1.

Wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym dotyczy wykładni art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) ( 2 ).

2.

Powyższy wniosek został przedłożony w ramach wniesionej przez Orde van Vlaamse Balies i Ordre des barreaux francophones et germanophone (zwane dalej „izbami adwokackimi”) skargi o stwierdzenie nieważności wet tot wijziging van de wet van 4 april 2014 betreffende de verzekeringen en ertoe strekkende de vrije keuze van een advocaat of iedere andere persoon die krachtens de op de procedure toepasselijke wet de vereiste kwalificaties heeft om zijn belangen te verdedigen in elke fase van de rechtspleging te waarborgen in het kader van een rechtsbijstandsverzekeringsovereenkomst (ustawy [z dnia 9 kwietnia 2017 r.] zmieniającej ustawę z dnia 4 kwietnia 2014 r. w sprawie ubezpieczeń i mającą na celu zapewnienie swobodnego wyboru adwokata lub innej osoby posiadającej zgodnie z przepisami mającymi zastosowanie do danego postępowania odpowiednie kwalifikacje do podjęcia obrony interesów ubezpieczonego na każdym etapie postępowania w ramach umowy ubezpieczenia ochrony prawnej) ( 3 ).

3.

Skarga izb adwokackich dotyczy rozszerzenia przez ustawodawcę belgijskiego prawa do swobodnego wyboru adwokata przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej na postępowanie polubowne, ale nie na postępowanie mediacyjne.

4.

Za pomocą swego pytania prejudycjalnego, Grondwettelijk Hof (trybunał konstytucyjny, Belgia) zmierza do ustalenia, czy uregulowane w prawie belgijskim postępowanie mediacyjne, zarówno sądowe jak i pozasądowe, jest objęte zakresem znaczeniowym pojęcia „dochodzenia [postępowania sądowego]” w rozumieniu art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138.

5.

Na zakończenie mojej analizy, zaproponuję Trybunałowi, aby na powyższe pytanie udzielił odpowiedzi twierdzącej. W pierwszej kolejności przypomnę o autonomicznym charakterze art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, który to przepis dotyczy swobodnego wyboru prawnika przez ubezpieczonego, wobec art. 198 ust. 1 tejże dyrektywy regulującego pokrycie kosztów związanych z tym wyborem. Następnie, z orzecznictwa Trybunału dotyczącego praw ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej, a w szczególności z orzecznictwa dotyczącego „postępowania [administracyjnego]”, wywiodę argumenty przydatne dla celów wykładni pojęcia „postępowania sądowego”. Na koniec przedstawię wnioski uwzględniając charakterystyczne cechy mediacji z uwzględnieniem celów realizowanych przez rzeczoną dyrektywę.

6.

Artykuł 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy Rady 87/344/EWG z dnia 22 czerwca 1987 r. w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczenia ochrony prawnej ( 4 ), która została uchylona na mocy dyrektywy 2009/138 ( 5 ), stanowił:

„1.   Umowa ubezpieczenia ochrony prawnej wyraźnie stwierdza, że:

7.

Motyw 16 dyrektywy 2009/138 stanowi:

„Głównym celem regulacji i nadzoru zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji jest odpowiednia ochrona ubezpieczających i beneficjentów. Pojęcie beneficjent ma obejmować dowolną osobę fizyczną lub prawną, której zgodnie z umową ubezpieczenia przysługuje dane prawo. Inne cele regulacji i nadzoru zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, takie jak stabilność finansowa oraz uczciwe i stabilne rynki, również powinny być wzięte pod uwagę, ale nie może to prowadzić do podważenia głównego celu”.

8.

W Tytule II rzeczonej dyrektywy, zatytułowanym „Przepisy szczegółowe dotyczące ubezpieczeń i reasekuracji”, zawarty jest rozdział II obejmujący „Przepisy szczegółowe dotyczące ubezpieczeń innych niż na życie”, w którego sekcji 4, zatytułowanej „Ubezpieczenie ochrony prawnej” znajdują są art. 198–205 ( 6 ).

9.

Artykuł 198 ust. 1 wspomnianej dyrektywy zatytułowany „Zakres niniejszej sekcji” stanowi:

„Niniejszą sekcję stosuje się do ubezpieczenia ochrony prawnej, o którym mowa w grupie 17 w pkt I załącznika I, polegającego na zobowiązaniu się zakładu – w zamian za zapłatę składki – do poniesienia kosztów postępowania sądowego oraz wykonania innych usług związanych bezpośrednio z ochroną ubezpieczeniową, w szczególności w celu:

[…]

10.

Artykuł 200 ust. 1 i 4 dyrektywy 2009/138 stanowi:

„1.   Państwo członkowskie siedziby zapewnia przyjęcie przez zakłady ubezpieczeń, zgodnie z wariantem wybranym przez państwo członkowskie lub według własnego wyboru, jeżeli państwo członkowskie wyrazi na to zgodę, co najmniej jednej z metod obsługi roszczeń określonych w ust. 2, 3 i 4.

Bez względu na to, które z tych rozwiązań zostanie przyjęte, uważa się, że interes osób mających ubezpieczenie ochrony prawnej został zabezpieczony w równoważny sposób zgodnie z niniejszą sekcją.

[…]

4.   W umowie zakład ubezpieczeń zapewnia ubezpieczonym prawo powierzenia obrony ich interesów, od chwili uzyskania prawa do wystąpienia z roszczeniem wobec ubezpieczyciela na podstawie polisy, wybranemu przez siebie prawnikowi lub, o ile prawo krajowe dopuszcza taką możliwość, innej osobie posiadającej odpowiednie kwalifikacje”.

11.

Artykuł 201 wspomnianej dyrektywy zatytułowany „Swobodny wybór prawnika” w ust. 1 lit. a) przewiduje:

„1.   Umowa ubezpieczenia ochrony prawnej wyraźnie stanowi, że:

12.

Do czasu wejścia w życie ustawy z dnia 9 kwietnia 2017 r., art. 156 ust. 1 wet betreffende de verzekeringen (ustawy w sprawie ubezpieczeń) ( 7 ) z dnia 4 kwietnia 2014 r. miał następujące brzmienie:

„Każda umowa ubezpieczenia ochrony prawnej powinna wyraźnie stanowić co najmniej, że:

13.

Artykuł 2 ustawy z dnia 9 kwietnia 2017 r. stanowi:

„Artykuł 156 ust. 1 ustawy […] w sprawie ubezpieczeń uzyskuje następujące brzmienie:

14.

Z akt sprawy przedłożonych Trybunałowi wynika, że Gerechtelijk Wetboek (kodeks postępowania cywilnego) z ostatnimi zmianami wprowadzonymi na mocy wet houdende diverse bepalingen inzake burgerlijk recht en bepalingen met het oog op de bevordering van alternatieve vormen van geschillenoplossing (ustawy w sprawie niektórych przepisów w dziedzinie prawa cywilnego oraz przepisów mających na celu promocję alternatywnych metod rozwiązywania sporów) ( 8 ) z dnia 18 czerwca 2018 r. ustanawia dwie formy mediacji, a mianowicie pozasądową i sądową, uregulowane odpowiednio w art. 1730–1733 oraz art. 1734–1737 wspomnianego kodeksu. Zasady ogólne zostały ustanowione w art. 1723/1–1729 kodeksu postępowania cywilnego.

15.

