Sprawa C‑520/09 P

Arkema SA

przeciwko

Komisji Europejskiej

Odwołanie – Porozumienia – Artykuł 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Europejski rynek kwasu monochlorooctowego – Zasady przypisywalności spółce dominującej praktyk antykonkurencyjnych jej spółki zależnej – Domniemanie rzeczywistego wywierania decydującego wpływu – Obowiązek uzasadnienia

Streszczenie wyroku

1.        Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółkę zależną przez spółkę dominującą posiadającą 100% jej kapitału

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

2.        Konkurencja – Reguły wspólnotowe – Naruszenia – Przypisanie – Spółka dominująca i spółki zależne – Jednostka gospodarcza – Kryteria oceny – Domniemanie decydującego wpływu wywieranego na spółkę zależną przez spółkę dominującą posiadającą 100% jej kapitału – Spółka zależna należąca do nieoperacyjnej spółki holdingowej

(art. 81 ust. 1 WE; rozporządzenie Rady nr 1/2003, art. 23 ust. 2)

3.        Odwołanie – Zarzuty – Wymóg wystąpienia z konkretnym zarzutem wobec elementu rozumowania Sądu

(art. 256 TFUE; statut Trybunału Sprawiedliwości, art. 58 akapit pierwszy; regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 112 § 1 lit. c))

4.        Odwołanie – Zarzuty – Zarzut podniesiony po raz pierwszy w odwołaniu – Niedopuszczalność

(regulamin postępowania przed Trybunałem, art. 113 ust. 2)

5.        Konkurencja – Grzywny – Kwota – Ustalenie – Kryteria – Wytyczne w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych za naruszenie reguł konkurencji

(art. 81 ust. 1 WE; komunikat Komisji 98/C 9/03)

1.        Pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i sposobu finansowania. W tym względzie, po pierwsze pojęcie przedsiębiorstwa w kontekście prawa konkurencji Unii, należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych, a po drugie, jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza reguły konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej. Zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej między innymi w wypadku, gdy mimo posiadania odrębnej osobowości prawnej spółka zależna nie określa w sposób samodzielny swojego zachowania rynkowego, lecz zasadniczo stosuje się do poleceń wydawanych jej przez spółkę dominującą, w szczególności z uwzględnieniem więzów gospodarczych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa.

W tym szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca jest właścicielem 100% kapitału zakładowego swej spółki zależnej, która dopuściła się naruszenia unijnych reguł konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie tej spółki zależnej i, po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, iż owa spółka dominująca wywiera taki wpływ w rzeczywistości. W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał zakładowy spółki zależnej stanowi własność spółki dominującej, aby przyjąć, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę gospodarczą swej spółki zależnej. Komisja będzie mogła następnie uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną, chyba że owa spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia tego domniemania, przedstawi wystarczające dowody pozwalające wykazać, że jej spółka zależna zachowuje się na rynku w sposób samodzielny.

(por. pkt 37, 38, 40, 41)

2.        Nie jest wykluczone, by „nieoperacyjna” spółka holdingowa – mimo iż nie prowadzi bezpośredniej działalności na rynku – mogła wywierać decydujący wpływ na politykę gospodarczą swych spółek zależnych, zważywszy w szczególności na właściwą jej funkcję w zakresie koordynacji oraz kierownictwa finansowego, wobec czego rzeczywisty charakter tego rodzaju wpływu może być domniemywany w wypadku, gdy taka spółka holdingowa jest właścicielem całości albo prawie całości kapitału zakładowego spółki zależnej. Dlatego właśnie, aby obalić domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na politykę gospodarczą spółki zależnej, nie wystarcza powołanie się na nieoperacyjny charakter spółki dominującej, przy czym domniemanie to pozostaje domniemaniem wzruszalnym, które może zostać obalone.

(por. pkt 48, 49)

3.        Z art. 256 TFUE, art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 112 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, że odwołanie musi dokładnie wskazywać krytykowane części wyroku, którego uchylenia żąda wnosząca odwołanie, oraz zawierać argumenty prawne, które w szczegółowy sposób żądanie to uzasadniają.

W tym względzie nawet gdy odwołanie pozwala na zidentyfikowanie krytykowanej części wyroku, odwołanie w którym argumentacja nie jest wystarczająco jasna i precyzyjna, by pozwolić Trybunałowi na dokonanie należącej do niego kontroli legalności musi zostać oddalone. W istocie gdy podstawowe dane nie wynikają w sposób wystarczająco spójny i zrozumiały z samego brzmienia danego odwołania, które zostało sformułowane w sposób niejasny i niejednoznaczny. W tych okolicznościach Trybunał nie może dokonać właściwej mu kontroli legalności, albowiem w przeciwnym wypadku zmuszony byłby orzekać ultra petita.

(por. pkt 59–61)

4.        Odwołanie nie może zmieniać przedmiotu postępowania, które toczyło się przed Sądem. Wobec tego właściwość Trybunału w postępowaniu odwoławczym jest ograniczona do oceny prawnego rozstrzygnięcia zarzutów podniesionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. W związku z tym strona nie może zmieniać przedmiotu sporu w ten sposób, że podniesie po raz pierwszy przed Trybunałem zarzut, który mogła była podnieść przed Sądem, lecz tego nie uczyniła, albowiem byłoby to równoznaczne z umożliwieniem jej wniesienia do Trybunału, którego kompetencje w postępowaniu odwoławczym są ograniczone, sprawy o szerszym zakresie niż sprawa rozpoznawana przez Sąd. Tego rodzaju zarzut należy zatem uznać za niedopuszczalny na etapie postępowania odwoławczego.

(por. pkt 64)

5.        Zgodnie z metodą zawartą w wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS, elementy składowe grzywny odnoszące się do okoliczności obciążających, takich jak powrót do naruszenia, obliczane są na podstawie „kwoty bazowej”, którą z kolei oblicza się na podstawie „kwoty wyjściowej” powiększonej poprzez pomnożenie przez współczynnik odzwierciedlający czas trwania naruszenia.

W istocie kwota wyjściowa jest ustalana w oparciu o wagę naruszenia oraz rzeczywisty wpływ naruszenia popełnionego przez dany podmiot na konkurencję. W odpowiednim wypadku, uwzględniając rzeczywiste możliwości gospodarcze danego podmiotu, kwota ta może być dostosowana w celu zapewnienia, że grzywna będzie w dostatecznym stopniu odstraszająca. Zgodnie z pkt 2 i 3 wytycznych Komisja, po ustaleniu kwoty bazowej grzywny z uwzględnieniem wagi i czasu trwania naruszenia, dokonuje, gdy jest to właściwe, podwyższenia lub obniżenia tej kwoty w celu uwzględnienia okoliczności obciążających lub łagodzących.

Owe wytyczne zawierają jednakże jedynie wskazówki co do reguł praktycznego postępowania, które powinny być przestrzegane i od których organy administracji nie mogą odstępować w poszczególnych przypadkach bez podania przyczyn, które byłyby do pogodzenia z zasadą równego traktowania.

