KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 2.9.2022

COM(2022) 452 final

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Reagowanie UE na COVID-19
x001f
- zapewnienie gotowości na jesień i zimę 2023 r.

1.WPROWADZENIE

Letnia fala COVID-19 wywołana przez subwarianty omikron BA.4 i BA.5 stanowi bardzo wyraźne przypomnienie, że to jeszcze nie koniec pandemii. W okresie od początku czerwca do połowy lipca 1 w UE/EOG doszło do potrojenia liczby przypadków zachorowania na COVID-19. Od tej pory liczba przypadków zaczęła ponownie spadać, ale pozostaje wysoka wśród osób w wieku 65 lat i starszych, wśród których w rezultacie wzrósł wskaźnik przyjęć do szpitala i na oddziały intensywnej terapii (OIT) 2 . Ogółem w UE/EOG w wyniku zachorowania na COVID-19 nadal umiera ponad 2 300 osób tygodniowo.

Liczby te są niepokojące, zwłaszcza że prawdopodobnie są zaniżone i nie odzwierciedlają faktycznej sytuacji, a ponadto nie uwzględniono w nich skutków, takich jak przewlekły COVID-19, ani też wpływu pandemii na zdrowie psychiczne. Co więcej, wszystkie państwa zniosły większość obostrzeń, a ich społeczeństwa są zmęczone pandemią, co może prowadzić do zmiany zachowań. Wszystkie te czynniki ułatwiają szybką cyrkulację wirusa w UE, co sprzyja powstawaniu nowych wariantów, które mogą być odporne na ochronę immunologiczną, łatwiej się rozprzestrzeniać lub powodować cięższy przebieg choroby. Postępy poczynione wielkim kosztem w walce z pandemią mogą zatem zostać zaprzepaszczone, jeżeli wirus wymknie się spod kontroli i dojdzie do dalszych zakażeń.

Od końca kwietnia tego roku poziom zaszczepienia przeciwko COVID-19 w UE niemal się nie zmienił. Wśród osób w wieku 60 lat i starszych 7,5 % nadal się nie zaszczepiło, a 16,3 % nie przyjęło pierwszej dawki przypominającej. Jeżeli chodzi o wskaźnik wyszczepienia osób dorosłych, wśród osób w wieku 18 lat i starszych 14,1 % nadal się nie zaszczepiło, a 35,5 % nie przyjęło pierwszej dawki przypominającej. Ponadto, o ile szczepionki nadal zapewniają wysoką ochronę przed poważnymi skutkami zachorowania (ciężki przebieg choroby, przyjęcie do szpitala i zgon), ochrona ta również słabnie, gdyż większość osób przyjęła ostatnią dawkę kilka miesięcy temu. Powszechne narażenie na wariant omikron, zróżnicowany wskaźnik wyszczepienia między państwami i w ich granicach oraz słabnąca ochrona uzyskana w wyniku naturalnego zakażenia i w wyniku szczepień – wszystkie te czynniki stanowią o złożoności sytuacji pod względem odporności populacji.

Na podstawie doświadczeń z ostatnich 2 lat można spodziewać się kolejnej fali COVID-19 w UE tej jesieni i zimy. Wraz z końcem wakacji, nowym rokiem szkolnym i częstszymi spotkaniami towarzyskimi w zamkniętych pomieszczeniach w związku z nastaniem chłodniejszej pogody może nastąpić dalszy wzrost wskaźników zakażeń. UE może również czekać okres aktywnej cyrkulacji innych wirusów wywołujących choroby układu oddechowego, w tym grypę, co można często zaobserwować zimą. Prognoza ta oznacza dodatkowe wyzwanie dla już obciążonych krajowych systemów opieki zdrowotnej i ich pracowników w całej UE.

W niniejszym komunikacie, opartym na zestawie działań zaproponowanych w kwietniu 3 , wzywa się państwa członkowskie do wprowadzenia niezbędnych zintegrowanych strategii i środków, które mają przyczynić się do uniknięcia wzrostu zachorowań na COVID-19 tej jesieni i zimy, oraz do ustanowienia niezbędnych struktur umożliwiających stałe reagowanie na przyszłe ogniska choroby. Ponadto Komisja wzywa państwa członkowskie do stałej koordynacji działań na rzecz gotowości w UE, zanim dojdzie do kolejnej fali, oraz do dalszego wprowadzania programów szczepień. Podejmowanie dalszych działań już teraz umożliwi ograniczenie oczekiwanej presji wywieranej na europejskie systemy opieki zdrowotnej, zakłóceń funkcjonowania europejskich gospodarek i wyzwań dla Europejczyków.

2.OPRACOWANIE SZCZEPIONEK PRZECIWKO COVID-19 I ICH DOSTĘPNOŚĆ W OKRESIE JESIENNO-ZIMOWYM

Opracowanie szczepionek przeciwko COVID-19 można uznać za naukowy triumf – szacuje się, że dzięki ich skutecznemu wprowadzeniu udało się ocalić życie około 20 mln osób na całym świecie w pierwszym roku stosowania szczepionek 4 . W kontekście obecnego nawrotu pandemii wywołanego subwariantami omikron BA.4 i BA.5 należy z jeszcze większą mocą wysłać obywatelom wyraźny sygnał, że obecne szczepionki przeciwko COVID-19 (szczepionki monowalentne przeciwko pierwotnemu wirusowi SARS-CoV-2) nadal zapewniają wysoki poziom ochrony przed hospitalizacją, ciężkim przebiegiem choroby i zgonem. Szczepienie pozostaje najskuteczniejszym sposobem uniknięcia ciężkiego przebiegu choroby i tym samym ograniczenia liczby zgonów w wyniku zachorowania na COVID-19.

Jednocześnie producenci szczepionek opracowują dostosowane szczepionki mRNA, które mają być stosowane jako dawki przypominające ukierunkowane na warianty omikron. Dostosowane wersje szczepionek Comirnaty i Spikevax, ukierunkowane zarówno na pierwotny wirus SARS-CoV-2, jak i na subwariant omikron BA.1, zostały zatwierdzone przez Europejską Agencję Leków (EMA) i dopuszczone w UE na początku września w drodze przyspieszonego procesu przewidzianego przez Komisję w 2021 r. 5 EMA rozpoczęła również przegląd etapowy wersji szczepionki Comirnaty dostosowanej do pierwotnego wirusa SARS-CoV-2 i do jego subwariantów omikron BA.4 i BA.5 z myślą o jej przyspieszonym dopuszczeniu na jesieni. Oczekuje się, że dostosowane szczepionki mRNA będą zapewniać wyższą i szerszą ochronę przed obecnymi i przyszłymi wariantami budzącymi obawy.

Druga kategoria szczepionek białkowych, która ma zostać wprowadzona w nadchodzących tygodniach, ma zapewnić ochronę przed wariantami SARS-CoV-2 i uzupełnić szeroki zestaw szczepionek i wybór strategii szczepień 6 . W przypadku szczepionek Nuvaxovid i VLA2001, obecnie dostępnych w UE, wykorzystuje się bezpieczne i skuteczne konwencjonalne platformy szczepionkowe, dzięki którym może wzrosnąć poparcie dla szczepień przeciwko COVID-19. Ponadto szczepionki Vidprevtyn i PHH-1V ukierunkowane na inne szczepy wariantów COVID-19 budzących obawy będą stanowić skuteczne alternatywy wobec heterologicznych dawek przypominających. Dzięki unijnym umowom na szczepionki państwa członkowskie mają dostęp do najnowszych szczepionek w potrzebnych ilościach, jak tylko szczepionki te są dostępne. W sierpniu tego roku podpisano z przedsiębiorstwem HIPRA pierwszą umowę ramową dotyczącą wspólnego udzielania zamówień na szczepionki przeciwko COVID-19.

Nie można przewidzieć, które warianty będą dominować w okresie jesienno-zimowym, ale Unia w dalszym ciągu będzie zapewniać dostęp do szerokiego i elastycznego zestawu szczepionek zapewniających bardzo dobry poziom odporności na SARS-CoV-2.