Zgodnie z art. 1723/1 kodeksu postępowania cywilnego:

„Postępowanie mediacyjne jest poufne i przebiega w oparciu o zgodną wolę stron sporu; z udziałem niezależnej, neutralnej i bezstronnej osoby trzeciej ułatwiającej komunikację i starającej się doprowadzić strony do samodzielnego rozwiązania sporu”.

16.

Artykuł 1729 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„Każda ze stron może bez szkody dla swoich interesów w każdej chwili zakończyć postępowanie mediacyjne”.

17.

Artykuł 1730 ust. 1 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„Każda ze stron może zaproponować innym stronom, niezależnie od będących w toku wszelkich postępowań sądowych lub polubownych, przed wszczęciem postępowania sądowego, w trakcie lub po jego zakończeniu, wszczęcie postępowania mediacyjnego. Strony wyznaczają wspólnie mediatora lub występują do podmiotu trzeciego o jego wyznaczenie”.

18.

Zgodnie z brzmieniem art. 1731 ust. 1 i 3 tego wspomnianego kodeksu:

„§ 1. Strony określają między sobą, z pomocą mediatora, zasady organizacji mediacji oraz czas trwania postępowania mediacyjnego. Umowa w tym zakresie jest sporządzana na piśmie w protokole mediacji podpisanym przez strony i przez mediatora. Koszty i honoraria związane z mediacją obciążają strony w równych częściach, chyba że postanowiono inaczej.

[…]

§ 3. Podpisanie protokołu zawiesza bieg przedawnienia na czas mediacji”.

19.

Artykuł 1732 wspomnianego kodeksu przewiduje:

„W przypadku gdy z strony zawierają w wyniku mediacji ugodę, zostaje ona sporządzona na piśmie, opatrzona datą i podpisana przez strony oraz mediatora. W stosownych przypadkach umieszcza się w niej wzmiankę o zaaprobowaniu jej przez mediatora.

Wspomniany dokument określa szczegółowe zobowiązania podjęte przez każdą ze stron”.

20.

Artykuł 1733 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„W razie zawarcia ugody mediacyjnej i jeśli mediator, który prowadził mediację, jest akredytowany przez komisję, o której mowa w art. 1727 [kodeksu postępowania cywilnego], strony lub jedna z nich mogą złożyć wniosek o zatwierdzenie tej ugody zawartej w wyniku mediacji zgodnie z art. 1731 i 1732 [tego kodeksu] przez właściwy sąd. […]

Sąd może odmówić zatwierdzenia ugody mediacyjnej tylko wówczas, gdy jest ona sprzeczna z porządkiem publicznym lub gdy ugoda osiągnięta w wyniku mediacji w sprawach rodzinnych jest sprzeczna z interesem małoletnich dzieci.

Postanowienie zatwierdzające ma skutki orzeczenia w rozumieniu art. 1043 [rzeczonego kodeksu[[ ( 9 )]”.

21.

Zdaniem sądu odsyłającego, jeżeli mediator, który prowadził mediację, nie został akredytowany przez federalną komisję mediacyjną, nie można zatwierdzić ugody zawartej w wyniku mediacji, a jej wykonalność powinna być zapewniona w inny sposób, na przykład na mocy aktu notarialnego.

22.

Artykuł 1734 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„§ 1. Z wyjątkiem postępowań przed Hot van Cassatie [sądem kasacyjnym, Belgia] i arrondissementsrechtbank [sądem rejonowym, Belgia] na każdym etapie postępowania, w tym w ramach postępowania w przedmiocie środka tymczasowego, przed skierowaniem sprawy na naradę, sąd, przed którym zawisł spór, może, na wspólny wniosek stron lub z własnej inicjatywy, lecz za zgodą stron, skierować sprawę do mediacji.

[…]

§ 2. Postanowienie nakazujące stronom podjęcie próby rozwiązania sporu w drodze mediacji […] określa nazwisko i uprawnienia akredytowanego mediatora lub mediatorów, ustala okres trwania mediacji, nie dłuższy niż sześć miesięcy oraz wyznacza datę rozprawy w najbliższym możliwym terminie po upływie tego okresu.

§ 3. Strony powiadamiają sąd o wyniku mediacji nie później niż na rozprawie, o której mowa w § 2. Jeżeli nie zawarły ugody mediacyjnej, mogą one złożyć wspólny wniosek o wyznaczenie dodatkowego terminu lub wystąpić o podjęcie postępowania.

[…]

§ 5. W razie gdy strony wspólnie wnoszą o przeprowadzenie mediacji, biegnące w stosunku do nich terminy proceduralne zostają zawieszone począwszy od daty złożenia wspomnianego wniosku.

W stosownych przypadkach strony lub jedna z nich mogą wnosić o wyznaczenie nowych terminów skierowania sporu na rozprawę, o której mowa w § 2 lub art. 1735 § 5”.

23.

Zgodnie z brzmieniem art. 1735 ust. 2 i 3 kodeksu postępowania cywilnego:

„§ 2. Mediacja może dotyczyć całości sporu lub jego części.

§ 3. Prowadzenie postępowania mediacyjnego nie ma wpływu na zawisłość sporu przed sądem, który może podjąć w każdym momencie wszelkie środki, jakie uzna za niezbędne. Może również, na wniosek mediatora lub jednej ze stron, zakończyć postępowanie mediacyjne przed upływem wyznaczonego terminu”.

24.

Artykuł 1736 kodeksu postępowania cywilnego stanowi:

„[…]

Po upływie terminu wyznaczonego na mediację mediator informuje sąd na piśmie o tym, czy strony zawarły ugodę mediacyjną czy też jej nie zawarły.

Jeżeli mediacja doprowadziła do zawarcia ugody, choćby co do części sporu, strony lub jedna z nich, zgodnie z art. 1043 kodeksu postępowania cywilnego, mogą zwrócić się do sądu o jej zatwierdzenie.

Sąd może odmówić zatwierdzenia ugody mediacyjnej tylko wtedy, gdy jest ona sprzeczna z porządkiem publicznym lub gdy ugoda zawarta w wyniku mediacji w sprawach rodzinnych jest sprzeczna z interesem małoletnich dzieci.

Jeżeli mediacja nie doprowadziła do zawarcia ugody co do całości sporu, postępowanie jest kontynuowane do wyznaczonego dnia, przy zachowaniu uprawnienia sądu, jeżeli uzna to za właściwe i za zgodą wszystkich stron, do przedłużenia okresu trwania postępowania mediacyjnego o wyznaczony przez ten sąd okres czasu”.

25.

Izby adwokackie wniosły w dniu 23 października 2017 r. do Grondwettelijk Hof (trybunału konstytucyjnego) skargę o stwierdzenie nieważności ustawy z dnia 9 kwietnia 2017 r. Na poparcie swojej skargi podnoszą one dwa zarzuty, z których jeden dotyczy naruszenia art. 10 i 11 Grondwet (konstytucji), ustanawiających zasady: równego traktowania i niedyskryminacji w związku z art. 201 dyrektywy 2009/138.

26.

