014 r., Reyes, C‑423/12, EU:C:2014:16, pkt 22, 30).

49

W celu dokonania wykładni pojęcia członka rodziny pozostającego „na utrzymaniu” w rozumieniu dyrektywy 2003/86 należy wziąć pod uwagę wspomniane orzecznictwo. Dyrektywy 2004/38 i 2003/86 dążą bowiem do realizacji podobnych celów polegających na zapewnieniu lub wzmocnieniu w przyjmującym państwie członkowskim łączenia rodzin obywateli innych państw członkowskich i państw trzecich, którzy przebywają tam legalnie.

50

Należy jednak również wziąć pod uwagę, że, jak przypomniano w motywie 8 dyrektywy 2003/86 i jak wynika już z pkt 35 niniejszego wyroku, sytuacja uchodźców wymaga szczególnej uwagi, ponieważ zostali oni zmuszeni do opuszczenia swojego państwa i nie mają możliwości prowadzenia w nim normalnego życia rodzinnego, mogli zostać oddzieleni od swoich rodzin na długi czas przed uzyskaniem statusu uchodźcy i często jest niemożliwe lub niebezpieczne przedstawienie przez uchodźców lub członków ich rodziny oficjalnych dokumentów lub kontaktowanie się z organami ich państwa pochodzenia (zob. podobnie wyroki: z dnia 7 listopada 2018 r., K i B, C‑380/17, EU:C:2018:877, pkt 53; a także z dnia 13 marca 2019 r., Reyes, C‑635/17, EU:C:2019:192, pkt 66).

51

W tym względzie wymaganie, aby uchodźca rzeczywiście zapewniał, w momencie składania wniosku o łączenie rodziny, wsparcie materialne członkowi rodziny w państwie pochodzenia lub przybycia tego ostatniego, mogłoby skutkować wyłączeniem z zakresu stosowania art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 członków rodziny uchodźcy, którzy rzeczywiście są od niego zależni, wyłącznie na tej podstawie, że uchodźca nie jest lub nie jest już w stanie zapewnić im wsparcia materialnego niezbędnego do zaspokojenia ich podstawowych potrzeb w państwie pochodzenia lub przybycia. Nie można jednak wykluczyć, że uchodźca może nie być w stanie lub nie być już w stanie zapewnić takiego wsparcia ze względu na czynniki niezależne od jego woli, takie jak brak materialnej możliwości przesłania niezbędnych środków lub obawa przed sprowadzeniem zagrożenia dla bezpieczeństwa członków jego rodziny poprzez skontaktowanie się z nimi.

52

W konsekwencji członka rodziny uchodźcy należy uznać za osobę pozostającą na jego utrzymaniu w rozumieniu art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, jeżeli jest od niego rzeczywiście zależny w tym znaczeniu, że, po pierwsze, ze względu na swoją sytuację ekonomiczną i socjalną nie jest w stanie zaspokoić swoich podstawowych potrzeb w państwie pochodzenia lub przybycia w dniu złożenia wniosku o dołączenie do uchodźcy, a po drugie, ustalono, że uchodźca rzeczywiście zapewnia mu wsparcie materialne lub że, biorąc pod uwagę wszystkie istotne okoliczności, takie jak stopień pokrewieństwa danego członka rodziny z uchodźcą, charakter i siłę innych więzi rodzinnych oraz wiek i sytuację ekonomiczną innych jego krewnych, uchodźca okazuje się członkiem rodziny w największym stopniu zdolnym do zapewnienia wymaganego wsparcia materialnego.

53

Wykładnia ta znajduje potwierdzenie w art. 17 dyrektywy 2003/86, wymagającym zindywidualizowanego zbadania wniosku o łączenie rodziny, w ramach którego, jak wynika z motywu 8 tej dyrektywy, należy uwzględnić zwłaszcza szczególne cechy związane ze statusem członka rodziny rozdzielonej jako uchodźcy (zob. podobnie wyrok z dnia 7 listopada 2018 r., K i B, C‑380/17, EU:C:2018:877, pkt 53).

