KOMISJA EUROPEJSKA

Bruksela, dnia 4.3.2016

COM(2016) 105 final

SPRAWOZDANIE KOMISJI DLA PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Ósme sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymaganych na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych

{SWD(2016) 45 final}

Ósme sprawozdanie na temat statusu wdrożenia i programów wykonania (wymagane na mocy art. 17) dyrektywy Rady 91/271/EWG dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych

1. Kontekst polityczny     3

2. Ogólna ocena zgodności    

2.1 Systemy zbierania oraz pojedyncze lub inne właściwe systemy (art. 3)    

2.2 Oczyszczanie wtórne lub biologiczne (art. 4)    

2.3 Bardziej rygorystyczne oczyszczanie lub trzeci stopień oczyszczania oraz obszary wrażliwe (art. 5)    6

2.4 Duże miasta / duże źródła odprowadzające duże ilości ścieków    9

2.5 Tendencje dotyczące zgodności    9

2.6 Informacje na temat zgodności na poziomie regionalnym    10

2.7 Dalsze wyzwania    11

3. Działania mające na celu promowanie zgodności    12

3.1 Programy finansowania    12

3.2 Programy wykonania (art. 17)    12

3.3 Poprawa zarządzania danymi i ich rozpowszechniania    15

3.4 Egzekwowanie prawa    16

4. Tworzenie miejsc pracy i wzrostu dzięki inwestycjom w infrastrukturę usług wodnych    17

5. Innowacje: klucz do efektywnego gospodarowania zasobami i wzrostu    18

6. Wnioski    19

1. Kontekst polityczny

Niezbierane i nieoczyszczane ścieki generowane przez 500 mln mieszkańców UE stanowią główne źródło zanieczyszczenia, które ma wpływ na jakość wód słodkich 1 i morskich 2 oraz stwarza zagrożenie dla zdrowia ludzi i różnorodności biologicznej.

Dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych 3 ustanawia minimalne wymogi w zakresie zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych i stanowi jeden z kluczowych instrumentów dorobku prawnego UE w dziedzinie zasobów wodnych. Wdrażanie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych od czasu jej przyjęcia w 1991 r. w szczególności znacząco 4  ograniczyło zrzuty głównych zanieczyszczeń, takich jak ładunki organiczne i składniki odżywcze, stanowiących główne czynniki wywołujące eutrofizację w wodach. Proces wdrażania jest jednak daleki od zakończenia. Niektóre państwa członkowskie, które przystąpiły do UE w 2004 r. lub później, stają w obliczu istotnych luk w zapewnianiu zgodności z wymogami.

Proces wdrażania stanowi wyzwanie ze względu na aspekty finansowe i kwestie planowania związane z budową infrastruktury ściekowej. Aby pomóc w sprostaniu tym wyzwaniom, UE przeznaczyła znaczną kwotę finansowania w ramach funduszy unijnej polityki spójności (17,8 mld EUR w okresie programowania 2007–2013, przy czym kwota ta nadal podlega zmianom). Inwestycje w infrastrukturę prowadzą bezpośrednio i pośrednio do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy, a zatem przyczyniają się do realizacji jednego z kluczowych priorytetów obecnej kadencji Komisji, jakim jest pobudzenie zatrudnienia, wzrostu i inwestycji 5 .

W niniejszym sprawozdaniu po raz pierwszy połączono przekazywane przez państwa członkowskie dane dotyczące zbierania i oczyszczania ścieków komunalnych 6 oraz dane dotyczące programów wykonania 7 . Pozwala to uzyskać przejrzysty obraz luk w zapewnianiu zgodności z wymogami i działań planowanych przez państwa członkowskie w celu wyeliminowania tych luk, a także szacunkowych potrzeb inwestycyjnych i terminów ich zaspokojenia.

Nieustające starania na rzecz poprawy i zachowania zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych są niezbędne, co potwierdzono również w siódmym unijnym programie działań w zakresie środowiska 8 , który stanowi, że w celu ochrony, zachowania i poprawy kapitału naturalnego Unii do 2020 r. skutki presji na wody przejściowe, przybrzeżne i słodkie muszą zostać znacząco ograniczone zgodnie z wymogami ramowej dyrektywy wodnej.

Istotną kwestię dla obywateli UE stanowią również usługi sanitarne wysokiej jakości, co zostało odzwierciedlone w europejskiej inicjatywie obywatelskiej „Right2Water” („Prawo do wody”). Komisja uznała tę kwestię 9 i zobowiązała się do podjęcia działań mających na celu rozwianie wyrażonych obaw. Działania te obejmują usprawnienie wdrażania, zwiększenie przejrzystości w zarządzaniu danymi dotyczącymi wód oraz bardziej usystematyzowany dialog między zainteresowanymi stronami 10 .

2. Ogólna ocena zgodności

Ocenę zgodności przeprowadza się na podstawie metodyki oceny danych dostępnej na prowadzonej przez EEA platformie Reportnet 11 .

Na potrzeby niniejszego sprawozdania zestawy danych przedstawiło wszystkie 28 państw członkowskich UE. Obejmują one główne dane za 2012 r., a w wyjątkowych i uzasadnionych przypadkach – za 2011 r. (CY, HU i LT).

Ocenie poddano jedynie dane dotyczące 25 państw członkowskich. Dane przedstawione przez IT i PL były niedostatecznej jakości. W przypadku HR do 2012 r. nie miało zastosowania żadne zobowiązanie w zakresie zgodności.