Skarżący ci twierdzą, że ustawa z dnia 9 kwietnia 2017 r., która nie zapewnia ubezpieczonemu objętemu ubezpieczeniem ochrony prawnej w ramach postępowania mediacyjnego swobodnego wyboru adwokata, jest niezgodna z art. 201 dyrektywy 2009/138. Wskazują oni, że w szczególności z orzecznictwa Trybunału dotyczącego występującego w tym artykule pojęcia „postępowania sądowego lub administracyjnego” można wywieść, że pojęcie „postępowania sądowego” nie powinno być interpretowane w sposób zawężający. Twierdzą oni również, że z uwagi na różne aspekty postępowanie mediacyjne zarówno pozasądowe jak i sądowe można uznać za część postępowania sądowego w rozumieniu art. 201 dyrektywy 2009/138.

27.

Sąd odsyłający przypomina, że kwestionowana ustawa z dnia 9 kwietnia 2017 r. rozszerzyła swobodny wybór przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej adwokata lub innej osoby wykwalifikowanej, przewidziany wcześniej w odniesieniu do każdego postępowania sądowego lub administracyjnego, na postępowanie polubowne, lecz nie na postępowanie mediacyjne. Powyższe rozwiązanie przyjęte przez ustawodawcę belgijskiego wynika z dwóch powodów. Po pierwsze, obecność doradcy raczej nie sprzyja mediacji, a po drugie, w przeciwieństwie do postępowania polubownego, mediacja niekoniecznie opiera się na rozumowaniu prawniczym.

28.

Sąd odsyłający uważa, że z orzecznictwa Trybunału wynika ( 10 ), iż pojęcie „postępowania sądowego” w rozumieniu art. 201 dyrektywy 2009/138 powinno być interpretowane w sposób szeroki i że z pkt 19 wyroku w sprawie AK można wnioskować, iż nie należy dokonywać żadnego rozróżnienia, także w wypadku „postępowania sądowego”, pomiędzy etapem przygotowawczym i etapem decyzyjnym takiego postępowania.

29.

Przytoczone orzecznictwo, zdaniem sądu odsyłającego, nie pozwala jednakże na ustalenie z całą pewnością, czy prawo to ma zastosowanie również w postępowaniu mediacyjnym. W tym względzie sąd odsyłający wskazuje, że postępowanie mediacyjne ma cechy charakterystyczne zarówno dla metody polubownego rozstrzygania sporu, jak i dla postępowania sądowego. W szczególności w zakresie, w jakim postępowanie mediacyjne ma na celu skłonienie stron do zawarcia między sobą ugody mediacyjnej, postępowanie to różni się od postępowania sądowego i jest zbliżone swoim charakterem do polubownego rozstrzygania sporu. Należy jednakże odróżnić postępowanie mediacyjne od polubownego rozstrzygania sporu, ponieważ zasadniczo mediacja jest prowadzona w oparciu o zgodną wolę stron, jest regulowana przez przepisy kodeksu postępowania cywilnego, a także z tego względu, że ugoda zawarta w wyniku mediacji prowadzonej przez akredytowanego mediatora może być zatwierdzona przez właściwy sąd, a postanowienie zatwierdzające ma skutek orzeczenia.

30.

Z uwagi na wątpliwości Grondwettelijk Hof (trybunału konstytucyjnego) w przedmiocie wykładni art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, wynikające ze wszystkich powyższej przedstawionych kwestii, sąd ten postanowił zawiesić postępowanie i zwrócić się do Trybunału z następującym pytaniem prejudycjalnym:

„Czy pojęcie „dochodzenia [postępowania sądowego]” zawarte w art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy [2009/138/WE] należy interpretować w ten sposób, że pojęcie to obejmuje pozasądowe i sądowe postępowania mediacyjne, takie jak uregulowane w art. 1723/1–1737 [belgijskiego kodeksu postępowania cywilnego]?”

31.

Uwagi na piśmie przedłożyły izby adwokackie, rząd belgijski oraz Komisja Europejska. Na rozprawie, która odbyła się w dniu 2 października 2019 r. wspomniani uczestnicy przedstawili swoje uwagi ustne

32.

Za pomocą swego pytania prejudycjalnego Grondwettelijk Hof (trybunał konstytucyjny) zwraca się do Trybunału o wyjaśnienie znaczenia i zakresu pojęcia „postępowania sądowego”, o którym mowa w art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 zmierzając w istocie do ustalenia, czy wspomniany przepis należy interpretować w ten sposób, że stoi on na przeszkodzie temu, aby w przypadku mediacji sądowej lub pozasądowej przepisy krajowe wykluczały swobodny wybór adwokata lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej.

33.

Ustanowiona w art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 zasada swobodnego wyboru przez ubezpieczonego, który zawarł umowę ubezpieczenia ochrony prawnej, prawnika lub innej osoby upoważnionej do obrony jej interesów „w postępowaniu sądowym lub administracyjnym”,, nie jest niczym nowym.

34.

Zasada ta została wyrażona w analogiczny sposób w art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344, uchylonej przez dyrektywę 2009/138, która dokonała przekształcenia różnych dyrektyw w sprawie ubezpieczeń, w tym pierwszej z wymienionych ( 11 ). W rezultacie należy odwołać się do dokonanej przez Trybunał wykładni tego artykułu.

35.

Proponuję zatem przedstawić szczegółowo wnioski, które mogą zostać wywiedzione z orzecznictwa Trybunału, a następnie konsekwencje, które moim zdaniem wynikają z niego dla wykładni pojęcia „postępowania sądowego” i dla mediacji.

36.

Jednakże, ze względu na dyskusję, która miała miejsce na rozprawie, dotyczącą wzajemnej relacji między przepisami mającymi zastosowanie do ubezpieczenia ochrony prawnej, w pierwszej kolejności użyteczne wydaje mi się przedstawienie w zwięzły sposób struktury wspomnianych przepisów wynikającej w sposób wyraźniejszy z dyrektywy 2009/138.

37.

W ramach dyrektywy 2009/138 przepisy mające zastosowanie w dziedzinie ubezpieczenia ochrony prawnej są zgrupowane w odrębnej sekcji, która obejmuje art. 198–205.

38.

W sekcji tej znajdują się trzy artykuły, a mianowicie art. 198, 200 i 201 dyrektywy 2009/138, użyteczne dla celów analizy dokonywanej przez Trybunał, które co do istoty odpowiadają odpowiednio, z art. 2–4 dyrektywy 87/344 ( 12 ).

39.

Dodając tytuły, prawodawca Unii wyjaśnił cel tych przepisów i uwydatnił ich autonomię ( 13 ). I tak art. 198 dyrektywy 2009/138 definiuje ubezpieczenie ochrony prawnej, a także zakres stosowania tego ubezpieczenia, podczas gdy art. 200 dotyczy obsługi roszczeń przez zakłady ubezpieczeń, a art. 201 tej dyrektywy określa przypadki, w których ubezpieczonemu przysługuje swobodny wybór prawnika.

40.

W związku z tym należy odróżnić logikę postanowień art. 198 dyrektywy 2009/138 dotyczących zobowiązań zakładu ubezpieczeń, a mianowicie „poniesienia kosztów postępowania sądowego oraz […] wykonania innych usług związanych bezpośrednio z ochroną ubezpieczeniową, w szczególności w celu […] obrony lub reprezentowania w postępowaniu cywilnym, karnym, administracyjnym lub innym postępowaniu, lub też w związku z roszczeniem zgłoszonym wobec tej osoby” ( 14 ) od logiki art. 200 rzeczonej dyrektywy, który określa trzy metody obsługi roszczeń osób mających ubezpieczenie ochrony prawnej, w tym metodę uregulowaną w ust. 4, i polegającą na uregulowaniu w umowie, że „zakład ubezpieczeń zapewnia ubezpieczonym prawo powierzenia obrony ich interesów, od chwili uzyskania prawa do wystąpienia z roszczeniem wobec ubezpieczyciela na podstawie polisy, wybranemu przez siebie prawnikowi lub, o ile prawo krajowe dopuszcza taką możliwość, innej osobie posiadającej odpowiednie kwalifikacje” ( 15 ).