54

Po trzecie, z powyższego wynika, że o ile, jak wskazuje sąd odsyłający, w niektórych wersjach językowych wspomniany art. 10 ust. 2 odnosi się do sytuacji zależności członka rodziny od uchodźcy, podczas gdy w innych wersjach przepis ten odnosi się do statusu członka rodziny pozostającego na utrzymaniu wspomnianego uchodźcy, o tyle taka rozbieżność nie ma znaczenia dla wykładni warunku przewidzianego we wspomnianym art. 10 ust. 2.

55

W trzeciej kolejności należy zauważyć, że przy wdrażaniu przyznanej im w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 możliwości państwa członkowskie mogą ustanowić dodatkowe wymogi związane z charakterem stosunku zależności, jakiego wymaga ten przepis, w szczególności uzależniając przyznanie praw wynikających z dyrektywy 2003/86 od warunku, że rozpatrywani członkowie rodziny uchodźcy pozostają z pewnych względów na utrzymaniu tego ostatniego.

56

Warunek dotyczący istnienia stosunku zależności między uchodźcą a członkiem jego rodziny należy bowiem interpretować w ten sposób, że ma on na celu wyłączenie ze skorzystania z możliwości przewidzianej w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 członków rodziny uchodźcy innych niż ci, którzy zostali wymienieni w art. 4 tej dyrektywy, którzy nie pozostają na jego utrzymaniu, przy czym państwo członkowskie, które zdecyduje się wprowadzić w życie taką możliwość, nie ma obowiązku automatycznego przyznawania prawa do łączenia rodzin wszystkim lub niektórym członkom rodziny uchodźcy, innym niż ci, którzy zostali wymienieni w art. 4 wspomnianej dyrektywy, gdy tylko pozostają oni na utrzymaniu uchodźcy.

57

W tym względzie należy podkreślić, po pierwsze, że różnice, jakie mogą wynikać z faktu, że każde państwo członkowskie może w ten sposób swobodnie określać charakter stosunku zależności, który zgodnie z jego ustawodawstwem krajowym pozwala członkom rodziny uchodźcy, innym niż ci, którzy zostali wymienieni w art. 4 dyrektywy 2003/86, korzystać z prawa do łączenia rodzin w rozumieniu wspomnianej dyrektywy, są w pełni zgodne z charakterem i celem art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy. Z pkt 38–40 niniejszego wyroku wynika już bowiem, że ów art. 10 ust. 2 został przewidziany przez prawodawcę Unii jako przepis fakultatywny, którego wprowadzenie w życie pozostawia państwom członkowskim zakres uznania, co oznacza, że rozbieżności w uregulowaniach krajowych wdrażających taką możliwość wynikają w sposób oczywisty z wyboru dokonanego przez wspomnianego prawodawcę (zob. analogicznie wyrok z dnia 12 kwietnia 2018 r., A i S, C‑550/16, EU:C:2018:248, pkt 47).

58

Po drugie, przyznana w ten sposób państwom członkowskim możliwość określenia dodatkowych wymogów jako taka nie narusza ogólnych celów dyrektywy 2003/86, określonych w jej motywach 4 i 8, które polegają na ułatwianiu integracji danych obywateli państw trzecich poprzez umożliwienie im prowadzenia normalnego życia rodzinnego oraz zapewnieniu korzystniejszych warunków wykonywania przez uchodźców ich prawa do łączenia rodzin, z uwzględnieniem ich szczególnej sytuacji. W istocie, jak stwierdzono w pkt 36 i 37 niniejszego wyroku, poprzez skorzystanie z możliwości przewidzianej w art. 10 ust. 2 wspomnianej dyrektywy i zezwolenie na łączenie członków rodziny uchodźcy innych niż ci, którzy zostali wymienieni w art. 4 tej dyrektywy, dane państwo członkowskie już wspiera osiągnięcie tych celów, nawet jeśli uzależnia to łączenie od bardziej rygorystycznych warunków niż warunek przewidziany w tym art. 10 ust. 2.

59

Natomiast zakazanie państwu członkowskiemu ustanawiania takich dodatkowych wymogów byłoby sprzeczne z samą logiką wspomnianego art. 10 ust. 2, który, jak ustalono w ust. 38 i 39 niniejszego wyroku, pozwala państwom członkowskim zarówno na podjęcie decyzji o nieprzyznawaniu żadnemu z członków rodziny uchodźcy, o których mowa w tym przepisie, prawa do łączenia rodzin, jak i na swobodne określenie, którzy ze wspomnianych członków mogą korzystać z takiego prawa.