(por. pkt 72, 73, 81, 88)

WYROK TRYBUNAŁU (druga izba)

z dnia 29 września 2011 r.(*)

Odwołanie – Porozumienia – Artykuł 81 WE i art. 53 porozumienia EOG – Europejski rynek kwasu monochlorooctowego – Zasady przypisywalności spółce dominującej praktyk antykonkurencyjnych jej spółki zależnej – Domniemanie rzeczywistego wywierania decydującego wpływu – Obowiązek uzasadnienia

W sprawie C‑520/09 P

mającej za przedmiot odwołanie w trybie art. 56 statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, wniesione w dniu 14 grudnia 2009 r.,

Arkema SA, z siedzibą w Colombes (Francja), reprezentowana przez M. Debroux, avocat,

wnosząca odwołanie,

w której drugą stroną postępowania jest:

Komisja Europejska, reprezentowana przez A. Bouqueta oraz F. Castilla de la Torrego, działających w charakterze pełnomocników, z adresem do doręczeń w Luksemburgu,

strona pozwana w pierwszej instancji,

TRYBUNAŁ (druga izba),

w składzie: J.N. Cunha Rodrigues, prezes izby, A. Arabadjiev, A. Rosas, A. Ó Caoimh (sprawozdawca) i P. Lindh, sędziowie,

rzecznik generalny: P. Mengozzi,

sekretarz: B. Fülöp, administrator,

uwzględniając procedurę pisemną i po przeprowadzeniu rozprawy w dniu 25 listopada 2010 r.,

po zapoznaniu się z opinią rzecznika generalnego na posiedzeniu w dniu 17 lutego 2011 r.,

wydaje następujący

Wyrok

1        W swym odwołaniu spółka Arkema SA (dawniej Elf Atochem SA, następnie Atofina SA, zwana dalej „spółką Arkema”) domaga się uchylenia wyroku Sądu Pierwszej Instancji Wspólnot Europejskich z dnia 30 września 2009 r. w sprawie T‑168/05 Arkema przeciwko Komisji (zwanego dalej „zaskarżonym wyrokiem”), w którym Sąd oddalił skargę spółki Arkema, mającą na celu, tytułem zasadniczym, częściowe stwierdzenie nieważności decyzji Komisji C(2004) 4876 wersja ostateczna z dnia 19 stycznia 2005 r. dotyczącej postępowania przewidzianego w art. 81 [WE] oraz art. 53 porozumienia EOG (sprawa COMP/E-1/37.773 – Kwas monocholorooctowy) (zwanej dalej „sporną decyzją”) oraz, tytułem pomocniczym, obniżenie wysokości nałożonej na nią grzywny.

 Okoliczności powstania sporu i sporna decyzja

2        Stan faktyczny leżący u podstaw spornej decyzji, opisany w pkt 2–31 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, można streścić dla celów niniejszego odwołania w następujący sposób:

3        W spornej decyzji Komisja Europejska stwierdziła, że wnosząca odwołanie oraz jej spółka dominująca Elf Aquitaine SA (zwana dalej „spółką Elf Aquitaine”) między innymi naruszyły art. 81 WE oraz art. 53 Porozumienia o Europejskim Obszarze Gospodarczym z dnia 2 maja 1992 r. (Dz.U. 1994, L 1, s. 3) w ten sposób, że wnosząca odwołanie wzięła udział w zakazanym porozumieniu dotyczącym rynku kwasu monochlorooctowego (zwanego dalej „KMCO”).

4        Komisja przypisała spółce Elf Aquitaine oraz wnoszącej odwołanie odpowiedzialność za naruszenie popełnione w okresie od dnia 1 stycznia 1984 r. do dnia 7 maja 1999 r. Oddalając argumenty na poparcie tezy przeciwnej, podniesione przez spółkę Elf Aquitaine, Komisja uznała, że okoliczność, iż spółka Elf Aquitaine była właścicielem 98% akcji spółki Atofina SA, jest wystarczająca jako taka, by przypisać spółce dominującej odpowiedzialność za działania spółki zależnej. Ponadto Komisja uznała, że okoliczność, iż spółka Elf Aquitaine nie uczestniczyła w produkcji i sprzedaży KMCO, nie stoi na przeszkodzie temu, aby uznać, iż wraz z jednostkami operacyjnymi grupy stanowi ona jeden podmiot gospodarczy.

5        Kwota grzywien została ustalona przez Komisję na podstawie wytycznych w sprawie metody ustalania grzywien nakładanych na mocy art. 15 ust. 2 rozporządzenia nr 17 oraz art. 65 ust. 5 traktatu EWWiS (Dz.U. 1998, C 9, s. 3, zwanych dalej „wytycznymi z 1998 r.”) oraz komunikatu Komisji dotyczącego nienakładania grzywien lub obniżania ich kwoty w sprawach dotyczących karteli (Dz.U. 1996, C 207, s. 4, zwanego dalej „komunikatem o współpracy”).

6        Podnosząc, że spółka Elf Atochem SA była już adresatem decyzji Komisji 94/599/WE z dnia 27 lipca 1994 r. dotyczącej postępowania na mocy art.  [101 TFUE] (Dz.U. L 239, s. 14), Komisja uznała, że należy zastosować podwyższenie grzywny z uwagi na powrót do naruszenia jedynie względem wnoszącej odwołanie, a nie względem spółki Elf Aquitaine, albowiem wnosząca odwołanie nie podlegała tej ostatniej spółce w czasie popełnienia naruszenia.

7        Wobec tego, poza grzywną w wysokości 45 mln EUR nałożoną łącznie i solidarnie na spółkę Elf Aquitaine oraz na wnoszącą odwołanie, Komisja nałożyła tylko na wnoszącą odwołanie odrębną grzywnę w wysokości 13,5 mln EUR celem uwzględnienia powrotu do naruszenia.

 Postępowanie przed Sądem i zaskarżony wyrok

8        Jak wynika to z pkt 38 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, za pomocą swej skargi złożonej do Sądu wnosząca odwołanie w istocie zmierzała, tytułem zasadniczym, do uchylenia sentencji spornej decyzji w zakresie, w jakim dotyczyła ona spółki Elf Aquitaine oraz, tytułem pomocniczym, obniżenia wysokości grzywien nałożonych na wnoszącą odwołanie oraz na spółkę Elf Aquitaine.

9        Z pkt 40–42 uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że wnosząca odwołanie podniosła tytułem zasadniczym osiem zarzutów na poparcie swej skargi przed Sądem. Wnosząca odwołanie podniosła w szczególności zarzut pierwszy, oparty na naruszeniu zasad dotyczących przypisywalności spółce dominującej działań spółki zależnej oraz dyskryminację na szkodę grupy spółek Elf Aquitaine, zarzut drugi oparty na naruszeniu zasady niezależności prawnej i gospodarczej spółki zależnej oraz zarzut piąty oparty na niedostatecznym uzasadnieniu. Wnosząca odwołanie podniosła ponadto tytułem pomocniczym zarzut dziewiąty oparty na naruszeniu zasady proporcjonalności przy określaniu współczynnika odstraszającego w ten sposób, że Komisja dwukrotnie wzięła pod uwagę rozmiar obrotów spółki Arkema.

10      W zaskarżonym wyroku Sąd oddalił ogół zarzutów podniesionych zarówno tytułem zasadniczym, jak i pomocniczym, a także obciążył skarżącą kosztami postępowania.

11      W ramach pierwszego zarzutu podniesionego przed Sądem wnosząca odwołanie między innymi podważyła, w istocie, przypisanie odpowiedzialności za popełnione przez nią naruszenie spółce Elf Aquitaine będącej jej spółką dominującą w czasie popełnienia naruszenia, twierdząc, że nie prowadziła polityki zgodnej z wytycznymi spółki Elf Aquitaine.

