52014PC0638

UZASADNIENIE

1.           KONTEKST WNIOSKU

Osoby niewidome, osoby niedowidzące lub osoby w inny sposób niezdolne do odczytu druku (osoby z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem) muszą mieć dostęp do książek i materiałów drukowanych na równi z innymi, aby w pełni i efektywnie uczestniczyć w życiu społecznym. Według szacunków Światowej Organizacji Zdrowia 285 milionów ludzi na świecie jest dotkniętych zaburzeniami widzenia: 39 milionów to osoby niewidome, a 246 milionów – osoby niedowidzące[1]. Ze sprawozdania Światowego Związku Osób Niewidomych wynika, że w Europie zaledwie 5 % publikowanych książek jest dostępnych w formacie umożliwiającym dostęp osobom niedowidzącym, z kolei w krajach rozwijających się – gdzie żyje ok. 90 % osób niedowidzących – odsetek ten wynosi zaledwie 1 %[2].

Obecnie produkcja i rozpowszechnianie książek w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym („kopie w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym”) zwykle odbywa się na szczeblu krajowym. Zajmują się tym wyspecjalizowane podmioty, na przykład biblioteki dla niewidomych, na mocy licencji albo ograniczeń lub wyjątków w zakresie praw autorskich. Brak międzynarodowych ram prawnych umożliwiających transgraniczną wymianę dostępnych osobom niepełnosprawnym formatów produkowanych na mocy ograniczenia lub wyjątku prowadzi jednak do powielania pracy nad produkcją takich kopii, w tym nawet w krajach, w których mówi się tym samym językiem. Stanowi to problem ze względu na koszty produkcji kopii w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym i ograniczone zasoby dostępne podmiotom działającym na rzecz niewidomych.

Od stycznia 2011 r. Unia Europejska jest zobowiązana do przestrzegania postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Gwarantuje ona prawo dostępu do informacji (art. 21) oraz prawo osób niepełnosprawnych do uczestnictwa na równych zasadach z innymi obywatelami w życiu kulturalnym (art. 30). Konwencja stała się integralną częścią porządku prawnego UE. Stronami Konwencji jest 25 państw członkowskich, a trzy kolejne kończą proces jej ratyfikacji.

W 2009 r. Światowa Organizacja Własności Intelektualnej (WIPO) rozpoczęła negocjacje dotyczące planowanego międzynarodowego traktatu wprowadzającego ograniczenia i wyjątki w odniesieniu do praw autorskich z myślą o osobach niewidomych, osobach niedowidzących lub osobach z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznanie się z drukiem w celu ułatwienia transgranicznej wymiany książek w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym.

Dnia 26 listopada 2012 r. Rada przyjęła decyzję upoważniającą Komisję do udziału w tych negocjacjach w imieniu Unii Europejskiej[3]. Negocjacje w ramach WIPO zostały pomyślnie zakończone na konferencji dyplomatycznej, która odbyła się w Marrakeszu w dniach 17–28 czerwca 2013 r. Doprowadziły one do przyjęcia w dniu 27 czerwca 2013 r. Traktatu z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, osobom niedowidzącym i osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem („Traktat”).

W Traktacie ustanowiono zbiór postanowień prawa międzynarodowego, które zapewniają ograniczenia lub wyjątki w zakresie praw autorskich na szczeblu krajowym na korzyść osób niewidomych, osób niedowidzących lub osób z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem. Postanowienia Traktatu umożliwiają również transgraniczną wymianę kopii opublikowanych utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym, powstałych na mocy wyjątków lub ograniczeń w zakresie praw autorskich w którymkolwiek z państw będących Umawiającymi się Stronami Traktatu.

W dniu 14 kwietnia 2014 r. Rada udzieliła upoważnienia do podpisania Traktatu w imieniu Unii Europejskiej[4].

Przedkładając niniejszy wniosek w sprawie decyzji Rady, Komisja ma na celu uzyskanie upoważnienia od Rady, po otrzymaniu zgody Parlamentu Europejskiego, do podpisania Traktatu w imieniu Unii Europejskiej.