Dzięki unijnej strategii dotyczącej szczepionek 7 państwa członkowskie dysponują odpowiednimi narzędziami umożliwiającymi planowanie i prowadzenie kampanii szczepień, w tym dostosowanymi szczepionkami przed okresem jesiennym, które umożliwiają podanie w razie potrzeby dodatkowej dawki przypominającej, zgodnie z charakterystyką takich szczepionek i krajowymi zaleceniami. Komisja nadal współpracuje z producentami w celu zapewnienia, aby z chwilą udostępnienia dostosowanych szczepionek priorytetem było dostarczenie większej ilości takich szczepionek państwom członkowskim. Ponadto Komisja w dalszym ciągu pozostaje w ścisłym kontakcie z dostawcami komponentów o krytycznym znaczeniu potrzebnych w całym procesie produkcji. Co więcej, wspólna grupa zadaniowa UE-USA ds. produkcji i łańcucha dostaw szczepionek przeciwko COVID-19 8 uzgodniła wykaz materiałów krytycznych potrzebnych do produkcji szczepionek przeciwko COVID-19, które warto monitorować 9 . Takie monitorowanie posłuży jako system wczesnego ostrzegania i przyczyni się do identyfikacji ewentualnych wąskich gardeł w łańcuchu dostaw na wczesnym etapie.

Jeżeli chodzi o planowanie w perspektywie średnioterminowej, Komisja współpracuje z partnerami międzynarodowymi i podmiotami opracowującymi potencjalne uniwersalne szczepionki przeciwko COVID-19 lub szczepionki skojarzone zapewniające szersze, silniejsze i bardziej długotrwałe reakcje immunologiczne. Ponadto Komisja ściśle monitoruje proces opracowywania szczepionek podawanych przez nos, domięśniowo i śródskórnie. Oczekuje się, że takie szczepionki łatwiej będzie podawać, będą one bardziej dostępne i mogą przyczynić się do wzrostu akceptacji szczepień. Ponadto unijne umowy na szczepionki stanowią również gwarancję, że przedsiębiorstwa ściśle informują państwa członkowskie o poczynionych postępach w procesie opracowywania szczepionek.

Podsumowując, aby zapewnić dostęp do bezpiecznych i skutecznych szczepionek następnej generacji, konieczne będzie finansowanie badań i rozwoju, zapewnienie dostosowanych ścieżek regulacyjnych i rozwój zdolności w zakresie produkcji i infrastruktury.

3.WPROWADZENIE KOLEJNYCH STRATEGII SZCZEPIEŃ PRZECIWKO COVID-19

Wraz z udostępnianiem poszczególnych szczepionek w różnych terminach w ciągu nadchodzących tygodni i miesięcy państwa członkowskie powinny rozważyć zarówno potencjalną ochronę zapewnianą przez dostosowane szczepionki, jak i korzyści wynikające z prowadzenia szczepień we właściwym czasie, szczególnie wśród osób należących do grup ryzyka. Krajowe strategie szczepień powinny być ze sobą skoordynowane i spójne, aby uniknąć znacznych różnic między państwami UE/EOG i aby wysyłać opinii publicznej wyraźne i spójne komunikaty. Ponadto takie strategie należy wprowadzić przed nadejściem kolejnej fali.

Priorytetem krajowych kampanii szczepień powinno pozostać zwiększenie wskaźnika zaszczepienia w ramach cyklu szczepień pierwotnych i pierwszą dawką przypominającą wśród kwalifikujących się osób. Ma to szczególne znaczenie w przypadku osób należących do grup społecznych szczególnie narażonych na ciężkie powikłania i w przypadku państw o niższych wskaźnikach wyszczepienia. Wśród państw i społeczeństw nadal utrzymują się znaczne luki i różnice, które należy wyeliminować, aby zwiększyć poziom ochrony.

W poniższej sekcji przedstawiono propozycje skierowane do państw członkowskich w zakresie krajowych strategii szczepień przeciwko COVID-19, w tym priorytetów i czynników, które należy brać pod uwagę, opracowując i realizując te strategie 10 .

4.PODSTAWOWE OBSZARY WYMAGAJĄCE PROWADZENIA INTENSYWNIEJSZYCH DZIAŁAŃ

Nadzór nad wirusami wywołującymi choroby układu oddechowego

Obecnie realizowane strategie testowania i ograniczone działania w zakresie sekwencjonowania w niektórych państwach skutkują powstawianiem niebezpiecznych luk w wiedzy na temat sposobu rozprzestrzeniania się i rozwoju wirusa. Istnieje pilna potrzeba opracowania i utrzymania odpornych zintegrowanych populacyjnych systemów nadzoru. Tego typu systemy służyłyby do zintegrowanego monitorowania poszczególnych chorób, takich jak grypa, COVID-19 i inne zakażenia wirusami wywołującymi choroby układu oddechowego 12 w UE. Dane z takich systemów nadzoru umożliwiają państwom ścisłe monitorowanie rozprzestrzeniania się i intensywności krążących wirusów wywołujących choroby układu oddechowego oraz wykrywanie zmian w tendencjach i pojawiania się nowych wariantów budzących obawy. Na tej podstawie z kolei będzie można opracować środki kontroli i złagodzić wpływ nowych wariantów. Systemy te będą stanowić główny element na tym etapie pandemii i w kontekście ewentualnych przyszłych transgranicznych zagrożeń dla zdrowia.

Do dalszego rozszerzenia i dopracowania „systemów nadzoru sentinel”, aby zapewnić ich funkcjonalność, konieczne jest wyznaczanie strategicznych priorytetów i stałe finansowanie. Systemy nadzoru sentinel powszechnie wykorzystuje się do nadzoru nad zakażeniami dróg oddechowych (np. nad grypą). W ramach systemu nadzoru sentinel nie testuje się całej populacji, tylko pobiera się próbki od szeregu reprezentatywnych przypadków w konkretnych placówkach, w tym w poradniach POZ lub szpitalach, rozmieszczonych równomiernie na terytorium państwa lub regionu. System nadzoru sentinel – obejmujący wystarczającą liczbę placówek wykonujących wystarczającą liczbę testów w sposób reprezentatywny pod względem geograficznym i demograficznym dla całej populacji w danym państwie – stanowi wydajne i skuteczne narzędzie umożliwiające monitorowanie rozprzestrzeniania się zakażenia (dróg oddechowych).

Państwa członkowskie powinny dążyć do zwiększenia liczby placówek należących do systemu sentinel, zapewnić, aby były one reprezentatywne pod względem geograficznym i demograficznym dla populacji danego kraju, oraz zwiększyć liczbę wykonywanych w nich testów. Powinny one również zaplanować zwiększenie zdolności do testowania, zwłaszcza jeżeli wymaga tego reagowanie na pojawienie się nowego wariantu budzącego obawy lub wariantu grypy. Należy również utrzymać wystarczający wskaźnik sekwencjonowania, aby monitorować krążące wirusy i szybko wykrywać nowe warianty wirusa.

18 lipca 2022 r. ECDC i Biuro Regionalne WHO dla Europy opublikowały wytyczne 13 zawierające praktyczne porady dla państw dotyczące ustanowienia skutecznych systemów nadzoru i zapewnienia ciągłości krajowego nadzoru zimą 2022/2023 i w okresie późniejszym. W wytycznych tych wskazano wiele korzyści wynikających z zintegrowanych populacyjnych systemów nadzoru oraz zdecydowanie wezwano państwa członkowskie do przeanalizowania zaleceń zawartych w wytycznych i podjęcia w związku z nimi działań następczych. Przestrzeganie tych wytycznych będzie skutkowało wzrostem porównywalności między państwami członkowskimi i zgromadzeniem bardziej rzetelnych danych epidemiologicznych. Z kolei dzięki analizie tych danych możliwe będzie skuteczniejsze i bardziej terminowe reagowanie, co w efekcie zwiększy gotowość UE na wypadek pandemii. Państwa członkowskie zachęca się do okresowego udostępniania ECDC informacji na temat statusu ich systemów nadzoru sentinel nad wirusami wywołującymi choroby układu oddechowego, na przykład w drodze odpowiedzi na rozsyłane krótkie ankiety.

Podczas pandemii COVID-19 dodatkowym narzędziem do gromadzenia informacji o dużych grupach społecznych okazało się monitorowanie ścieków. W bardziej systematyczny sposób włączono je do krajowych strategii nadzoru służących wykrywaniu SARS-CoV-2 i jego wariantów, a także wdrożono różne środki UE w celu wsparcia państw w tych działaniach. Na przykład 26 państw członkowskich otrzymało dotacje bezpośrednie na działania z myślą o wsparciu monitorowania ścieków oraz powiązanych działań 14 . W planowanej zmianie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych 15 , która ma zostać przyjęta jesienią tego roku, wprowadzone zostanie monitorowanie ścieków, obejmujące monitorowanie parametrów istotnych z perspektywy zdrowia publicznego, w tym wirusa i jego wariantów w ściekach komunalnych. Zachęca się państwa członkowskie do kontynuowania starań na rzecz systematycznego monitorowania SARS-CoV-2 w ramach monitorowania ścieków oraz do stosowania działań określonych w powiązanym zaleceniu Komisji 16 .