12      W tym względzie w pkt 67 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, co następuje:

„W szczególnym wypadku, gdy spółka dominująca jest właścicielem 100% kapitału zakładowego spółki zależnej, która naruszyła przepisy wspólnotowego prawa ochrony konkurencji, przyjmuje się, że spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na działanie spółki zależnej […] i że wobec tego stanowią one jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE […]. Na spółce dominującej, która zaskarżyła do sądu wspólnotowego decyzję Komisji o nałożeniu na nią grzywny za czyn popełniony przez jej spółkę zależną, spoczywa zatem ciężar dowodu w celu obalenia tego domniemania, co może uczynić poprzez przeprowadzenie środków dowodowych na poparcie tezy o niezależności spółki zależnej od niej […]. Jeżeli domniemanie nie zostanie obalone, Komisja będzie mogła solidarnie obciążyć spółkę dominującą zapłatą grzywny nałożonej na jej spółkę zależną”.

13      W pkt 71 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd stwierdził, że ze względu na okoliczność, iż niemal cały kapitał wnoszącej odwołanie stanowił w chwili popełnienia naruszenia własność spółki Elf Aquitaine, Komisja słusznie oparła się na domniemaniu braku samodzielności wnoszącej odwołanie względem jej spółki dominującej i słusznie przyjęła, że to na spółce dominującej spoczywa ciężar udowodnienia faktu, że jej spółka zależna mogła w samodzielny sposób ustalać kierunki swojego działania na rynku.

14      Odnosząc się do danych i środków dowodowych przytoczonych przez wnoszącą odwołanie na poparcie tezy o jej samodzielności, Sąd stwierdził przede wszystkim w pkt 73 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że w motywie 257 spornej decyzji Komisja przejęła argumenty przedstawione przez spółkę Elf Aquitaine w odpowiedzi na postanowienie o przedstawieniu zarzutów. Następnie Sąd podniósł w pkt 74 uzasadnienia, że „argumenty skarżącej, mające na celu wykazanie jej samodzielności, zostały także powołane przez spółkę dominującą w jej odpowiedzi na postanowienie o przedstawieniu zarzutów w celu wykazania niewywierania przez nią decydującego wpływu na politykę gospodarczą spółki zależnej”.

15      Sąd wskazał w tym względzie w pkt 75 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że poprzez oddalenie argumentów podniesionych przez spółkę dominującą Komisja odpowiedziała obu spółkom łącznie i zbadała, zgodnie z wymogami orzecznictwa, czy w celu obalenia domniemania spółka dominująca dostarczyła przeciwdowody wykazujące, że jej spółka zależna decydowała w sposób samodzielny o kierunkach swojej działalności rynkowej.

16      W pkt 76–80 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd przedstawił swe rozumowanie w następujący sposób:

„76      Jeśli chodzi o zasadność materiału dowodowego powołanego przez skarżącą w celu wykazania swej samodzielności, należy wskazać, że okoliczność, iż spółka Elf Aquitaine jest jedynie nieoperacyjną spółką holdingową, ingerującą w niewielkim stopniu w kwestie zarządzania swoich spółek zależnych, nie jest wystarczająca, by wykluczyć, iż spółka ta wywiera decydujący wpływ na postępowanie wnoszącej odwołanie, w szczególności w ten sposób, że koordynuje inwestycje finansowe w obrębie grupy spółek Elf Aquitaine. W kontekście bowiem grupy spółek spółka holdingowa, która koordynuje inwestycje finansowe w ramach grupy, ma za zadanie łączyć udziały w różnych spółkach oraz zapewniać jednolitość kierownictwa, w szczególności poprzez sprawowanie wskazanego nadzoru budżetowego.

77      W tym względzie należy przypomnieć, że Komisja jest uprawniona do skierowania decyzji nakładającej grzywny na spółkę dominującą nad grupą spółek nie ze względu na okoliczność, iż spółka dominująca nakłaniała swoją spółkę zależną do popełnienia naruszenia, ani tym bardziej z uwagi na udział spółki dominującej w takim naruszeniu, ale ze względu na to, że spółki te stanowią jedno przedsiębiorstwo.

78      Gdy chodzi o okoliczność, że skarżąca nie wdrożyła, na korzyść spółki Elf Aquitaine, specyficznej polityki informacyjnej dotyczącej rynku KMCO, brak przekazywania tego typu informacji, nawet gdyby został wykazany, nie jest wystarczający do tego, by udowodnić iż skarżąca była samodzielna względem swej spółki dominującej.

79      To samo dotyczy argumentu, zgodnie z którym aktywność na rynku KMCO nie ma dużego znaczenia w ramach grupy Elf Aquitaine, albowiem argument tego rodzaju nie nadaje się do wykazania samodzielności [spółki Arkema] względem jej spółki dominującej.

80      Nie można też wyciągnąć żadnych wniosków z okoliczności, iż obie spółki działały na odrębnych rynkach i nie łączyły ich więzy dostawcy i odbiorcy. Jak słusznie bowiem podniosła Komisja w motywie 261 [spornej] decyzji, należy przyjąć, że w grupie spółek takiej jak Elf Aquitaine podział zadań stanowi zjawisko zwyczajne, które nie prowadzi do odwrócenia ciężaru dowodu w zakresie wykazania, że spółki Elf Aquitaine i Atofina [SA] stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE”.

17      W pkt 82 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd udzielił odpowiedzi na argument skarżącej, iż nie jest możliwe przeprowadzenie bezpośredniego i niepodważalnego środka dowodowego na poparcie tezy o jej samodzielnym zachowaniu rynkowym, wobec czego dowód tego rodzaju należy zaklasyfikować jako „probatio diabolica”. Wymieniony pkt 82 ma brzmienie następujące:

„[…] od zainteresowanych podmiotów nie wymaga się, by dostarczyły bezpośrednich i niepodważalnych dowodów na samodzielność zachowania spółki zależnej na rynku; wymaga się jedynie, by uprawdopodobniły tę samodzielność […]. Ponadto okoliczność, że skarżąca nie jest w stanie przeprowadzić przeciwdowodów mogących obalić domniemanie braku samodzielności nie oznacza bynajmniej, że domniemania tego nie można w ogóle obalić. W konsekwencji należy uznać, że argument skarżącej jest bezzasadny”.

18      Oddalając pierwszą część pierwszego zarzutu podniesionego przed nim, Sąd doszedł w pkt 85 uzasadnienia zaskarżonego wyroku do wniosku, że „Komisja miała rację, uznając, że spółki Elf Aquitaine i Arkema stanowią jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE i że mogą wobec tego solidarnie odpowiadać za zarzucane im czyny, wobec czego czyny popełnione przez spółkę Arkema są przypisywalne spółce Elf Aquitaine, co oznacza, że należy przyjąć, że to ona je popełniła”.

