1. 

Po raz kolejny zwrócono się do Trybunału Sprawiedliwości o dokonanie wykładni norm służących określeniu właściwego ustawodawstwa zawartych w rozporządzeniu nr 1408/71 ( 2 ). Tym razem podstawę wniosku stanowi przypadek, w którym ponownie pojawia się również kwestia charakteru prawnego szelfu kontynentalnego oraz znaczenia i zakresu rozszerzenia suwerenności funkcjonalnej państw członkowskich na ten obszar. W każdym razie rzeczywiste znaczenie niniejszej sprawy dotyczy pozornej trudności w zastosowaniu przepisów rozporządzenia do stanu faktycznego, co zdaniem stron pozwala jedynie na rozwiązanie per analogiam. Jak postaram się wykazać, właściwa odpowiedź zawarta jest jednak w samym rozporządzeniu.

2.

Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza sporządzona w Montego Bay (Jamajka) w dniu 10 grudnia 1982 r., która weszła w życie w dniu 16 listopada 1994 r., została ratyfikowana przez Królestwo Niderlandów w dniu 28 czerwca 1996 r. i zatwierdzona w imieniu Wspólnoty Europejskiej mocą decyzji Rady 98/392/WE z dnia 23 marca 1998 r. ( 3 )

3.

Jej art. 60 zatytułowany „Sztuczne wyspy, instalacje i konstrukcje w wyłącznej strefie ekonomicznej” stanowi, co następuje:

„1.   Państwo nadbrzeżne ma w wyłącznej strefie ekonomicznej wyłączne prawo budowania oraz wydawania pozwoleń i przepisów dotyczących budowy, eksploatacji i wykorzystywania:

2.   Państwo nadbrzeżne posiada wyłączną jurysdykcję nad takimi sztucznymi wyspami, instalacjami i konstrukcjami, łącznie z jurysdykcją w zakresie wydawania ustaw i innych przepisów prawnych w sprawach celnych, skarbowych, sanitarnych i imigracyjnych, a także w sprawach bezpieczeństwa.

[…]”.

4.

Art. 77 konwencji zatytułowany „Prawa państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego” stanowi, co następuje:

„1.   Państwo nadbrzeżne wykonuje suwerenne prawa w odniesieniu do szelfu kontynentalnego w celu jego badania i eksploatacji jego zasobów naturalnych.

2.   Prawa przewidziane w ustępie 1 są wyłączne w tym znaczeniu, że jeżeli państwo nadbrzeżne nie prowadzi badań szelfu kontynentalnego ani nie eksploatuje jego zasobów naturalnych, nikt nie może podejmować takich działań bez wyraźnej zgody państwa nadbrzeżnego.

3.   Prawa państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do szelfu kontynentalnego nie są uzależnione od rzeczywistego lub formalnego zawładnięcia ani od jakiegokolwiek wyraźnego oświadczenia na ten temat.

[…]”.

5.

Brzmienie art. 79 konwencji zatytułowanego „Podmorskie kable i rurociągi na szelfie kontynentalnym” jest następujące:

„1.   Wszystkie państwa mają prawo do układania na szelfie kontynentalnym podmorskich kabli i rurociągów, zgodnie z postanowieniami niniejszego artykułu”.

2.   Z zastrzeżeniem prawa państwa nadbrzeżnego do stosowania racjonalnych środków w celu badania szelfu kontynentalnego, eksploatacji jego zasobów naturalnych oraz zapobiegania, zmniejszania i kontrolowania zanieczyszczenia powodowanego przez rurociągi, państwo to nie może utrudniać układania lub konserwowania takich kabli lub rurociągów.

3.   Wytyczenie trasy dla układania takich rurociągów na szelfie kontynentalnym wymaga zgody państwa nadbrzeżnego.

4.   Żadne postanowienie niniejszej części nie narusza prawa państwa nadbrzeżnego do określania warunków układania kabli lub rurociągów, które wchodzą na jego terytorium lub morze terytorialne, ani jego jurysdykcji nad kablami i rurociągami zbudowanymi lub używanymi w związku z badaniem jego szelfu kontynentalnego lub eksploatacją jego zasobów albo używaniem sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji znajdujących się pod jego jurysdykcją.