41.

Należy również odróżnić od innych przepisów sekcji dotyczącej ubezpieczenia ochrony prawnej konkretny przedmiot art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, który to przepis określa prawa osób ubezpieczonych lub „szczególne gwarancje na korzyść ubezpieczonego” w kontekście swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela ( 16 ).

42.

W konsekwencji moim zdaniem nie ma wątpliwości, że art. 198 ust. 1 dyrektywy 2009/138 reguluje wyłącznie pokrycie kosztów wynikających ze swobodnego wyboru prawnika, o którym mowa w art. 201 ust. 1 lit. a) tej dyrektywy, jako jedno ze świadczeń należnych od ubezpieczyciela ( 17 ) w granicach określonych w ust. 2 tego przepisu. Celem wspomnianego przepisu nie jest określenie warunków, na jakich ubezpieczony może wybrać prawnika lub przedstawiciela.

43.

Podobnie z faktu, iż art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 reguluje inną kwestię, nie można wnioskować, że przepis ten ogranicza się do ustanowienia zasady swobodnego wyboru prawnika bez zagwarantowania pokrycia kosztów przez zakład ubezpieczeń, co jest oczywiste. To właśnie wspomniane pokrycie kosztów, o którym mowa w art. 198 ust. 1 rzeczonej dyrektywy, uzasadnia interwencję prawodawcy Unii w kwestii warunków wyboru prawnika lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej.

44.

Ponadto można zauważyć, że o ile Trybunał wyjaśnił zakres praw przyznanych osobom ubezpieczonym na podstawie art. 4 dyrektywy 87/344, obecnie art. 201 dyrektywy 2009/138, to nie uznał za konieczne dokonania wykładni przepisów art. 2 dyrektywy 87/344, obecnie art. 198 dyrektywy 2009/138 ( 18 ).

45.

Po uściśleniu, na czym polega wzajemna relacja między art. 198 ust. 1 lit. b) a art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, będę kontynuował moją analizę, poszukując w orzecznictwie Trybunału argumentów użytecznych w kontekście refleksji poświęconej warunkom realizacji swobodnego wyboru prawnika przez ubezpieczonego.

46.

Trybunał wypowiedział się w kwestii zakresu praw ubezpieczonego wynikających z art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344, obecnie art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, w przypadkach, w których skarżący zamierzał skorzystać ze swoich praw w ramach postępowań przed sądem bądź przed organami administracyjnymi. Orzecznictwo to służy za punkt odniesienia dla wykładni art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 ( 19 ).

47.

W wyroku w sprawie Eschig ( 20 ) Trybunał przyjął, w pierwszej kolejności, trzy zasady, które stanowią filar orzecznictwa w dziedzinie ubezpieczenia ochrony prawnej, obecnie uregulowany w dyrektywie 2009/138.

48.

Po pierwsze, dyrektywa 87/344, a w szczególności jej art. 4 ma na celu objęcie interesów ubezpieczonych szeroką ochroną ( 21 ). Po drugie, art. 4 ust. 1 ma ogólny zasięg i obowiązkowy charakter. ( 22 ). Po trzecie, dyrektywa 87/344 nie ma na celu dokonania całkowitej harmonizacji przepisów z zakresu umów ubezpieczenia ochrony prawnej, a tym samym w aktualnym stanie prawa Unii państwa członkowskie zachowują swobodę stanowienia przepisów stosujących się do tych umów, o ile przestrzegają przy tym prawa Unii, a w szczególności art. 4 dyrektywy 87/344 ( 23 )..

49.

W drugiej kolejności, Trybunał podkreślił, że prawo ubezpieczonego do wyboru swojego „przedstawiciela prawnego” jest ograniczone „do postępowań sądowych i administracyjnych” ( 24 ) oraz, że chodzi o „minimalny zakres swobody, którą należy przyznać osobie ubezpieczonej, niezależnie od tego, do której z opcji przewidzianych w art. 3 ust. 2 dyrektywy zastosował się zakład ubezpieczeń” ( 25 ). Trybunał uściślił, że „na podstawie rozwiązania przewidzianego w art. 3 ust. 2 lit. c) dyrektywy 87/344 ubezpieczonym przysługują dalej idące prawa niż na podstawie art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy. Ten ostatni przepis stanowi bowiem, że prawo do swobodnego wyboru przedstawiciela prawnego przysługuje jedynie w przypadku wszczęcia postępowania sądowego lub administracyjnego. Tymczasem, zgodnie z rozwiązaniem zawartym w art. 3 ust. 2 lit. c) tej dyrektywy, ubezpieczony ma prawo powierzenia obrony swoich interesów przedstawicielowi prawnemu od chwili, gdy ma prawo żądać podjęcia przez ubezpieczyciela działań na podstawie umowy ubezpieczenia, a więc także przed wszczęciem jakiegokolwiek postępowania sądowego lub administracyjnego” ( 26 ).

50.

W dwóch kolejnych wyrokach: z dnia 26 maja 2011 r., Stark ( 27 ), a także z dnia 7 listopada 2013 r., Sneller ( 28 ), Trybunał przypomniał zasady wynikające z wyroku Eschig, aby z nich wywnioskować, w pierwszym wyroku, że prawo ubezpieczonego do wyboru prawnika może napotykać ograniczenia terytorialne pod warunkiem niepozbawienia znaczenia swobody wyboru ( 29 ), a w drugim wyroku, iż swobodny wybór prawnika przez ubezpieczonego nie może być ograniczony jedynie do sytuacji, w której to ubezpieczyciel postanowi, iż należy skorzystać z usług zewnętrznego prawnika ( 30 ).

51.

I tak, w powyższych trzech wyrokach Trybunał wypowiedział się w kwestii zakresu praw ubezpieczonego w ramach postępowań toczących się przed sądem bez dokonania wykładni pojęć „postępowania sądowego” lub „postępowania administracyjnego” ( 31 ).

52.

Dopiero w dwóch późniejszych wyrokach, wydanych w dniu 7 kwietnia 2016 r., w sprawie Massar oraz w sprawie AK Trybunał dokonał wykładni pojęcia „postępowania administracyjnego” w rozumieniu art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344, obecnie art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138.

53.

W sprawie, w której zapadł wyrok Massar, wniosek sądu odsyłającego zmierzał do ustalenia, czy zasada swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela może mieć zastosowanie, w przypadku, w którym ubezpieczony objęty ubezpieczeniem ochrony prawnej chciał bronić swoich interesów przed niezależną instytucją publiczną w toku rozpatrywania przez nią wniosku o udzielenie zgody na zwolnienie go, złożonego przez jego pracodawcę, w sytuacji, w której postępowanie to nie jest postępowaniem toczącym się przed sądem ( 32 ).

54.

W sprawie, w której zapadł wyrok AK, ta sama kwestia powstała w odniesieniu do ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej, który chciał złożyć zażalenie do centrum, uprawnionego na mocy ustawy do kontroli specjalnych wydatków z tytułu leczenia w następstwie oddalenia przez wspomniane centrum jego wniosku o wydanie zezwolenia na leczenie. W tym drugim przypadku postępowanie również nie było postępowaniem toczącym się przed sądem.