19      Oddalając drugi zarzut oparty na naruszeniu zasady samodzielności prawno‑gospodarczej spółki zależnej, do którego miało dojść w wyniku zastosowania domniemania decydującego wpływu spółki dominującej na spółkę zależną, Sąd między innymi stwierdził w pkt 100 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że „chociaż okoliczność, że spółka dominująca jest właścicielem całości albo prawie całości kapitału zakładowego spółki zależnej pozwala domniemywać, że spółka dominująca wywiera na spółkę zależną decydujący wpływ i w konsekwencji, że obie te spółki stanowią część jednego przedsiębiorstwa, to jednak domniemanie braku samodzielności spółki zależnej może zostać obalone przez zainteresowany podmiot, na którym spoczywa ciężar dostarczenia wystarczających środków dowodowych […]. Omawiane domniemanie, tak jak zostało ono zastosowane w niniejszej sprawie, nie podważa w żaden sposób gospodarczej samodzielności spółki zależnej”.

20      Oddalając zarzut piąty oparty na braku uzasadnienia spornej decyzji, Sąd stwierdził w pkt 126 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że Komisja udzieliła odpowiedzi na istotne zagadnienia i argumenty podniesione przez spółkę Elf Aquitaine. W pkt 127 tego wyroku Sąd wskazał:

„[…] nie było obowiązkiem Komisji ustosunkowanie się do wszystkich zastrzeżeń skarżącej. Po pierwsze bowiem, ponieważ odpowiedź udzielona przez Komisję na zasadnicze twierdzenia objęte argumentacją spółki Elf Aquitaine […] byłaby taka sama, niezależnie od tego, czy sprawa dotyczyłaby spółki dominującej czy zależnej, Komisja nie była zobowiązana ustosunkowywać się osobno do argumentów podniesionych przez skarżącą (zob. pkt 75 powyżej). […]”.

21      W pkt 205 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, oddalając dziewiąty zarzut, Trybunał wskazał, co następuje:

„Zasługuje na oddalenie argument, wedle którego Komisja dokonała podwójnego zaliczenia obrotów spółki Arkema [w celu] podniesienia wysokości grzywien odstraszających. Trzeba bowiem przypomnieć, że wysokość nałożonej na spółkę Arkema na mocy art. 2 lit. d) [spornej] decyzji grzywny, [wynosząca 13,5 mln EUR] odpowiada jedynie podwyższeniu z uwagi na powrót do naruszenia, zastosowanemu w odniesieniu do hipotetycznej kwoty bazowej pomniejszonej o obniżkę w wysokości 40% udzieloną przez Komisję ze względu na współpracę. Aby tak uczynić, Komisja, jeśli nie chciała odejść od sposobu obliczania określonego w wytycznych [z 1998 r.], nie miała innego wyboru niż obliczyć na nowo hipotetyczną kwotę bazową przy założeniu, że jedynie ta spółka zostałaby uznana za odpowiedzialną za naruszenie”.

 Żądania stron i postępowanie przed Trybunałem

22      Wnosząca odwołanie zwraca się do Trybunału o uchylenie zaskarżonego wyroku i obciążenie Komisji kosztami postępowania.

23      Komisja wnosi do Trybunału o oddalenie odwołania i obciążenie wnoszącej odwołanie kosztami postępowania.

 W przedmiocie odwołania

 W przedmiocie zarzutu pierwszego opartego na naruszeniu przez Sąd zasad przypisywalności spółce dominującej praktyk antykonkurencyjnych jej spółki zależnej

 Argumentacja stron

24      Zdaniem wnoszącej odwołanie Sąd popadł w sprzeczność, przypominając, z jednej strony, w pkt 67 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na spółkę zależną jest domniemaniem wzruszalnym, które może zostać obalone, jeżeli spółka dominująca lub spółka zależna dostarczą dowodów na samodzielność zachowania spółki zależnej, a z drugiej strony, stwierdzając w pkt 76 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że każda spółka holdingowa ma za zadanie zapewniać jednolitość kierownictwa spółek zależnych w ramach grupy spółek.

25      Zdaniem spółki Arkema wynika stąd, że domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej ma w istocie charakter niewzruszalny. Sąd, wymagając od wnoszącej odwołanie, by dostarczyła dowody, co do których sam stwierdza, że są one prawnie niemożliwe, narzucił wnoszącej odwołanie przeprowadzenie probationem diabolicam.

26      Spółka Arkema jest ponadto zdania, że żądając od niej dostarczenia tego rodzaju dowodów, Sąd naruszył przysługujące jej prawo do uczciwego procesu, gwarantowane na mocy art. 6 ust. 1 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności podpisanej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r.

27      Zdaniem Komisji zarzut ten jest niedopuszczalny, gdyż nie kwestionuje on wniosków, do jakich doszedł Sąd w pkt 78–80 i 82 uzasadnienia zaskarżonego wyroku.

28      Ponadto gdy chodzi o argumentację spółki Arkema opartą na naruszeniu prawa do uczciwego procesu, wnosząca odwołanie nie wskazała, na czym takie rzekome naruszenie miałoby polegać.

29      W każdym razie z brzmienia uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na spółkę zależną nie jest domniemaniem niewzruszalnym. Zdaniem Komisji wnosząca odwołanie chciała w rzeczywistości obalić to domniemanie, ograniczając się do stwierdzenia, że jej spółka dominująca, Elf Aquitaine, jest „nieoperacyjną spółką holdingową”. W opinii Komisji, gdyby sam fakt postawienia „nieoperacyjnej spółki holdingowej” na czele grupy spółek wystarczał do obalenia tego domniemania, zostałoby ono pozbawione swej skuteczności. Ponadto okoliczność, że określone domniemanie ma charakter wzruszalny, nie oznacza bynajmniej, że jego obalenie musi być łatwe.

 Ocena Trybunału

30      Gdy chodzi o zarzut niedopuszczalności przedstawiony w pkt 27 niniejszego wyroku, należy zauważyć, że w rzeczywistości Komisja twierdzi, że zarzut ten jest bezskuteczny.

31      Tymczasem bezskuteczność powołanego zarzutu odnosi się do możliwości oparcia na nim odwołania i nie wpływa na jego dopuszczalność (zob. wyroki: z dnia 30 września 2003 r. w sprawie C‑76/01 P Eurocoton i in. przeciwko Radzie, pkt 52; z dnia 6 listopada 2008 r. w sprawie C‑203/07 P Grecja przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8161, pkt 42, 43). Z powyższego wynika, że zarzut niedopuszczalności, opisany w pkt 27 niniejszego wyroku zasługuje na oddalenie.

32      Komisja jest zdania, że zarzut pierwszy należy oddalić, gdyż nie kwestionuje on w sposób wyraźny pkt 78–80 i 82 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, dotyczących przypisywalności spółce dominującej praktyk spółki zależnej, które to punkty jako takie są wystarczające, by utrzymać w mocy wnioski przyjęte w zaskarżonym wyroku.

33      Nie można przychylić się do takiej argumentacji.

34      Jak bowiem wynika z pism procesowych, spółka Arkema twierdzi zasadniczo, że Sąd w szczególności w pkt 76 uzasadnienia zaskarżonego wyroku popadł w sprzeczność, potwierdzając istnienie domniemania wzruszalnego, wedle którego spółka dominująca, będąca właścicielem niemal całości kapitału zakładowego spółki zależnej wywiera decydujący wpływ na jej zachowanie, równocześnie całkowicie uniemożliwiając spółce Arkema przeprowadzenie przeciwdowodu. Gdyby należało przychylić się do tej argumentacji, sentencja zaskarżonego wyroku oraz stwierdzenia zawarte w pkt 78–80 i 82 jego uzasadnienia stanowiłyby obrazę prawa, jak twierdzi spółka Arkema.

