This document is an excerpt from the EUR-Lex website
Document 52017DC0749
REPORT FROM THE COMMISSION TO THE EUROPEAN PARLIAMENT, THE COUNCIL, THE EUROPEAN ECONOMIC AND SOCIAL COMMITTEE AND THE COMMITTEE OF THE REGIONS Ninth Report on the implementation status and the programmes for implementation (as required by Article 17) of Council Directive 91/271/EEC concerning urban waste water treatment
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Dziewiąte sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymagane na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW Dziewiąte sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymagane na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
COM/2017/0749 final
KOMISJA EUROPEJSKA
Bruksela, dnia 14.12.2017
COM(2017) 749 final
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
Dziewiąte sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymagane na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
{SWD(2017) 445 final}
SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW
Dziewiąte sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymagane na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
Spis treści
1. Kontekst polityczny
2. Ocena zgodności
2.1 Systemy zbierania lub inne właściwe systemy
2.2 Oczyszczanie wtórne lub biologiczne
2.3 Bardziej rygorystyczne oczyszczanie lub trzeci stopień oczyszczania oraz obszary wrażliwe
2.4 Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami
2.5 Tendencje dotyczące zapewniania zgodności z wymogami
2.6 Duże miasta / duże źródła odprowadzające duże ilości ścieków
2.7 Wytwarzanie i ponowne wykorzystywanie osadu ściekowego
2.8 Ponowne wykorzystywanie ścieków
3. Wdrażanie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych i stan wód
4. Promowanie zgodności
4.1 Programy finansowania
4.2 Egzekwowanie prawa
4.3 Strategia dotycząca promowania zgodności
4.4 Badania naukowe i innowacje
5. Usprawnienie procesu sprawozdawczości
6. Zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje
7. Ocena dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
8. Wnioski
1. Kontekst polityczny
Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych stanowi jeden z kluczowych instrumentów dorobku prawnego UE w dziedzinie zasobów wodnych, które służą ochronie środowiska i zdrowia ludzi. Postępy we wdrażaniu tej dyrektywy poczynione w ciągu ostatnich 25 lat odegrały znaczącą rolę w poprawie jakości wód w rzekach, jeziorach i morzach znajdujących się na terenie UE (zob. rys. 1). Dyrektywa ta stanowiła również podstawę znacznych postępów w osiąganiu celów określonych w innych dyrektywach UE, takich jak dyrektywa w sprawie wody pitnej, dyrektywa dotycząca jakości wody w kąpieliskach, ramowa dyrektywa wodna i dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej 1 . Wraz z dyrektywą dotyczącą jakości wody w kąpieliskach i dyrektywą w sprawie wody pitnej dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych przyczynia się także do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Na przykład:
·każdego roku infrastruktura wodna wymaga inwestycji rzędu 19–25 mld EUR;
·około 600 000 miejsc pracy wyrażonych jako ekwiwalent pełnego czasu pracy związanych jest z gospodarką wodną.
Rysunek 1 – Zmiany w biochemicznym zapotrzebowaniu na tlen (BZT5) w europejskich rzekach – spadek BZT5 jest wskaźnikiem poprawy jakości wód UE (źródło: Europejski Obszar Gospodarczy (EOG 2 ))
Dyrektywę dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych należy również postrzegać w kontekście wdrażania 6. celu zrównoważonego rozwoju (SDG 6) polegającego na „zapewnieniu wszystkim ludziom dostępu do wody i warunków sanitarnych” 3 . Zważywszy, że na całym świecie 2,4 mld, a w UE w dalszym ciągu około 10 mln ludzi żyje bez dostępu do lepszej infrastruktury sanitarnej, 6. cel zrównoważonego rozwoju rozbudza na nowo nadzieję na poprawę stanu zdrowia i środowiska dla każdego. Oferuje on także możliwość inwestowania i podejmowania działań w sektorze wodnym.
Niniejsze sprawozdanie sporządzono w oparciu o dane zgromadzone w okresie od stycznia do grudnia 2014 r. na podstawie wymogów określonych w art. 15 i 17 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Towarzyszy mu dokument roboczy służb Komisji, który zawiera bardziej szczegółową analizę. Na potrzeby niniejszego sprawozdania Komisja oceniła sytuację we wszystkich państwach członkowskich 4 w oparciu o dokładne dane dotyczące wdrażania. Było to możliwe dzięki pogłębionemu dialogowi z państwami członkowskimi oraz dzięki ulepszeniu narzędzi informatycznych wykorzystywanych przez Komisję i Europejską Agencję Ochrony Środowiska 5 6 . Z niniejszego sprawozdania wynika, że państwa, które przystąpiły do UE od 2004 (UE-13 7 ), poczyniły znaczne postępy w osiąganiu celów dyrektywy.
2. Ocena zgodności
W 2014 r. w UE znajdowało się około 23 500 „aglomeracji”, określonych w dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, o równoważnej liczbie mieszkańców wynoszącej 2 000 (RLM) i powyżej. Aglomeracje te wygenerowały całkowity ładunek wynoszący 604 mln RLM odpowiadający ściekom bytowym, ale również w pewnym stopniu ściekom przemysłowym i wodom opadowym. Różnica w porównaniu z ładunkiem zgłoszonym w poprzednim sprawozdaniu (500 mln RLM) wynika głównie z uwzględnienia PL i IT.
580 „dużych miast”, liczących ponad 150 000 mieszkańców, wygenerowało całkowity ładunek wynoszący 256 mln RLM, tj. 42 % całkowitego ładunku. Rys. 2 pokazuje, że 89 % całkowitego ładunku jest generowane w aglomeracjach o RLM powyżej 10 000, dlatego też te aglomeracje uznaje się za priorytetowe w kontekście osiągnięcia zgodności z wymogami.
|
Rysunek 2 – Całkowity ładunek ścieków UE w przeliczeniu na wielkość aglomeracji w porównaniu z wydajnością oczyszczalni ścieków |
Ogólnie rzecz biorąc, do 2014 r. UE osiągnęła wysoki poziom zgodności z wymogami; poszczególne wskaźniki wyniosły:
·94,7 % w przypadku zbierania ścieków (za pomocą systemów zbierania albo alternatywnych pojedynczych lub innych właściwych systemów 8 );
·88,7 % w przypadku oczyszczania wtórnego;
·84,5 % w przypadku bardziej rygorystycznego oczyszczania niż oczyszczanie wtórne, usuwającego w razie potrzeby azot (N) lub fosfor (P).
Nadal jednak istnieją znaczące różnice między państwami członkowskimi, w szczególności dotyczące zgodności z wymogami odnoszącymi się do bardziej rygorystycznego oczyszczania (zob. poniżej).
|
|
Rysunek 3 – Stopień zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych – (średnia ważona – 2014 r.) na poziomie UE-28, UE-15 i UE-13 (art. 3 – zbieranie ścieków; art. 4 – oczyszczanie wtórne, art. 5 – bardziej rygorystyczne oczyszczanie). Wartość dotycząca oczyszczania wtórnego jest wyższa w UE-13 z powodu zróżnicowanych warunków i terminów zawartych w traktatach o przystąpieniu.
Ogólnounijne wartości dotyczące zgodności z wymogami dyrektywy nieznacznie spadły w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem (98,4 % w przypadku zbierania ścieków, 91,9 % w przypadku oczyszczania wtórnego i 87,9 % w przypadku bardziej rygorystycznego oczyszczania), lecz wartości zawarte w niniejszym sprawozdaniu lepiej odzwierciedlają obecny stan wdrożenia dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych niż wartości zawarte w poprzednim sprawozdaniu. Wynika to z połączenia różnych czynników, takich jak:
·nowe terminy dotyczące zapewnienia zgodności z wymogami dyrektywy dla państw UE-13;
·uwzględnienie IT, PL i RO, w których odnotowano niższy stopień wdrożenia;
·poprawa w zakresie gromadzenia i weryfikacji danych.
Łączna zainstalowana zdolność oczyszczania ścieków w UE wynosi około 780 mln RLM (rys. 2), co jest wyższą wartością niż ładunek generowany na poziomie UE. Co do zasady prowadziłoby to do zaspokojenia przyszłego zapotrzebowania na oczyszczanie ścieków, mimo że sytuacja jest odmienna w poszczególnych lokalizacjach. Odnotowywane są przypadki przewymiarowanych oczyszczalni ścieków, jak również niewystarczającego zbierania ścieków lub przyłączenia do już istniejących oczyszczalni.
2.1 Systemy zbierania lub inne właściwe systemy 9
Stopień zgodności na poziomie UE z wymogiem w zakresie zbierania ścieków jest wysoki i wynosi średnio 94,7 %. Spadek o 3,7 punktu procentowego w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem jest spowodowany głównie uwzględnieniem IT i PL oraz bardziej precyzyjnymi wartościami w przypadku RO 10 . Większość państw członkowskich utrzymała lub poprawiła stopień zgodności, z wyjątkiem RO, CY oraz – w mniejszym zakresie – ES 11 . W 19 państwach członkowskich stopień zgodności jest bardzo wysoki i sięga 98–100 %, natomiast w czterech państwach członkowskich nadal odnotowuje się niskie wartości poniżej 70 % (RO, BG, SI i CY).
Zastosowanie pojedynczych lub innych właściwych systemów jako rozwiązania alternatywnego wobec scentralizowanego zbierania ścieków zmniejszyło się średnio w porównaniu z ósmym sprawozdaniem. Wyższe wartości stosowania pojedynczych lub innych właściwych systemów odnotowano w SK, EL, HU, PL i CZ. Komisja bada, czy warunki stosowania pojedynczych lub innych właściwych systemów (rejestr, pozwolenia, monitorowanie i inspekcja, typy i powiązane środki ochrony środowiska) są zgodne z wymogami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
Rysunek 4 – Postępy w osiąganiu zgodności z art. 3 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych w poprzednich trzech sprawozdaniach wyrażone jako odsetek ładunku poddanego oczyszczaniu – dane z lat 2010, 2012 i 2014
2.2 Oczyszczanie wtórne lub biologiczne 12
88,7 % ścieków w UE jest prawidłowo oczyszczane w oczyszczaniu wtórnym, co stanowi spadek o 3,2 % w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem. Przyczyny takiego stanu rzeczy zostały wyjaśnione w pkt 2.1. W 17 państwach członkowskich odnotowano stopień zgodności z tym wymogiem na poziomie 90–100 %, natomiast cztery państwa (MT, RO, BG i SI) wciąż muszą dołożyć znacznych starań, aby osiągnąć zgodność, ponieważ stopień zgodności wyniósł w tych państwach poniżej 20 %. IE, gdzie stopień zgodności wyniósł poniżej 70 %, jest szczególnym przypadkiem 13 , a postępy w IT następują powoli. Pomimo niższego średniego stopnia zgodności na poziomie UE nastąpił jego wzrost w UE-13 z 68 % w ósmym sprawozdaniu do 75 %. Państwa takie jak EE, LV, LT i SK poczyniły godne podziwu postępy. Uwzględnienie PL obniżyło średni stopień zgodności dla UE-28, lecz zwiększyło stopień zgodności dla UE-13.
Rysunek 5 – Postępy w osiąganiu zgodności z art. 4 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych w poprzednich trzech sprawozdaniach wyrażone jako odsetek ładunku poddanego oczyszczaniu – dane z lat 2010, 2012 i 2014
2.3 Bardziej rygorystyczne oczyszczanie lub trzeci stopień oczyszczania oraz obszary wrażliwe 14
Bardziej rygorystyczne oczyszczanie (bardziej rygorystyczne niż oczyszczanie wtórne 15 ) stosuje się do ścieków odprowadzonych na obszarach obejmujących 76 % terytorium UE. 15 państw członkowskich stosuje je na całym swoim terytorium, natomiast pozostałe 13 państw określiło niektóre obszary jako „wrażliwe” zgodnie z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Terytorium uznane za „wrażliwe” powiększyło się w tej drugiej grupie, zwiększając całkowite terytorium UE uznane za „wrażliwe” o 4 %, co polepszyło ochronę wód.
Stopień zgodności w przypadku bardziej rygorystycznego oczyszczania (mającego zastosowanie do aglomeracji odprowadzających ścieki do obszarów „wrażliwych”) wynosi 84,5 %, co stanowi spadek o 3,4 % w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem. Jest to spowodowane głównie dostępnością dokładniejszych danych, ale także tym, że zgłoszono nowe dane, z których wynika niższa zgodność w IT, PL i RO, poniżej średniej unijnej. W mniejszym zakresie jest to również spowodowane nieznacznym pogorszeniem wyników ośmiu państw członkowskich w związku z upływem nowych terminów dotyczących zapewnienia zgodności z wymogami dyrektywy. 15 państw członkowskich osiągnęło zgodność na poziomie 85–100 % (w tym CY, EE, HU, LV i LT). Ogółem nadal istnieje duża rozbieżność między państwami członkowskimi – stopień zgodności waha się od poniżej 70 % do pełnej zgodności, co należy odpowiednio uwzględnić. W dalszym ciągu konieczne jest podjęcie znacznych starań w kilku państwach członkowskich, w których stopień zgodności wynosi poniżej 20 % (BG, MT, IE i RO).
Rysunek 6 – Postępy w osiąganiu zgodności z art. 5 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych w poprzednich trzech sprawozdaniach wyrażone jako odsetek ładunku poddanego oczyszczaniu – dane z lat 2010, 2012 i 2014
2.4 Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami
„Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami” można zdefiniować jako obliczenie ładunku ścieków w RLM niezebranych lub nieprawidłowo oczyszczonych. Wskazuje on zakres, w jakim nadal konieczne jest dołożenie starań, ale także pokazuje bardziej realistyczny obraz osiągniętych postępów. Dystans oblicza się na podstawie pozostałej RLM, którą trzeba zebrać, lub – jeśli została zebrana – która w dalszym ciągu musi zostać poddana odpowiedniemu oczyszczeniu, aby przepisy dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych zostały w pełni wdrożone. Obraz przedstawiony za pomocą tego pojęcia uzupełnia ocenę zgodności, która uwzględnia tylko aglomeracje w pełni spełniające wymogi „zgodności” określone w dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych 16 .
Poniższy wykres (rys. 7) pokazuje tendencje dotyczące „dystansu dzielącego państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami”: w latach 2012–2014 zebrano dodatkowo około 1 mln RLM, dodatkowe 10 mln RLM poddano „zgodnemu” oczyszczaniu wtórnemu, a dodatkowe 5 mln RLM poddano „zgodnemu” bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu 17 .
Rysunek 7 – Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami w UE-27. Zmiany w okresie od 2012 r. do 2014 r. (HR nie uwzględniona) wyrażone w % i mln RLM.
„Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami” obliczony z wykorzystaniem danych z 2014 r. wyraźniej pokazuje charakter i skalę dalszych wyzwań:
·11 mln RLM jest zbieranych w nieprawidłowy sposób (1,8 % całkowitego ładunku UE). Nieprawidłowo zebrane RLM nie są także prawidłowo oczyszczane;
·41 mln RLM nie spełnia wymogów dotyczących efektywności oczyszczania wtórnego (7,2 % całkowitego ładunku UE, który wymaga takiego oczyszczania);
·45 mln RLM nie spełnia wymogów dotyczących efektywności bardziej rygorystycznego oczyszczania (11,9 % całkowitego ładunku UE, który wymaga takiego oczyszczania).
Między państwami członkowskimi występują duże różnice. Wskaźniki dotyczące „dystansu dzielącego państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami” w 9 państwach sięgają powyżej 20 % w przypadku zbierania ścieków, oczyszczania wtórnego lub bardziej rygorystycznego oczyszczania. Niskie wskaźniki dotyczące „dystansu dzielącego państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami”, osiągnięte w niektórych państwach w przypadku zbierania ścieków lub oczyszczania, opierają się na zastosowaniu w znacznym stopniu pojedynczych lub innych właściwych systemów.
Rysunek 8 – Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami (zbieranie ścieków) w państwach członkowskich UE (dane z 2014 r.). Niektóre państwa członkowskie nie zostały uwzględnione na tym rysunku, ponieważ w ich przypadku dystans ten wynosi 0 %.
Rysunek 9 – Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami (oczyszczanie wtórne) w państwach członkowskich UE (dane z 2014 r.)
Rysunek 10 – Dystans dzielący państwo członkowskie od osiągnięcia zgodności z wymogami (bardziej rygorystyczne oczyszczanie) w państwach członkowskich UE (dane z 2014 r.)
2.5 Tendencje dotyczące zapewniania zgodności z wymogami
Co do zasady tendencje dotyczące wdrażania są pozytywne, szczególnie w przypadku UE-13: ich średnie stopnie zgodności znacznie wzrosły od lat 2009–2010 (tj. w okresie, którego dotyczyły trzy ostatnie sprawozdania) w odniesieniu do zbierania ścieków, oczyszczania wtórnego i bardziej rygorystycznego oczyszczania. Spadek zgodności w odniesieniu do zbierania ścieków na poziomie UE-13 w przypadku niniejszego sprawozdania jest spowodowany głównie systematycznym wykorzystywaniem prawidłowej metody dotyczącej oceny zgodności z prawem.
Rysunek 11 – Historyczne zmiany stopnia zgodności (lata 1998–2014)
Niektóre państwa są nadal jednak dalekie od osiągnięcia pełnej zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Sytuacja Malty jest szczególna: istnieje wprawdzie częściowa infrastruktura krajowa, ale występują problemy operacyjne, które wymagają rozwiązania 18 . Po ponad 25 latach stosowania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych niektóre państwa członkowskie nadal napotykają trudności w osiągnięciu pełnej zgodności z jej wymogami – są to m.in. IE, IT, ES i PT.
2.6 Duże miasta / duże źródła odprowadzające duże ilości ścieków
Jak wyjaśniono powyżej, 580 dużych miast w UE generuje 42 % całkowitego ładunku ścieków w UE. 86 % tego ładunku jest poddawane bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu niż oczyszczanie wtórne. Od czasu sporządzenia poprzedniego sprawozdania odsetek ładunku niezbieranego i nieoczyszczanego pozostał bez zmian na poziomie około 2,3 %. Stopień zgodności z wymogami jest zróżnicowany i można uznać, że pełną zgodność w 2014 r. osiągnęło 18 z 27 stolic 19 , tj. o 4 więcej niż w przypadku poprzedniego sprawozdania. W dalszym ciągu konieczne są dodatkowe starania w odniesieniu do stolic, w których niezgodność 20 się utrzymuje.
2.7 Wytwarzanie i ponowne wykorzystywanie osadu ściekowego
W oparciu o dane z 2014 r. można podkreślić pewne istotne fakty i dane liczbowe dotyczące gospodarki osadami ściekowymi:
·w UE wytworzono 8,7 mln ton osadu w postaci suchej stałej masy, co stanowi około 17 kg na mieszkańca;
·BG, CY, IT, PT i RO wykazały wskaźniki poniżej 10 kg na mieszkańca, co sugeruje niewystarczający poziom zbierania i oczyszczania ścieków;
·58 % wygenerowanego osadu zostało wykorzystane ponownie, głównie w rolnictwie (rys. 12).
Rysunek 12 – Miejsce przeznaczenia zgłoszonego osadu powstałego w wyniku oczyszczania ścieków komunalnych
Potencjalny wkład tego sektora w gospodarkę o obiegu zamkniętym jest znaczący:
·ponad połowa fosforu usuniętego ze ścieków w oczyszczalniach została wykorzystana ponownie lub poddana recyklingowi;
·ilość azotu i fosforu poddanego recyklingowi w glebie wynosi odpowiednio 250 000 ton 21 , przy 1 300 EUR za tonę azotu i 900 EUR za tonę pięciotlenku fosforu (P2O5) 22 całkowita kwota uzyskana z recyklingu osadu ściekowego osiągnęłaby 550 mln EUR w 2014 r. 23 ;
·27 % osadu (głównie generowanego na obszarach miejskich) jest poddawane spalaniu. Dotyczy to głównie AT, DE i NL.
Rozwój technologii fermentacji przyczynia się jednocześnie do zmniejszenia wytwarzania osadu i produkcji energii odnawialnej (biogaz).
2.8 Ponowne wykorzystywanie ścieków
Ostatnio zgłoszone dane potwierdzają fakt, że ścieki są ponownie wykorzystywane w ograniczonym stopniu: tylko osiem państw członkowskich zgłosiło, że regularnie ponownie wykorzystuje część oczyszczonych ścieków (EL, UK, FR, IT, MT, CY, ES, BE). Powiązane dane nie są gromadzone regularnie, więc nie są w całości dostępne. Odsetek oczyszczonych ścieków, które są ponownie wykorzystywane, wynosi od 0,08 % w Zjednoczonym Królestwie do 97 % na Cyprze, przy średniej unijnej wynoszącej 2 %. Ponowne wykorzystywanie odbywa się głównie w rolnictwie oraz okazjonalnie w przemyśle i przy zasilaniu warstwy wodonośnej. HR, HU, SK i RO zgłosiły, że mają zamiar ponownie wykorzystywać ścieki w przyszłości. Łotwa i Austria wyjaśniły, że nie jest to konieczne z racji wysokiej dostępności wody słodkiej. Pozostałe 14 państw członkowskich zgłosiło, że nie wykorzystuje ponownie ścieków.
Komisja przygotowuje, w kontekście komunikatu „Zamknięcie obiegu – plan działania UE dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym” 24 , inicjatywę ustawodawczą mającą na celu propagowanie ponownego wykorzystywania ścieków. Celem tego działania na szczeblu unijnym byłoby umożliwienie opłacalnego ponownego wykorzystywania ścieków do nawadniana w rolnictwie przy jednoczesnym zapewnieniu wysokiego poziomu ochrony zdrowia i środowiska.
3. Wdrażanie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych i stan wód
Poprawę jakości wód wielu rzek w UE dzięki wdrożeniu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych 25 można wykazać za pomocą oceny takich parametrów, jak BZT5 26 (zob. rys. 1), amon lub ortofosforan. Trudniej jest wyciągnąć podobne wnioski na temat dobrego stanu ekologicznego, który uwzględnia życie biologicznie. Analiza liczby gatunków ryb w niektórych rzekach (np. w Sekwanie 27 ) wyraźnie pokazuje jednak, że ich liczba zwiększała się w miarę spadku ilości odprowadzanych nieoczyszczonych ścieków. Dzieje się tak, ponieważ duże zanieczyszczenie ściekami powoduje brak tlenu i uniemożliwia rozwój wrażliwych gatunków biologicznych.
Obecnie Komisja analizuje drugie plany gospodarowania wodami w dorzeczu (obejmujące lata 2009–2015), które zostały złożone na podstawie ramowej dyrektywy wodnej, i w 2018 r. opublikuje sprawozdanie oceniające.
4. Promowanie zgodności
Komisja podjęła szereg inicjatyw mających na celu wspieranie, promowanie i zapewnienie pełnego wdrożenia dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
4.1 Programy finansowania
Fundusze europejskie, w szczególności Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego oraz Fundusz Spójności, odegrały kluczową rolę we wdrażaniu unijnej polityki wodnej 28 . Wsparcie to obejmuje ostatnie dwa dziesięciolecia i wiąże się zarówno z finansowaniem, jak i promowaniem sprzyjających ram politycznych: na inwestycje w sektorze wodnym przyznano w latach 2000–2006 20,7 mld EUR, a w latach 2007–2013 – 21,9 mld EUR.
W latach 2014–2020 inwestycje są skoncentrowane w państwach członkowskich, w których znajdują się mniej rozwinięte regiony. W związku z tym, że na sektor wodny przeznaczono 14,8 mld EUR, jest to najważniejszy obszar środowiskowy polityki spójności. Główny nacisk kładzie się na oczyszczanie ścieków i zaopatrzenie w wodę pitną, jednocześnie inwestując w ochronę wody, zapobieganie powodziom i inne zagadnienia związane z wodą. W ramach tego wsparcia pozyskuje się dodatkowe środki prywatne i uzupełniają go inne źródła finansowania unijnego, takie jak Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich, program LIFE i program „Horyzont 2020”.
Największa część dostępnego budżetu, około 10 mld EUR, jest przeznaczona na infrastrukturę oczyszczania ścieków, w tym budowę lub modernizację oczyszczalni i sieci kanalizacyjnych, natomiast część środków jest też przeznaczona na gospodarowanie osadami ściekowymi. Oczekuje się, że w latach 2014–2020 państwa członkowskie przyłączą kolejne 17 mln osób do nowych lub zmodernizowanych oczyszczalni ścieków, do których w latach 2007–2013 przyłączono 7 mln osób.
Polityka spójności zapewnia również ramy polityczne dla zintegrowanego rozwoju regionalnego, we współpracy z zainteresowanymi stronami w terenie. Obejmują one warunki wstępne finansowania. Aby upewnić się, że zasoby są wykorzystywane w jak najlepszy sposób, inwestycje muszą opierać się na planach państw członkowskich dotyczących gospodarowania wodami w dorzeczu , jak określono w ramowej dyrektywie wodnej. Co więcej, aby zapewnić stabilność finansową projektów, wymagana jest polityka ustalania cen wody, która obejmuje odpowiednie środki zachęcające do efektywnego wykorzystywania wody. Obejmują one, zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci”, odpowiedni udział różnych sposobów wykorzystywania wody w zwrocie kosztów za usługi wodne. Powyższe „warunki wstępne” usprawniły także wdrażanie ramowej dyrektywy wodnej.
4.2 Egzekwowanie prawa
W 2014 r. Komisja wszczęła dochodzenia w sprawie większości państw, które przystąpiły do UE w 2004 r. lub później, a w latach 2016 i 2017 rozpoczęła postępowania w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w stosunku do tych państw, które uchybiły swoim zobowiązaniom.
W odniesieniu do państw, które były państwami członkowskimi przed 2004 r., wykryte naruszenia doprowadziły do kilku postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego i w przypadku większości Trybunał Sprawiedliwości UE wydał dotychczas co najmniej jeden wyrok. Od czasu publikacji ósmego sprawozdania 29 Komisji na temat statusu wdrożenia dyrektywy Trybunał wydał cztery wyroki, a dwie sprawy są nadal w toku.
W jednym z tych wyroków Trybunał nałożył na PT karę na mocy art. 260 TFUE (drugi wyrok). Dotychczas Trybunał nałożył kary grzywny lub kary pieniężne na cztery państwa członkowskie na mocy dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych (BE, LU, PT oraz EL). Karę grzywny lub ryczałt nakłada się na państwa członkowskie, gdy nie zastosują się do poprzedniego wyroku wydanego przez Trybunał w tej samej sprawie.
4.3 Strategia dotycząca promowania zgodności
Komisja podjęła szereg działań służących poprawie zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych, takich jak:
·organizacja warsztatów, seminariów i spotkań w państwach kandydujących/przystępujących albo w państwach członkowskich w pierwszych latach po ich przystąpieniu do UE, aby zapewnić niezbędne wsparcie, które zagwarantuje przyszły, wysoki poziom wdrożenia;
·koordynacja i współpraca między DG ENV i DG REGIO w celu zapewnienia jak najlepszego rezultatu programów operacyjnych;
·poprawa formatów sprawozdań, o których mowa w art. 17, oraz poprawa zarządzania danymi z wykorzystaniem nowego narzędzia informatycznego;
·wszczęcie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego w związku z utrzymującymi się naruszeniami.
Pomimo tych starań i późniejszych postępów osiągniętych w wielu przypadkach nadal istnieje konieczność poprawy wdrażania w niektórych państwach członkowskich. Komisja rozważa zatem podjęcie kolejnych inicjatyw i rozpoczęcie dialogu ad hoc z państwami członkowskimi, które napotykają największe trudności we wdrażaniu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
4.4 Badania naukowe i innowacje
Badania naukowe i innowacje odgrywają istotną rolę we wdrażaniu dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Nowe technologie oraz innowacyjne modele biznesowe i modele zarządzania są niezbędne do efektywniejszego oczyszczania ścieków komunalnych i zmniejszenia kosztów zapewnienia zgodności. Aby wesprzeć badania naukowe i innowacje, w ramach 7. unijnego programu ramowego w zakresie badań naukowych i innowacji sfinansowano w latach 2007–2013 ponad 140 projektów badawczych i innowacyjnych związanych ze ściekami o łącznej wartości 330 mln EUR. Inne projekty są lub zostaną objęte wsparciem w ramach programu „Horyzont 2020” w bieżącym okresie 2014–2020.
5. Usprawnienie procesu sprawozdawczości
Do centralnej bazy danych Europejskiej Agencji Środowiska jest zgłaszana bardzo duża liczba danych. Stanowi to wyzwanie dla pozyskiwania, wykorzystywania i prezentowania dostępnych danych, jak również dla powiązania tej bazy z innymi pokrewnymi bazami danych i źródłami informacji, takimi jak sprawozdania dotyczące ramowej dyrektywy wodnej, sieci Natura 2000 lub dyrektywy dotyczącej jakości wody w kąpieliskach czy sprawozdania na temat stanu środowiska. Zmodernizowana przeglądarka danych Europejskiej Agencji Środowiska poprawiła dostęp do informacji na poziomie UE 30 . Dzięki rozwojowi przyjaznej dla użytkownika platformy cyfrowej 31 na poziomie krajowym, zgodnie z uporządkowanymi ramami wdrażania i informowania (SIIF), poprawił się proces sprawozdawczości i publiczny dostęp do informacji dotyczących środowiska. Miało to miejsce w kontekście przygotowywania dziewiątego sprawozdania. Uporządkowane ramy wdrażania i informowania są otwartym narzędziem internetowym, które umożliwia zautomatyzowane oraz standaryzowane przetwarzanie i upowszechnianie danych.
Rysunek 13 – Przykładowy obraz z krajowej platformy IE
Zgodnie z uporządkowanymi ramami wdrażania i informowania 28 krajowych platform upowszechnia dane w formie wykresów, map, tabel i statystyk, wraz ze znaczącym elementem geoprzestrzennym również przeprowadzającym automatyczne obliczenia. Wyświetlane są także informacje na temat planowanych projektów mających zapewnić zgodność z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych. Co więcej, informacje na temat jakości wody w kąpieliskach, sieci Natura 2000 i jakości wody w rzekach są w pełni zintegrowane z tym narzędziem.
6. Zatrudnienie, wzrost gospodarczy i inwestycje
Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, wraz z dyrektywą w sprawie wody pitnej i dyrektywą w sprawie odpadów, jest jednym z aktów prawa środowiskowego UE, który powoduje największe skutki gospodarcze. Dyrektywa w znaczący sposób przyczynia się do inwestycji w utrzymanie i dalsze usprawnienie oczyszczalni ścieków w Europie, jak również zapewnia przewagę konkurencyjną przedsiębiorstwom prowadzącym działalność poza Europą.
Państwa członkowskie UE-28 dostarczyły szczegółowe informacje na temat 11 500 realizowanych obecnie i planowanych projektów, których celem jest spełnienie wymogów dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W ramach tych projektów ma zostać wybudowanych lub odnowionych co najmniej 6 000 oczyszczalni ścieków o całkowitej zdolności oczyszczania około 94 mln RLM, co stanowi 12 % zdolności całej UE.
Według sprawozdań przedstawionych przez państwa członkowskie inwestycje w sektorze ścieków komunalnych wzrosły i osiągnęły stabilny poziom 19–25 mld EUR rocznie (mimo że niektóre państwa członkowskie dostarczyły tylko częściowe informacje, bez danych dotyczących renowacji i rozbudowy infrastruktury). Inwestycje w tym sektorze wynoszą średnio 38–50 EUR na mieszkańca rocznie.
Rysunek 14 – Inwestycje w nowe i odnowione systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków w UE (mld EUR/ rok)
W porównaniu z poprzednim okresem sprawozdawczym zaobserwowano spadek inwestycji w UE-13, zgodnie z danymi przedstawionymi do celów sprawozdania na mocy art. 17 . Wynika to z wyższego stopnia wdrożenia.
Jak wynika z szacunków państw członkowskich, aby zapewnić zgodność z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych, należy przeprowadzić w ciągu następnych 10 lat inwestycje o wartości około 49 mld EUR. Obejmują one inwestycje w coraz większą liczbę projektów mających na celu ograniczenie przelewów wód burzowych oraz częściową modernizację/ulepszenie infrastruktury (np. zastąpienie pojedynczych lub innych właściwych systemów przez systemy zbierania). Przewiduje się, że inwestycje te zostaną częściowo pokryte ze środków unijnych.
Wzrost inwestycji spodziewany jest w pozostałych 15 państwach członkowskich; będą to głównie inwestycje w odnowę infrastruktury i lepsze zarządzanie opadami deszczu (przelewy wód burzowych). Niektóre państwa, takie jak IT lub ES, wciąż muszą zdecydowanie zwiększyć swoje inwestycje, aby osiągnąć pełną zgodność z głównymi wymogami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.
Odnosząc się do całego sektora oczyszczania ścieków 32 , z uwzględnieniem eksportu, należy podkreślić jego znaczący wkład w europejską gospodarkę. Sektor ten wytwarza produkcję o wartości około 96 mld EUR rocznie oraz wartość dodaną na poziomie około 41 mld EUR rocznie. Generuje on około 600 000 miejsc pracy wyrażonych jako ekwiwalent pełnego czasu pracy.
Komisja analizuje obecnie kwestię oceny ogólnych potrzeb inwestycyjnych w zakresie utrzymania oraz budowy nowych instalacji w całej UE.
7. Ocena dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych
Komisja jest w trakcie przeprowadzania oceny dyrektywy. Zakres i cele oceny przedstawiono w planie działania, który został opublikowany w celu uzyskania informacji zwrotnych 33 .
8. Wnioski
Po ponad 25 latach od przyjęcia dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych osiągnięto do 2014 r. znaczące postępy na drodze do pełnego wdrożenia. Doprowadziło to do stopniowej, ale znacznej poprawy jakości wód w Europie. Jednakże, chociaż stopień wdrożenia dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych jest ogólnie wysoki, wciąż istnieje szereg wzywań, takich jak:
·podejmowanie dalszych inwestycji w sektorze oczyszczania ścieków w celu zwiększenia lub utrzymania stopnia wdrożenia. W niektórych państwach członkowskich, w których stopień wdrożenia jest nadal niski, i w wymiarze bardziej ogólnym należy położyć szczególny nacisk na bardziej rygorystyczne oczyszczanie, a także na zapewnienie dobrego funkcjonowania oraz utrzymania infrastruktury;
·gromadzenie dodatkowych dowodów na temat sposobu funkcjonowania pojedynczych lub innych właściwych systemów;
·poprawa jakości osadów i ich odzysku;
·ograniczanie skutków przelewów wód burzowych, które zanieczyszczają jednolite części wód nieoczyszczonymi ściekami. Można to osiągnąć przez:
·promowanie systemów naturalnej retencji wody,
·poprawę zarządzania sieciami w powiązaniu z oczyszczalniami ścieków,
·dodatkowe inwestycje (w razie potrzeby 34 );
·poprawa powiązań między podstawowymi wymogami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych a wymogami ramowej dyrektywy wodnej, szczególnie w sytuacji, gdy wymogi te nie są wystarczające do osiągnięcia zgodności z celami w zakresie jakości wody określonymi w ramowej dyrektywie wodnej;
·zwiększenie stopnia ponownego wykorzystania ścieków (w sytuacjach niedoboru wody) przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiedniego poziomu jakości wody;
·optymalizacja zużycia energii przez systemy kanalizacji przy jednoczesnej produkcji, w miarę możliwości, energii odnawialnej na poziomie oczyszczalni ścieków (np. biogaz);
·zapewnienie przystępności cenowej usług oczyszczania ścieków przy uwzględnieniu faktu, że potrzeby inwestycyjne w sektorze wodnym to nie tylko inwestycje związane ze zbieraniem i oczyszczaniem ścieków, lecz również inwestycje związane z wodą pitną, ochroną przed powodziami i dostępnością wody w niektórych regionach.
Wymienione wyzwania i inne ustalenia przyszłej oceny zostaną uwzględnione w refleksjach Komisji nad możliwymi dalszymi działaniami. W międzyczasie zostanie zwrócona szczególna uwaga na państwa członkowskie, które napotykają trudności we wdrażaniu dyrektywy, a czynności sprawozdawcze zostaną usprawnione, aby zapewnić odpowiednie i terminowe gromadzenie danych, a także ich ocenę.
28 stron internetowych państw członkowskich poświęconych ściekom komunalnym https://www.geospatialworld.net/news-posts/geospatial-media-communications-announces-winners-geospatial-excellence-award/ .