55.

Jednakże należy już w tym momencie zwrócić uwagę na znaczną różnicę pomiędzy tymi dwiema sprawami. O ile decyzja administracyjna w sporze, który legł u podstaw wyroku AK, podlegała zaskarżeniu do sądu administracyjnego właściwego w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i służby publicznej ( 33 ), to nie było tak w przypadku postępowania w przedmiocie sporu, który legł u podstaw wyroku Massar. Decyzja administracyjna nie mogła być przedmiotem odwołania lub zażalenia. Jedynie powództwo o zasądzenie odszkodowania mogło zostać wniesione do sądu orzekającego w sprawach cywilnych ( 34 ).

56.

Trybunał orzekł, że art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344 należy interpretować w ten sposób, że zawarte w tym przepisie pojęcie „postępowania administracyjnego” obejmuje, w odniesieniu do wyroku Massar, „postępowanie, w którym instytucja publiczna udziela pracodawcy zgody na rozwiązanie stosunku pracy z pracownikiem ubezpieczonym od ochrony prawnej” ( 35 ), a w odniesieniu do wyroku AK: „etap zażalenia przed instytucją publiczną, w trakcie którego instytucja ta wydaje decyzję, od której przysługują środki zaskarżenia w postępowaniu sądowym” ( 36 ).

57.

To właśnie w świetle tych orzeczeń, a w szczególności ich uzasadnienia, w postępowaniu głównym Grondwettelijk Hof (trybunał konstytucyjny) bierze pod uwagę możliwość, że pojęcie „postępowania sądowego” może być interpretowane w ten sposób, że mediacja należy do zakresu stosowania art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138.

58.

Jednakże, ze względu na to, że pojęcie „postępowania sądowego” należy interpretować zgodnie ze zwykłą metodą interpretacyjną Trybunału, uważam, że analiza zakresu wyroków Massar i AK stanowi jedynie element uzupełniający w stosunku do elementów zwykle uwzględnianych przez Trybunał w ramach dokonania wykładni przepisu prawa Unii.

59.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału przy dokonywaniu wykładni przepisu prawa Unii należy uwzględniać nie tylko jego brzmienie, lecz także jego kontekst oraz cele regulacji, której część on stanowi ( 37 ).

60.

W niniejszej sprawie wydaje mi się, że elementy dotyczące kontekstu należy wywieść z wyroków: Massar oraz AK.

61.

W odniesieniu do brzmienia art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344 należy przypomnieć, że Trybunał orzekł, iż „z tego wynika […], że pojęcie »postępowania administracyjnego« należy odróżnić od [rozumieć jako przeciwieństwo] pojęcia „postępowania sądowego” ( 38 ). Stwierdzenie to powinno być rozszerzone na art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, regulujący te kwestie identyczny sposób.

62.

Jedyna bowiem różnica redakcyjna w wersji językowej francuskiej ( 39 ) w odniesieniu do wspomnianego pojęcia „postępowania”, dotycząca przymiotnika występującego w wyrażeniu „«[dans] toute procédure [w jakimkolwiek postępowaniu]”, który nie występuje w wyrażeniu „[dans] une procédure [w postępowaniu]” nie ma sama w sobie, moim zdaniem, żadnego znaczenia ( 40 ). Ponadto Trybunał użył wyrażenia „w ramach” postępowania sądowego lub administracyjnego bądź jakiegokolwiek postępowania sądowego lub administracyjnego odnosząc się do jedenastego motywu dyrektywy 87/344 ( 41 ).

63.

Wyrażenie „postępowanie sądowe lub administracyjne” jest użyte jedynie w art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy [2009/138], dotyczącym wyboru prawnika przez ubezpieczonego. Artykuł 198 dyrektywy 2009/138, o brzmieniu identycznym z art. 2 dyrektywy 87/344, w którym zostało zastosowane wyrażenie „postępowanie sądowe”, jest sformułowany inaczej.

64.

O ile bowiem ten ostatni przepis stanowi, że zakład ubezpieczeń ma obowiązek pokrycia „kosztów postępowania sądowego”, to jest on sformułowany w sposób bardzo szeroki, co wynika z następującego brzmienia: „w szczególności w celu […] obrony lub reprezentowania ubezpieczonego w postępowaniu cywilnym, karnym, administracyjnym” a następnie „lub innym” ( 42 ).

65.

Na taką różnicę w brzmieniu pomiędzy tymi dwoma przepisami można również wskazać w innych wersjach językowych tych przepisów. Tytułem przykładu, w angielskiej wersji językowej art. 198 dyrektywy 2009/138, użyte wyrażenia to „legal proceedings” i „defending or representing the insured person in civil, criminal, administrative or other proceedings”, podczas gdy brzmienie wersji angielskiej art. 201 ust. 1 lit. a) wspomnianej dyrektywy jest następujące: „in any inquiry or proceedings”.

66.

Podobnie w języku niemieckim, w odniesieniu do art. 198 dyrektywy 2009/138, użyto wyrażeń „die Kosten des Gerichtsverfahrens” i „den Versicherten in einem Zivil-, Straf-, Verwaltungs-, Verwaltungs- oder anderen Verfahren” a w art. 201 ust. 1 lit. a) wspomnianej dyrektywy „in einem Gerichts- oder Verwaltungsverfahren”.

67.

Z analizy dokumentów dotyczących opracowywania dyrektywy 87/344, z którymi mogłem się zapoznać, wnioskuję, że brak harmonizacji brzmienia nie wynika ze szczególnej woli prawodawcy Unii. Ani wniosek dotyczący dyrektywy Rady w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do zapewnienia ochrony prawnej ( 43 ), ani inne akty przygotowawcze ( 44 ) nie zawierają bowiem wyjaśnień w tym względzie. Co się tyczy genezy art. 4 dyrektywy 87/344, można stwierdzić jedynie, że, po pierwsze, w uzasadnieniu Komisji wyjaśniono co do zasady, że „umowy ubezpieczenia ochrony prawnej przewidują pokrycie przez ubezpieczyciela kosztów i honorariów prawnika odpowiedzialnego za obronę interesów ubezpieczonego. Raczej nie jest wskazane, aby prawnik ten był prawnikiem stale współpracującym z zakładem ubezpieczeń, zwłaszcza w sytuacji, w której zakład zajmuje się pokrywaniem wielu grup ryzyk. Takie rozwiązanie stawiałoby wspomnianego prawnika w trudnej sytuacji. W związku z tym dyrektywa stanowi, że ubezpieczony powinien mieć możliwość samodzielnego wyboru swojego doradcy”. Po drugie, Komitet Ekonomiczno-Społeczny wnioskował o to, aby „w sposób wyraźny zostały określone zasady korzystania z pomocy prawnika”, ale nie zaproponował zmiany redakcyjnej, która określałaby charakter postępowań ( 45 ).

68.

Jedynie w sprawozdaniu grupy ad hoc doradców Komitetu Stałych Przedstawicieli z dnia 26 maja 1987 r. dotyczącego zmienionego projektu dyrektywy Rady w sprawie koordynacji przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do ubezpieczenia ochrony prawnej ( 46 ) wyjaśniono, że „minimalny poziom swobody w wyborze prawnika jest zdefiniowany poprzez odniesienie do postępowań sądowych i administracyjnych”, czemu nie towarzyszą dodatkowe uściślenia co do wyboru odmiennego brzmienia art. 2 dyrektywy 87/344, a zwłaszcza znaczenia pojęć „w szczególności” i „lub innego”, zastosowanych w tym ostatnim przepisie.