[…]”.

6.

Zgodnie z art. 80 („Sztuczne wyspy, instalacje i konstrukcje na szelfie kontynentalnym”) „[p]ostanowienia artykułu 60 mają zastosowanie mutatis mutandis do sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji na szelfie kontynentalnym”.

7.

Spośród motywów rozporządzenia nr 1408/71 dla niniejszej sprawy istotne są następujące:

„mając na uwadze, [że] przepisy w celu koordynacji ustawodawstw krajowych dotyczących zabezpieczenia społecznego wpisują się w ramy swobodnego przepływu pracowników będących obywatelami państw członkowskich i powinny przyczynić się do polepszenia ich poziomu życia i warunków zatrudnienia;

[…]

istnieją poważne różnice między ustawodawstwami krajowymi w odniesieniu do osób, których dotyczą, wskazane jest więc przyjęcie zasady, zgodnie z którą rozporządzenie dotyczy wszystkich osób ubezpieczonych w ramach systemu zabezpieczenia społecznego pracowników najemnych i osób prowadzących działalność na własny rachunek bądź na podstawie wykonywania pracy najemnej lub na własny rachunek;

niezbędne jest poszanowanie szczególnych cech krajowych ustawodawstw dotyczących zabezpieczenia społecznego i opracowanie jedynie systemu koordynacji;

[…]

pracownicy najemni i osoby prowadzące działalność na własny rachunek przemieszczające się we Wspólnocie powinni być objęci systemem zabezpieczenia społecznego tylko jednego państwa członkowskiego w celu uniknięcia zbiegu właściwych ustawodawstw i wynikających z tego komplikacji;

[…]

w celu jak najlepszego zagwarantowania równego traktowania pracowników zatrudnionych na terytorium jednego państwa członkowskiego należy przyjąć jako zasadę ogólną, że stosuje się ustawodawstwo tego państwa członkowskiego, na którego terytorium dana osoba jest zatrudniona lub prowadzi działalność na własny rachunek;

w niektórych sytuacjach, w których stosowanie innych kryteriów jest uzasadnione, możliwe jest odstąpienie od tej zasady ogólnej.

[…]”.

8.

Artykuł 1 rozporządzenia nr 1408/71 stanowi pod nagłówkiem „Definicje”:

„Do celów stosowania niniejszego rozporządzenia:

[…]”.

9.

Artykuł 2 zatytułowany „Zakres podmiotowy” stanowi w ust. 2:

„Niniejsze rozporządzenie stosuje się do pracowników najemnych lub do osób prowadzących działalność na własny rachunek, lub do studentów, którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich i są obywatelami jednego z państw członkowskich lub są bezpaństwowcami lub uchodźcami, zamieszkałymi na terytorium jednego z państw członkowskich, jak i do członków ich rodzin i do osób pozostałych przy życiu”.

10.

Tytuł II rozporządzenia zatytułowany „Określenie właściwego ustawodawstwa” rozpoczyna się od art. 13 („Zasady ogólne”), w którym stanowi się, co następuje:

„1.   Z zastrzeżeniem art. 14c i 14f osoby, do których stosuje się niniejsze rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego państwa członkowskiego. Przepisy niniejszego tytułu określają ustawodawstwo właściwe. Ustawodawstwo określa się zgodnie z przepisami niniejszego tytułu.

2.   Z zastrzeżeniem przepisów art. 14–17:

11.

Artykuł 14 rozporządzenia nr 1408/71(zatytułowany „Zasady szczególne stosowane do osób, innych niż marynarze, wykonujących pracę za wynagrodzeniem”) stanowi:

„Artykuł 13 ust. 2 lit. a) stosuje się z uwzględnieniem następujących wyjątków i sytuacji szczególnych:

[…]

12.

Zgodnie z art. 14b („Zasady szczególne dotyczące marynarzy”):

„Artykuł 13 ust. 2 lit. c) stosuje się z uwzględnieniem następujących wyjątków i okoliczności:

[…]

13.