Ósme sprawozdanie na temat statusu wdrożenia obejmuje ponad 19 000 miast („aglomeracje”) o liczbie mieszkańców powyżej 2 000, generujących zanieczyszczenie w ilości odpowiadającej 495 mln tzw. równoważnej liczby mieszkańców (RLM) 12 . W porównaniu z poprzednim sprawozdaniem odnotowano spadek w wysokości około 100 mln RLM, spowodowany głównie ponownym wyliczeniem wielkości aglomeracji w oparciu o nowe dane ze spisu powszechnego, sektora turystyki i przemysłu w CZ, ES, HU i RO, a także nieuwzględnieniem danych dotyczących populacji przedstawionych przez IT i PL.

Blisko 15 000 miast (86 % ładunku zanieczyszczeń w UE) jest położonych w 15 państwach członkowskich, które tworzyły UE do 2004 r. Pozostałe miasta znajdują się w 13 państwach członkowskich, które przystąpiły do UE w 2004 r., 2007 r. i 2013 r. 13 . Wiele aglomeracji znajdujących się w kilku z tych ostatnich państw członkowskich (BG, CY, LV, HU, RO, SI i SK) musi wywiązać się z terminów dotyczących zgodności przypadających po roku 2011/2012, a zatem nie zostały one poddane ocenie w niniejszym sprawozdaniu.

Stwierdzono, że stopień zgodności na poziomie UE-15 jest ogólnie bardzo wysoki. Na poziomie poszczególnych państw członkowskich dość często odnotowuje się stopień zgodności na poziomie 95–100 %. W UE-13 wyniki są znacznie niższe, zwłaszcza na obszarach wrażliwych. Od czasu sporządzenia poprzedniego sprawozdania odnotowano jednak znaczne postępy (SWD(2013) 298 final).

Wyniki dotyczące całej UE-28 nadal pozostają jednak na bardzo wysokim poziomie ze względu na stosunkowo niski udział rocznych ładunków zanieczyszczeń generowanych przez UE-13 (14 %).

2.1 Systemy zbierania oraz pojedyncze lub inne właściwe systemy (art. 3)

W większości państw członkowskich zbierana jest znaczna część ścieków, przy czym średni stopień zgodności wynosi 98 % (wzrost z 94 % w poprzednim sprawozdaniu). Dwadzieścia państw członkowskich osiągnęło zgodność na poziomie 100 %. Wszystkie państwa członkowskie oprócz BG utrzymały albo poprawiły swoje poprzednie wyniki. Tylko w dwóch państwach członkowskich stopień zgodności nadal wynosił poniżej 60 % (BG i SI). Nadal są państwa, w których ścieki zbiera się jedynie częściowo przy zastosowaniu pojedynczych lub innych właściwych systemów 16 na stosunkowo wysokim poziomie (powyżej 20 %). Dotyczy to EL, HU, LV, LT i SK.

2.2 Oczyszczanie wtórne lub biologiczne (art. 4)

W UE 92 % ścieków poddano oczyszczaniu wtórnemu zgodnie z przepisami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, co stanowi poprawę o 10 punktów procentowych w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem. W 16 państwach członkowskich osiągnięto zgodność na poziomie 90–100 %, w kolejnych 5 odnotowano zgodność na poziomie co najmniej 50–90 % (CY, CZ, ES, FR i PT), a w 3 (BG, MT, SI) odnotowano niższe poziomy. Mimo że stopień zgodności jest wciąż znacznie niższy w państwach członkowskich UE-13, wykazujących ogólny stopień zgodności na poziomie 68 %, odnotowano znaczną poprawę w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem, według którego jedynie 39 % ścieków poddano odpowiedniemu oczyszczaniu wtórnemu.

2.3 Bardziej rygorystyczne oczyszczanie lub trzeci stopień oczyszczania oraz obszary wrażliwe (art. 5)

Blisko 75 % terytorium UE jest obecnie uznawane za obszar wrażliwy. Piętnaście państw członkowskich uznało całe swoje terytoria za takie obszary, natomiast 13 państw członkowskich jako „wrażliwe” zidentyfikowało jedynie niektóre jednolite części wód. HU i SI zobowiązały się do zastosowania w przyszłości bardziej rygorystycznego oczyszczania w tej części swoich terytoriów, która jest położona w obszarze zlewni Dunaju i która nie była objęta takimi zobowiązaniami w zakresie oczyszczania na mocy ich odnośnych traktatów o przystąpieniu. Szczegółowe informacje na temat obszarów wrażliwych są dostępne w przeglądarce danych EEA 17 .

Przy ogólnym stopniu zgodności na poziomie 88 % w porównaniu z poprzednim sprawozdaniem odnotowano znaczną poprawę o 11 punktów procentowych. Ze względu na opóźnienia w związku z wprowadzaniem bardziej rygorystycznego oczyszczania w państwach członkowskich UE-13 w państwach tych średni stopień zgodności wynosi 32 %. Ogólnie w 9 państwach członkowskich osiągnięto zgodność na poziomie poniżej 50 %, w kolejnych 4 państwach członkowskich odnotowano zgodność na poziomie 50–90 %, natomiast z drugiej strony w 12 państwach stopień zgodności wyniósł 90–100 %. Trudności w osiągnięciu pełnej zgodności dotyczą znacznych potrzeb inwestycyjnych, mobilizacji niezbędnych środków finansowych, długotrwałych i skomplikowanych procedur tworzenia nowej infrastruktury oraz poprawy infrastruktury już istniejącej.