69.

Moim zdaniem powyższa ewolucja legislacyjna potwierdza możliwość definiowania pojęcia „postępowania sądowego” szeroko, analogicznie do podejścia przyjętego już przez Trybunał w wyrokach Massar i AK w odniesieniu do pojęcia „postępowania administracyjnego”. Trybunał przyjął, że pojęcie to nie może być ograniczone wyłącznie do postępowań toczących się przed sądem w sprawach administracyjnych, a mianowicie do postępowań toczących się przed sądem w ścisłym tego słowa znaczeniu ( 47 ) oraz że brzmienie art. 4 ust. 1 dyrektywy 87/344 nie zawiera żadnego rozróżnienia pomiędzy etapem przygotowawczym a etapem decyzyjnym postępowania sądowego lub administracyjnego ( 48 ).

70.

Przejdę zatem do analizy zakresu, w jakim możliwe jest zastosowanie tych wyroków, który, jak podkreślił sąd odsyłający, jest decydujący dla wykładni art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138.

71.

Jeśli trzymać się brzmienia uzasadnień wspomnianych wyroków, to należy z nich wywnioskować, że pojęcie „postępowania sądowego” w rozumieniu art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 jest pojęciem autonomicznym obejmującym etap wcześniejszy niż etap przed sądem, który z kolei może być jego kontynuacją.

72.

W konsekwencji moim zdaniem na wstępie można z nich wnioskować, że pojęcie to obejmuje swoim zakresem mediację ( 49 ) jako sposób rozstrzygania sporów.

73.

Nie podzielam zatem stanowiska, zgodnie z którym zakres zastosowania wyroków Massar oraz AK powinien być ograniczony do szczególnych okoliczności, w odniesieniu do których wspomniane wyroki zostały wydane, co skutkowałoby stosowaniem kryterium organicznego opartego na uprawnieniu organów administracji do podejmowania decyzji dotyczących praw ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej. Pojęcie „postępowania sądowego” odnosiłoby się wówczas jedynie do postępowań, w wyniku których sąd rozstrzyga w sposób ostateczny w przedmiocie sytuacji prawnej danej osoby.

74.

Po pierwsze pragnę zauważyć, że gdyby należało przyjąć takie podejście, skutkowałoby to wykluczeniem mediacji w sprawach administracyjnych ( 50 ) z zakresu stosowania art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138, co wydaje mi się być sprzeczne z wykładnią dokonaną przez Trybunał w wyrokach Massar oraz AK.

75.

Po drugie, pragnę zauważyć, że Trybunał nie zawęził swojej wykładni przyjmując kryterium organiczne, ponieważ potwierdził konieczność ochrony w sposób szeroki interesów ubezpieczonych ( 51 ) i zastosował tę zasadę w szczególnych przypadkach, których odmienność należy podkreślić.

76.

Jak bowiem stwierdził Trybunał w wyroku AK, „postępowanie […] stanowi niezbędny warunek wstępny wniesienia skargi do sądu administracyjnego” ( 52 ), nie wskazując, czy jest ono obowiązkowe czy też nie, podczas gdy w świetle wyroku Massar decyzja administracyjna nie podlegała zaskarżeniu. Mogła ona co najwyżej służyć za podstawę wszczęcia postępowania zmierzającego do uzyskania naprawienia szkody przed sądem cywilnym ( 53 ).

77.

Ponadto, we wspomnianym wyroku Trybunał wypowiedział się w przedmiocie postępowania administracyjnego dotyczącego udzielania zgody na rozwiązanie stosunku pracy przez pracodawcę ( 54 ) w ramach którego pracownik, którego postępowanie dotyczy, nie podnosi żadnych roszczeń. Zostaje on jedynie wysłuchany ( 55 ) i nie może wnieść żadnego środka odwoławczego. Na tym polegają istotne różnice w porównaniu ze sporem, który legł u podstaw wyroku AK.

78.

Powyższa analiza porównawcza wyroków Massar oraz AK umożliwia moim zdaniem wyodrębnienie zasadniczych kryteriów przyjętych przez Trybunał. Prawdą jest, rzecz jasna, iż chodzi o konieczność ochrony interesów ubezpieczonego, którego prawa zostały naruszone ( 56 ), lecz zgodnie z brzmieniem tych wyroków miałaby ona następować bądź w „stadium” ( 57 ) bądź w „postępowaniu” ( 58 ) mogącym mieć związek z późniejszym stadium przed sądem.

79.

Nie można wywieść z nich żadnego wymogu dotyczącego obowiązkowego charakteru pomocy prawnika lub stadium przedsądowego.

80.

Innymi słowy, Trybunał orzekł podobnie w odniesieniu do okoliczności, w których jako punkt wspólny występował zamiar ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej dotyczący uzyskania korzystnej dla siebie decyzji administracyjnej przed rozstrzygnięciem przez sąd ewentualnego sporu, który nie ograniczał się do oceny zasadności decyzji administracyjnej.

81.

Wnioskuję z tego, że wyrażenie „postępowanie” nie obejmuje już tylko etapu odwoławczego „przed sądami w ścisłym tego słowa znaczeniu” ( 59 ), a mianowicie etapu toczącego się przed sądem od momentu, w którym mowa o zawisłości lub zamiarze wszczęcia postępowania, ale również stadium go poprzedzające lub innymi słowy stadium pozasądowe ( 60 ).

82.

Taka wykładnia skutkuje uzgodnieniem różnych wersji językowych wyrażenia „postępowanie sądowe lub administracyjne” z ogólnym znaczeniem sformułowania „inquiry” występującym w angielskiej wersji językowej dyrektywy 87/344 i 2009/138, odpowiednio w art. 4 i 201 ( 61 ).

83.

Pozostaje zbadać zgodność tej wykładni z celami realizowanymi przez przepisy dyrektywy 2009/138 dotyczące ubezpieczenia ochrony prawnej.

84.

Kwestia, którą należy rozstrzygnąć, dotyczy ustalenia, w jakim zakresie cele, które mają być osiągnięte zgodnie z sekcją dyrektywy 2009/138 poświęconą ubezpieczeniu pomocy prawnej, uzasadniają wykładnię pojęcia „postępowania sądowego” w taki sam sposób, jak dokonał tego Trybunał w odniesieniu do pojęcia „postępowania administracyjnego” w wyrokach Massar oraz AK.

85.

Należy przypomnieć, że Trybunał konsekwentnie potwierdzał obowiązek niedokonywania w sposób zawężający wykładni art. 4 ust. 1 lit. a) dyrektywy 87/344 w zakresie swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela z uwagi na cel realizowany przez tę dyrektywę ( 62 ) i przypomniał, że wspomniany przepis ma ogólny zasięg i obowiązkowy charakter. ( 63 )

86.

Moim zdaniem, tak jak zobrazowały to okoliczności sprawy w wyrokach Massar oraz AK, które uzasadniły, w oparciu o wspomniane zasady, że pojęcie „postępowanie” należy rozumieć nie w jego ścisłym znaczeniu, a mianowicie jako postępowanie w toku, ale również jako każde stadium poprzedzające etap decyzyjny, swobodny wybór prawnika lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej powinien być zapewniony we wszystkich przypadkach, w których chodzi o uregulowanie kwestii dotyczących interesów ubezpieczonych bez odwołania do sądów powszechnych.