Artykuł 15 rozporządzenia („Zasady dotyczące ubezpieczenia dobrowolnego lub fakultatywnego kontynuowanego”) ma następujące brzmienie:

„1.   Artykułów 13–14d nie stosuje się do ubezpieczenia dobrowolnego lub fakultatywnego kontynuowanego, chyba że w odniesieniu do jednego z działów określonych w art. 4 w jakimkolwiek Państwie Członkowskim istnieje tylko system ubezpieczenia dobrowolnego.

2.   W przypadku gdy stosowanie ustawodawstw dwóch lub więcej państw członkowskich powoduje zbieg ubezpieczenia:

[…]”.

14.

Zgodnie z art. 8 umowy WE-Szwajcaria:

„Umawiające się strony uwzględniają, zgodnie z załącznikiem II, koordynację systemów zabezpieczenia społecznego, szczególnie w celu:

15.

Załącznik II do umowy WE-Szwajcaria, art. 1:

„1.   Umawiające się strony zgadzają się, w odniesieniu do koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego, na stosowanie między sobą aktów prawnych Unii Europejskiej, o których mowa i które są zmieniane w sekcji A niniejszego załącznika, lub równoważnych im zasad..

2.   Określenie »państwo członkowskie (państwa członkowskie)« zawarte w aktach prawnych, o których mowa w sekcji A niniejszego załącznika, oprócz państw objętych odpowiednimi aktami prawnymi Unii Europejskiej obejmuje również Szwajcarię”.

16.

Sekcja A załącznika II odwołuje się do rozporządzenia nr 1408/71 zastąpionego rozporządzeniem nr 883/2004 ( 5 ), które stosuje się od dnia 1 maja 2010 r. Sam załącznik II do umowy WE-Szwajcaria został znowelizowany decyzją nr 1/2012 Wspólnego Komitetu utworzonego na podstawie tejże umowy ( 6 ) ze skutkiem od dnia 1 kwietnia 2012 r. Nowa wersja załącznika II odwołuje się do wspomnianego rozporządzenia nr 883/2004. Jednakże na mocy art. 90 ust. 1 rozporządzenia nr 883/2004 oraz załącznika II, sekcji A, pkt 3 do umowy WE–Szwajcaria w wersji znowelizowanej do stanów faktycznych sprzed dnia 1 kwietnia 2012 r. stosuje się rozporządzenie nr 1408/71.

17.

Jak wynika z wniosku o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym, zgodnie z ustawodawstwem niderlandzkim dotyczącym ubezpieczeń społecznych zasadą ogólną jest, że osoby zamieszkałe w Niderlandach podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu i powinny odprowadzać składki na ubezpieczenia przewidziane ustawą. Wyjątkowo na podstawie art. 12 ust. 1 Besluit uitbreiding en beperking kring verzekerden volksverzekeringen 1999 (rozporządzenia w sprawie rozszerzenia izawężenia kręgu osób podlegających ubezpieczeniu społecznemu z 1999 r.), osoba zamieszkująca w Niderlandach nie jest objęta ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przez nieprzerwany okres co najmniej trzech miesięcy pracowała wyłącznie poza Niderlandami, chyba że praca ta jest świadczona wyłącznie na podstawie stosunku pracy z pracodawcą mającym miejsce zamieszkania bądź siedzibę w Niderlandach.

18.

Zgodnie z Besluit verzekeringspflicht zeevarenden (rozporządzeniem w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia marynarzy), jeżeli marynarz zamieszkujący w państwie członkowskim wykonuje swoje czynności na pokładzie statku pływającego pod banderą państwa trzeciego innego niż państwo strona Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym na rzecz przedsiębiorcy z siedzibą w Niderlandach, właściwe jest ustawodawstwo niderlandzkie dotyczące ubezpieczeń społecznych pracowników najemnych.

19.