2.           ASPEKTY PRAWNE WNIOSKU

2.1 Postanowienia Traktatu

Beneficjentami Traktatu są osoby niewidome, osoby niedowidzące oraz osoby z niepełnosprawnością w zakresie postrzegania lub czytania i osoby, które ze względu na inną niepełnosprawność fizyczną nie są w stanie trzymać książki bądź posługiwać się nią lub też skupić wzroku bądź poruszać oczami w stopniu umożliwiającym normalne czytanie.

Każda z Umawiających się Stron Traktatu jest na jego mocy zobowiązana do określenia w krajowym prawie autorskim ograniczeń lub wyjątków w odniesieniu do praw do zwielokrotniania, rozpowszechniania i publicznego udostępniania utworów w celu ułatwienia dostępu do utworów w formatach umożliwiających dostęp beneficjentom Traktatu[5]. Umawiające się Strony mogą podjąć decyzję o wprowadzeniu takich ograniczeń lub wyjątków tylko wtedy, gdy kopie utworów w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym nie są dostępne beneficjentom na rozsądnych warunkach na rynku na obszarze ich państwa.

W Traktacie „utwory” zdefiniowano jako dzieła literackie i artystyczne w rozumieniu art. 2 ust. 1 Konwencji berneńskiej o ochronie dzieł literackich i artystycznych („konwencja berneńska”) w formie tekstu, zapisu lub powiązanych ilustracji, opublikowane lub w inny sposób udostępnione publicznie za pomocą któregokolwiek ze środków przekazu. Zgodnie z uzgodnionym oświadczeniem definicja obejmuje również książki mówione.

„Kopia utworu w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym” to kopia wyprodukowana w inny sposób i w innej formie w stosunku do formatu, w którym opublikowano utwór, i zapewniająca beneficjentom odbiór utworu porównywalny pod względem wygody z jego odbiorem przez osoby widzące. Kopie utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym mogą być używane wyłącznie przez beneficjentów i nie mogą naruszać integralności oryginalnego utworu.

Kopie utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym powstałe na mocy ograniczenia lub wyjątku w zakresie praw autorskich mogą być wywożone przez „upoważnione podmioty” rozumiane jako instytucje rządowe lub inne organizacje zapewniające edukację, szkolenia, czytanie adaptacyjne i dostęp do informacji osobom niewidomym, osobom niedowidzącym lub osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznanie się z drukiem w ramach działalności nienastawionej na zysk. Podmioty te muszą zapewnić, aby rozpowszechniane przez nie kopie utworów w formacie umożliwiającym dostęp osobom niepełnosprawnym trafiały wyłącznie do beneficjentów, a także zapobiegać zwielokrotnianiu, rozpowszechnianiu i udostępnianiu nielegalnych kopii utworów oraz z należytą starannością postępować z takimi kopiami i prowadzić rejestr tych działań.

Umawiające się Strony mogą zezwolić na wywóz kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym tylko wtedy, gdy zagwarantują, że stosowane przez nie ograniczenia lub wyjątki w zakresie praw do zwielokrotniania, rozpowszechniania i publicznego udostępniania utworów podlegają „trzyetapowej weryfikacji”. Oznacza to, że muszą być one stroną traktatu WIPO o prawie autorskim albo w inny sposób gwarantować, że odnośne ograniczenia i wyjątki są stosowane jedynie w określonych szczególnych przypadkach, które nie naruszają normalnego korzystania z utworu ani nie powodują nieuzasadnionej szkody dla uzasadnionych interesów podmiotu praw autorskich.

W Traktacie jasno określono, że Umawiająca się Strona zezwalająca beneficjentowi lub upoważnionemu podmiotowi na produkcję kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym powinna w tym samym zakresie zezwolić na przywóz takich kopii.

Umawiające się Strony są zobowiązane w razie potrzeby podjąć odpowiednie środki w celu zagwarantowania, że zapewniane przez nie odpowiednia ochrona prawna i skuteczne środki ochrony prawnej służące zapobieganiu obchodzenia skutecznych środków technologicznych nie stanowią przeszkody dla beneficjentów w korzystaniu z ograniczeń i wyjątków przewidzianych w Traktacie.