35      Tymczasem z przypisu zawartego w skardze spółki Arkema wynika, że kwestionuje ona pkt 82 uzasadnienia zaskarżonego wyroku w sposób wyraźny.

36      Z tego względu nie można oddalić zarzutu pierwszego jako bezskutecznego.

37      Należy następnie przypomnieć, że pojęcie przedsiębiorstwa obejmuje każdy podmiot wykonujący działalność gospodarczą, niezależnie od jego formy prawnej i sposobu finansowania. Trybunał wyjaśnił w tym względzie, po pierwsze, że pojęcie przedsiębiorstwa w tym kontekście należy rozumieć jako oznaczające jednostkę gospodarczą, nawet jeśli z prawnego punktu widzenia jednostka ta składa się z kilku osób fizycznych lub prawnych, a po drugie, że jeżeli tego rodzaju podmiot gospodarczy narusza reguły konkurencji, to musi odpowiedzieć za to naruszenie zgodnie z zasadą odpowiedzialności osobistej (wyrok z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie C‑90/09 P General Química i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑1, pkt 34, 35 i przytoczone tam orzecznictwo; wyrok z dnia 29 marca 2011 r. w sprawach połączonych C‑201/09 P i C‑216/09 P ArcelorMittal Luxembourg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxembourg i in., dotychczas nieopublikowany w Zbiorze, pkt 95).

38      Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że zachowanie spółki zależnej można przypisać spółce dominującej między innymi w wypadku, gdy mimo posiadania odrębnej osobowości prawnej spółka zależna nie określa w sposób samodzielny swojego zachowania rynkowego, lecz zasadniczo stosuje się do poleceń wydawanych jej przez spółkę dominującą, w szczególności z uwzględnieniem więzów gospodarczych, organizacyjnych i prawnych łączących oba te podmioty prawa (zob. wyrok z dnia 10 września 2009 r. w sprawie C‑98/08 P Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑8237, pkt 58; a także ww. wyrok w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 37).

39      Albowiem w tego rodzaju sytuacji, gdy spółka dominująca i jej spółka zależna są częścią tej samej jednostki gospodarczej, a zatem tworzą jedno przedsiębiorstwo w rozumieniu art. 81 WE, Komisja może skierować decyzję nakładającą grzywny do spółki dominującej, bez konieczności ustalania jej bezpośredniego uczestnictwa w naruszeniu (zob. podobnie ww. wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 59; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 38).

40      W tym względzie Trybunał wyjaśnił, że w tym szczególnym przypadku, gdy spółka dominująca jest właścicielem 100% kapitału zakładowego swej spółki zależnej, która dopuściła się naruszenia unijnych reguł konkurencji, po pierwsze, ta spółka dominująca może wywierać decydujący wpływ na zachowanie tej spółki zależnej i, po drugie, istnieje wzruszalne domniemanie, iż owa spółka dominująca wywiera taki wpływ w rzeczywistości (zob. w szczególności: wyrok z dnia 25 października 1983 r. w sprawie 107/82 AEG‑Telefunken przeciwko Komisji, Rec. s. 3151, pkt 50; ww. wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 60; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 39; w sprawie ArcelorMittal Luxembourg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxembourg i in., pkt 97).

41      W tych okolicznościach wystarczy, że Komisja wykaże, iż cały kapitał zakładowy spółki zależnej stanowi własność spółki dominującej, aby przyjąć, że ta ostatnia wywiera decydujący wpływ na politykę gospodarczą swej spółki zależnej. Komisja będzie mogła następnie uznać spółkę dominującą za solidarnie odpowiedzialną za zapłatę grzywny nałożonej na jej spółkę zależną, chyba że owa spółka dominująca, na której spoczywa ciężar obalenia tego domniemania, przedstawi wystarczające dowody pozwalające wykazać, że jej spółka zależna zachowuje się na rynku w sposób samodzielny (zob. wyrok z dnia 16 listopada 2000 r. w sprawie C‑286/98 P Stora Kopparbergs Bergslags przeciwko Komisji, Rec. s. I‑9925, pkt 29; ww. wyroki: w sprawie Akzo Nobel i in. przeciwko Komisji, pkt 61; w sprawie General Química i in. przeciwko Komisji, pkt 40; w sprawie ArcelorMittal Luxembourg przeciwko Komisji i Komisja przeciwko ArcelorMittal Luxembourg i in., pkt 98).

42      W niniejszej sprawie spółka Arkema nie kwestionuje zgodności z prawem domniemania o rzeczywistym, decydującym wpływie, które zostało opisane w pkt 40 i 41 niniejszego wyroku. Nie kwestionuje ona także zastosowania w niniejszej sprawie podobnego domniemania w wypadku, gdy spółka dominująca jest właścicielem 98% kapitału zakładowego swej spółki zależnej.

43      Spółka Arkema twierdzi jednakże, że rozumowanie zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku opiera się na błędnym zastosowaniu orzecznictwa opisanego w pkt 38–41 niniejszego wyroku, a to poprzez nadanie domniemaniu rzeczywostegp wywierania decydującego wpływu przez spółkę dominującą na spółkę zależną charakteru domniemania niewzruszalnego.

44      W tym kontekście spółka Arkema jest w istocie zdania, że poprzez stwierdzenie w pkt 76 zdanie drugie uzasadnienia zaskarżonego wyroku, że spółka holdingowa „ma za zadanie” zapewniać „jednolitość kierownictwa” spółek zależnych, Sąd uczynił domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na zachowanie jej spółki zależnej prawnie niewzruszalnym, albowiem wszelkie próby wykazania samodzielności zachowań rynkowych spółki zależnej byłyby sprzeczne z samą funkcją, jaką Sąd przypisał spółkom holdingowym, a w konsekwencji taka próba byłaby z góry skazana na niepowodzenie.

45      Prawdą jest, że omawiany pkt 76 został sformułowany w sposób, który trudno jest pogodzić z orzecznictwem opisanym w pkt 38–41 niniejszego wyroku.

46      Niemniej należy stwierdzić, że argumentacja wnoszącej odwołanie streszczona w pkt 43 i 44 niniejszego wyroku jest oparta na błędnym rozumieniu zaskarżonego wyroku jako całości.

47      Zgodnie bowiem z jego zdaniem pierwszym, omawiany pkt 76 zaskarżonego wyroku dotyczy „zasadności materiału dowodowego, na który powołała się skarżąca w celu wykazania swej samodzielności” względem spółki dominującej, a w szczególności „okoliczność, że spółka Elf Aquitaine jest jedynie nieoperacyjną spółką holdingową, ingerującą w niewielkim stopniu w kwestie zarządzania swych spółek zależnych”. Z materiałów włączonych do akt sprawy przed Sądem wynika także, że spółka Arkema w szczególności twierdzi w tym względzie, że korzysta ona z „samodzielności na płaszczyźnie finansowej, gdyż nadzór sprawowany przez spółkę Elf Aquitaine ograniczony jest do inwestycji lub deinwestycji realizowanych przez spółkę Arkema, które mogą mieć wpływ na jej kapitały własne”, co nigdy nie dotyczyło działalności na rynku KMCO.