Rysunek 1: Wyniki dotyczące zgodności na poziomie UE-28, UE-15 i UE-13 w odniesieniu do art. 3 (zbieranie ścieków), art. 4 (oczyszczanie wtórne) oraz art. 5 (bardziej rygorystyczne oczyszczanie). Podano średnie wartości, ważone wielkością ładunków zanieczyszczeń generowanych przez poszczególne państwa członkowskie.

Rysunek 2: Wyniki w zakresie zgodności osiągnięte przez poszczególne państwa członkowskie w odniesieniu do art. 3 (zbieranie ścieków), art. 4 (oczyszczanie wtórne) oraz art. 5 (bardziej rygorystyczne oczyszczanie) dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Państwa członkowskie uszeregowano, przedstawiając najpierw państwa z najniższym stopniem zgodności w odniesieniu do art. 5, a następnie państwa w kolejności według rosnącego stopnia zgodności. W LV wyniki dotyczące zgodności w odniesieniu do art. 5 wyniosły 0 %, ponieważ LV zgłosiła, że żadna oczyszczalnia ścieków nie stosowała bardziej rygorystycznego oczyszczania, mimo że efektywność w zakresie usuwania azotu i fosforu jest zgodna z wymogami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Niższy stopień zgodności w odniesieniu do art. 4 w porównaniu z art. 5 jest możliwy, ponieważ art. 5 dotyczy wyłącznie obszarów wrażliwych. Stopień zgodności w RO obliczono na podstawie wartości procentowej całkowitego ładunku uznanego za zgodny odpowiednio w odniesieniu do art. 3, 4 i 5, zgodnie z wymogami określonymi w traktacie o przystąpieniu, a nie na podstawie wartości procentowej ładunku związanego z aglomeracjami, które wykazują pełną zgodność (dane dotyczące wykazu aglomeracji związanych ze stopniem zgodności wymaganym w traktacie o przystąpieniu były niedostępne).

2.4 Duże miasta / duże źródła odprowadzające duże ilości ścieków

Niniejsze sprawozdanie obejmuje 463 duże miasta (> 150 000 mieszkańców). Liczba ta jest o ponad 100 niższa od liczby miast objętych poprzednim sprawozdaniem, co jest głównie spowodowane nieuwzględnieniem danych dotyczących Włoch i Polski. Ładunek zanieczyszczeń wytwarzany przez duże miasta stanowi 46 % całkowitego generowanego ładunku. Około 89 % tego ładunku jest poddawane bardziej rygorystycznemu oczyszczaniu niż wymaga tego dyrektywa dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych. Od czasu sporządzenia poprzedniego sprawozdania odsetek ładunku niezbieranego lub zbieranego i nieoczyszczanego spadł z 5 % do 2,2 %. Stopień zgodności w dużych miastach jest jednak bardzo zróżnicowany. Przykładowo można uznać, że pełną zgodność w roku 2011/2012 wykazywało jedynie 14 z 28 stolic 18 państw członkowskich UE, co i tak stanowi o 3 stolice więcej niż w czasie sporządzania poprzedniego sprawozdania.

2.5 Tendencje dotyczące zgodności

Wyniki dotyczące zgodności na przestrzeni lat wykazują pozytywną tendencję, z wyjątkiem spadku między rokiem 2005/2006 a 2007/2008 spowodowanego faktem, iż niektóre państwa o gorszych wynikach nie zgłosiły danych w roku 2005/2006. Długoterminowe trendy należy analizować z zachowaniem ostrożności, ponieważ przedstawione dane nie zawsze obejmowały te same państwa członkowskie/aglomeracje z kilku powodów, takich jak niedoskonałe systemy informatyczne wykorzystywane podczas pierwszych działań, stopniowe wygasanie terminów przejściowych na poziomie UE-13 lub przedstawianie przez niektóre państwa członkowskie niepełnych sprawozdań.

Niniejsze sprawozdanie obejmuje nowe dane dotyczące CY, EE, LV, HU, SI, SK i RO, ponieważ nowe terminy wygasły, pociągając za sobą nowe zobowiązania w zakresie zgodności. Z drugiej strony w obliczeniach wyników UE nie można było uwzględnić danych dotyczących IT, PL i HR.

Rysunek 3: Zmiany stopnia zgodności od roku referencyjnego 1998 (w oparciu o niepełne dostępne zbiory danych).

2.6 Informacje na temat zgodności na poziomie regionalnym 

W niniejszym sprawozdaniu Komisja po raz pierwszy przetworzyła i uwzględniła wyniki na poziomie regionalnym. Pozwala to na zapewnienie bardziej precyzyjnego i szczegółowego przeglądu procesu wdrażania w państwach członkowskich, w przypadku gdy ogólne wartości nie zawsze są przydatne.

Państwa członkowskie, które odnotowują wysoki stopień zgodności na poziomie krajowym, zazwyczaj wykazują taką tendencję we wszystkich swoich regionach. Niższy stopień zgodności na poziomie krajowym jest jednak często spowodowany słabymi wynikami odnotowywanymi w niektórych regionach (np. w BG, SI, PT, ES i IE).

Regiony zaklasyfikowano jako „wiejskie”, „miejskie” lub „zrównoważone” w zależności od rozmieszczenia ich liczby ludności odpowiednio w przeważająco „małych” aglomeracjach, przeważająco „dużych” aglomeracjach lub w zrównoważonej liczbie obu rodzajów aglomeracji.