Pytanie prejudycjalne zostało zadane w ramach sporu toczącego się pomiędzy niderlandzkim zakładem ubezpieczeń społecznych i L. Kikiem, obywatelem niderlandzkim zamieszkałym w Niderlandach, zatrudnionym przez szwajcarskie przedsiębiorstwo na pokładzie statku-platformy do układania rurociągów, który pod banderą panamską pracował do dnia 31 maja 2004 r. na terytorium niderlandzkim (objęty obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym Niderlandów) oraz od dnia 1 czerwca do dnia 24 sierpnia 2004 r. po kolei na szelfie kontynentalnym Stanów Zjednoczonych, na wodach międzynarodowych i na części niderlandzkiej, brytyjskiej i ponownie niderlandzkiej szelfu kontynentalnego.

20.

Kwestia rozważana w postępowaniu głównym dotyczy tego, czy L. Kik był lub też nie był zobowiązany odprowadzać składką z tytułu niderlandzkiego ubezpieczenia społecznego w okresie od dnia 1 czerwca do dnia 24 sierpnia 2004 r.

21.

Sądy krajowe doszły do wniosku (zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu apelacyjnym), że odpowiedź na wskazane pytanie powinna być twierdząca, skoro prawo krajowe stanowi, że osoby zamieszkałe w Niderlandach podlegają obowiązkowemu ubezpieczeniu i są zobowiązane odprowadzać odpowiednie składki.

22.

L. Kik wniósł skargę kasacyjną do Hoge Raad der Nederlanden, sądu wnoszącego niniejsze pytanie prejudycjalne.

23.

Wniesione w dniu 15 maja 2013 r. pytanie prejudycjalne ma następujące brzmienie:

24.

W postępowaniu wzięli udział, przedstawiając uwagi na piśmie L. Kik, rząd niderlandzki oraz Komisja. Wszyscy wymienieni stawili się na rozprawie, która odbyła się w dniu 3 lipca 2014 r., a w jej trakcie zostali wezwani przez Trybunał Sprawiedliwości do skoncentrowania swych twierdzeń na drugim z podniesionych pytań prejudycjalnych wniesionych przez Hoge Raad.

25.

Wszystkie strony są zgodne co do tego, że rozporządzenie nr 1408/71 znajduje zastosowanie w okolicznościach sprawy. W szczególności rząd niderlandzki uważa, że przedmiotowe rozporządzenie znajduje zastosowanie w odniesieniu do całego relewantnego okresu.

26.

L. Kik oraz Komisja uznają, iż w okolicznościach sprawy oraz zgodnie ze stanowiskiem przyjętym w sprawie Aldewereld ( 7 ) właściwe jest państwo siedziby pracodawcy, tj. Konfederacji Szwajcarskiej.

27.

Rząd niderlandzki uważa, iż na mocy art. 13 ust. 2 lit. f) i art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt i) rozporządzenia nr 1408/71, właściwe jest państwo miejsca zamieszkania pracownika.

28.

Hoge Raad zapytuje Trybunał Sprawiedliwości, czy w okolicznościach sprawy z postępowania głównego, znajdzie zastosowanie rozporządzenie nr 1408/71, a w przypadku odpowiedzi twierdzącej – do jakiego ustawodawstwa krajowego odsyłają reguły kolizyjne tego rozporządzenia, skoro zarówno zdaniem sądu odsyłającego jak zdaniem stron reguły te nie uwzględniają w szczególności przypadku takiego, jak ten będący przedmiotem sporu.

29.

Dla prawidłowego ujęcia rozpoznawanego pytania konieczne jest precyzyjne ustalenie dokładnych okoliczności sprawy.

30.

L. Kik jest obywatelem holenderskim zamieszkałym w Niderlandach. Do dnia 31 maja 2004 r. pracował dla przedsiębiorstwa z siedzibą w Niderlandach i podlegał obowiązkowemu ubezpieczeniu w tym państwie członkowskim.

31.