Środki pozafarmaceutyczne

Zasadniczy element reakcji na COVID-19 stanowią szczepionki. Doświadczenia związane z tą pandemią pokazują jednak, że podejmowane działania muszą obejmować środki pozafarmaceutyczne służące ograniczeniu rozprzestrzeniania się wirusa, ochronie grup szczególnie wrażliwych oraz zmniejszeniu presji wywieranej na systemy opieki zdrowotnej. Przykłady wysoce skutecznych środków pozafarmaceutycznych obejmują noszenie masek i zaostrzone ograniczenia, takie jak wprowadzenie limitu dopuszczalnej liczby gromadzących się osób. Szczególnie jeśli takie środki zostaną wdrożone przed kolejną falą lub na jej początku, ich wpływ będzie największy. Możliwe jest zatem, że w najbliższych miesiącach konieczne będzie ponowne wprowadzenie któregoś ze środków pozafarmaceutycznych.

Na tym etapie pandemii sytuacja epidemiologiczna różni się w poszczególnych państwach członkowskich. W związku z tym najlepsze i najskuteczniejsze działania w zakresie zdrowia publicznego także mogą się różnić. Państwa będą musiały ocenić swoją szczególną sytuację epidemiologiczną pod względem wpływu na zdrowie publiczne, zasobów w zakresie opieki zdrowotnej oraz społecznej akceptacji wspominanych środków ochrony zdrowia publicznego i podjąć odpowiednie decyzje. W trakcie poprzednich fal zasadnicze znaczenie miała jednak koordynacja podejść krajowych w ramach uzgodnień opracowanego przez Radę mechanizmu reagowania na szczeblu politycznym w sytuacjach kryzysowych (IPCR) 17 oraz w ramach Komitetu ds. Bezpieczeństwa Zdrowia 18 , jeżeli chodzi o zachęcanie do przyjęcia spójnego podejścia w UE i na jednolitym rynku. Konieczna jest kontynuacja tych działań.

Poniżej przedstawiono kluczowe wskaźniki, które należy ocenić przy podejmowaniu decyzji o ponownym wprowadzeniu środków pozafarmaceutycznych.

W wielu państwach członkowskich noszenie masek ochronnych jest nadal obowiązkowe w placówkach opieki zdrowotnej oraz zakładach opieki długoterminowej. Noszenie ich w zamkniętych przestrzeniach publicznych, w tym w transporcie publicznym, może być pierwszym sposobem ograniczenia przenoszenia zakażenia w społeczności. Najnowsze dowody wskazują, że maski ochronne filtrujące (FFP2), łatwo dostępne w UE/EOG, mają silniejsze działanie ochronne w społeczności niż maski chirurgiczne lub maski z tkaniny. W związku z tym państwa członkowskie zdecydowanie zachęca się, aby rozważyły korzystanie z nich w określonych warunkach. Kluczowym środkiem zmniejszającym ryzyko przenoszenia SARS-CoV-2 i innych wirusów wywołujących choroby układu oddechowego jest zapewnienie odpowiedniej wentylacji w pomieszczeniach 19 . Konieczne są dalsze starania na rzecz poprawy wentylacji w budynkach w całej UE i całym EOG. Inne środki, takie jak praca z domu lub ograniczenie dopuszczalnej liczby gromadzących się osób, okazały się skuteczne w ograniczaniu przenoszenia wirusa. Jeżeli środki te wdroży się przed wzrostem liczby zachorowań, można uniknąć konieczności wprowadzania środków powodujących większe zakłócenia, takich jak lockdown, zamykanie miejsc pracy i szkół, zalecenia dotyczące pozostawania w domu oraz ograniczenia związane z podróżą. Kluczem do sukcesu i skuteczności środków pozafarmaceutycznych jest zaangażowanie polityczne i zaangażowanie społeczności.

Powrót do szkół

Gdy dzieci wracają do szkół po letnich wakacjach, zasadnicze znaczenie ma utrzymanie bezpiecznego środowiska szkolnego oraz zminimalizowanie nieobecności uczniów i pracowników dzięki zapobieganiu przenoszenia SARS-CoV-2 oraz innych wirusów wywołujących choroby układu oddechowego 20 . Dzieci w każdym wieku są podatne na SARS-CoV-2 i mogą przenosić tego wirusa. Dzieci są często bezobjawowe lub mają łagodne objawy zakażenia, ale zdarzają się ciężkie przypadki, zwłaszcza wśród tych, u których występują czynniki ryzyka ciężkiego przebiegu choroby. Również wśród dzieci odnotowano zespół post-COVID-19 (lub przewlekły COVID-19).

Istotne środki, takie jak propagowanie szczepień uczniów i personelu przeciwko COVID-19, zachęcanie do zachowania właściwej higieny przy kasłaniu czy kichaniu oraz higieny rąk, tworzenie ulepszonych systemów wentylacyjnych w placówkach szkolnych oraz częste przypomnienia, aby pozostać w domu w przypadku wystąpienia objawów ze strony układu oddechowego, stanowią niezbędne narzędzia pozwalające ograniczyć przenoszenie wirusa. Wdrażanie wewnątrzszkolnych środków ograniczających rozprzestrzenianie się powinno być dostosowane do danej placówki edukacyjnej i grupy wiekowej uczniów. W ramach takich środków należy ponadto uwzględnić potrzebę zapewnienia dzieciom optymalnych warunków do nauki i optymalnego środowiska społecznego. W tym zakresie aktualne pozostają wytyczne opublikowane przez ECDC w lipcu 2021 r. 21 oraz zalecenia z tego dokumentu.

Pandemia COVID-19 zakłóciła życie dzieci i młodzieży i wpłynęła na ich codzienne zwyczaje, edukację, zdrowie, rozwój oraz ogólne samopoczucie. Dlatego ważne jest, aby pamiętać o negatywnym wpływie zakłóceń w pracy szkół na zdrowie i rozwój dzieci. Należy dążyć do tego, by wdrażane w szkołach środki były ograniczone do minimum i by zapobiec dalszej utracie możliwości uczenia się.

Wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej i odnośnych zasobów

Kryzys związany z COVID-19 w bezprecedensowy sposób poddał próbie odporność i sprawność europejskich systemów opieki zdrowotnej. Latem 2022 r. systemy opieki zdrowotnej UE nadal stoją w obliczu wyzwań wynikających ze wzrostu liczby przyjęć do szpitali w związku z COVID-19 oraz potrzeby nadrobienia zaległości spowodowanych pandemią w zakresie opieki zdrowotnej niezwiązanej z COVID-19. Ta presja na systemy opieki zdrowotnej jest wywierana w kontekście innych długotrwałych wyzwań, takich jak utrzymujący się brak pracowników sektora zdrowia, który pogłębił się w wyniku pandemii COVID-19. Według badania przeprowadzonego przez ECDC wiele państw członkowskich zgłasza problemy z utrzymaniem i zatrudnieniem wystarczającej liczby pracowników służby zdrowia o odpowiednich kompetencjach 22 . Jeżeli środki finansowe na opiekę zdrowotną i zasoby ludzkie nie zostaną zwiększone, istnieje ryzyko, że systemy opieki zdrowotnej nie będą dysponowały wystarczającymi zasobami na zimę 2022 r. Ponadto inne wirusy wywołujące choroby układu oddechowego (np. grypa) mogą stanowić dodatkowe obciążenie dla systemów opieki zdrowotnej. Pandemia pokazała, że konieczne jest posiadanie silnego i odpornego systemu opieki zdrowotnej dysponującego wystarczającym personelem.