48      W krytykowanym fragmencie wspomnianego pkt 76 Sąd ograniczył się bowiem do potwierdzenia, że nie jest wykluczone, by „nieoperacyjna” spółka holdingowa – mimo iż nie prowadzi bezpośredniej działalności na rynku – mogła wywierać decydujący wpływ na politykę gospodarczą swych spółek zależnych, zważywszy w szczególności na właściwą jej funkcję w zakresie koordynacji oraz kierownictwa finansowego, wobec czego rzeczywisty charakter tego rodzaju wpływu może być domniemywany w wypadku, gdy taka spółka holdingowa jest właścicielem całości albo prawie całości kapitału zakładowego spółki zależnej. Dlatego właśnie, zgodnie z logiką rozumowania przyjętą przez Sąd, aby obalić domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na politykę gospodarczą spółki zależnej, nie wystarcza powołanie się na nieoperacyjny charakter spółki dominującej, przy czym domniemanie to pozostaje domniemaniem wzruszalnym.

49      W tym względzie z licznych punktów uzasadnienia zaskarżonego wyroku – w tym pkt 67 i 82 – wynika, że Sąd był zdania, iż sporne domniemanie może zostać obalone.

50      Z powyższego wynika, że zarzut oparty na naruszeniu zasad dotyczących przypisywalności spółce dominującej praktyk spółki zależnej w ten sposób, że Sąd nadał niewzruszalny charakter domniemaniu wynikającemu stąd, iż spółka dominująca jest właścicielem całości kapitału zakładowego spółki zależnej – jest bezzasadny, albowiem oparty jest na błędnej wykładni zaskarżonego wyroku.

51      W tych okolicznościach argument oparty na naruszeniu prawa do uczciwego procesu, wynikającego z art. 6 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności nie zasługuje na uwzględnienie, gdyż oparty jest na błędnej przesłance.

52      Z tych względów należy oddalić pierwszy zarzut odwoławczy.

 W przedmiocie zarzutu drugiego opartego na naruszeniu zasady niedyskryminacji

 Argumentacja stron

53      Zdaniem wnoszącej odwołanie stwierdzenie przez Sąd, że domniemanie decydującego wpływu spółki dominującej na zależną ma charakter niewzruszalny, stanowi także naruszenie zasady niedyskryminacji uczestników porozumienia ze względu na to, czy są oni członkami grupy spółek.

54      Komisja jest zdania, że zarzut drugi jest mało zrozumiały i nie odnosi się on do żadnego fragmentu uzasadnienia zaskarżonego wyroku. Należy go zatem odrzucić.

 Ocena Trybunału

55      Ponieważ zarzut drugi oparty jest na takim samym błędnym rozumieniu zaskarżonego wyroku co pierwszy zarzut odwoławczy, należy go także oddalić.

 W przedmiocie zarzutu trzeciego opartego na naruszeniu zasady równego traktowania oraz prawa wnoszącej odwołanie do uczciwego procesu

 Argumentacja stron

56      Wnosząca odwołanie, odnosząc się do piątego zarzutu podniesionego przed Sądem, twierdzi, że Sąd zbadał jedynie argumenty podniesione przez spółkę Elf Aquitaine, a nie zbadał argumentów podniesionych przez wnoszącą odwołanie, „naruszając tym samym zasadę równości traktowania i prawa do uczciwego procesu”.

57      Tytułem wstępu Komisja podaje w wątpliwość jasność argumentacji podniesionej przez wnoszącą odwołanie na poparcie niniejszego zarzutu. Ponadto zdaniem Komisji wnosząca odwołanie nie krytykowała w pierwszej instancji okoliczności, że sporna decyzja stanowiła zasadniczo odpowiedź na argumenty podniesione przez spółkę Elf Aquitaine. Komisja twierdzi, że zarzut trzeci stanowi więc nowy zarzut skargi, niedopuszczalny na etapie postępowania odwoławczego.

58      Co do istoty zarzutu Komisja jest zdania, że okoliczność, iż Sąd zbadał uzasadnienie spornej decyzji jedynie w świetle argumentów spółki Elf Aquitaine, nie wyrządziło szkody wnoszącej odwołanie. Ponieważ argumenty spółki Arkema zostały w każdym razie oddalone, niniejszy zarzut odwoławczy jest bezskuteczny.

 Ocena Trybunału

59      Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem z art. 256 TFUE, art. 58 akapit pierwszy statutu Trybunału Sprawiedliwości i art. 112 § 1 lit. c) regulaminu postępowania przed Trybunałem wynika, że odwołanie musi dokładnie wskazywać krytykowane części wyroku, którego uchylenia żąda wnosząca odwołanie, oraz zawierać argumenty prawne, które w szczegółowy sposób żądanie to uzasadniają (zob. w szczególności wyrok z dnia 1 lipca 2010 r. w sprawie C‑407/08 P Knauf Gips przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑6375, pkt 43 i przytoczone tam orzecznictwo).

60      W niniejszym przypadku odwołanie pozwala na zidentyfikowanie krytykowanej części wyroku, są to pkt 121–129 jego uzasadnienia.

61      Niemniej jednak należy stwierdzić, że argumentacja podniesiona na poparcie rozpatrywanego zarzutu odwoławczego nie jest wystarczająco jasna i precyzyjna, by pozwolić Trybunałowi na dokonanie należącej do niego kontroli legalności. Podstawowe dane, na których oparty jest bowiem niniejszy zarzut odwoławczy, nie wynikają w sposób wystarczająco spójny i zrozumiały z samego brzmienia niniejszego odwołania, które zostało sformułowane w rozpatrywanym zakresie w sposób niejasny i niejednoznaczny. W tych okolicznościach Trybunał nie może dokonać właściwej mu kontroli legalności, albowiem w przeciwnym wypadku zmuszony byłby orzekać ultra petita (zob. w szczególności analogicznie wyroki: z dnia 2 października 2003 r. w sprawie C‑194/99 P Thyssen Stahl przeciwko Komisji, Rec. s. I‑10821, pkt 106; z dnia 11 września 2007 r. w sprawie C‑227/04 P Lindorfer przeciwko Radzie, Zb.Orz. s. I‑6767, pkt 83; z dnia 14 stycznia 2010 r. w sprawie C‑343/08 Komisja przeciwko Czechom, Zb.Orz. s. I‑275, pkt 26; z dnia 14 października 2010 r. w sprawie C‑67/09 P Nuova Agricast i Cofra przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑9811, pkt 48, 49).

62      Przyjmując nawet, że rozpatrywany zarzut odwoławczy można interpretować w ten sposób, że zarzuca on Sądowi brak wyciągnięcia konsekwencji z rzekomego niewzięcia pod uwagę przez Komisję materiałów dowodowych przedstawionych przez wnoszącą odwołanie, należy stwierdzić, że tego typu krytyka stanowiłaby nowy zarzut co do istoty, który mógłby zmienić przedmiot sporu przed Sądem.

63      Jak wynika bowiem z akt sprawy przed Sądem, za pomocą swej skargi wnosząca odwołanie krytykowała w pierwszej instancji jedynie okoliczność, że sporna decyzja zasadniczo udzielała odpowiedzi na argumenty spółki Elf Aquitaine.