Odsetek regionów o wysokim stopniu zgodności (90–100 %) w odniesieniu do art. 3, 4 i 5 (w stosownych przypadkach) wskazuje na to, że lepsze wyniki osiągają tzw. regiony „miejskie”, za którymi plasują się regiony „zrównoważone”, przy czym w regionach „wiejskich” odnotowuje się niższy stopień zgodności. Mogą to tłumaczyć późniejsze terminy dotyczące zgodności obowiązujące w odniesieniu do mniejszych aglomeracji.

Rysunek 4: Odsetek regionów (miejskich, wiejskich lub zrównoważonych), w których w odniesieniu do art. 3, 4 i 5 osiągnięto stopień zgodności na poziomie 90–100 %.

2.7 Dalsze wyzwania 

Pomimo poprawy w zakresie zgodności z wymogami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych wciąż trzeba stawić czoła pewnym wyzwaniom:

– terminowe zapewnienie przez wszystkie państwa członkowskie dobrej jakości oraz kompletnych zbiorów danych, co umożliwi osiągnięcie większej wiarygodności wyników w zakresie zgodności. Opracowanie ustrukturyzowanych ram wdrażania i informowania może stanowić sposób na ułatwienie skuteczniejszego i sprawniejszego dostarczania informacji wymaganych na mocy dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych;

– niektóre państwa członkowskie UE-13 wciąż pozostają w tyle, jeżeli chodzi o wypełnianie ich bieżących zobowiązań w zakresie zgodności, w szczególności w odniesieniu do oczyszczania ścieków, a zwłaszcza bardziej rygorystycznego oczyszczania. Państwa członkowskie UE-13, których dotyczą zbliżające się terminy, muszą zapewnić podjęcie odpowiednich kroków w celu zapewnienia zgodności przed datą wygaśnięcia okresów przejściowych. Niezbędne jest właściwe planowanie priorytetów infrastrukturalnych oraz zapewnianie koniecznych inwestycji;

– priorytetowe znaczenie ma również poprawa niskiego stopnia zgodności w niektórych państwach członkowskich i regionach UE-15, w przypadku których terminy dotyczące zapewnienia zgodności upłynęły wiele lat temu;

– stopień zgodności w dużych miastach poprawił się, lecz znaczna liczba takich miast odprowadzających ścieki do obszarów wrażliwych nadal nie stosuje bardziej rygorystycznego oczyszczania. Kwestia ta wzbudza szczególne zaniepokojenie z uwagi na obciążenie, jaką miasta te stanowią dla środowiska wodnego.

3. Działania mające na celu promowanie zgodności

Aby pomóc państwom członkowskim w osiągnięciu celów dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, podjęto szereg działań, takich jak dialogi dwustronne, opracowanie programów wykonania, zapewnianie inwestycji infrastrukturalnych za pośrednictwem europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych oraz poprawa zarządzania danymi dotyczącymi wdrażania i ich rozpowszechniania. W przypadku gdy niezgodność w dalszym ciągu się utrzymuje, Komisja inicjuje działania formalne w związku z naruszeniem prawa UE.

3.1 Programy finansowania

Budowa infrastruktury zbierania i oczyszczania ścieków wymaga znacznych inwestycji, a UE oferuje możliwości finansowania tych działań w ramach europejskich funduszy strukturalnych i inwestycyjnych. W poprzednich okresach programowania fundusze te odegrały zasadniczą rolę w umożliwianiu państwom członkowskim dokonywania inwestycji w celu zapewnienia zgodności z przepisami dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W okresie programowania 2007–2013 na taką infrastrukturę w 22 państwach członkowskich przyznano dotychczas około 17,8 mld EUR z funduszy polityki spójności. Obecnie na końcowym etapie są negocjacje w sprawie programów operacyjnych na okres 2014–2020. W tym okresie muszą zostać spełnione pewne warunki ex ante, które – w przypadku inwestycji w usługi wodne – obejmują politykę w zakresie ustalania cen wody. Mechanizm ten zapewnia odpowiednie zachęty do efektywnego wykorzystywania zasobów wodnych oraz właściwy wkład różnych użytkowników wody w zwrot kosztów usług wodnych na poziomie określonym w planach gospodarowania wodami w dorzeczu opracowywanych zgodnie z ramową dyrektywą wodną. Stanowi on również gwarancję, że inwestycje będą dokonywane w strategicznych ramach, a finansowanie przyczyni się do wdrażania dorobku prawnego UE w dziedzinie ochrony środowiska.

3.2 Programy wykonania (art. 17)

Państwa członkowskie przedstawiły informacje na temat swoich programów wykonania w 2014 r. zgodnie z art. 17 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych 19 . Działania następcze w związku z tym artykułem zostały wznowione w ramach planu ochrony zasobów wodnych 20 jako działania mające na celu zwiększenie stopnia zgodności. Łączenie informacji dotyczących zgodności z informacjami na temat planowanych i bieżących programów wykonania umożliwia dokonanie oceny, czy zamierzone środki będą wystarczające do osiągnięcia zgodności w rozsądnym terminie oraz z uwzględnieniem właściwych priorytetów. Programy wykonania zawierają również cenne informacje na temat planowania finansowego i potrzebnych zasobów.