Obecnie z pełnym rozmachem realizowane są inwestycje w ramach Instrumentu na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności mające na celu wzmocnienie systemów opieki zdrowotnej. Na zapewnianie lepszej opieki zdrowotnej w ramach przyjętych planów odbudowy i zwiększania odporności przeznaczono ponad 42 mld EUR w formie inwestycji, a niemal jedną trzecią tej kwoty przeznaczono na inwestycje i reformy mające na celu stymulowanie cyfryzacji systemów opieki zdrowotnej. Określone inwestycje mają również na celu zwiększenie zasobów krajowych systemów opieki zdrowotnej w zakresie zdrowia publicznego. Konieczne będą ciągłe działania na rzecz wzmocnienia odporności systemów opieki zdrowotnej, od krótkoterminowych po długoterminowe. Ponadto w najnowszych zaleceniach dla poszczególnych krajów, które przyjęto w lipcu 2022 r. w ramach europejskiego semestru i które dotyczyły systemów opieki zdrowotnej w ośmiu państwach członkowskich, podkreślono potrzebę lepszej profilaktyki oraz podstawowej opieki zdrowotnej, a także rozwiązania problemu niedoboru pracowników.

Kolejne wydanie wydawanego co dwa lata sprawozdania Health at a Glance: Europe (Zdrowie i opieka zdrowotna w zarysie: Europa) zostanie opublikowane do końca 2022 r. Będzie ono zawierało w szczególności ocenę zakłóceń świadczeń zdrowotnych na rzecz pacjentów cierpiących na schorzenia inne niż COVID-19 w czasie pandemii oraz analizę strategii mających na celu pokonanie zaległości w opiece zdrowotnej. Sprawozdanie to obejmie także analizę wpływu pandemii COVID-19 na zdrowie dzieci i młodzieży, a zwłaszcza zdrowie psychiczne.

Wybiegając dalej w przyszłość, należy zwiększyć gotowość systemów opieki zdrowotnej na ogniska chorób zakaźnych i inne rodzaje wstrząsów. Prowadzenie badań odporności umożliwi państwom członkowskim regularny przegląd gotowości na kryzysy zdrowotne oraz sprawdzenie odporności ich systemów opieki zdrowotnej na określone scenariusze dużej presji i długoterminowe wyzwania strukturalne. Odporność powinna obejmować również odporność i skuteczność praktyk w zakresie zamówień publicznych stosowanych przez szpitale i inne podmioty dokonujące zakupów 23 . Biorąc pod uwagę obciążenie, jakie stanowi pandemia pod względem zdrowia psychicznego, zwłaszcza pracowników sektora zdrowia, państwa członkowskie powinny wzmocnić środki służące poprawie stanu zdrowia psychicznego pracowników służby zdrowia i całego społeczeństwa. Ponadto poprawa stanu pracowników sektora zdrowia sprawi, że systemy opieki zdrowotnej będą odporniejsze. Komisja wspiera szkolenia dla pracowników służby zdrowia za pośrednictwem Programu UE dla zdrowia 24 , EFS+ i unijnego paktu na rzecz umiejętności 25 . Realizowanych jest kilka projektów mających na celu wspieranie państw w rozwiązywaniu problemów związanych z zatrzymywaniem pracowników, przekazywaniem zadań i brakiem personelu na „pustyniach medycznych” (obszarach o ograniczonym dostępie do opieki zdrowotnej). Co więcej, jeszcze w tym roku Komisja zamierza rozpocząć wspólne działanie na rzecz usprawnienia planowania i prognozowania dotyczącego pracowników opieki zdrowotnej. Ponadto Komisja wspiera dostępność zespołów ratownictwa medycznego, a także niezbędnych środków ochrony indywidualnej, artykułów medycznych i środków terapeutycznych na poziomie krajowym i unijnym (np. za pośrednictwem Unijnego Mechanizmu Ochrony Ludności).

Stosowanie środków terapeutycznych przeciwko COVID-19

Unijna strategia na rzecz środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 26 ma na celu stworzenie szerokiej gamy bezpiecznych i skutecznych środków terapeutycznych. Ważną rolę w leczeniu pacjentów chorych na COVID-19 odgrywają w szczególności leki przeciwwirusowe i przeciwwirusowe przeciwciała monoklonalne. Do tej pory zatwierdzono osiem środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 należących do różnych kategorii, w tym sześć leków przeciwwirusowych, dostosowanych do poszczególnych etapów i stopni dotkliwości choroby. W okresie od października 2020 r. do lipca 2022 r. zawarto cztery umowy ramowe dotyczące wspólnego udzielania zamówień, w tym przedłużenia, aby zapewnić dostępność leków przeciwwirusowych w szeregu państw członkowskich 27 .

Komisja będzie nadal współpracować z państwami członkowskimi w celu identyfikacji priorytetów dalszego wspólnego udzielania zamówień na środki terapeutyczne oraz lepszej integracji z ugruntowanymi procesami krajowymi i unijnymi. Wzmożona współpraca i wspólne zamówienia wzmacniają solidarność przez zapewnienie sprawiedliwego dostępu i dostępności środków terapeutycznych w uczestniczących państwach członkowskich. Jak wskazano w umowie dotyczącej wspólnego udzielania zamówień z 2014 r. podpisanej przez 37 państw, wspólne zamawianie wzmacnia również siłę nabywczą, zwłaszcza w przypadku mniejszych państw członkowskich, pozwalając na lepsze postanowienia umowne i korzyści skali.

Potrzeba wielokrajowych badań klinicznych

Od stycznia 2022 r., wraz z rozpoczęciem stosowania rozporządzenia w sprawie badań klinicznych 28 , w całej UE zharmonizowano ocenę badań klinicznych i nadzór nad nimi, w szczególności za pomocą systemu informacji o badaniach klinicznych (CTIS). Rozporządzenie w sprawie badań klinicznych umożliwia szybsze wydawanie pozwoleń na badania kliniczne we wszystkich państwach członkowskich, co prowadzi do zwiększenia ogólnej efektywności badań klinicznych. Jednocześnie zachowane zostaną wysokie standardy jakości i bezpieczeństwa już ustanowione w odniesieniu do takich badań.

Dzięki rozporządzeniu i CTIS sponsorzy komercyjni i niekomercyjni mogą obecnie składać wnioski o pozwolenia na badania kliniczne w maksymalnie 30 państwach UE/EOG jednocześnie. Nowe ramy regulacyjne i platforma usprawniają wymianę informacji oraz wspólne podejmowanie decyzji dotyczących badań klinicznych. CTIS, którego stosowanie przy składaniu wniosków o pozwolenie na badania kliniczne stanie się obowiązkowe przed 31 stycznia 2023 r., zapewnia również publiczną bazę danych z możliwością wyszukiwania dla pracowników służby zdrowia, pacjentów i ogółu społeczeństwa. Na dzień 31 stycznia 2025 r. rozporządzenie będzie w pełni stosowane i wszystkie badania kliniczne będą musiały być zgodne z przepisami.

W nadchodzących latach to nowe europejskie otoczenie regulacyjne odnoszące się do badań klinicznych będzie skutkować ułatwieniem, usprawnieniem, przyspieszeniem i zwiększeniem przejrzystości wielokrajowych badań klinicznych, również w odniesieniu do ewentualnych nowych środków terapeutycznych i szczepionek przeciwko COVID-19. Ponadto pozwoli ono zapewnić, aby UE oferowała atrakcyjne i sprzyjające środowisko do prowadzenia badań klinicznych na dużą skalę, z wysokimi standardami przejrzystości publicznej i bezpieczeństwa uczestników badań klinicznych.

Grupa zadaniowa ds. stanów zagrożenia, ustanowiona w ramach zmienionego mandatu EMA 29 , udziela doradztwa w zakresie protokołów badań klinicznych, w tym wspólnych badań klinicznych, podmiotom opracowującym badania kliniczne prowadzone w Unii. W ostatecznym rozrachunku doradztwo to ułatwi terminowe opracowywanie i dopuszczanie do obrotu produktów medycznych, takich jak szczepionki i farmakoterapie, oraz poprawi ogólną koordynację badań klinicznych w Europie. Państwa członkowskie powinny uwzględniać wspomniane doradztwo naukowe grupy zadaniowej ds. stanów zagrożenia przy wydawaniu pozwoleń na badania kliniczne.

Oprócz tego w ramach programu „Horyzont 2020” ustanowiono dwie unijne sieci badań klinicznych: jedną ukierunkowaną na środki terapeutyczne przeciwko COVID-19 i jedną ukierunkowaną na szczepionki przeciwko COVID-19. Powyższa sieć badań terapeutycznych obejmuje platformowe adaptacyjne badania kliniczne realizowane na szeroką skalę w populacjach pacjentów intensywnej opieki medycznej, pacjentów hospitalizowanych oraz pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej 30 . Ponadto mechanizm doradczy wspólnego dostępu (ang. joint access advisory mechanism, JAAM) wspiera wydajne korzystanie z zasobów w ramach badań i umożliwia unikanie dublowania działań. Sieć badań nad szczepionkami obejmuje ukierunkowane na zdrowie publiczne badania nad szczepionkami wśród osób starszych, w całej populacji osób dorosłych i wśród dzieci 31 .

Nacisk na leczenie zespołu post-COVID-19 („przewlekły COVID-19”)

Pojawiające się dowody sugerują, że aż 1 na 8 osób, które odzyskują zdrowie po COVID-19, doświadczy wyniszczających objawów utrzymujących się znacznie dłużej niż oczekiwano, co prowadzi do pogorszenia jakości życia 32 .

Chociaż ryzyko rozwinięcia się zespołu post-COVID-19 wydaje się być większe wśród osób starszych z chorobami współistniejącymi, które przyjęto do szpitala z powodu COVID-19, badania wykazały, że jest to również powszechne wśród dotychczas zdrowych osób młodych, które doświadczyły łagodnych objawów lub nie doświadczyły żadnych objawów podczas pierwszego zakażenia wirusem 33 . U osób z zespołem post-COVID-19 może wystąpić szeroki zakres objawów, między innymi ze strony układu oddechowego, sercowo-naczyniowego, pokarmowego, poznawczego, mięśniowo-szkieletowego i neurologicznego. Objawy te mogą pojawiać się okresowo, wpływać na kilka układów organizmu i wahać się od łagodnych po obezwładniające, często upośledzając zdolność danych osób do powrotu do pracy. W kontekście tej dużej liczby objawów do tej pory nie powstały żadne sprawdzone metody leczenia tej choroby.

Ta nowa grupa pacjentów będzie wymagała szczególnej opieki, często w ramach różnych specjalizacji medycznych. Oczekuje się, że będzie to stanowiło znaczne obciążenie dla europejskich systemów opieki zdrowotnej i może pogłębić duże niedobory opieki niezwiązanej z COVID-19, które nawarstwiły się w trakcie pandemii. W związku z tym istnieje pilna potrzeba zintensyfikowania badań mających na celu zrozumienie biologicznych podstaw zespołu post-COVID-19. Lepsze zrozumienie patologii zespołu post-COVID-19 umożliwi badaczom określenie możliwych terapii, a ostatecznie przygotowanie badań klinicznych na dużą skalę w celu sprawdzenia ich skuteczności.

W tym kontekście w ramach unijnego programu prac „Horyzont Europa” na lata 2021–2022 zapewniono finansowanie sześciu projektów badawczych poświęconych zespołowi post-COVID-19. Projekty te mają na celu lepsze określenie cech zespołu post-COVID-19, jak również zbadanie czynników ryzyka jego wystąpienia w następstwie różnych wariantów SARS-CoV-2 i w różnych grupach społecznych, z myślą o zidentyfikowaniu potencjalnych biomarkerów i zebraniu informacji na temat możliwości leczenia.

W unijnej strategii na rzecz środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 34 uwzględniono zespół post-COVID-19 w ramach działań w zakresie badań, rozwoju i innowacji. W strategii uznano, że zespół post-COVID-19 wymaga innego podejścia terapeutycznego niż ostra choroba COVID-19. Podobnie – i zgodnie z coraz bardziej popularną hipotezą, że jedną z przyczyn zespołu post-COVID-19 mogą być trwałe rezerwuary wirusa 35 – można by zbadać, czy środki terapeutyczne stosowane w leczeniu COVID-19 (takie jak leki przeciwwirusowe) można by również wykorzystać do leczenia zespołu post-COVID-19.

Aby zapewnić wiedzę ekspercką dotyczącą zalecanych metod przygotowywania i rozwijania w ramach systemów opieki zdrowotnej odpowiednich świadczeń zdrowotnych dla pacjentów cierpiących na zespół post-COVID-19, Komisja zleciła grupie ekspertów w dziedzinie efektywnych sposobów inwestowania w zdrowie 36 przygotowanie do końca 2022 r. opinii na temat wpływu zespołu post-COVID-19 na systemy opieki zdrowotnej. Ponadto Europejska Agencja Bezpieczeństwa i Zdrowia (EU-OSHA) opublikowała sprawozdanie na temat wpływu zespołu post-COVID-19 na pracowników i miejsca pracy 37 oraz wydała powiązane wytyczne dla pracowników 38 i kadry kierowniczej 39 . Państwa członkowskie powinny podjąć współpracę w celu zgromadzenia aktualnych dowodów dotyczących zespołu post-COVID-19 oraz zwiększyć liczbę szkoleń dla pracowników służby zdrowia w zakresie rozpoznawania zespołu post-COVID-19 i radzenia sobie z nim, w szczególności w ramach podstawowej opieki zdrowotnej. Należy pamiętać, że najlepszym sposobem zapobiegania zespołowi post-COVID-19 jest całkowite uniknięcie zakażenia SARS-CoV-2.

Transport, mobilność, podróżowanie

Od sierpnia 2022 r. zniesiono wszystkie środki ograniczające swobodny przepływ osób w UE, w tym wymóg posiadania przez podróżnych unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID.

Bardzo ważne jest dalsze ułatwianie swobodnego przemieszczania się w UE podczas pandemii COVID-19, zarówno w odniesieniu do osób, jak i towarów. Musimy stale wspólnie dążyć do tego, aby swobodny przepływ pozostawał niezakłócony, jeżeli sytuacja epidemiologiczna na to pozwala. Aby sprostać szczególnym wyzwaniom dotyczącym sektora transportu i zakłóceniom łańcucha dostaw, Komisja i państwa członkowskie UE powinny oprzeć swoje działania na opracowanych dotychczas narzędziach, w szczególności wykorzystać uprzywilejowane korytarze 40 , plan awaryjny dla transportu 41 oraz odpowiednie protokoły dotyczące zdrowia.

Ograniczenia związane z podróżą należy wprowadzać lub ponownie wprowadzać tylko wtedy, gdy są absolutnie niezbędne i proporcjonalne w odniesieniu do ochrony zdrowia publicznego. Na przykład przed wprowadzeniem lub ponownym wprowadzeniem jakichkolwiek ograniczeń związanych z podróżą należy rozważyć pewne środki pozafarmaceutyczne, takie jak noszenie masek. O wszelkich nowych środkach należy poinformować najważniejsze zainteresowane strony, np. przewoźników, aby mogli się przygotować i uniknąć ewentualnych negatywnych skutków. Jeżeli państwa członkowskie będą chciały uruchomić system ustalania kontaktów zakaźnych pasażerów transgranicznych, będą miały dyspozycji wspólne narzędzia, takie jak unijna karta lokalizacji pasażera, umożliwiające wymianę danych pasażerów w celu zwiększenia możliwości ustalania kontaktów zakaźnych, przy jednoczesnym ograniczeniu obciążeń dla pasażerów i przewoźników.

Jeżeli w wyniku sytuacji epidemiologicznej tej jesieni i zimy państwa członkowskie będą musiały tymczasowo przywrócić ograniczenia związane z podróżą, mogą skorzystać z unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID. Rozporządzenie w sprawie unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID, którego obowiązywanie przedłużono do czerwca 2023 r. 42 , zapewnia ramy niezbędne do radzenia sobie ze skutkami ograniczeń dotyczących swobodnego przepływu i do ułatwiania podróży. Zapewnia ono obywatelom możliwość korzystania z interoperacyjnych i wzajemnie uznawanych zaświadczeń o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia w związku z COVID-19. Zasadniczo posiadacze ważnych unijnych cyfrowych zaświadczeń COVID nie powinni podlegać żadnym dodatkowym ograniczeniom podczas podróży w UE.

Dzięki unijnemu cyfrowemu zaświadczeniu COVID z dużym powodzeniem zapewniono społeczeństwu narzędzie akceptowane i cieszące się zaufaniem w całej UE (i w szeregu państw trzecich) i uniknięto powstania wielu odrębnych systemów krajowych. Na dzień 1 sierpnia 2022 r. do systemu unijnego cyfrowego zaświadczenia podłączone było 75 państw i terytoriów z pięciu kontynentów (30 państw członkowskich UE/EOG oraz 45 państw i terytoriów spoza UE), a kilka kolejnych państw wyraziło zainteresowanie przyłączeniem do unijnej bramy sieciowej lub już prowadzi rozmowy techniczne z Komisją. Dzięki temu unijne cyfrowe zaświadczenie COVID staje się standardem globalnym.

System unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID jest wystarczająco elastyczny, aby można go było dostosować do zmian w reagowaniu na COVID-19. W świetle nowych dowodów naukowych i zmian w przebiegu pandemii konieczne może stać się dostosowanie okresu ważności zaświadczeń wydanych po przyjęciu pierwszej dawki przypominającej.

W przypadku ponownego wprowadzenia stosowania unijnego cyfrowego zaświadczenia COVID ważne będzie zapewnienie, aby każdy mógł uzyskać ważne zaświadczenie. Oznacza to, że państwa członkowskie powinny nadal zapewniać wystarczający i łatwy dostęp do testów i szczepień. Państwa członkowskie powinny również informować obywateli, którzy przeszli zakażenie SARS-CoV-2, że mają prawo otrzymać zaświadczenie o powrocie do zdrowia, jeżeli wykonali test PCR lub antygenowy.

Ponadto państwa członkowskie powinny dołożyć wszelkich starań, aby pasażerowie byli dobrze poinformowani o ewentualnych ograniczeniach związanych z podróżą, z jakimi mogą się spotkać przy wjeździe do innego państwa członkowskiego UE/EOG. Platforma internetowa Re-open EU 43 pozostaje kluczowym punktem odniesienia dla wszystkich podróżujących po UE. Komisja ponownie podkreśla, że bardzo ważne jest, aby państwa członkowskie szybko informowały 44 o ewentualnych ograniczeniach związanych z podróżą, środkach ochrony zdrowia publicznego i środkach bezpieczeństwa, aby obywatele Unii mogli nadal wykorzystywać platformę do planowania podróży w oparciu o wiarygodne informacje.

Dzięki procedurze hamulca bezpieczeństwa uzgodnionej w zaleceniu Rady 2022/107 45 państwa członkowskie nadal są gotowe do zareagowania w sposób skoordynowany na pojawienie się ewentualnych nowych wariantów budzących obawy.

W świetle zmian w podejściu i wykonywania coraz mniejszej liczby testów w państwach członkowskich zaprzestano klasyfikacji państw za pomocą kolorów, ponieważ ECDC nie mogło już uzyskać odpowiedniego obrazu sytuacji epidemiologicznej.

Ponadto w kontekście podróżowania z państw trzecich w czerwcu 2020 r. Rada przyjęła skoordynowane podejście do podróżowania do obszaru UE+, które od tamtej pory trzykrotnie zmieniono 46 . Komisja zamierza wkrótce zaproponować zmianę zalecenia, aby uwzględnić zmiany sytuacji epidemiologicznej i praktyk stosowanych w państwach członkowskich, w szczególności w odniesieniu do wykazu państw w załączniku 1 do zalecenia Rady (UE) 2020/912, który nie odzwierciedla już obecnej sytuacji. Zmiana ta, która zostanie skonsultowana z państwami członkowskimi, ma na celu zapewnienie wspólnych ram na najbliższe miesiące, co pozwoli działać w sposób skoordynowany.

5.WYMIAR GLOBALNY

Aby opanować i pokonać pandemię, niezbędne są działania na szczeblu globalnym i wspieranie zwalczania COVID-19 na całym świecie. Dlatego też od początku kryzysu związanego z COVID-19 UE, jako Drużyna Europy 47 , odgrywa główną rolę w wielostronnych działaniach na rzecz szybkiego opracowywania szczepionek przeciwko COVID-19, zwiększania skali ich produkcji i ich sprawiedliwej dystrybucji na całym świecie. UE pozostaje głównym darczyńcą szczepionek przeciwko COVID-19 na świecie, biorąc pod uwagę dawki przekazane przez państwa członkowskie za pośrednictwem COVAX (program na rzecz globalnego dostępu do szczepionki przeciwko COVID-19) oraz w formule dwustronnej. Drużyna Europy podarowała już blisko 482 mln dawek krajom w potrzebie i zobowiązała się do dalszego przekazywania i wywozu w nadchodzących miesiącach w przypadku zwiększonego zainteresowania oryginalnymi postaciami użytkowymi i dostosowanymi szczepionkami. Chociaż globalna podaż szczepionek przeciwko COVID-19 osiągnęła stabilny poziom, wiele krajów, w szczególności w Afryce, jest nadal bardzo dalekich od osiągnięcia wystarczającego wskaźnika wyszczepienia. Brak szczepień pierwotnych stwarza również ryzyko utraty korzyści płynących z podawania dawek przypominających, w tym dawek przypominających dostosowanych szczepionek.

Obecna sytuacja charakteryzuje się większą podażą szczepionek w stosunku do zapotrzebowania: globalnej dostępności szczepionek nie towarzyszył odpowiedni wzrost wskaźnika zaszczepienia w niektórych krajach. Sytuacja wyraźnie się zmieniła i głównym wyzwaniem jest obecnie faktyczne podanie otrzymanych szczepionek. Dlatego na przykład UE przedstawiła pakiet wsparcia na rzecz szczepień skierowany do jej afrykańskich partnerów, który obejmuje dostawy, materiały pomocnicze i wsparcie w zakresie dostarczania. UE zapowiedziała dodatkowe wsparcie w wysokości 375 mln EUR dla krajów o najniższych wskaźnikach wyszczepienia za pośrednictwem mechanizmu wspierania dostaw związanych z COVID-19 w ramach COVAX 48 . Finansowanie to stanowi dla rządów krajowych źródło wsparcia w zakresie świadczenia usług, zatrudnienia w służbie zdrowia, generowania zapotrzebowania, kampanii szczepień, systemów łańcucha dostaw, łańcucha chłodniczego i szybkiego udostępniania łańcucha ultrazimnego, zgodnie z podejściem opartym na potrzebach danego kraju. Finansowanie pomaga również krajom w dalszym zapewnianiu sprawiedliwego dostępu, docieraniu do grup zmarginalizowanych, łączeniu szczepień przeciwko COVID-19 ze szczepieniami rutynowymi oraz wzmacnianiu systemów szczepień.

Zagwarantowanie, aby poszczególne społeczności zostały zaszczepione, wymaga dalszego poszerzenia zdolności lokalnych systemów opieki zdrowotnej; należy również wspierać lokalne prace nad szczepionkami i ich produkcję. Komisja przyczynia się do wzmacniania krajowych systemów opieki zdrowotnej w Afryce na przykład poprzez działanie na poziomie regionalnym w celu poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego za pomocą podejścia „Jedno zdrowie”, cyfryzację systemów opieki zdrowotnej oraz poprzez wspieranie instytutów zdrowia publicznego.

UE będzie również kontynuować prace w ramach inicjatywy Drużyna Europy dotyczącej wytwarzania i udostępniania szczepionek, leków i technologii zdrowotnych w Afryce (MAV+) 49 . Inicjatywę rozpoczęto w 2021 r. i przyczynia się ona do zwiększenia lokalnych i regionalnych zdolności produkcyjnych, dywersyfikacji afrykańskich łańcuchów dostaw leków oraz usuwania wąskich gardeł w międzynarodowym łańcuchu dostaw. Drużyna Europy uruchomiła do tej pory ponad 900 mln EUR na wsparcie budowania zdolności produkcyjnych w RPA, Senegalu, Rwandzie i Ghanie oraz, na poziomie regionalnym, na wzmocnienie regulacji i Afrykańską Agencję Leków (AMA), Agencję ds. Rozwoju Unii Afrykańskiej (AUDA-NEPAD) oraz partnerstwo na rzecz wytwarzania szczepionek w Afryce. W ramach wydarzeń służących nawiązywaniu kontaktów UE zacieśnia współpracę między przedsiębiorstwami afrykańskimi i europejskimi w zakresie łańcuchów wartości przemysłu farmaceutycznego i technologii medycznych. UE uruchomiła również nową inicjatywę na rzecz lokalnej produkcji szczepionek i leków w celu wsparcia działań podejmowanych w Ameryce Łacińskiej i w regionie Karaibów.

UE zobowiązała się również do przekazania 150 mln EUR na rzecz mechanizmu reagowania w związku z COVID-19 Światowego Funduszu (C19RM) 50 w celu zapewnienia dostępu do medycznych środków przeciwdziałania w krajach partnerskich (w tym do diagnostyki, testów, tlenu i środków ochrony indywidualnej).