64      Tymczasem zgodnie z art. 113 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem Sprawiedliwości odwołanie nie może zmieniać przedmiotu postępowania, które toczyło się przed Sądem. Wobec tego właściwość Trybunału w postępowaniu odwoławczym jest ograniczona do oceny prawnego rozstrzygnięcia zarzutów podniesionych w postępowaniu pierwszoinstancyjnym. W związku z tym strona nie może zmieniać przedmiotu sporu w ten sposób, że podniesie po raz pierwszy przed Trybunałem zarzut, który mogła była podnieść przed Sądem, lecz tego nie uczyniła, albowiem byłoby to równoznaczne z umożliwieniem jej wniesienia do Trybunału, którego kompetencje w postępowaniu odwoławczym są ograniczone, sprawy o szerszym zakresie niż sprawa rozpoznawana przez Sąd (zob. podobnie w szczególności wyroki: z dnia 1 czerwca 1994 r. w sprawie C‑136/92 P Komisja przeciwko Brazzelli Lualdi i in., Rec. s. I‑1981, pkt 59; z dnia 30 marca 2000 r. w sprawie C‑266/97 P VBA/VGB i in., Rec. s. I‑2135, pkt 79; a także z dnia 14 października 2010 r. w sprawie C‑280/08 P Deutsche Telekom przeciwko Komisji, Zb.Orz. s. I‑9555, pkt 34). Tego rodzaju zarzut należy zatem uznać za niedopuszczalny na etapie postępowania odwoławczego.

65      W tych okolicznościach należy oddalić trzeci zarzut odwoławczy.

 W przedmiocie czwartego zarzutu odwoławczego opartego na naruszeniu zasady proporcjonalności

 Argumentacja stron

66      Zdaniem wnoszącej odwołanie Sąd naruszył zasadę proporcjonalności w ten sposób, że uznał metodę obliczeniową użytą przez Komisję w celu ustalenia składnika nałożonej na spółkę Arkema kary pieniężnej odnoszącego się do jej powrotu do naruszenia. Metoda ta ma zakładać podwójne zaliczenie obrotów spółki Arkema w ramach obliczania odpowiednich stawek, do których mają zastosowanie współczynniki przyjęte w odniesieniu do spółek Elf Aquitaine i Arkema w charakterze czynnika odstraszającego. Sąd miał nie zakwestionować istnienia tego podwójnego zaliczenia, lecz uzasadnić je wymogiem, by Komisja nie oddalała się od metody obliczeniowej określonej w wytycznych z 1998 r., nadając w konsekwencji tymże wytycznym „bezwzględną moc wiążącą”, której wytyczne te nie mają.

67      Zdaniem Komisji czwarty zarzut odwoławczy oparty jest na błędnym zrozumieniu spornej decyzji.

 Ocena Trybunału

68      Rozpatrywany zarzut odwoławczy jest oparty w istocie na krytyce, wedle której Sąd nie wyciągnął konsekwencji z niedozwolonego „podwójnego zaliczenia” obrotów spółki Arkema w spornej decyzji.

69      Niemniej jednak krytyka ta jest oparta na błędnej lekturze zarówno spornej decyzji, jak i zaskarżonego wyroku.

70      Jak wynika z pkt 6 niniejszego wyroku, w spornej decyzji Komisja uznała w istocie, że należy ukarać za powrót do naruszenia jedynie wnoszącą odwołanie, a nie jej spółkę dominującą Elf Aquitaine, gdyż wnosząca odwołanie nie podlegała spółce Elf Aquitaine w czasie popełnienia pierwszego naruszenia. W konsekwencji Komisja nałożyła, poza grzywną w wysokości 45 mln EUR obciążającą łącznie i solidarnie spółkę Elf Aquitaine i wnoszącą odwołanie, także grzywnę odrębną w wysokości 13,5 mln EUR nałożoną jedynie na wnoszącą odwołanie w celu uwzględnienia jej powrotu do naruszenia.

71      Jak zatem wynika w szczególności z pkt 204 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, ustalając wysokość tej ostatniej grzywny, Komisja zastosowała metodę opartą na metodzie wynikającej z wytycznych z 1998 r.

72      Zgodnie z tą metodą elementy składowe grzywny odnoszące się do okoliczności obciążających, takich jak powrót do naruszenia, obliczane są na podstawie „kwoty bazowej”, którą z kolei oblicza się na podstawie  „kwoty wyjściowej” powiększonej poprzez pomnożenie przez współczynnik odzwierciedlający czas trwania naruszenia.

73      W istocie kwota wyjściowa jest ustalana w oparciu o wagę naruszenia oraz rzeczywisty wpływ naruszenia popełnionego przez dany podmiot na konkurencję. W odpowiednim wypadku, uwzględniając rzeczywiste możliwości gospodarcze danego podmiotu, kwota ta może być dostosowana w celu zapewnienia, że grzywna będzie w dostatecznym stopniu odstraszająca.

74      W istocie z pkt 199 uzasadnienia zaskarżonego wyroku wynika, że w celu obliczenia kwoty grzywny nałożonej jedynie na wnoszącą odwołanie, Komisja dbała o to, by nie uwzględnić dla potrzeb dostosowania kwoty wyjściowej stanowiącej podstawę grzywny odstraszającej, współczynnika, który by nie uwzględniał rzeczywistych możliwości gospodarczych wnoszącej odwołanie, ocenianych niezależnie od jej spółki dominującej Elf Aquitaine.

75      Przypis 222 zawarty w spornej decyzji, przytoczony w pkt 199 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, wskazuje:

„[…] Współczynnik zastosowany względem spółki Elf [Aquitaine], wynoszący 2,5, nie został uwzględniony w obliczeniu. Zamiast tego współczynnika, w celu obliczenia elementu powrotu do naruszenia wykorzystany został współczynnik wynoszący 1,5, który zostałby zastosowany, gdyby [spółka Arkema] była jedynym adresatem decyzji (biorąc pod uwagę, że jej obroty światowe wynoszą 17,8 mld EUR)”.

76      Innymi słowy, w celu ustalenia kwoty wyjściowej dla obliczenia grzywny nakładanej jedynie na spółkę Arkema, Komisja posłużyła się hipotetycznym współczynnikiem wynoszącym 1,5 – odmiennym od współczynnika wynoszącego 2,5, który został wykorzystany w celu obliczenia kwoty grzywny nałożonej łącznie i solidarnie na spółki Elf Aquitaine i Arkema – a to w celu uwzględnienia mniejszych możliwości gospodarczych spółki Arkema rozpatrywanej oddzielnie, bez uwzględniania jej spółki dominującej.

77      Następnie, jak w istocie wynika z pkt 9, 16–21 i 203 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Komisja zastosowała ten hipotetyczny współczynnik w wysokości 1,5, określany – zgodnie z pkt 203 – jako „współczynnik odstraszający”, do kwoty wyjściowej – również hipotetycznej w ramach obliczania grzywny nakładanej jedynie na spółkę Arkema – w wysokości 12 mln EUR, która to kwota została wyliczona z uwzględnieniem wagi rozpatrywanego naruszenia oraz względnego rozmiaru spółki Arkema w stosunku do innych uczestników ukaranego naruszenia. Wynik obliczenia uwzględniającego te dwie liczby (tj. 18 mln EUR) został następnie powiększony o 150% w celu uwzględnienia czasu trwania naruszenia, który to czas w odniesieniu do wnoszącej odwołanie został określony na trwający od dnia 1 stycznia 1984 r. do dnia 7 maja 1999 r.