60

Ponadto taki zakaz mógłby utrudnić ociągnięcie celów przypomnianych w pkt 58 niniejszego wyroku poprzez zachęcenie państw członkowskich do rezygnacji z możliwości przewidzianej w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86.

61

Należy jednak również podkreślić, w czwartej kolejności, że poprzez skorzystanie z możliwości przyznanej im w art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 państwa członkowskie wdrażają prawo Unii.

62

W konsekwencji przyznanego państwom członkowskim przez wspomniany art. 10 ust. 2 zakresu uznania nie powinny one przede wszystkim wykorzystywać w taki sposób, który naruszałby cel dyrektywy 2003/86 i jej skuteczność (effet utile) (zob. podobnie wyrok z dnia 13 marca 2019 r., E., C‑635/17, EU:C:2019:192, pkt 53).

63

W tym względzie, jak ustalono w pkt 36, 50 i 53 niniejszego wyroku, po pierwsze, sytuacja uchodźców wymaga szczególnej uwagi przy wdrażaniu dyrektywy 2003/86, a po drugie, art. 17 wspomnianej dyrektywy wymaga indywidualizacji badania wniosków o łączenie rodziny.

64

Następnie, jak potwierdza zresztą motyw 2 dyrektywy 2003/86, powinna ona być zgodna z Kartą praw podstawowych Unii Europejskiej (zwaną dalej „kartą”).

65

Postanowień karty w sposób oczywisty nie można interpretować w ten sposób, by pozbawiały one państwa członkowskie przysługującego im zakresu uznania przy podejmowaniu decyzji o wdrożeniu art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 i rozpatrywaniu wniosków o łączenie rodziny złożonych na podstawie tego przepisu. Przepisy tej dyrektywy powinny jednak w trakcie tego rozpatrywania podlegać interpretacji i stosowaniu w świetle między innymi art. 7 karty, który przewiduje w szczególności prawo do poszanowania życia rodzinnego (zob. podobnie wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Khachab, C‑558/14, EU:C:2016:285, pkt 28).

66

Wreszcie, zgodnie z zasadą proporcjonalności, która należy do zasad ogólnych prawa Unii, środki wdrożone przez uregulowanie krajowe transponujące art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 powinny być właściwe do realizacji celów przewidzianych przez to uregulowanie i nie powinny wykraczać poza to, co jest niezbędne do ich osiągnięcia (wyrok z dnia 21 kwietnia 2016 r., Khachab, C‑558/14, EU:C:2016:285, pkt 42).

67

W związku z tym ustawodawstwo krajowe wprowadzające w życie przewidzianą we wspomnianym art. 10 ust. 2 możliwość powinno być zgodne zarówno z prawami podstawowymi gwarantowanymi w karcie, jak i z zasadą proporcjonalności, i nie może uniemożliwiać zindywidualizowanego badania wniosku o łączenie rodzin, w ramach którego należy uwzględnić ponadto szczególną sytuację uchodźców.

68

W świetle wszystkich powyższych rozważań w ostatniej kolejności należy zbadać, czy art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 stoi na przeszkodzie temu, aby państwo członkowskie przyznawało prawo do łączenia rodziny obejmującego siostrę uchodźcy tylko wtedy, gdy ta ostatnia nie jest w stanie zaspokoić własnych potrzeb ze względu na stan zdrowia.

69

W tym względzie należy, po pierwsze, zauważyć, że siostra uchodźcy nie jest jedną z osób należących do rodziny członka rodziny rozdzielonej, wymienionych w art. 4 dyrektywy 2003/86. Państwo członkowskie może zatem przyznać takiemu członkowi rodziny uchodźcy prawo do łączenia rodziny zgodnie z art. 10 ust. 2 tej dyrektywy.

70

Po drugie, z rozważań przedstawionych w pkt 54–59 niniejszego wyroku wynika, że wspomniany art. 10 ust. 2 nie stoi na przeszkodzie co do zasady ustanowieniu przez państwa członkowskie dodatkowego warunku polegającego na wymaganiu, by stosunek zależności między uchodźcą a członkiem jego rodziny był spowodowany stanem zdrowia tego ostatniego.