87.

Sposób nie ma większego znaczenia, jeśli chodzi o stadium, w którym może zostać wydane orzeczenie, a mianowicie akt regulujący prawa każdej ze stron, korzystający z powagi rzeczy osądzonej, wiążący, bądź też podlegający egzekucji.

88.

Z kolei, to właśnie ze względu na konsekwencje wspomnianego etapu przesądowego, w trakcie którego – jak podkreśliły to izby adwokackie – są przedstawiane ubezpieczonemu: różnorodność wyborów proceduralnych, którymi dysponuje w razie naruszenia jego praw oraz ocena jego szans na wygranie sporu w ramach odnośnych wyborów proceduralnych, w nawiązaniu do przepisów prawna i stanu faktycznego, swobodny wybór prawnika odpowiada potrzebie szerokiej ochrony interesów ubezpieczonego ( 64 ).

89.

W rezultacie, jeśli chodzi o stosunki pomiędzy osobami fizycznymi lub stosunki, w ramach których administracja wykonuje swoje prerogatywy i formalizuje je poprzez wydanie decyzji, wspomniany etap przedwstępny należy scharakteryzować jako odwołujący się, celem ochrony praw ubezpieczonego, do metody, która ma na celu w pierwszej kolejności uniknięcie postepowania przed sądem, ale która, ewentualnie w drugiej kolejności, będzie pomocna przy czynnościach związanych z jej wszczęciem takich jak, poza wniesieniem zażalenia, przedsądowe wezwanie do świadczenia w wyznaczonym terminie, czy też w sposób ogólniejszy, wszystkie czynności mogące przerwać bieg przedawnienia.

90.

Jako że zakres stosowania art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 jest określony w ten sposób zgodnie z celem tej dyrektywy, powstaje pytanie, jakie konsekwencje wynikają z tego w odniesieniu do mediacji?

91.

Najbardziej skomplikowana kwestia, jaką należy się zająć, dotyczy postępowania mediacyjnego, które jest prowadzone poza jakimkolwiek wszczętym już postępowaniem sądowym.

92.

Jeżeli bowiem sąd rozpoznaje już sprawę, moim zdaniem mediacja stanowi jedynie etap toczącego się postępowania sądowego. Byłoby zatem sprzeczne z celami realizowanymi przez przepisy dyrektywy 2009/138 dotyczącymi ubezpieczenia ochrony prawnej, gdyby ubezpieczony objęty ubezpieczeniem ochrony prawnej nie mógł w dalszym ciągu korzystać z pomocy pierwotnie wybranego prawnika.

93.

Moim zdaniem we wszystkich innych przypadkach w kontekście swobodnego wyboru prawnika lub innego przedstawiciela mediacja jest również objęta zakresem znaczeniowym pojęcia „postępowania sądowego” w rozumieniu art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 ( 65 ) i to z sześciu podstawowych powodów.

94.

Po pierwsze, mediacja, co do której właściwe wydaje się definiowanie poprzez odniesienie do art. 3 lit. a) dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/52/WE z dnia 21 maja 2008 r. w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych ( 66 ), mającej zastosowanie do sporów transgranicznych ( 67 ), stanowi etap, w trakcie którego strony poszukują polubownego rozwiązania sporu ( 68 ).

95.

Podejmując postępowanie mediacyjne, zainteresowane podmioty poszukują rozwiązania zgodnego z ich interesami ( 69 ), podobnie jak podmioty, które występują z roszczeniami wobec osoby lub urzędu w celu wygrania sprawy. Z mojego punktu widzenia mediacja stanowi jedynie inną metodę prowadzącą do osiągnięcia tego samego celu.

96.

Ponadto, w świetle niektórych ustawodawstw krajowych etap mediacji może być obowiązkowy ( 70 ), podobnie jak etap zażalenia do organu administracji przewidziany w niektórych przypadkach w prawie krajowym. Nie można zatem opierać argumentu na tym, że przeprowadzenie mediacji zależy wyłącznie od woli stron ( 71 ).

97.

Po drugie, w procesie mediacji, tak jak w przypadku zażalenia, rola prawnika jest analogiczna. Polega ona na dostarczeniu ubezpieczonemu wszystkich przydatnych informacji, które umożliwiłyby mu ocenę znaczenia działań podjętych w fazie poprzedzającej wszczęcie postępowania przesądowego, z jednej strony, oraz udzielenie mu pomocy w ich przeprowadzeniu z sukcesem, przy jednoczesnym zachowaniu możliwości wszczęcia postępowania przed sądem, jeżeli okaże się to konieczne, w sytuacji gdyby nie można było znaleźć żadnego trwałego porozumienia, z drugiej strony ( 72 ).

98.

Po trzecie, mediacja ma wpływ na postępowanie sądowe co najmniej taki sam, jeśli nie wyższy, niż wniesienie zażalenia, bowiem mediacja może prowadzić do zawieszenia biegu przedawnienia, co ma miejsce w szczególności w świetle prawa belgijskiego, począwszy od momentu podpisania protokołu mediacji pozasądowej ( 73 ).

99.

A zatem, na etapie mediacji, zainteresowane strony znajdują się na etapie, co najmniej, poprzedzającym postępowanie przed sądem, w trakcie którego, z uwagi na pomoc prawnika, ubezpieczony ma „zapewnioną ochronę prawną” zgodnie z brzmieniem wyroku AK ( 74 ) i w oparciu o inne sformułowanie zastosowane w wyroku Massar. ( 75 ). Z tego tylko powodu nie ma znaczenia, że osoba trzecia podejmuje czynności po dojściu do porozumienia przez strony oraz że przyjęte rozwiązanie niekoniecznie odpowiada w sposób ścisły prawom każdej z nich.

100.

Po czwarte, taka koncepcja mediacji jako fazy poprzedzającej etap decyzyjny przekonuje tym bardziej, że w odróżnieniu od wniesienia zażalenia, które nie doprowadzi do wydania orzeczenia, jeżeli roszczenie osoby uważającej, że jej prawa zostały naruszone, zostanie zaspokojone, etap mediacji doprowadzi do postępowania o charakterze sądowym, jeżeli treść ugody zawartej między stronami wymaga przekształcenia w tytuł wykonawczy ( 76 ). Ugoda powinna następnie zostać uznana oraz powinna zostać stwierdzona jej wykonalność w innych państwach członkowskich na podstawie w szczególności rozporządzeń dotyczących wykonywania orzeczeń sądowych w sprawach cywilnych i handlowych ( 77 ), podobnie jak w przypadku każdego orzeczenia wydanego przez organ sądowy, które będzie wykonywane w ramach Unii.

101.

Ponadto można również wysunąć argument praktyczny. Jak uzasadnić sytuację, w której prawnik lub przedstawiciel wybrany w toku tego drugiego etapu sądowego nie byłby tym samym, który reprezentował ubezpieczonego w ramach etapu przedsądowego? W mojej ocenie swobodny wybór prawnika lub przedstawiciela należy uznać za gwarancję skuteczności i redukcji kosztów.

102.