Od dnia 1 czerwca 2004 r. jest pracownikiem szwajcarskiego przedsiębiorstwa i pracuje jako marynarz na pokładzie statku pływającego pod banderą panamską. Nie wiadomo, czy od tej chwili podlegał ubezpieczeniu w Szwajcarii, natomiast wiadomo, iż od dnia 25 sierpnia 2004 r. przestał podlegać obowiązkowemu ubezpieczeniu w Niderlandach, ponieważ zgodnie z ustawodawstwem niderlandzkim obowiązek ubezpieczenia w tym państwie ustaje, gdy pracowano przez nieprzerwany okres co najmniej trzech miesięcy poza Niderlandami i to dla przedsiębiorcy nie mającego siedziby w Niderlandach. Ponadto L. Kik płacił przez cały czas podatki w Niderlandach.

32.

Spór dotyczy okresu od dnia 1 czerwca do 24 sierpnia 2004 r. W tym czasie L. Kik pracował: a) trzy tygodnie na szelfie kontynentalnym Stanów Zjednoczonych; b) dwa tygodnie na wodach międzynarodowych; c) jeden miesiąc i tydzień na szelfie kontynentalnym Niderlandów; d) tydzień na szelfie kontynentalnym Zjednoczonego Królestwa.

33.

Wobec powyższego w trakcie trzech spornych miesięcy L. Kik pracował przez miesiąc i tydzień na niderlandzkim szelfie kontynentalnym. Przez tydzień zaś pracował na brytyjskim szelfie kontynentalnym, a w rezultacie z trzech interesujących nas miesięcy pracował przez pięć tygodni na terytorium całkowicie niezwiązanym z Unią (wodach międzynarodowych oraz szelfie kontynentalny państwa trzeciego). Innymi słowy przez ponad połowę spornego okresu pracował na szelfie kontynentalnym państwa członkowskiego ( 8 ).

34.

Sąd odsyłający zapytuje w pierwszej kolejności, czy w okolicznościach sprawy znajduje zastosowanie rozporządzenie nr 1408/71, a jeżeli tak, to czy dotyczy to wyłącznie dni, w których L. Kik pracował na szelfie kontynentalnym państwa członkowskiego, czy też również okresu pracy poza terytorium Unii.

35.

Moim zdaniem, podobnie jak zresztą zdaniem wszystkich stron, zastosowanie rozporządzenia nr 1408/71 nie budzi tu wątpliwości, zważywszy, że jego art. 2 ust. 1 stanowi, co następuje: „stosuje się do [...]osób prowadzących działalność na własny rachunek [...], którzy podlegają lub podlegali ustawodawstwu jednego lub kilku państw członkowskich i są obywatelami jednego z państw członkowskich”. W niniejszej sprawie L. Kik podlegał ogólnemu reżimowi niderlandzkich ubezpieczeń społecznych do dnia 25 sierpnia 2004 r., przy czym rodzi się wątpliwość, czy wcześniej, tj. od dnia 1 czerwca powinien podlegać w rzeczywistości ustawodawstwu innego państwa członkowskiego lub podobnemu, co oznacza konieczność sięgnięcia do reguł kolizyjnych z art. 13 rozporządzenia nr 1408/71 dla określenia właściwego ustawodawstwa krajowego.

36.

Moim zdaniem nie rodzi trudności ustalenie, czy praca wykonywana przez L. Kika na szelfie kontynentalnym przylegającym do Niderlandów oraz Zjednoczonego Królestwa winna zostać uznana lub też nie za wykonywaną na terytorium Unii. Zgodnie z poglądem Trybunału Sprawiedliwości przyjętym w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 r. w sprawie Salemink ( 9 ) praca wykonywana na szelfie kontynentalnym przyległym do państwa członkowskiego jest funkcjonalnie wchodzi w skład suwerennego terytorium tego państwa i w rezultacie państwo to nie może tym samym uchylić się od stosowania przepisów prawa Unii. Jednak Trybunał Sprawiedliwości przyjął wówczas, że odnosi się to do pracy wykonywanej „na omawianym szelfie kontynentalnym w ramach jego badania lub eksploatacji jego zasobów naturalnych” ( 10 ). W niniejszej sprawie L. Kik pracował na pokładzie statku-platformy do układania rurociągów, który operował na szelfie kontynentalnym przylegającym do terytorium Unii, tj. wykonując działalność, której co do zasady nie można uznać za „badanie lub eksploatację zasobów naturalnych szelfu kontynentalnego”.