Traktat zobowiązuje też Umawiające się Strony do ochrony prywatności beneficjentów i do współpracy w celu ułatwienia transgranicznej wymiany kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym. WIPO ustanowi punkt informacyjny, aby ułatwić upoważnionym podmiotom nawiązanie kontaktu w celu podjęcia współpracy. W Traktacie zachęca się ponadto upoważnione podmioty do udostępniania informacji o swojej polityce i swoich praktykach zainteresowanym stronom i ogółowi społeczeństwa.

W Traktacie potwierdzono, że Umawiające się Strony mają swobodę wyboru odpowiedniego sposobu wykonywania postanowień Traktatu w ramach swojego systemu prawnego i praktyki prawnej. Umawiające się Strony muszą jednak wypełniać dotychczasowe międzynarodowe zobowiązania wynikające z konwencji berneńskiej, Porozumienia w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej i traktatu WIPO o prawie autorskim. W Traktacie uznano prawo Umawiających się Stron do utrzymania lub wprowadzania innych wyjątków lub ograniczeń nieobjętych zakresem Traktatu na korzyść beneficjentów i osób z innymi niepełnosprawnościami.

Art. 13–22 zawierają postanowienia administracyjne i proceduralne, które w dużym stopniu przypominają postanowienia innych traktatów WIPO w dziedzinie praw autorskich (np. traktatu WIPO o prawie autorskim).

Traktat wejdzie w życie po jego ratyfikacji przez dwadzieścia Umawiających się Stron.

Unia Europejska może stać się stroną Traktatu, jako że podczas konferencji dyplomatycznej w Marrakeszu oświadczyła, że jest właściwa w sprawach uregulowanych Traktatem i ma w tym zakresie własne prawodawstwo wiążące wszystkie jej państwa członkowskie oraz że zgodnie ze swymi wewnętrznymi regułami proceduralnymi jest należycie upoważniona do zostania stroną Traktatu. W dniu 28 czerwca 2013 r. Unia Europejska podpisała akt końcowy konferencji dyplomatycznej, a w dniu 30 kwietnia 2014 r. w Genewie – Traktat.

2.2 Podstawa prawna

Biorąc pod uwagę przedmiot Traktatu, a także decyzję Rady 2014/221/UE w sprawie upoważnienia do podpisania Traktatu, Rada powinna podjąć decyzję w sprawie zawarcia Traktatu na podstawie art. 114, 207 i 218 ust. 6 lit. a) ppkt (v) Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE).

Najważniejsze postanowienia Traktatu (art. 5, 6 i 9) mają na celu zapewnienie transgranicznej wymiany – między Umawiającymi się Stronami Traktatu, w tym między UE a państwami trzecimi – kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym. Wymiana ta jest objęta postanowieniami TFUE dotyczącymi wspólnej polityki handlowej.

Prawa autorskie, których dotyczą wyjątki i ograniczenia wymagane zgodnie z Traktatem (prawo do zwielokrotniania, prawo do rozpowszechniania i prawo do podawania do publicznej wiadomości, w tym do publicznego udostępniania), zostały zharmonizowane na poziomie UE poprzez przepisy art. 2–4 dyrektywy 2001/29/WE w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym[6]. Wyczerpujący wykaz wyjątków lub ograniczeń w odniesieniu do tych praw został określony w art. 5 ust. 2 i 3 wspomnianej dyrektywy. W motywie 32 jasno określono, że państwa członkowskie nie mogą wprowadzać na poziomie krajowym innych lub dodatkowych wyjątków w odniesieniu do tych praw. Wyjątki lub ograniczenia powinny być stosowane zgodnie z art. 5 ust. 5 („trzyetapowa weryfikacja”), co zostało jeszcze podkreślone w motywie 44.

W art. 5 ust. 3 lit. b) dyrektywy 2001/29/WE przewidziano dobrowolne wyjątki lub ograniczenia w odniesieniu do praw autorskich, jeżeli korzystanie służy osobom z jakąkolwiek niepełnosprawnością, odnosi się bezpośrednio do niepełnosprawności i nie ma handlowego charakteru, w zakresie, w jakim wymaga tego dany rodzaj niepełnosprawności. Inaczej niż w przypadku Traktatu artykuł ten nie jest ograniczony do konkretnego rodzaju niepełnosprawności i państwa członkowskie mogą same zdecydować o wdrożeniu tego ograniczenia lub wyjątku. Z utrwalonego orzecznictwa wynika, że swoboda uznania, z której korzystają państwa członkowskie, wprowadzając wyjątki i ograniczenia na mocy art. 5 dyrektywy 2001/29/WE, podlega ograniczeniom określonym przez przepisy prawa UE[7].

Co więcej, w art. 6 dyrektywy 2001/29/WE przewidziano wszechstronną ochronę prawną w odniesieniu do środków technicznych wykorzystywanych przez posiadaczy praw autorskich, a w art. 6 ust. 4 ustanowiono, że państwa członkowskie muszą zapewnić, by beneficjenci niektórych wyjątków lub ograniczeń korzystali z tych wyjątków w przypadku obowiązywania technologicznych środków ochrony i braku środków dobrowolnych. Art. 3, 4, 7, 10 i 11 Traktatu mają wpływ na powyższe przepisy prawa UE.

W konsekwencji uznano, że:

a) transgraniczna wymiana kopii utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym stanowi zasadniczy element Traktatu, a zatem jego odpowiednie artykuły są objęte zakresem wspólnej polityki handlowej (art. 207 TFUE); oraz

b) postanowienia Traktatu dotyczące obowiązkowych wyjątków lub ograniczeń wchodzą w zakres prawa UE, wpływają na zakres wspólnych przepisów lub zmieniają ten zakres, w szczególności jeżeli chodzi o dyrektywę 2001/29/WE i w każdym przypadku dotyczą dziedziny, która jest już w większości objęta przepisami UE (art. 114 TFUE)[8].

Niniejszym Komisja przedkłada zatem wniosek dotyczący decyzji Rady w sprawie zawarcia Traktatu. Zgodnie z art. 218 ust. 6 lit. a) ppkt (v) TFUE przed przyjęciem decyzji Parlament Europejski musi wyrazić swoją zgodę.

2014/0297 (NLE)

Wniosek

DECYZJA RADY

w sprawie zawarcia, w imieniu Unii Europejskiej, Traktatu z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, osobom niedowidzącym i osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem

RADA UNII EUROPEJSKIEJ,

uwzględniając Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w szczególności jego art. 114 i 207, w związku z art. 218 ust. 6 lit. a) ppkt (v),

uwzględniając wniosek Komisji Europejskiej,

uwzględniając zgodę Parlamentu Europejskiego[9],

a także mając na uwadze, co następuje:

(1)       Od dnia 22 stycznia 2011 r. zgodnie z decyzją Rady 2010/48/WE[10] Unia Europejska jest zobowiązana do przestrzegania postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych, której przepisy stały się integralną częścią porządku prawnego Unii.

(2)       Dnia 26 listopada 2012 r. Rada upoważniła Komisję do udziału, w imieniu Unii Europejskiej, w negocjacjach dotyczących międzynarodowej umowy w ramach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w sprawie poprawy dostępu do książek osób cierpiących na zaburzenia odczytu druku.

(3)       Negocjacje zostały pomyślnie zakończone na konferencji dyplomatycznej, która odbyła się w Marrakeszu w dniach 17–28 czerwca 2013 r. Traktat z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, osobom niedowidzącym i osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem („Traktat”) został przyjęty dnia 27 czerwca 2013 r.

(4)       Zgodnie z decyzją Rady 2014/221/UE[11] Traktat z Marrakeszu został podpisany w imieniu Unii Europejskiej w odniesieniu do kwestii wchodzących w zakres kompetencji Unii dnia 30 kwietnia 2014 r., z zastrzeżeniem jego zawarcia w późniejszym terminie.

(5)       W Traktacie z Marrakeszu ustanowiono zbiór postanowień prawa międzynarodowego, które zapewniają ograniczenia lub wyjątki w zakresie praw autorskich na szczeblu krajowym na korzyść osób niewidomych, osób niedowidzących lub osób z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznanie się z drukiem. Odpowiednie przepisy dotyczące praw autorskich zostały zharmonizowane prawem unijnym, ponieważ wpływają one na funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Traktat umożliwi również transgraniczną wymianę kopii opublikowanych utworów w formatach umożliwiających dostęp osobom niepełnosprawnym, powstałych na mocy wyjątków lub ograniczeń w zakresie praw autorskich, a zatem jest także objęty zakresem wspólnej polityki handlowej. Traktat ułatwi dostęp do opublikowanych utworów beneficjentom w Unii Europejskiej i poza nią.

(6)       Traktat z Marrakeszu powinien zostać zatwierdzony w imieniu Unii Europejskiej,

PRZYJMUJE NINIEJSZĄ DECYZJĘ:

Artykuł 1

Traktat z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, osobom niedowidzącym i osobom z innymi niepełnosprawnościami uniemożliwiającymi zapoznawanie się z drukiem zostaje niniejszym zatwierdzony w imieniu Unii Europejskiej.

Tekst Traktatu z Marrakeszu jest załączony do niniejszej decyzji.

Artykuł 2

Przewodniczący Rady jest upoważniony do wyznaczenia osoby lub osób umocowanych do złożenia w imieniu Unii Europejskiej dokumentu ratyfikacyjnego, o którym mowa w art. 19 Traktatu z Marrakeszu, w celu wyrażenia zgody Unii na związanie się postanowieniami Traktatu.

Artykuł 3

Niniejsza decyzja wchodzi w życie z dniem jej przyjęcia.

Sporządzono w Brukseli dnia […] r.

                                                                       W imieniu Rady

                                                                       Przewodniczący

[1]               Broszura informacyjna nr 282, czerwiec 2012 r.; http://www.who.int.

[2]               http://www.worldblindunion.org.

[3]               Decyzja Rady w sprawie udziału Unii Europejskiej w negocjowaniu międzynarodowej umowy w ramach Światowej Organizacji Własności Intelektualnej w sprawie poprawy dostępu do książek osób cierpiących na zaburzenia odczytu druku; 16259/12 EU RESTRICTED.

[4]               Decyzja Rady 2014/221/UE z dnia 14 kwietnia 2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, Traktatu z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, niedowidzącym i cierpiącym na inne zaburzenia odczytu druku (Dz.U L 115 z 17.4.2014, s. 1.)

[5]               Umawiające się Strony mogą również zapewnić ograniczenia lub wyjątki w zakresie prawa do publicznych wykonań i, zgodnie z załączonym uzgodnionym oświadczeniem, prawa do tłumaczenia pisemnego w zakresie przewidzianym przez konwencję berneńską.

[6]               Dz.U. L 167 z 22.6.2001, s. 10.

[7]               Zob. np. wyrok w sprawie C-145/10 Eva Maria Painer, pkt 104.

[8]               Zob. wyrok z dnia 4 września 2014 r. w sprawie C-114/12 Komisja przeciwko Radzie.

[9]               Dz.U. C […] z […], s. […].

[10]             Decyzja Rady 2010/48/WE z dnia 26 listopada 2009 r. w sprawie zawarcia przez Wspólnotę Europejską Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych (Dz.U. L 23 z 27.1.2010, s. 35).

[11]             Decyzja Rady 2014/221/UE z dnia 14 kwietnia 2014 r. w sprawie podpisania, w imieniu Unii Europejskiej, Traktatu z Marrakeszu o ułatwieniu dostępu do opublikowanych utworów osobom niewidomym, niedowidzącym i cierpiącym na inne zaburzenia odczytu druku (Dz.U L 115 z 17.4.2014, s. 1.)