Po piąte, jestem również zdania, że okoliczność, iż zapewnia się ubezpieczonemu objętemu ubezpieczeniem ochrony prawnej swobodny wybór prawnika lub przedstawiciela w przypadku mediacji, przyczyni się w sposób skuteczny do realizacji celu polegającego na „ułatwieniu dostępu do alternatywnych procedur rozwiązywania sporów oraz do ułatwienia polubownego rozstrzygania sporów” ustanowionego w art. 1 ust. 1 dyrektywy 2008/52 ( 78 ).

103.

W związku z tym proponuję, aby Trybunał rozważył ten nowy aspekt wykładni przepisów dotyczących swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej. Przy opracowywaniu dyrektywy 87/344 cel polegający na wspieraniu alternatywnych metod rozstrzygania sporów, wyrażony w art. 81 ust. 2 lit. g) TFUE ( 79 ), nie był bowiem istotny w takim samym stopniu.

104.

Obecnie jest inaczej ze względu na zjawisko znacznego wzrostu liczby sporów, występujące w wielu państwach członkowskich od ostatnich dziesięciu lat ( 80 ).

105.

To samo można stwierdzić w odniesieniu do sporów konsumenckich. Ta sama bowiem troska o polepszenie dostępu do wymiaru sprawiedliwości, która prowadzi do ułatwienia korzystania z polubownych metod rozstrzygania sporów, doprowadziła do opracowania dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/11/UE z dnia 21 maja 2013 r. w sprawie pozasądowego rozstrzygania sporów konsumenckich oraz zmieniającej rozporządzenie (WE) nr 2006/2004 i dyrektywę 2009/22/WE (w sprawie ADR w sporach konsumenckich) ( 81 ).

106.

W związku z tym nie byłoby spójne z systemem wynikającym z dyrektywy 2009/138, który ma na celu szeroką ochronę praw ubezpieczonych, z jednej strony, oraz z dyrektyw dotyczących polubownych sposobów rozstrzygania sporów, realizujących ten sam cel poprzez zastosowanie metod alternatywnych w stosunku do skierowania sprawy do sądu powszechnego, z drugiej strony, gdyby ubezpieczonemu objętemu ubezpieczeniem ochrony prawnej nie zapewniono możliwości swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela.

107.

Za takim rozwiązaniem przemawia również i to, że najczęściej do korzystania z mediacji dochodzi w sporach z zakresu codziennego życia, takich jak konflikty sąsiedzkie, rodzinne lub dotyczące stosunków pracy.

108.

Po szóste, w jeszcze szerszym kontekście uważam, że wykładnia pojęcia „postępowania sądowego” ograniczona jedynie do „postępowań przed sądem” mogłaby w przyszłości stanowić ryzyko, na które pragnę zwrócić uwagę Trybunałowi. Czy nie należy bowiem mieć na uwadze faktu, że stałe poszukiwanie środków mających na celu ułatwienie dostępu do wymiaru sprawiedliwości w państwach członkowskich może prowadzić do przyjęcia krajowych regulacji, na mocy których dochodzi do przekazania uprawnień wykonywanych zwykle przez sąd podmiotom prywatnym lub organom administracji, przed którymi strony mają zawrzeć ugodę? Tymczasem skoro taka ugoda ma moc orzeczenia, kwestia wyboru prawnika jest tak samo istotna ( 82 ).

109.

W konsekwencji ramy prawne, w które wpisuje się postępowanie lub czynność, stanowią moim zdaniem kryterium stosowania art. 201 ust. 1 lit. a) dyrektywy 2009/138 ( 83 ). A zatem nie sądzę, aby zakresem tego przepisu były objęte czynności o charakterze umownym, takie jak czynności prawne lub czynności dokonywane w ramach świadczenia usług ( 84 ) uprzednie w stosunku do zaistnienia sporu, takie jak wyszukiwanie czy wymiana informacji lub porada.

110.

Wspomniane ograniczenie stanowi, moim zdaniem, właściwą odpowiedź na słuszne obawy, które mogłyby wzbudzić skutki zbyt szerokiego rozumienia zasady swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela zapewnionej ubezpieczonemu objętemu ubezpieczeniem ochrony prawnej, a także na ryzyko pozbawienia art. 200 ust. 4 dyrektywy 2009/138 treści normatywnej.

111.

Ze wszystkich powyższych względów uważam, że kontynuując linię orzeczniczą zapoczątkowaną przez wyroki Massar oraz AK, nie należy dokonywać wykładni pojęcia „postępowania sądowego” odmiennie aniżeli w wypadku „postępowania administracyjnego”, co prowadzi do uznania, że mediacja stanowi etap poprzedzający etap decyzyjny, podobnie jak każde wniesienie zażalenia w przypadku postępowania administracyjnego, a w niektórych przypadkach może stanowić etap postępowania przed sądem.

112.

Wykładnia ta nie może – moim zdaniem – zostać podważona w świetle treści przepisów prawa belgijskiego dotyczących mediacji przeprowadzanej przez akredytowanego mediatora ( 85 ).

113.

Po pierwsze bowiem, podobnie jak izby adwokackie, zwracam uwagę, że przepisy mające zastosowanie do mediacji zostały skodyfikowane w kodeksie postępowania cywilnego, zarówno w odniesieniu do mediacji sądowej jak i pozasądowej, to znaczy, niezależnie od tego, czy została ona zarządzona przez sąd czy też nie.

114.

Po drugie, ugoda mediacyjna zawarta przez strony, po jej zatwierdzeniu podlega wykonaniu. W przeciwieństwie do rządu belgijskiego i Komisji jestem zdania, że kontrola sprzeczności z porządkiem publicznym i interesem dziecka ( 86 ) ma charakter sądowy, ponieważ pociąga za sobą merytoryczną ocenę wykraczającą poza zwykłe formalne badanie, co potwierdza orzecznictwo Trybunału w tej dziedzinie ( 87 ).

115.

Po trzecie, kwestia nieobowiązkowego charakteru zatwierdzenia nie wydaje mi się istotna, ponieważ decydująca jest zwykła możliwość wystąpienia o nie, podobnie jak w przypadku etapu wszczęcia postępowania sądowego, który może nastąpić po etapie wniesienia zażalenia ( 88 ).

116.

W związku z tym rozszerzenie zakresu swobodnego wyboru prawnika lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej, takie jak przewidziane przez ustawodawcę belgijskiego, nie może, moim zdaniem, zostać ograniczone do postępowania polubownego, ponieważ jest ono oparte na pojęciu „postępowania”, rozumianego w jego ścisłym znaczeniu, czyli postępowania wszczętego przed sądem w celu rozstrzygnięcia sporu Uważam, że należy je rozumieć w szerszym znaczeniu, a ponadto, niezależnie od wszelkich aspektów finansowych ( 89 ), zgodnie z orzecznictwem Trybunału.

117.

Mając na względzie całość powyższych rozważań, proponuję, aby na pytanie prejudycjalne przedstawione przez Grondwettelijk Hof (trybunał konstytucyjny, Belgia) Trybunał udzielił następującej odpowiedzi:

Artykuł 201 ust. 1 lit. a) 2009/138/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 25 listopada 2009 r. w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Wypłacalność II) należy interpretować w ten sposób, że sprzeciwia się on temu, aby ustawodawstwo krajowe wykluczało swobodny wybór prawnika lub przedstawiciela przez ubezpieczonego objętego ubezpieczeniem ochrony prawnej w przypadku mediacji sądowej lub pozasądowej.