37.

Z pewnością szelf kontynentalny nie przestaje podlegać w żadnym stopniu suwerenności państwa przylegającego, gdy układa się na nim podmorskie kable i rurociągi, skoro na mocy art. 79 ust. 3 konwencji o prawie morza „[w]ytyczenie trasy dla układania takich rurociągów na szelfie kontynentalnym wymaga zgody państwa nadbrzeżnego”, z zastrzeżeniem w ust. 4 omawianego artykułu zarówno „prawa państwa nadbrzeżnego do określania warunków układania kabli lub rurociągów, które wchodzą na jego terytorium”, jak i „jego jurysdykcji nad kablami i rurociągami zbudowanymi lub używanymi w związku z badaniem jego szelfu kontynentalnego lub eksploatacją jego zasobów albo używaniem sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji znajdujących się pod jego jurysdykcją”.

38.

Wskazana, jeżeli można tak rzec, minimalna pozostałość suwerennej władzy zagwarantowana w konwencji o prawie morza mogłaby na pierwszy rzut oka wystarczyć do przyjęcia, iż również w tym przypadku szelf kontynentalny stanowi funkcjonalnie i w sposób ograniczony terytorium Unii. Jednakże w wyroku w sprawie Salemink wskazano na konieczny związek pomiędzy wyciąganiem korzyści z „prerogatyw ekonomicznych w zakresie badania lub eksploatacji zasobów naturalnych wykonywanych na przylegającej do [do państwa członkowskiego] części szelfu kontynentalnego” i brakiem możliwości „uchyl[enia] się od stosowania przepisów prawa Unii mających na celu zagwarantowanie swobodnego przepływu pracowników wykonujących swą działalność zawodową na takich instalacjach” ( 11 ). Z tego względu wydaje się jasnym, że „funkcjonalność” suwerenności państwa nadbrzeżnego nad szelfem kontynentalnym wywiera skutki wyłącznie, gdy szelf jest przedmiotem badania lub eksploatacji do czego potrzebne jest współdziałanie pracowników, a nie w innym przypadku, gdy szelf ten jest jedynie obszarem, na którym wykonywana jest działalność odmienna od badania lub eksploatacji i w stosunku do której państwu nadbrzeżnemu przysługuje wyłącznie uprawnienie do wyrażenia zgody, co nie wymaga żadnej pracowniczej aktywności.

39.

Powyższe nie ma jednak znaczenia dla zajmującego nas obecnie przypadku, skoro, jak rozumiem, rozporządzenie nr 1408/71 znajdzie tu zastosowanie, nawet jeżeli przyjąć, iż L. Kik przez cały sporny okres pracował poza terytorium Unii.

40.

Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem okoliczność ta bowiem pozbawiona jest znaczenia, gdy stosunek pracy zachowuje wystarczająco ścisły związek z terytorium państwa członkowskiego ( 12 ). Trybunał Sprawiedliwości uznał, że w przypadku pracownika zatrudnionego na statku związek tej natury wynika z miejsca zatrudnienia zgodnie z umową o pracę, prawa właściwego dla umowy o pracę, przynależności do systemu ubezpieczeń społecznych oraz miejsca płacenia podatku od wynagrodzenia ( 13 ). W okolicznościach niniejszej sprawy występuje moim zdaniem wystarczająco ścisły związek z terytorium Unii od czasu, kiedy L. Kik płaci podatki w Niderlandach oraz zgodnie z uwagami rządu niderlandzkiego ( 14 ) otrzymuje swoje wynagrodzenie zarówno w Niderlandach, jak i w Szwajcarii, co pozwala założyć, skoro L. Kik nie przedstawił dowodów prowadzących do innych wniosków, iż ustawodawstwo właściwe dla umowy o pracę to ustawodawstwo jednego z tych państw.

41.