71

Należy skądinąd zauważyć, że w kontekście bardziej precyzyjnej harmonizacji prawodawca Unii wyraźnie zezwolił państwom członkowskim, w art. 4 ust. 2 lit. b) i art. 4 ust. 3 dyrektywy 2003/86, na uzależnienie prawa do łączenia rodziny obejmującego niektórych członków rodziny obywatela państwa trzeciego od spełnienia podobnego warunku.

72

Z pkt 42 niniejszego wyroku wynika jednak również, że w celu zachowania skuteczności (effet utile) art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 państwo członkowskie nie może zezwolić siostrze uchodźcy na skorzystanie z prawa do łączenia rodzin na mocy art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86, jeżeli nie pozostaje ona na utrzymaniu uchodźcy, co oznacza, jak wykazano w pkt 52 niniejszego wyroku, nie tylko to, iż siostra uchodźcy nie jest w stanie zaspokoić swych podstawowych potrzeb, ale również to, iż zostało wykazane, że jej wsparcie materialne jest rzeczywiście zapewniane przez uchodźcę lub że, biorąc pod uwagę wszystkie istotne okoliczności, uchodźca okazuje się członkiem rodziny w największym stopniu zdolnym do zapewnienia wymaganego wsparcia materialnego.

73

Ponadto z pkt 53 i 63 niniejszego wyroku wynika również, że właściwe organy krajowe są zobowiązane do przeprowadzenia zindywidualizowanego badania przestrzegania warunku, zgodnie z którym siostra uchodźcy powinna pozostawać na jego utrzymaniu ze względu na swój stan zdrowia.

74

Z powyższego wynika w szczególności, że taki wniosek nie może zostać oddalony wyłącznie na tej podstawie, że schorzenie, na jakie cierpi siostra uchodźcy, uważa się automatycznie za takie, które nie prowadzi do powstania takiego stosunku zależności.

75

W szczególności w ramach zindywidualizowanego badania wniosku należało będzie uwzględnić, w sposób zrównoważony i racjonalny, wszystkie istotne aspekty sytuacji osobistej siostry uchodźcy, takie jak wiek, poziom wykształcenia, sytuacja zawodowa i finansowa oraz stan zdrowia. Organy krajowe będą musiały ponadto wziąć pod uwagę fakt, że zakres potrzeb może się znacznie różnić w zależności od osoby (zob. podobnie wyrok z dnia 4 marca 2010 r., Chakroun, C‑578/08, EU:C:2010:117, pkt 48), a także szczególną sytuację uchodźców, w tym szczególne trudności, na jakie napotykają oni przy uzyskiwaniu dowodów w ich państwie pochodzenia.

76

Do sądu odsyłającego należy dokonanie wykładni prawa krajowego, a w szczególności art. 19 ust. 4 lit. b) ustawy z 2007 r., w sposób w najszerszym możliwym zakresie zgodny z tymi wymogami.

77

Z całości powyższych rozważań wynika, że na przedstawione pytania należy odpowiedzieć, iż art. 10 ust. 2 dyrektywy 2003/86 należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie zezwalało na łączenie rodziny obejmujące siostrę uchodźcy tylko wtedy, gdy ze względu na jej stan zdrowia nie jest ona w stanie zaspokoić własnych potrzeb, pod warunkiem że:

78

Dla stron w postępowaniu głównym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed sądem odsyłającym, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Koszty poniesione w związku z przedstawieniem uwag Trybunałowi, inne niż koszty stron w postępowaniu głównym, nie podlegają zwrotowi.

Z powyższych względów Trybunał (piąta izba) orzeka, co następuje:

Artykuł 10 ust. 2 dyrektywy Rady 2003/86/WE z dnia 22 września 2003 r. w sprawie prawa do łączenia rodzin należy interpretować w ten sposób, że nie stoi on na przeszkodzie temu, by państwo członkowskie zezwalało na łączenie rodziny obejmujące siostrę uchodźcy tylko wtedy, gdy ze względu na jej stan zdrowia nie jest ona w stanie zaspokoić własnych potrzeb, pod warunkiem że: