KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 20.10.2016

COM(2016) 666 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI

Sprawozdanie podsumowujące dotyczące jakości wody pitnej w Unii sporządzone na podstawie badania sprawozdań państw członkowskich za okres 2011–2013 przewidzianego w art. 13 ust. 5 dyrektywy 98/83/WE

Sprawozdanie podsumowujące dotyczące jakości wody pitnej w Unii sporządzone na podstawie badania sprawozdań państw członkowskich za okres 2011–2013, o którym mowa w art. 13 ust. 5 dyrektywy 98/83/WE

1.Wprowadzenie

Dyrektywa

Celem dyrektywy w sprawie wody pitnej 1 jest zapewnienie bezpieczeństwa wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi. Zgodnie z wymogami dyrektywy woda pitna musi być wolna od wszelkich mikroorganizmów, pasożytów lub substancji, które mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia ludzkiego – można to zagwarantować, ustanawiając normy dla najpowszechniej występujących potencjalnie szkodliwych organizmów i substancji, które mogą znaleźć się w wodzie pitnej.

Sprawozdanie

Zgodnie z przepisami dyrektywy w sprawie wody pitnej państwa członkowskie są zobowiązane do regularnego monitorowania jakości wody pitnej dostarczanej konsumentom. Co trzy lata państwa członkowskie muszą przekazywać Komisji stosowne sprawozdania w tym zakresie. Niniejsze sprawozdanie podsumowujące zawiera zestawienia danych dotyczących jakości wody pitnej w państwach członkowskich UE w latach 2011–2013. Opracowując niniejsze sprawozdanie, Komisja wywiązała się ze spoczywającego na niej zgodnie z art. 13 ust. 5 dyrektywy w sprawie wody pitnej obowiązku zbadania sprawozdań przekazanych przez państwa członkowskie i publikowania co trzy lata sprawozdania podsumowującego dotyczącego jakości wody pitnej w UE. Informacje przedstawione w niniejszym sprawozdaniu dotyczą wszystkich państw członkowskich z wyjątkiem jednego: Chorwacja została zwolniona z aktualnego obowiązku sprawozdawczego, ponieważ przystąpiła do UE w połowie 2013 r., tj. na krótko przed upływem tego okresu sprawozdawczego. Niniejsze sprawozdanie jest niezależne od dokumentu roboczego służb Komisji w sprawie oceny REFIT dyrektywy w sprawie wody pitnej, który zostanie przyjęty w ostatnim semestrze 2016 r.

W dyrektywie wprowadzono rozróżnienie na duże i niewielkie źródła zaopatrzenia w wodę. Duże źródła zaopatrzenia w wodę dostarczają średnio ponad 1 000 m³ wody pitnej dziennie albo obsługują więcej niż 5 000 osób. Choć zarówno duże, jak i niewielkie źródła zaopatrzenia w wodę muszą spełniać te same minimalne wymogi w zakresie jakości wody, obowiązki sprawozdawcze spoczywają wyłącznie na dużych źródłach zaopatrzenia w wodę. Z tego względu w niniejszym sprawozdaniu podsumowującym przedstawiono zestawienie danych dotyczących jakości wody pitnej w dużych źródłach zaopatrzenia w wodę.

W trakcie procesu gromadzenia danych 15 państw członkowskich (BE, BG, CY, ES, FR, GR, HU, IE, LU, MT, PT, RO, SE, SI, SK) dobrowolnie przekazało jednak również informacje na temat niewielkich stref zaopatrzenia w wodę (dostarczających mniej niż 1 000 m³ wody dziennie). Wyniki ogólnounijnej oceny zgodności niewielkich źródeł zaopatrzenia w wodę z obowiązującymi wymogami nie zostały uznane za wiarygodne, ponieważ dostępne dane nie były w pełni reprezentatywne dla całej UE – z tego względu wyniki te nie zostały uwzględnione w niniejszym sprawozdaniu. Zgodnie z informacjami przekazanymi przez wspomniane 15 państw członkowskich ogólny poziom zgodności z wymogami wynosił średnio 98 %; ponadto nie odnotowano żadnych poważnych problemów w tym obszarze. W opinii Komisji w celu uzyskania dokładniejszego obrazu sytuacji niezbędne są dodatkowe informacje, dlatego też Komisja zamierza przeprowadzić dalszą analizę tej kwestii. Jeżeli dane państwo członkowskie przekazało informacje na temat niewielkich źródeł zaopatrzenia w wodę, podsumowanie takich danych przedstawiono pod koniec odpowiedniej karty państwa. Na stronie internetowej DG ds. Środowiska Komisji 2 można zapoznać się z kartami państw zawierającymi bardziej szczegółowe informacje w odniesieniu do każdego państwa członkowskiego. W wykazie zamieszczonym w załączniku I do niniejszego sprawozdania przedstawiono linki do sprawozdań krajowych w sprawie wody pitnej (2011–2013) zamieszczonych na krajowych stronach internetowych.

Parametry jakości wody pitnej

W dyrektywie ustanowiono normy dla najpowszechniej występujących potencjalnie szkodliwych organizmów i substancji, które mogą znaleźć się w wodzie pitnej. Ogółem regularnie monitorowanych i badanych musi być 48 kluczowych parametrów. W dyrektywie wyróżniono trzy grupy parametrów: parametry mikrobiologiczne, parametry chemiczne i parametry wskaźnikowe (omówione szczegółowo w załączniku I do dyrektywy).

W odniesieniu do dwóch parametrów mikrobiologicznych: „Escherichia coli” i „Enterokoki” ustanowiono wartość parametryczną odpowiadającą zeru. Innymi słowy, aby zagwarantować jakość i bezpieczeństwo wody pitnej, woda pitna powinna być wolna od tych organizmów.

Parametry chemiczne dobrano, biorąc pod uwagę ich potencjalny wpływ na zdrowie człowieka. Pomijając wypadki, substancje chemiczne praktycznie nigdy nie występują w wodzie pitnej w stężeniach mogących wywrzeć poważny wpływ na zdrowie człowieka. Wśród substancji chemicznych występujących w wodzie pitnej należy wymienić pierwiastki śladowe, takie jak arsen, nikiel lub ołów, inne substancje takie jak cyjanek lub wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne lub związki azotu – azotany i azotyny. Wpływ substancji chemicznych zależy od stopnia, w jakim przekroczono dopuszczalne stężenie substancji, czasu narażenia na działanie substancji oraz sposobu, w jaki dana substancja oddziałuje na ciało człowieka. Większość wartości parametrycznych ustanowiono przy założeniu okresu narażenia trwającego przez całe życie i średniego dziennego poziomu spożycia wody pitnej w wysokości dwóch litrów na osobę.

Parametry wskaźnikowe dotyczą parametrów wywierających pośredni wpływ na jakość wody: zapewniają one możliwość wykrycia zmian w źródle zaopatrzenia w wodę lub w procesie uzdatniania lub dystrybucji wody. Wykrycie przekroczenia dopuszczalnej wartości tej grupy parametrów wiąże się z koniecznością bardziej szczegółowego zbadania sytuacji i podjęcia odpowiednich działań korekcyjnych. Mimo że przekroczenie dopuszczalnej wartości większości parametrów wskaźnikowych nie wiąże się z bezpośrednim zagrożeniem dla zdrowia człowieka, takie przekroczenie może wywierać pośredni wpływ na jakość wody, zmieniając jej wygląd, smak lub zapach (a tym samym wpływając na jej postrzeganie jako zdatnej do spożycia przez konsumenta), lub może utrudnić jej prawidłowe uzdatnianie, np. może doprowadzić do niewystarczającej dezynfekcji wody z uwagi na obecność materii organicznej.

Wymagania w zakresie monitorowania zostały niedawno zaktualizowane dzięki wprowadzeniu zmian w załącznikach II i III do dyrektywy w celu dostosowania treści tych załączników do postępu naukowo-technicznego 3 . W ramach wspomnianych zmian wprowadzono możliwość dobrowolnego korzystania z podejścia opartego na ocenie ryzyka w celu rozszerzenia zakresu monitorowania, zmniejszenia częstotliwości monitorowania lub usunięcia parametrów na podstawie wyników oceny ryzyka. Zmiany te weszły w życie w dniu 27 października 2015 r. i muszą zostać transponowane przez państwa członkowskie do ich prawodawstwa krajowego w terminie 24 miesięcy.

2.Wyniki na szczeblu UE

Informacje ogólne

Woda pitna w UE jest pozyskiwana z różnych źródeł. Ogólnie rzecz biorąc, głównymi źródłami wody pitnej w państwach członkowskich są wody podziemne i wody powierzchniowe (np. tamy do pozyskiwania wody pitnej), które dostarczają odpowiednio około 50 % i 36 % zaopatrzenia w wodę pitną ( rys. 1 ).

Rysunek 1    Źródła wody pitnej w UE (2011–2013)

Rozkład źródeł zaopatrzenia w wodę w państwach członkowskich przedstawiono na rys. 2 .

Rysunek 2    Źródła wody pitnej w państwach członkowskich (2011–2013)

 *W CZ termin „wody śródlądowe” uznaje się za synonim terminu „wody powierzchniowe”.

W UE nie gromadzi się żadnych oficjalnych danych statystycznych na temat liczby osób podłączonych do publicznych systemów wodociągowych. Na rys. 3 przedstawiono odsetek miejscowej ludności korzystającej z dużych stref zaopatrzenia w wodę (zapewniających >1 000 m³ wody dziennie lub zaopatrujących ponad 5 000 osób).

Rysunek 3    Odsetek miejscowej ludności korzystającej z dużych stref zaopatrzenia w wodę w państwach członkowskich (2011–2013)

W Niderlandach i Luksemburgu z dużych źródeł zaopatrzenia w wodę korzysta 100 % ludności miejscowej. Znaczna część populacji, która nie otrzymuje dostaw wody z dużych źródeł zaopatrzenia w wodę, korzysta z niewielkich źródeł zaopatrzenia w wodę, które muszą spełniać wymogi ustanowione w dyrektywie. Biorąc pod uwagę zarówno duże, jak i niewielkie źródła zaopatrzenia w wodę, odsetek ludności korzystającej z tych źródeł wyniósł 100 % również na Malcie, Słowacji, w Portugalii, Francji, Bułgarii i na Węgrzech, przy czym w większości pozostałych państw członkowskich przeważająca część ludności korzysta z tych źródeł – wyjątkiem jest Rumunia, w której zaledwie 66 % ludności korzysta z obu wspomnianych źródeł zaopatrzenia w wodę. Ponieważ tylko 15 państw członkowskich przekazało informacje na temat niewielkich źródeł zaopatrzenia w wodę, te dodatkowe informacje nie zostały uwzględnione na rys. 3.

Jakość wody pitnej – zgodność

Aby ocenić jakość wody pitnej w strefie zaopatrzenia w wodę, w okresie sprawozdawczym przypadającym na lata 2011–2013 w państwach członkowskich przeprowadzono bardzo dużą liczbę analiz: 4,1 mln analiz pod kątem parametrów mikrobiologicznych, 7,1 mln analiz pod kątem parametrów chemicznych i 17,5 mln analiz pod kątem parametrów wskaźnikowych.

Wyniki analiz dotyczące poszczególnych parametrów zawierały również informacje na temat zgodności. Odsetek zgodności odpowiada stosunkowi liczby zbadanych próbek do liczby odnotowanych przypadków przekroczenia dopuszczalnego poziomu parametru. Jeżeli wyniki co najmniej 99 % wszystkich analiz przeprowadzonych w danym roku są zgodne ze stosowną normą, uznaje się, że dane państwo członkowskie spełnia wymogi dotyczące danego parametru ustanowione w dyrektywie. Z powodów wskazanych powyżej (tj. w przypadku braku bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia człowieka) przypadki przekroczenia dopuszczalnego poziomu parametrów wskaźnikowych niekoniecznie są równoważne z naruszeniem przepisów dyrektywy.

Na  rys. 4 przedstawiono odsetek zgodności dla różnych grup parametrów w UE. Wyniki świadczą o wysokim poziomie zgodności, przekraczającym 99 % dla parametrów mikrobiologicznych i chemicznych. Obecność dwóch parametrów mikrobiologicznych – E. coli i enterokoków – w próbce wody pitnej może świadczyć o skażeniu źródła zaopatrzenia w wodę lub sieci dystrybucji wody. Każdy przypadek wykrycia E. coli lub enterokoków w próbce wody pitnej uznaje się za równoważny z przekroczeniem dopuszczalnego poziomu parametru. Poziom zgodności parametrów wskaźnikowych (z wyjątkiem barwy, zapachu, smaku i mętności) wyniósł niemal 99 % w latach sprawozdawczych 2011–2013.

Rysunek 4    Odsetek zgodności w grupach parametrów mikrobiologicznych, chemicznych i wskaźnikowych w okresie sprawozdawczym 2011–2013 w UE

Na  rys. 5 przedstawiono informacje na temat poziomu zgodności z poszczególnymi parametrami chemicznymi w UE.

Rysunek 5    Poziomy zgodności dla poszczególnych parametrów chemicznych w UE (2011–2013) 4

W odróżnieniu od niemal wszystkich pozostałych parametrów poziom zgodności odnotowany w przypadku arsenu był najniższy i wynosił 98,83 %. Ten relatywnie niższy poziom zgodności (choć nadal przekraczający 98,8 %) jest spowodowany głównie specyfiką zlewni oraz geologicznym stężeniem tła, jakie można zaobserwować np. na Węgrzech lub we Włoszech.

Rysunek 6 przedstawia informacje dotyczące przypadków przekroczenia dopuszczalnych poziomów poszczególnych parametrów wskaźnikowych. Rysunek ten zawiera wyłącznie informacje ogólne na temat przypadków przekroczenia dopuszczalnych poziomów parametrów, co nie zawsze musi być równoważne z naruszeniem przepisów dyrektywy, ponieważ szereg parametrów wskaźnikowych nie posiada wartości liczbowej – dotyczy to np. barwy, smaku, zapachu lub mętności. Wśród parametrów z tej grupy parametrów wskaźnikowych, w przypadku których najczęściej odnotowywano przypadki przekroczenia dopuszczalnych poziomów, należy wymienić całkowity węgiel organiczny i żelazo. Całkowity węgiel organiczny sam w sobie nie jest szkodliwy. Parametr ten zapewnia możliwość pośredniego zmierzenia poziomu cząstek organicznych występujących w wodzie w przeliczeniu na węgiel. Jest on wskaźnikiem poziomu zdrowia i bezpieczeństwa w odniesieniu do danego źródła zaopatrzenia w wodę oraz jakości wody w ramach systemu dystrybucji; jest on również powiązany z produktami ubocznymi procesu dezynfekcji. Po wejściu w reakcję z substancją dezynfekującą całkowity węgiel organiczny może doprowadzić do powstania szkodliwych produktów ubocznych. Całkowity węgiel organiczny odgrywa również istotną rolę w optymalizacji – a tym samym ograniczaniu – kosztów związanych z procesem uzdatniania wody. Problem z wodą naturalnie bogatą w żelazo/mangan jest związany z faktem, że rozpuszczone żelazo i mangan utleniają się i zmieniają postać z bezbarwnej i rozpuszczonej na barwną i stałą.

Rysunek 6    Odsetek zgodności poszczególnych parametrów wskaźnikowych w UE (2011–2013)

Przyczyny naruszenia przepisów 

Dyrektywa w sprawie wody pitnej zobowiązuje państwa członkowskie do zgłaszania przyczyn, które doprowadziły do naruszenia przepisów w strefie zaopatrzenia w wodę, oraz działań naprawczych podjętych w związku z tymi przypadkami naruszenia przepisów. Przyczyny przekroczenia dopuszczalnych poziomów klasyfikuje się w sprawozdaniach jako „związane ze specyfiką zlewni”, „związane z procesem uzdatniania” oraz „związane z procesem dystrybucji” (sieć publiczna i domowa).

Na  rys. 7  przedstawiono szereg analiz, które były przyczyną przekroczenia głównych parametrów. W okresie sprawozdawczym 2011–2013 najczęściej zgłaszaną przyczyną przekroczenia dopuszczalnych poziomów były bakterie z grupy coli; na dalszych miejscach uplasowały się żelazo, całkowity węgiel organiczny i amon. Większość tych parametrów to parametry wskaźnikowe, które nie stanowią bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia człowieka.

Rysunek 7    Liczba analiz, były przyczyną przekroczenia dopuszczalnych poziomów parametrów określonych w dyrektywie w sprawie wody pitnej w UE (2011–2013)

Na rys. 8 przedstawiono różne przyczyny przekroczenia dopuszczalnego poziomu najczęściej zgłaszanych parametrów. Podczas gdy trudno precyzyjnie określić przyczyny przekroczenia dopuszczalnych poziomów parametrów biologicznych (bakterie z grupy coli, liczba kolonii, pałeczka okrężnicy, enterokoki, Clostridium) i żelaza, to przypadki przekroczenia dopuszczalnych poziomów amonu, manganu, pH, chlorków, siarczanów, arsenu i azotynów są najczęściej powiązane ze specyfiką zlewni. Przypadki przekroczenia dopuszczalnych poziomów całkowitego węgla organicznego i glinu są związane głównie z procesem uzdatniania, natomiast przypadki przekroczenia dopuszczalnego poziomu ołowiu – z problemami w funkcjonowaniu domowej sieci dystrybucji wody.

Rysunek 8    Przyczyny naruszenia przepisów w odniesieniu do najczęściej zgłaszanych parametrów

Porównanie sytuacji w poszczególnych państwach

W tabeli 1 przedstawiono informacje na temat przypadków naruszenia przepisów w odniesieniu do grup parametrów na szczeblu krajowym w poszczególnych państwach członkowskich. Ocenę przeprowadzono w oparciu o średni odsetek zgodności dla poszczególnych grup parametrów w latach 2011–2013.

Tabela 1    Poziom zgodności na szczeblu krajowym w państwach członkowskich (2011–2013)

*z wyjątkiem zapachu, smaku, barwy i mętności

Jeżeli chodzi o parametry mikrobiologiczne, wszystkie państwa członkowskie zgłosiły zgodność na poziomie 99–100 %. Jeżeli chodzi o parametry chemiczne, 26 państw członkowskich zgłosiło zgodność na poziomie 99–100 % – jedynie na Węgrzech odnotowano zgodność nieco poniżej 99 %.

Jeżeli chodzi o parametry wskaźnikowe, w trzech państwach członkowskich wskaźnik zgodności mieścił się w przedziale 98–100 %, w trzech państwach członkowskich wskaźnik zgodności był niższy niż 98 %, a w 21 państwach członkowskich wskaźnik zgodności przekraczał 99 %. Jeżeli chodzi o parametry wskaźnikowe, Malta zgłosiła stosunkowo niski średni wskaźnik zgodności wynoszący 90,1 % z uwagi na bardzo niskie wskaźniki zgodności dla chlorków. Ogólnie rzecz biorąc, nie zaobserwowano żadnych poważniejszych różnic między państwami członkowskimi.

Na rys. 9 przedstawiono różne rodzaje podejmowanych działań naprawczych (na przykład środki podejmowane w odniesieniu do źródła zaopatrzenia w wodę, wymiana, naprawa, czyszczenie i dezynfekcja źródła zaopatrzenia w wodę) w ujęciu procentowym. Podejmowane działania przedstawiono w formie wykresów kołowych – dotyczyły one trzech istotnych parametrów, tj. bakterii z grupy coli, arsenu i ołowiu:

Rysunek 9    Działania naprawcze podejmowane w związku z wybranymi parametrami jakości wody w Europie (2011–2013), w ujęciu procentowym

Większość działań naprawczych podjętych w związku z wykrytymi przypadkami zakażenia bakteriami z grupy coli (67 %) była związana z publicznymi sieciami dystrybucji lub z obiektami infrastruktury uzdatniania wody i z funkcjonowaniem tej infrastruktury (tj. usprawnieniem procesu dezynfekcji). Działania naprawcze służące ograniczeniu wysokiego stężenia arsenu w wodzie pitnej do minimum były związane głównie z procesem uzdatniania wody (46 %) lub ze specyfiką zlewni (29 %). W przypadkach, w których stężenie ołowiu przekraczało wartość parametryczną, 67 % wszystkich zgłoszonych działań naprawczych polegało na wymianie lub odłączeniu ołowianych rur wykorzystywanych w domowej sieci dystrybucji wody.

Reasumując, należy podkreślić, że przyczyny problemów związanych z określonymi parametrami jakości wody pitnej lub grupami takich parametrów występują na różnych etapach łańcucha dostaw wody pitnej: w źródle zaopatrzenia w wodę, na etapie uzdatniania wody, etapie dystrybucji wody i etapie dostarczania wody do kranu, tj. do konsumenta. Świadczy to o konieczności opracowania użytecznych programów monitorowania biorących pod uwagę wspomniane zróżnicowane przyczyny naruszenia przepisów  na różnych etapach, aby zapewnić możliwość szybkiego podejmowania działań naprawczych w celu utrzymania odpowiedniego poziomu podaży wody pitnej w Europie.

Państwa członkowskie dysponują swobodą uznania w kwestii wyboru działań i środków służących zapewnieniu zgodności z obowiązującymi normami, ponieważ to one są w stanie najlepiej ocenić sytuację związaną z jakością wody na szczeblu lokalnym i wskazać odpowiednie sposoby rozwiązania rzeczywistych problemów występujących na tym szczeblu. Jednak w sytuacji, w której dochodzi do długotrwałego naruszania przepisów wskutek problemów o charakterze strukturalnym, a podjęte działania naprawcze okazały się niewystarczające do przywrócenia odpowiedniej jakości wody pitnej, Komisja może podjąć działania w związku z potencjalnym naruszeniem prawa Unii. W takim przypadku Komisja we współpracy z zainteresowanym państwem członkowskim podejmie próbę szybkiego rozwiązania problemu skutkującego niespełnianiem norm w drodze zorganizowanego dialogu, a jeżeli dane państwo członkowskie nie wywiąże się z obowiązku wdrożenia rozwiązania służącego wyeliminowaniu domniemanego naruszenia prawa Unii, Komisja może wszcząć formalne postępowanie w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego. Z uwagi na ogólny wysoki poziom zgodności zastosowanie takich środków okazało się jak dotąd konieczne w zaledwie kilku przypadkach.

3.Wniosek

W niniejszym sprawozdaniu podsumowującym wykazano, że wskaźniki zgodności parametrów bezpośrednio odzwierciedlających jakość wody pitnej dostarczanej konsumentom w okresie sprawozdawczym 2011–2013 po raz pierwszy osiągnęły poziom co najmniej 99 % we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem jednego. Wynik ten należy uznać za pozytywne osiągnięcie stanowiące zwieńczenie wysiłków na rzecz prawidłowego wdrożenia dyrektywy w sprawie wody pitnej podejmowanych przez wszystkie zainteresowane strony.

W momencie publikacji niniejszego sprawozdania w dalszym ciągu trwały prace nad sprawozdaniem oceniającym dyrektywę w sprawie wody pitnej 6 , w którym oceniono m.in. również system sprawozdawczości. Równolegle przeprowadzana jest kontrola sprawności unijnego monitoringu środowiska i sprawozdawczości środowiskowej 7 . Obie te inicjatywy prawdopodobnie zaowocują wyciągnięciem dalszych wniosków i podjęciem działań następczych służących usprawnieniu procesu sprawozdawczości w ramach dyrektywy w sprawie wody pitnej.

Załącznik I: Linki do sprawozdań i informacji krajowych na temat wody pitnej (2011–2013).

(1) Dyrektywa Rady 98/83/WE z dnia 3 listopada 1998 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi, Dz.U. L 330 z 5.12.1998.

(2) http://ec.europa.eu/environment/water/water-drink/reporting_en.html  

(3) Dyrektywa Komisji (UE) 2015/1787 z dnia 6 października 2015 r. zmieniająca załączniki II i III do dyrektywy Rady 98/83/WE w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi.

(4) Skróty w rys. 5: T = ogółem (ang. total), I = indywidualnie

(5) https://circabc.europa.eu/faces/jsp/extension/wai/navigation/container.jsp  

(6) Odesłanie do uzupełnienia po publikacji dokumentu.

(7) Odesłanie do uzupełnienia po publikacji dokumentu.