Ponadto UE aktywnie przyczynia się, wraz z USA i innymi światowymi partnerami, do skutecznego wykonywania światowego planu działania na rzecz pokonania pandemii. Ma on na celu wsparcie koordynacji działań i uruchamiania zasobów w sześciu obszarach priorytetowych dotyczących globalnej reakcji na COVID-19. Z doświadczeń zdobytych podczas pandemii COVID-19 wynika, że globalną pandemię można pokonać tylko w drodze wspólnych i wielostronnych działań.

Należy stale zwalczać antyszczepionkowe informacje wprowadzające w błąd i dezinformację na całym świecie. Zwalczanie zagranicznych manipulacji informacjami i ingerencji w informacje wymaga specjalnego podejścia. Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ), w ścisłej współpracy z Komisją i państwami członkowskimi, opracowuje zestaw narzędzi UE służących przeciwdziałaniu zagranicznym manipulacjom informacjami i ingerencjom w informacje (zestaw narzędzi FIMI).

UE uważa ponadto, że niezwykle ważne jest wykorzystanie doświadczeń zdobytych podczas pandemii COVID-19 i zwiększenie skuteczności globalnego systemu zdrowotnego, którego centralnym elementem powinna być wzmocniona WHO. UE zamierza nadać bieg negocjacjom nad nowym, prawnie wiążącym porozumieniem międzynarodowym na rzecz zapobiegania pandemiom, gotowości i reagowania na nie oraz nad ukierunkowanymi zmianami mającymi na celu zwiększenie skuteczności Międzynarodowych przepisów zdrowotnych z 2005 r. Te uzupełniające się procesy są dla UE priorytetem i stanowią historyczną okazję do znalezienia wielostronnych rozwiązań dla wspólnych wyzwań, w oparciu o zasady zbiorowej solidarności, sprawiedliwości, uczciwości, włączenia społecznego i większej przejrzystości. Ponadto nowy Fundusz Pośrednictwa Finansowego na rzecz Zapobiegania Pandemiom, Gotowości i Reagowania na nie 51 , któremu Drużyna Europy już zobowiązała się przekazać co najmniej 52 588 mln EUR, zapewni środki finansowe na wsparcie na rzecz zapobiegania pandemiom, gotowości i reagowania na nie, w tym na wdrożenie zmienionych Międzynarodowych przepisów zdrowotnych oraz nowego porozumienia międzynarodowego na rzecz zapobiegania pandemiom, gotowości i reagowania na nie.

COVID-19 pokazał, że międzynarodowy aspekt unijnej polityki zdrowotnej stał się ważniejszy niż kiedykolwiek. Unia wyciąga z tego wnioski i podejmuje skoordynowane działania w celu ochrony i promowania zdrowia na świecie oraz zwiększenia wiodącej roli UE w dziedzinie zdrowia na szczeblu globalnym i jej wkładu w tę dziedzinę. Przyszła unijna globalna strategia ochrony zdrowia zapewni ramy polityczne wraz z priorytetami, mechanizmami zarządzania i odpowiednimi narzędziami, umożliwiając UE przemawianie jednym silnym głosem i jak najlepsze wykorzystanie zdolności Drużyny Europy do ochrony i promowania zdrowia na świecie.

6.PODSUMOWANIE

Chociaż rozwój pandemii jest nieprzewidywalny, UE musi przygotować się – po raz trzeci z rzędu – na trudną jesień i zimę. Przyszła sytuacja pandemiczna zależy jednak nie tylko od nowych wariantów, które mogą się pojawić i wyprzeć starsze szczepy. W dużej mierze zależy ona również od zachowań ludzi i tego, jak wysoki poziom odporności uda się wytworzyć w populacji. Ograniczenie przypadków do minimum zmniejszy również prawdopodobieństwo pojawienia się nowych wariantów. Są to czynniki, na które można wpłynąć, przy czym systemy opieki zdrowotnej i społeczeństwa państw członkowskich muszą nadal dostosowywać swoją wspólną reakcję do tego wirusa, dopóki zagrożenie ze strony COVID-19 nie przestanie być poważne. 

Jak można było się przekonać podczas szczytów pandemii COVID-19, współpraca jest niezwykle ważna. Teraz, gdy osiągnięto porozumienie polityczne w kwestii nowego rozporządzenia UE w sprawie poważnych transgranicznych zagrożeń zdrowia, które jest ostatnim elementem legislacyjnym pakietu dotyczącego Europejskiej Unii Zdrowotnej 53 , Unia będzie wkrótce dysponowała nowym zestawem narzędzi, który posłuży do zakończenia przeglądu ram bezpieczeństwa zdrowotnego UE oraz wzmocnienia infrastruktury i procesów niezbędnych do wdrożenia środków gotowości i reagowania na COVID-19.

Pandemia bardzo dobitnie przypomniała o znaczeniu współpracy. Dzięki współpracy możemy dokonać rzeczywistych zmian i zwiększyć zdolność UE do zapobiegania kryzysom zdrowotnym, przygotowania się do nich i reagowania na nie – zarówno w nadchodzących miesiącach, jak i w przyszłości. Współdziałanie na rzecz zrównoważonego zarządzania pandemią czyni Unię silniejszą, bardziej odporną i skuteczniejszą.

(1)

   Do końca 22. tygodnia 2022 r. 14-dniowy wskaźnik łącznych zgłoszonych przypadków COVID-19 w UE/EOG wynosił 350 (wahania między państwami: 8,1–3 303) na 100 000 mieszkańców, przy czym wskaźnik ten wzrósł do 1 207 (wahania między państwami: 43,0–4 945) na 100 000 mieszkańców do końca 28. tygodnia 2022 r.

(2)

   Wskaźnik przyjęć do szpitala na 100 000 mieszkańców wzrósł niemal dwukrotnie w okresie od początku maja do połowy lipca 2022 r. i obecnie utrzymuje się na poziomie ponad 40 % szczytowej wartości podczas pandemii. Wskaźniki przyjęć i obłożenia łóżek na OIT obecnie są na poziomie (odpowiednio) 16 % i 18 % maksymalnych wskaźników zgłoszonych od początku pandemii.

(3)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów „Utrzymanie gotowości i reagowania UE na COVID-19 w dalszej perspektywie” (COM(2022) 190 final).

(4)

   The Economist, „Covid-19 vaccines saved an estimated 20 m lives during their first year”, 7 lipca 2022 r., https://www.economist.com/graphic-detail/2022/07/07/covid-19-vaccines-saved-an-estimated-20m-lives-during-their-first-year?frsc=dg%7Ce  

(5)

     Rozporządzenie delegowane Komisji (UE) 2021/756 z dnia 24 marca 2021 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 1234/2008 dotyczące badania zmian w warunkach pozwoleń na dopuszczenie do obrotu dla produktów leczniczych stosowanych u ludzi i weterynaryjnych produktów leczniczych (Dz.U. L 162 z 10.5.2021, s. 1).

(6)

   Oprócz obowiązujących obecnie umów z Sanofi i Novavax UE zawarła ostatnio umowę na podstawie umowy dotyczącej wspólnego udzielania zamówień w celu zapewnienia dostępu państw członkowskich do szczepionki HIPRA.

(7)

    https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/coronavirus-response/public-health/eu-vaccines-strategy_pl

(8)

    https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_21_4847

(9)

     Sporządzony wykaz opiera się głównie na doświadczeniu zyskanym w związku ze wzrostem skali produkcji szczepionek przeciwko COVID-19. Widnieje w nim wiele różnych grup produktów (44 podstawowe pozycje), takich jak enzymy oraz materiały jednorazowego użytku i materiały do chromatografii.

(10)

   Zalecenia te opierają się na wspólnym oświadczeniu ECDC i Europejskiej Agencji Leków (EMA) w sprawie podawania czwartej dawki szczepionek mRNA z dnia 6 kwietnia 2022 r., a także na dokumencie opublikowanym przez ECDC w dniu 18 lipca 2022 r. „Preliminary public health considerations for COVID-19 vaccination strategies in the second half of 2022”.

(11)

   Takich jak Komitet ds. Bezpieczeństwa Zdrowia.

(12)

   Takie jak zakażenia syncytialnym wirusem oddechowym (RSV) lub nowe choroby wirusowe stanowiące zagrożenie dla zdrowia publicznego.

(13)

   18 lipca 2022 r., ECDC, „Operational considerations for respiratory virus surveillance in Europe”, https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/operational-considerations-respiratory-virus-surveillance-europe  

(14)

    https://environment.ec.europa.eu/news/coronavirus-response-monitoring-wastewater-contributes-tracking-coronavirus-and-variants-across-all-2022-03-17_en

(15)

   Dyrektywa Rady 91/271/EWG z dnia 21 maja 1991 r. dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych (91/271/EWG).