78      „Kwota bazowa” uzyskana w wyniku działań matematycznych określonych w punkcie poprzedzającym, wynosząca 45 mln EUR ma, jak podniósł to Sąd w pkt 203 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, charakter hipotetyczny. Służy ona jedynie dla potrzeb obliczenia kwoty grzywny, która ma zostać nałożona wyłącznie na spółkę Arkema w celu uwzględnienia jej powrotu do naruszenia.

79      Jak ponadto słusznie przypomniała Komisja, nie przypadkiem hipotetyczna kwota bazowa jest równa ostatecznej kwocie grzywny odrębnej, która została nałożona łącznie i solidarnie na wnoszącą odwołanie i spółkę Elf Aquitaine.

80      To właśnie na podstawie tej hipotetycznej kwoty bazowej Komisja była w stanie obliczyć kwotę należną z tytułu powrotu do naruszenia, którego dopuściła się jedynie wnosząca odwołanie, rozpatrywana w sposób odrębny od jej spółki dominującej.

81      Jak Sąd przypomniał w pkt 201 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, zgodnie z pkt 2 i 3 wytycznych z 1998 r. Komisja, po ustaleniu kwoty bazowej grzywny z uwzględnieniem wagi i czasu trwania naruszenia, dokonuje, gdy jest to właściwe, podwyższenia lub obniżenia tej kwoty w celu uwzględnienia okoliczności obciążających lub łagodzących.

82      W niniejszej sprawie, jak zresztą stwierdził to w istocie Sąd w pkt 203 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Komisja w rzeczywistości zastosowała w odniesieniu do hipotetycznej kwoty bazowej wynoszącej 45 mln EUR współczynnik w wysokości 50% w celu wzięcia pod uwagę powrotu wnoszącej odwołanie do naruszenia.

83      To działanie matematyczne dało w wyniku kwotę 22,5 mln EUR, uwzględniającą powrót samej wnoszącej odwołanie do naruszenia, rozpatrywane odrębnie od spółki Elf Aquitaine.

84      Tymczasem, jak wynika z pkt 26–28 uzasadnienia zaskarżonego wyroku, Komisja, uznając, że wnosząca odwołanie była uprawniona do znaczącej obniżki grzywny na podstawie pkt D2 tiret pierwsze i drugie komunikatu o współpracy, przyznała jej obniżkę w wysokości 40% grzywny, która zostałaby na nią nałożona, gdyby nie poszła ona na współpracę ze służbami Komisji.

85      Wychodząc od kwoty 22,5 mln EUR, kwota grzywny ostatecznie nałożonej na spółkę Arkema na podstawie art. 2 lit. d) spornej decyzji wyniosła 13,5 mln EUR.

86      W tych okolicznościach, ponieważ obroty spółki Arkema zostały uwzględnione, po pierwsze, w celu obliczenia kwoty bazowej odnoszącej się do grzywny nałożonej łącznie i solidarnie na spółkę Elf Aquitaine oraz na wnoszącą odwołanie, oraz, po drugie, w celu obliczenia grzywny nałożonej jedynie na wnoszącą odwołanie ze względu na fakt, iż wnosząca odwołanie powróciła do naruszenia, Komisja nie dokonała, wbrew twierdzeniom wnoszącej odwołanie, nieproporcjonalnego „podwójnego zaliczenia”, z którego Sąd powinien był wyciągnąć konsekwencje.

87      Wnosząca odwołanie zarzuca ponadto Sądowi, że w pkt 205 uzasadnienia zaskarżonego wyroku dopuścił się on obrazy prawa poprzez dokonanie wykładni wytycznych z 1998 r. w taki sposób, jakby miały one bezwzględną moc wiążącą.

88      Z pewnością z orzecznictwa wynika, na co zresztą powołała się spółka Arkema, że wytyczne z 1998 r. zawierają jedynie wskazówki co do reguł praktycznego postępowania, które powinny być przestrzegane i od których organy administracji nie mogą odstępować w poszczególnych przypadkach bez podania przyczyn, które byłyby do pogodzenia z zasadą równego traktowania (zob. podobnie wyrok z dnia 28 czerwca 2005 r. w sprawach połączonych C‑189/02 P, C‑202/02 P, od C‑205/02 P do C‑208/02 P i C‑213/02 P Dansk Rørindustri i in. przeciwko Komisji, Zb.Orz., s. I‑5425 pkt 209, 210).

89      Niemniej jednak, wbrew twierdzeniom wnoszącej odwołanie, w pkt 205 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd bynajmniej nie nadał omawianym wytycznym żadnej „bezwzględnej mocy wiążącej”.

90      W rzeczywistości tak postawiony zarzut jest oparty na wybiórczej, a wręcz błędnej lekturze omawianego pkt 205.

91      Jak wynika bowiem z brzmienia tegoż pkt 205, które zostało opisane w pkt 21 niniejszego wyroku, Sąd ograniczył się jedynie w istocie do stwierdzenia, że Komisja była zobowiązana oprzeć się na wyżej opisanej metodologii przy obliczaniu na nowo „hipotetycznej kwoty bazowej”, „jeśli nie chciała odejść od sposobu obliczania określonego w wytycznych [z 1998 r.]”.

92      Sąd zatem w żaden sposób nie wykluczył, że Komisja, w odpowiednim wypadku, z poszanowaniem prawa Unii oraz z odpowiednim uzasadnieniem, mogłaby posłużyć się innym sposobem obliczania grzywien nakładanych na podstawie unijnego prawa konkurencji.

93      Ponadto w pkt 207 uzasadnienia zaskarżonego wyroku Sąd orzekł, że z uwagi na fakt, iż Komisja nie była zobowiązana do zastosowania precyzyjnej formuły matematycznej oraz że przysługiwało jej swobodne uznanie administracyjne przy określaniu kwoty grzywny, mogła ona zatem wziąć pod uwagę różnicę w możliwościach gospodarczych poprzez zastosowanie współczynnika wynoszącego 1,5 w odniesieniu do spółki Arkema oraz współczynnika wynoszącego 2,5 w odniesieniu do całej grupy spółek Elf Aquitaine, nie naruszając przy tym zasady proporcjonalności.

94      Gdy chodzi o dobór współczynników wynoszących odpowiednio 1,5 i 2,5, wnosząca odwołanie nie kwestionuje sposobu, w jaki zostały one określone, ani też ich poziomu, ograniczając się w istocie do stwierdzenia, że ich zastosowanie doprowadziło do niedozwolonego podwójnego zaliczenia jej obrotów.

95      Z powyższego wynika, że czwarty zarzut odwoławczy należy oddalić.

96      Biorąc pod uwagę całokształt powyższych rozważań, niniejsze odwołanie należy oddalić w całości.

 W przedmiocie kosztów

97      Zgodnie z art. 69 § 2 regulaminu postępowania przed Trybunałem, mającym zastosowanie do postępowania odwoławczego na podstawie art. 118 tego regulaminu, kosztami zostaje obciążona, na żądanie strony przeciwnej, strona przegrywająca sprawę. Ponieważ Komisja wniosła o obciążenie spółki Arkema kosztami postępowania, a ta przegrała sprawę, należy obciążyć ją kosztami postępowania.

Z powyższych względów Trybunał (druga izba) orzeka, co następuje:

1)      Odwołanie zostaje oddalone.

2)      Spółka Arkema SA zostaje obciążona kosztami postępowania.

Podpisy

---

* Język postępowania: francuski.