W efekcie w ramach pierwszego wniosku częściowego, proponuję, aby Trybunał Sprawiedliwości odpowiedział na pierwsze z pytań prejudycjalnych wniesionych przez Hoge Raad w ten sposób, że w okolicznościach sprawy należy stosować rozporządzenie nr 1408/71 w odniesieniu do całego spornego okresu, tj. od dnia 1 czerwca do dnia 24 sierpnia 2004 r.

42.

Wobec powyższego należy obecnie określić, jakie przy zastosowaniu rozporządzenia nr 1408/71 jest właściwe ustawodawstwo w przypadku pracownika pracującego w warunkach takich jak L. Kik w okresie, który jest przedmiotem sporu w ramach postępowania głównego.

43.

Trudność związana z pytaniem tkwi w tym, że rozporządzenie nr 1408/71 zdaje się nie uwzględniać pośród swych reguł kolizyjnych żadnej, która mogłaby zostać w szczególności zastosowana w przypadku takim, jak rozpoznawany. Musimy zatem zbadać zgodność tego wrażenia z rzeczywistością.

44.

Spośród licznych przypadków wymienionych w tytule II („Określenie właściwego ustawodawstwa”; art. 13–17a) rozporządzenia nr 1408/71 interesują nas jedynie te zawarte w art. 13 („Zasady ogólne”) i w art. 14b („Zasady szczególne dotyczące marynarzy”) ( 15 ). Moim zdaniem spośród wszystkich z nich następujące nie odnoszę się do sytuacji L. Kika:

45.

Wobec niemożności posłużenia się rozwiązaniami przewidzianymi dla wcześniejszych przypadków można by rozważyć sięgnięcie do art. 14 rozporządzenia per analogiam. Faktycznie rząd niderlandzki proponuje zastosowanie per analogiam art. 14 ust. 2 lit. b) dotyczącego osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich i niebędącej częścią personelu drogowego lub latającego przedsiębiorstwa, które wykonuje międzynarodowe przewozy.

46.

Odwołanie się do analogii byłoby oczywiście właściwym rozwiązaniem w przypadku, gdyby przepisy, które należy stosować bezpośrednio do marynarzy takich jak L. Kik nie pozwalały na określenie właściwego ustawodawstwa dla niniejszego stanu faktycznego.

47.

Okazuje się jednak, że norma będąca częścią rozporządzenia, do której odwoływał się w pewnym momencie rząd niderlandzki, czyni zbędną próbę odnalezienia rozwiązania per analogiam. Chodzi tu w istocie o art. 13 ust. 2 lit. f) rozporządzenia nr 1408/71, zgodnie z którym „osoba, która przestaje podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego, a nie podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego zgodnie z jedną zasad ustanowionych w akapitach poprzednich [...] podlega ustawodawstwu państwa członkowskiego, na którego terytorium zamieszkuje, wyłącznie zgodnie z przepisami tego ustawodawstwa”. Zastosowanie tego przepisu do niniejszego przypadku było rozważane w trakcie rozprawy i moim zdanie dokładnie odpowiada przypadkowi L. Kika.

48.

Jak zostało w istocie bezspornie wykazane, L. Kik podlegał ustawodawstwu niderlandzkiemu do dnia 31 maja 2004 r. Od tego dnia ustawodawstwo to przestało być zasadniczo właściwe, ponieważ żadna z wcześniej rozważanych norm przewidzianych w rozporządzeniu nr 1408/71 nie wskazuje na właściwość prawa niderlandzkiego. Jednakże normy te nie prowadzą także koniecznie do zastosowania prawa innego państwa członkowskiego, skoro warunki zatrudnienia L. Kika nie odpowiadają żadnemu z tych przypadków.

49.

W podobnej sytuacji, tj. niemożności zastosowania prawa dotychczas właściwego i braku właściwości innego prawa, zatem właśnie w stanie faktycznym objętym art. 13 ust. 2 lit. f), rozporządzenie nr 1408/71 posługuje się co do zasady kryterium miejsca zamieszkania pracownika w celu określenia właściwego ustawodawstwa. Zgodnie z tym kryterium L. Kik, zamieszkały w Niderlandach, powinien podlegać ustawodawstwu tego państwa członkowskiego.

50.