(16)

   Zalecenie Komisji z dnia 17 marca 2021 r. w sprawie wspólnego podejścia do ustanowienia systematycznego nadzoru nad SARS-CoV-2 i jego wariantami w ściekach w UE, C/2021/1925 (Dz.U. L 98 z 19.3.2021, s. 3).

(17)

      https://www.consilium.europa.eu/pl/policies/ipcr-response-to-crises/

(18)

      https://health.ec.europa.eu/health-security-and-infectious-diseases/preparedness-and-response/health-security-committee-hsc_en

(19)

   Jeżeli odpowiednia wentylacja nie jest możliwa, można rozważyć wykorzystanie urządzeń do oczyszczania powietrza, np. wyposażonych w filtry HEPA (wysokosprawne filtry powietrza) albo filtry o porównywalnej sprawności oraz bakteriobójcze lampy ultrafioletowe (UVGI).

(20)

     Takich jak grypa, syncytialny wirus oddechowy (RSV) i norowirus.

(21)

     8 lipca 2021 r., ECDC, „COVID-19 in children and the role of school settings in transmission – second update”, https://www.ecdc.europa.eu/en/publications-data/children-and-school-settings-covid-19-transmission

(22)

   3 sierpnia 2022 r., ECDC, „Assessment of workforce capacity and training needs for the prevention and control of communicable diseases – report on 2021 survey”, https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/ECDC-Assessment-Capacity-Training-Needs-EUEEA-2021.pdf

(23)

   We wrześniu zostanie opublikowane kolejne zaproszenie do składania wniosków HERA: „Call for proposals to support structured dialogue at national or regional level on public procurement in the health sector” [Zaproszenie do składania wniosków w celu wsparcia zorganizowanego dialogu na poziomie krajowym lub regionalnym na temat udzielania zamówień publicznych w sektorze zdrowia].

(24)

   Program UE dla zdrowia, „Call for proposals to provide training for health workforce, including digital skills”, https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/opportunities/topic-details/eu4h-2022-pj-06

(25)

   Projekt Erasmus+, EHMA, „Blueprint Alliance for a Future Health Workforce Strategy on Digital And Green Skills: BeWell project kicked-off”, https://ehma.org/2022/07/22/blueprint-alliance-for-a-future-health-workforce-strategy-on-digital-and-green-skills-bewell-project-kicked-off/

(26)

     Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Unijna strategia na rzecz środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 (COM(2021) 355 final/2).

(27)

   Obejmują one następujące środki terapeutyczne: remdesiwir, bamlaniwimab i etesewimab, kasiriwimab i imdewimab oraz xevudy/sotrowimab.

(28)

   Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 536/2014 z dnia 16 kwietnia 2014 r. w sprawie badań klinicznych produktów leczniczych stosowanych u ludzi oraz uchylenia dyrektywy 2001/20/WE (Dz.U. L 158 z 27.5.2014, s. 1).

(29)

     Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/123 z dnia 25 stycznia 2022 r. w sprawie wzmocnienia roli Europejskiej Agencji Leków w zakresie gotowości na wypadek sytuacji kryzysowej i zarządzania kryzysowego w odniesieniu do produktów leczniczych i wyrobów medycznych (Dz.U. L 20 z 31.1.2022, s. 1).

(30)

   Badanie REMAP-CAP, badanie EU-SolidAct oraz badanie ECRAID-Prime.

(31)

   EU-COVAT-1 AGED, EU-COVAT-2 BOOSTAVAC i EU-COVPT-1 CoVacc.

(32)

   The Lancet, tom 400, wydanie 10350, s. 452–461, 6 sierpnia 2022 r., A.V. Ballering i in., „Persistence of somatic symptoms after COVID-19 in the Netherlands: an observational cohort study”, https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(22)01214-4/fulltext

(33)

     Daugherty, Sarah E., i in. „Risk of clinical sequelae after the acute phase of SARS-CoV-2 infection: retrospective cohort study”, BMJ 373 (2021).

(34)

     Komunikat Komisji, Unijna strategia na rzecz środków terapeutycznych przeciwko COVID-19 (COM(2021) 355 final/2), https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52021DC0355R(01)

(35)

     Brodin, P., Casari, G., Townsend, L. i in., „Studying severe long COVID to understand post-infectious disorders beyond COVID-19”, Nat Med 28, 879–882 (2022), https://www.nature.com/articles/s41591-022-01766-7

(36)

   Grupa ekspertów w dziedzinie efektywnych sposobów inwestowania w zdrowie, https://health.ec.europa.eu/expert-panel-effective-ways-investing-health_pl

(37)

   EU-OSHA, 20 maja 2022 r., „Wpływ przewlekłego COVID-19 na pracowników i miejsca pracy oraz rola BHP”, https://osha.europa.eu/pl/publications/impact-long-covid-workers-and-workplaces-and-role-osh

(38)

   EU-OSHA, 6 lipca 2021 r., „Zakażenie COVID-19 i przewlekły COVID-19 – przewodnik dla pracowników”, https://osha.europa.eu/pl/publications/covid-19-infection-and-long-covid-guide-workers

(39)

   EU-OSHA, 6 lipca 2021 r., „Zakażenie COVID-19 i przewlekły COVID-19 – przewodnik dla kadry kierowniczej”, https://osha.europa.eu/pl/publications/covid-19-infection-and-long-covid-guide-managers

(40)

   Komunikat Komisji w sprawie wdrożenia uprzywilejowanych korytarzy w kontekście wytycznych dotyczących środków zarządzania granicami w celu ochrony zdrowia i zapewnienia dostępności towarów i usług podstawowych 2020/C 96 I/01 (C(2020) 1897).

(41)

   Komunikat Komisji do Parlamentu Europejskiego, Rady, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego i Komitetu Regionów, Plan awaryjny dla transportu (COM(2022) 211).

(42)

   Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2022/1034 z dnia 29 czerwca 2022 r. dotyczące zmiany rozporządzenia (UE) 2021/953 w sprawie ram wydawania, weryfikowania i uznawania interoperacyjnych zaświadczeń o szczepieniu, o wyniku testu i o powrocie do zdrowia w związku z COVID-19 (unijne cyfrowe zaświadczenie COVID) w celu ułatwienia swobodnego przemieszczania się w czasie pandemii COVID-19 (Dz.U. L 173 z 30.6.2022, s. 37).

(43)

    https://reopen.europa.eu/

(44)

   Celem zagwarantowania, aby platforma internetowa Re-open EU zawierała aktualne informacje, państwa członkowskie powinny informować Komisję o możliwych zmianach przed wprowadzeniem ewentualnych ograniczeń i środków.

(45)

   Zalecenie Rady (UE) 2022/107 z dnia 25 stycznia 2022 r. w sprawie skoordynowanego podejścia na rzecz ułatwienia bezpiecznego swobodnego przemieszczania się podczas pandemii COVID-19 i zastępujące zalecenie (UE) 2020/1475 (Dz.U. L 18 z 27.1.2022, s. 110).

(46)

   Zalecenie Rady (UE) 2020/912 z dnia 30 czerwca 2020 r.  w sprawie tymczasowego ograniczenia innych niż niezbędne podróży do UE oraz ewentualnego zniesienia takiego ograniczenia (Dz.U. L 208I z 1.7.2020, s. 1).

(47)

    https://europa.eu/capacity4dev/wbt-team-europe

(48)

   Jak również 100 mln EUR wsparcia z budżetu działań humanitarnych na wprowadzenie szczepionek, które jest realizowane od 2021 r.

(49)

     Uruchomiono pierwsze pakiety wsparcia dla Senegalu, Rwandy, RPA i Ghany.

(50)

    https://www.theglobalfund.org/en/covid-19/response-mechanism/#:~:text=The%20COVID%2D19%20Response%20Mechanism,formal%20and%20community%20health%20systems

(51)

    https://unfoundation.org/blog/post/inside-the-new-fund-to-bolster-global-pandemic-prevention-preparedness-and-response/#:~:text=This%20new%20fund%2C%20which%20is,before%20the%20next%20pandemic%20occurs

(52)

     Kolejne państwa członkowskie UE rozważają wniesienie wkładu lub przygotowują swoje zobowiązanie.

(53)

    https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/promoting-our-european-way-life/european-health-union_pl