Państwa członkowskie 21 przedstawiły sprawozdania na temat 8 600 projektów 22 związanych z infrastrukturą zbierania i oczyszczania ścieków oraz infrastrukturą pojedynczych lub innych właściwych systemów, które mają zostać zrealizowane w latach 2014–2027; większość projektów uwzględnionych w sprawozdaniach zostanie zrealizowana do 2018 r. Przeważająca część projektów (70 %) ma na celu zmniejszenie lub obniżenie do zera poziomu braku zgodności z mającymi już zastosowanie wymogami, natomiast mniejsza ich część (30 %) pomoże w zapewnieniu zgodności do momentu wygaśnięcia zbliżających się terminów. Spośród wszystkich projektów 37 % dotyczy inwestycji w systemy zbierania, a 63 % dotyczy oczyszczalni.

Większość projektów jest planowana w UE-13. Pozostałe odnoszą się do państw członkowskich, w których dystans do osiągnięcia celów jest większy (np. IT i ES), państw członkowskich, które obowiązują zbliżające się terminy dotyczące niedawno wyznaczonych obszarów wrażliwych (np. FR), lub państw, w których infrastruktura była zgodna z wymogami, lecz wymaga odnowienia. Planowana infrastruktura oczyszczania obejmuje 7 % (43 mln RLM) ogólnego ładunku zanieczyszczeń generowanych w UE.

Rysunek 5: Liczba planowanych prac w zakresie systemów zbierania i oczyszczalni ścieków komunalnych.

Całkowita przewidywana wartość nakładów inwestycyjnych potrzebnych na budowę nowych projektów niezbędnych do osiągnięcia pełnej zgodności z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych jest szacowana na 22 mld EUR 23 i rozłożona równo między infrastrukturę zbierania i oczyszczania. Planowane powiązane współfinansowanie z UE stanowi 25 % całkowitej wartości potrzeb inwestycyjnych.

Plany inwestycyjne 24 mają szerszy zakres i obejmują również kwoty szacunkowe potrzebne na rozbudowę i odnowienie istniejących systemów. Wynika z nich, że roczne wskaźniki inwestycji wzrosną o dalsze 14 % w porównaniu z bieżącą sytuacją 25 , osiągając średni poziom blisko 25 mld EUR rocznie: w okresie 2015–2018 w infrastrukturę ściekową zainwestuje się około 100 mld EUR.

Rysunek 6: Bieżące i przewidywane nakłady inwestycyjne na systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków komunalnych.

Kwoty inwestycji wynoszą 50 EUR na mieszkańca w kolejnych latach.

Rysunek 7: Nakłady inwestycyjne na systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków komunalnych na mieszkańca.

Tendencje różnią się jednak w poszczególnych państwach członkowskich: podczas gdy w niektórych państwach nakłady inwestycyjne wzrosną lub pozostaną niezmienne, w innych ulegną zmniejszeniu, jak przedstawiono na poniższym rysunku.

Rysunek 8: Bieżące i przewidywane roczne nakłady inwestycyjne na systemy zbierania i oczyszczalnie ścieków komunalnych.

3.3 Poprawa zarządzania danymi i ich rozpowszechniania 

Od 2012 r. Komisja Europejska prowadzi zgodnie z dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych program pilotażowy mający na celu zapewnienie państwom członkowskim pomocy w poprawie procesów sprawozdawczych i publicznego rozpowszechniania danych dzięki opracowaniu ustrukturyzowanych ram wdrażania i informowania (Structured Implementation and Information Framework – SIIF). Koncepcję tę po raz pierwszy wprowadzono w komunikacie 26 dotyczącym lepszego wykorzystania potencjału środków ochrony środowiska UE. Udoskonalone zarządzanie danymi przyczyni się do lepszego wykonywania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych oraz zmniejszenia obciążenia administracyjnego, również dzięki umożliwieniu efektywnego wypełniania wymogów wynikających z dyrektywy 2007/2/WE 27 ustanawiającej Infrastrukturę Informacji Przestrzennej w Europie oraz dyrektywy 2003/4/WE 28 w sprawie publicznego dostępu do informacji dotyczących środowiska. Dotychczas w opracowywanie krajowych SIIF, w tym ulepszonych systemów informatycznych i stron internetowych 29 związanych z danymi dotyczącymi ścieków 30 zaangażowały się cztery państwa członkowskie (CY, LT, SI i IE). Na kolejnym etapie dołączą jeszcze trzy państwa członkowskie (HR, PL i RO). Ponadto Komisja ściśle współpracuje z EEA nad poprawą organizacji i rozpowszechniania informacji na szczeblu UE 31 . Wyniki pilotażowego programu dotyczącego SIIF zostaną wykorzystane w celu opracowania operacyjnych SIIF dla innych państw członkowskich i zainteresowanych partnerów UE.

3.4 Egzekwowanie prawa

Komisja zapewnia przestrzeganie przez państwa członkowskie wymogów dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych głównie poprzez ciągły dialog i propagowanie zgodności, lecz również w stosownych przypadkach poprzez podejmowanie dialogu dwustronnego i wszczynanie postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego przeciwko państwom członkowskim nieprzestrzegającym wymogów. Zazwyczaj odbywa się to w ramach spraw „horyzontalnych”, dotyczących kilku aglomeracji objętych zakresem tych samych zobowiązań w zakresie zgodności 32 , w przypadku „starszych” państw członkowskich od momentu upłynięcia stosownych terminów przewidzianych w dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, a w przypadku „nowszych” państw członkowskich – stopniowo w miarę wygasania terminów dotyczących zgodności.

W odniesieniu do pierwszej wspomnianej grupy od początku 2013 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał siedem wyroków, z których trzy opierały się na art. 260 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, co oznacza, że Trybunał nałożył karę ryczałtową i karę okresową na trzy państwa członkowskie (BE 33 , LU 34 i EL 35 ) z powodu niezastosowania się do poprzednich wyroków z lat 2004, 2006 i 2007. Są to pierwsze przypadki, w których Trybunał nałożył kary za nieprzestrzeganie wymogów dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. Obecnie Trybunał rozpatruje pięć spraw.

Od 2012 r. Komisja wszczęła również szereg spraw horyzontalnych obejmujących do kilkuset aglomeracji w jednym państwie członkowskim.

Ponadto w odniesieniu do „nowszych” państw członkowskich określono pośrednie, szczegółowe terminy w ich odnośnych traktatach o przystąpieniu; terminy te zaczęły już wygasać. Komisja sprawdza, czy państwa członkowskie przestrzegają tych terminów, głównie za pośrednictwem regularnych działań sprawozdawczych.

Na podstawie siódmego sprawozdania (2009–2010) Komisja rozpoczęła dwustronne dialogi z 10 państwami członkowskimi. Podejrzenia naruszeń różnią się w poszczególnych państwach członkowskich, ponieważ nie wszystkie terminy pośrednie są takie same.

4. Tworzenie miejsc pracy i wzrostu dzięki inwestycjom w infrastrukturę usług wodnych

Budowa infrastruktury służącej zapewnianiu wysokiej jakości usług związanych z gospodarką ściekową wymaga znacznych ilości nakładów inwestycyjnych i operacji, co w dużym stopniu przyczynia się do tworzenia miejsc pracy i wzrostu w sektorze gospodarki wodnej.

W przypadku uwzględnienia wyłącznie sektora przemysłowego 36 odpowiada to wartości dodanej w wysokości około 15 mld EUR rocznie.

Rysunek 9: Zmiany wartości dodanej sektora gospodarki ściekowej w UE-28 w latach 2008–2012.

Uwzględniając szerszą perspektywę, należy zauważyć, że gospodarowanie ściekami w sektorze towarów i usług 37 zapewnia ponad 600 000 miejsc pracy, odpowiada wartości rocznej produkcji wynoszącej ponad 100 mld EUR oraz rocznej wartość dodanej w wysokości około 42 mld EUR (inwestycje, utrzymanie, eksploatacja, eksport technologii i wiedzy).

Rysunek 10: Zmiany ekwiwalentu pełnego czasu pracy i wartości produkcji w ramach gospodarowania ściekami w UE-28 w latach 2003–2012.

Jak wskazano powyżej, sektor gospodarki ściekowej będzie się w dalszym ciągu rozwijał.

W związku z tym wdrażanie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych przyczynia się nie tylko do osiągnięcia celów środowiskowych, lecz również w istotny sposób do pobudzenia zatrudnienia, wzrostu i inwestycji 38 . W ramach planu inwestycyjnego Komisji 39 szereg projektów zakwalifikowanych do wsparcia dotyczy inwestycji w infrastrukturę związaną ze ściekami i wodą pitną.

5.    Innowacje: klucz do efektywnego gospodarowania zasobami i wzrostu

W celu zapewnienia obywatelom usług wodnych wysokiej jakości w sposób najbardziej opłacalny konieczne jest inwestowanie w opracowywanie i wdrażanie na szeroką skalę innowacyjnych rozwiązań umożliwiających bardziej efektywne gospodarowanie zasobami, takich jak rozwiązania zapewniające odzysk energii, odzysk substancji odżywczych i ich przetwarzanie na produkty nadające się do wprowadzenia do obrotu oraz ponowne wykorzystywanie wody. Innowacje stanowią ponadto istotny czynnik wzrostu konkurencyjności, tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego.

Europejskie partnerstwo innowacyjne w zakresie wody 40 ma na celu ułatwianie opracowywania innowacyjnych rozwiązań i tworzenie możliwości rynkowych zarówno w UE, jak i poza nią. Zidentyfikowano osiem obszarów priorytetowych, a mianowicie: ponowne wykorzystywanie i recykling wody, oczyszczanie wody i ścieków z uwzględnieniem odzysku zasobów, związek między wodą a energią, zarządzanie ryzykiem powodzi i suszy, usługi ekosystemowe, zarządzanie wodą, systemy wspierania decyzji i monitorowanie, inteligentne technologie oraz finansowanie innowacji. Podstawę europejskiego partnerstwa innowacyjnego w zakresie wody stanowi 29 należących do niego grup działania obejmujących wiele zainteresowanych stron. Ich partnerzy rozwijają, sprawdzają, zwiększają, rozpowszechniają i stymulują absorpcję innowacji przez rynek i społeczeństwo w odniesieniu do najważniejszych wyzwań związanych z zasobami wodnymi. Uruchomiono już kilka projektów. Stanowią one centralny element etapu wdrażania europejskiego partnerstwa innowacyjnego w zakresie wody. Innowacyjne rozwiązania mają również zasadnicze znaczenie dla ograniczania negatywnego wpływu na środowisko na obszarach o dużej gęstości zaludnienia oraz dla przekształcania tych obszarów w „inteligentne miasta”.

Znaczenie badań naukowych i innowacji dla wody uznano również w ramach programu „Horyzont 2020”, czyli unijnego programu finansowania badań naukowych i innowacji na lata 2014–2020. W kontekście programu prac programu „Horyzont 2020” na lata 2014–2015 kwestię zasobów wodnych wskazano jako obszar priorytetowy celem wprowadzenia na rynek innowacyjnych rozwiązań w zakresie wody oraz wspierania wdrażania przez państwa członkowskie europejskiego partnerstwa innowacyjnego i inicjatywy w zakresie wspólnego programowania w zakresie wody. Skoncentrowano się między innymi na projektach demonstracyjnych i projektach zastosowań w warunkach rynkowych w celu zniwelowania luki, jaka dzieli innowacyjne rozwiązania w zakresie wody od etapu powielania w warunkach rynkowych. Ponadto w ramach programu prac programu „Horyzont 2020” na lata 2016–2017 kwestie dotyczące wody są uwzględniane w całej strukturze programu „Horyzont 2020” w celu kontynuowania starań podjętych w okresie 2014–2015. Działania mające na celu stymulowanie innowacji w Europe i poza nią są w szczególności ukierunkowane na obszary gospodarki o obiegu zamkniętym, zrównoważonych miast, usług klimatycznych, odporności terytorialnej itp. W szczególności wyzwanie społecznie „Działania w dziedzinie klimatu, środowisko, efektywna gospodarka zasobami i surowce” w ramach programu „Horyzont 2020” promuje koncepcję systemowego podejścia za pośrednictwem szeroko zakrojonych projektów demonstracyjnych/pilotażowych, które charakteryzują się odpowiednim stopniem innowacyjności i postępowości w porównaniu do najnowocześniejszych rozwiązań i mają na celu wdrożenie i przetestowanie nowych rozwiązań technologicznych i nietechnologicznych. Projekty te powinny również przyciągać największe zainteresowanie ze strony innowatorów i użytkowników innowacji (np. sektorów przemysłu, podmiotów finansowych, środowiska akademickiego, jednostek badawczych, podmiotów prywatnych lub publicznych, regionów, miast, obywateli i ich organizacji itp.), przyczyniając się w ten sposób do uruchomienia dodatkowych inwestycji publicznych/prywatnych w sektorze wodnym oraz wzmocnienia synergii z innymi właściwymi mechanizmami finansowania UE, takimi jak europejskie fundusze strukturalne i inwestycyjne, w szczególności w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR).

Dosyć istotne znaczenie dla sektora gospodarki ściekowej mają innowacyjne rozwiązania umożliwiające ponowne wykorzystywanie wody i ich potencjalny znaczący wkład w efektywne gospodarowanie zasobami. W ramach działań następczych w stosunku do planu ochrony zasobów wodnych 41 Komisja rozważa obecnie możliwość stworzenia instrumentu na szczeblu UE mającego na celu zachęcanie do ponownego wykorzystywania wody, co stanowi wymóg zgodnie z art. 12 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

6. Wnioski

Wdrożenie dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych spowodowało znaczne zmniejszenie zrzutów ładunków zanieczyszczeń substancjami organicznymi i odżywczymi w UE, w związku z czym odgrywa ona kluczową rolę w osiąganiu dobrego stanu środowiska w wodach morskich i słodkich.

Mimo wyzwań, takich jak znaczne potrzeby inwestycyjne i długoterminowe planowanie, w UE-15 osiąga się wysoki stopień zgodności z wymogami. W UE-13 wciąż istnieją istotne luki w zapewnianiu zgodności, w szczególności w odniesieniu do oczyszczania. Konieczne są skuteczniejsze działania i inwestycje w celu osiągnięcia pełnej zgodności w rozsądnym terminie.

Programy wykonania wskazują na to, że państwa członkowskie planują znaczne inwestycje w celu wyeliminowania luk w zapewnianiu zgodności poprzez budowę infrastruktury ściekowej. Państwa członkowskie muszą nadal gromadzić niezbędne informacje, aby w sposób terminowy identyfikować przyszłe potrzeby inwestycyjne i koszty operacyjne oraz aby zwiększyć lub utrzymać efektywność funkcjonowania swoich istniejących systemów.

Konieczne są dalsze starania w celu zwiększenia jakości i terminowości przekazywanych danych na temat wdrażania dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych. W tym celu Komisja we współpracy z EEA i państwami członkowskimi dokonuje przeglądu procesów i narzędzi oraz zapewnia ich rozwój.

Sektor gospodarki wodnej w istotnym stopniu przyczynia się do wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy. Inwestycje umożliwiające osiągnięcie pełnej zgodności z przepisami UE mają znaczny potencjał tworzenia nowych miejsc pracy i wzrostu.

Inwestycje i innowacyjne technologie są niezbędne, aby uczynić sektor gospodarki wodnej bardziej efektywnym pod względem gospodarowania zasobami, a ponadto przyczyniają się do tworzenia miejsc pracy i wzrostu gospodarczego.

(1) Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej, zwana dalej „ramową dyrektywą wodną”.

(2) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/56/WE z dnia 17 czerwca 2008 r. ustanawiająca ramy działań Wspólnoty w dziedzinie polityki środowiska morskiego (dyrektywa ramowa w sprawie strategii morskiej).

(3) Dyrektywa Rady 91/271/EWG dotycząca oczyszczania ścieków komunalnych, zwana dalej „dyrektywą dotyczącą oczyszczania ścieków komunalnych”.

(4) http://www.eea.europa.eu/pl/soer-2015/synthesis/report/3-naturalcapital   

(5) Wytyczne polityczne na kolejną kadencję Komisji: <rd>http://ec.europa.eu/index_pl.htm

(6) Art. 15 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

(7) Art. 17 dyrektywy dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych.

(8) Decyzja nr 1386/2013/UE; pkt 28.

(9) COM(2014) 177 final.

(10) http://ec.europa.eu/dgs/secretariat_general/followup_actions/citizens_initiative_pl.htm   

(11) http://rod.eionet.europa.eu/obligations/613  Zob.

(12)

Termin „równoważna liczba mieszkańców” lub RLM, stosowany w dyrektywie dotyczącej oczyszczania ścieków komunalnych, obejmuje zanieczyszczenie substancjami organicznymi generowane przez mieszkańców wsi/miasta oraz inne źródła, takie jak populacja nierezydentów i przemysł rolno-spożywczy.

(13) Określenia UE-13, UE-15 i UE-28, mające jasne znaczenie na szczeblu UE, będą stosowane w ósmym sprawozdaniu, nawet jeżeli w przypadku danych liczbowych dotyczących wdrażania odnoszą się one odpowiednio do 11, 14 i 25 państw członkowskich, ponieważ dane przedstawione przez HR, IT i PL nie zostały przetworzone.

(14) Zob. załącznik.

(15) W obliczeniach nie uwzględniono danych dotyczących PL i HR oraz częściowo uwzględniono dane dotyczące IT. Wartości procentowe wyrażają ładunek RLM, jaki jest generowany i podlega odpowiednio terminom, które już upłynęły, i terminom nadchodzącym.

(16)

 Pojedyncze systemy lub inne właściwe systemy osiągające taki sam poziom ochrony środowiska, jak systemy zbierania.

(17) http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/uwwtd/interactive-maps/urban-waste-water-treatment-maps

(18) Z wyłączeniem Zagrzebia (wciąż nieobjętego zobowiązaniami w zakresie zgodności) i Warszawy (w przypadku której dokonanie oceny było niemożliwe).

(19) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?qid=1405007191767&uri=CELEX:32014D0431

(20) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:52012DC0673  

(21) EL, HU i RO przedstawiały sprawozdania na podstawie starego formularza dotyczącego art. 17 i w związku z tym nie były zobowiązane do podania szczegółowych informacji o projektach.

(22) 2014/431/UE: Decyzji wykonawczej Komisji z dnia 26 czerwca 2014 r. dotyczącej formatu sprawozdań na temat krajowych programów wdrażania dyrektywy Rady 91/271/EWG (notyfikowanej jako dokument nr C(2014) 4208). Tabele 2 i 3 decyzji  

(23) EL, HU i RO nie zostały uwzględnione w tych obliczeniach.

(24) Tabela 4 decyzji wykonawczej dotyczącej art. 17.

(25) Poszczególne państwa członkowskie przedstawiły w sprawozdaniach informacje odpowiadające różnym okresom. W celu porównania sytuacji każdego państwa członkowskiego obliczono średnią wartość roczną. Za „sytuację bieżącą” można uznać średnie roczne nakłady inwestycyjne w latach 2009–2013, a za „sytuację przewidywaną” – średnie roczne nakłady inwestycyjne w latach 2014–2018.

(26) Komunikat (2012) 95 final.

(27) http://inspire.ec.europa.eu/  

(28) http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX:32003L0004  

(29) Na podstawie oprogramowania dostępnego „bezpłatnie”.

(30) http://uwwtd.oieau.fr/ http://uwwtd.oieau.fr/cyprus/ http://uwwtd.oieau.fr/lithuania/ http://uwwtd.oieau.fr/Slovenian/  IE: CY: - LT: - SI:

(31) http://www.eea.europa.eu/data-and-maps/uwwtd/interactive-maps/urban-waste-water-treatment-maps  

(32) Wykaz najważniejszych dotychczasowo spraw dotyczących uchybień i wyroków wydanych od końca 2012 r. przedstawiono w załączniku.

(33) C-533/11: Trybunał nakazał BE zapłatę kwoty ryczałtowej w wysokości 10 mln EUR oraz 859 404 EUR za każdy 6-miesięczny okres do momentu pełnego wykonania wyroku.

(34) C-576/11: Trybunał nakazał LU zapłatę kwoty ryczałtowej w wysokości 2 mln EUR oraz 2 800 EUR za każdy dzień do momentu pełnego wykonania wyroku.

(35) C-167/14: Trybunał nakazał EL zapłatę kwoty ryczałtowej w wysokości 10 mln EUR oraz 3 640 000 EUR za każde pół roku do momentu pełnego wykonania wyroku.

(36)

Eurostat (NACE Rev. 2, B-E) http://ec.europa.eu/eurostat/data/database

(37)

Eurostat http://ec.europa.eu/eurostat/web/environment/environmental-goods-and-services-sector/database

(38) Wytyczne polityczne na kolejną kadencję Komisji: http://ec.europa.eu/index_pl.htm

(39)  COM/2014/0903 final: http://ec.europa.eu/priorities/jobs-growth-and-investment/investment-plan_pl

(40) http://www.eip-water.eu/about

(41) http://ec.europa.eu/environment/water/blueprint/follow_up_en.htm