Z pewnością początek przepisu („osoba, która przestaje podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego[…]”) intuicyjnie sugeruje, jakoby trudno było przyjąć, iż konsekwencją jego zastosowania mogło być uznanie za właściwe ustawodawstwa, któremu osoba przestała podlegać. Innymi słowy, jeżeli prawo niderlandzkie przestało być właściwe w przypadku L. Kika po dniu 31 maja 2004 r., to mogłoby wydać się szokującym, aby rozporządzenie nr 1408/71 nakazywało stosowanie tego ustawodawstwa, które przestało być wcześniej właściwe na mocy samego rozporządzenia.

51.

Okazuje się jednak, że chociaż istotnie chodzi o to samo ustawodawstwo, tj. niderlandzkie, które przestało być właściwe od dnia 31 maja 2004 r., i które w rezultacie znowu stało się właściwe na podstawie rozporządzenia nr 1408/71, to w każdym przypadku najpierw do braku właściwości tegoż prawa, a następnie do jego obligatoryjnej właściwości prowadzi odmienna podstawa prawna.

52.

Istotnie prawo niderlandzkie było właściwe do dnia 31 maja 2004 r., ponieważ do tego dnia L. Kik pracował dla przedsiębiorstwa z siedzibą w Niderlandach, gdzie sam też zamieszkiwał, pracował i odprowadzał podatki. Zgodnie z prawem niderlandzkim przestało ono być właściwe od chwili, gdy L. Kik przepracował nieprzerwany okres trzech miesięcy poza Niderlandami i to dla przedsiębiorstwa z siedzibą w Szwajcarii. W tych okolicznościach wobec spełnienia przesłanki, zgodnie z którą „przestaje podlegać ustawodawstwu państwa członkowskiego”, jak przewiduje art. 13 ust. 2 lit. f) rozporządzenia nr 1408/71 („a nie podlega ustawodawstwu innego państwa członkowskiego”), kryterium decydującym zgodnie z tym samym przepisem dla ustalenia prawa właściwego jest miejsce zamieszkania pracownika. W okolicznościach sprawy to kryterium przypadkowo prowadzi ponownie do prawa niderlandzkiego, tj. tego samego prawa, którego niemożliwość zastosowania uczyniła koniecznym poszukanie innego prawa właściwego. Chociaż w istocie chodzi o to samo prawo, pewnym jest jednak, że jego zastosowanie wynika w każdym razie z innej podstawy prawnej: przestało ono być właściwe, gdy zmieniły się warunki zatrudnienia L. Kika (w dniu 31 maja 2004 r.) i ponownie stało się właściwe, kiedy było to konieczne na mocy reguł dotyczących ustalenia prawa właściwego przewidzianych rozporządzeniem nr 1408/71 dla sytuacji, w jakiej się znalazł L. Kik od dnia 31 maja 2004 r. W pierwszym przypadku prawo niderlandzkie było właściwe, ponieważ L. Kik zamieszkiwał i pracował w Niderlandach na rzecz przedsiębiorstwa z siedzibą w tym państwie członkowskim, a w drugim – ponieważ po tym jak przestało ono być właściwe ze względu na zmianę powyższych okoliczności, było prawem jego miejsca zamieszkania.

53.

Ostatecznie uważam, iż bez konieczności stosowania per analogiam przepisów rozporządzenia nr 1408/71, które nie zostały przewidziane dla przypadku takiego jak niniejszy, na podstawie art. 13 ust. 2 lit. f) można określić w sposób bezpośredni i zasadniczy prawo właściwe dla tego przypadku.

54.

Tym samym w ramach drugiego wniosku częściowego, proponuję, aby Trybunał odpowiedział na drugie z pytań w ten sposób, że zgodnie z art. 13 ust. 2 lit. f) rozporządzenia nr 1408/71, prawo właściwe w przypadku L. Kika to prawo Niderlandów, które są miejscem jego zamieszkania.

55.

W świetle powyższych rozważań proponuję Trybunałowi Sprawiedliwości, by na pytanie prejudycjalne odpowiedział w sposób następujący: