52012DC0497

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY, EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO I KOMITETU REGIONÓW

Rozwój i koncentracja unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji: podejście strategiczne

(Tekst mający znaczenie dla EOG)

1.           Świat w trakcie zmian

Unia Europejska jest światowym liderem w zakresie badań naukowych i innowacji, ponoszącym 24 proc. wydatków na badania, mającym 32 proc. udziału w publikacjach o wysokim współczynniku oddziaływania oraz przedkładającym 32 proc. wniosków patentowych przy zaledwie 7-procentowym udziale swych mieszkańców w liczbie ludności świata[1].

W minionym dziesięcioleciu obraz uległ jednak gwałtownej zmianie. Badania i innowacje w skali światowej były do niedawna zdominowane przez triadę tworzoną przez Unię Europejską, Stany Zjednoczone i Japonię. W miarę wzmacniania przez gospodarki wschodzące systemów badań i innowacji następuje rozwój systemu wielobiegunowego, w którym coraz większy wpływ wywierają takie państwa jak Brazylia, Indie, Chiny i Korea Południowa. Udział państw z grupy BRICS w światowych nakładach na sferę B+R w latach 2000–2009 podwoił się. Unia jest też oczywiście zainteresowana rozwojem potencjału badawczego i innowacyjnego w państwach sąsiednich.

Badania i innowacje sa ze sobą coraz ściślej powiązane w wymiarze międzynarodowym, czemu sprzyja szybki rozwój technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Rośnie liczba publikacji naukowych tworzonych przez międzynarodowe zespoły autorskie oraz mobilność naukowców. Instytucje badawcze tworzą placówki zagraniczne, a przedsiębiorstwa inwestują poza swoimi krajami, zwłaszcza w gospodarki wschodzące.

Globalne wyzwania są znaczącymi impulsami badań naukowych i innowacji. Zasoby naszej planety są ograniczone i trzeba o nie ciągle dbać; zmiana klimatu i choroby zakaźne nie zatrzymują się na granicach państwowych, a bezpieczeństwo żywnościowe trzeba zapewnić na całym świecie. Unia musi wzmocnić dialog ze swymi międzynarodowymi partnerami w celu wytworzenia masy krytycznej do podjęcia tych wyzwań.

Ponieważ w państwach trzecich[2] prowadzi się więcej badań i powstaje więcej innowacji, Unia będzie musiała uzyskać dostęp do tej wiedzy. Aby pozostać liczącym się globalnym aktorem, Unia musi się promować jako atrakcyjne miejsce prowadzenia badań naukowych i prac nad innowacjami oraz odnosić sukcesy w światowym współzawodnictwie o talenty dbając jednocześnie o własne interesy gospodarcze, np. w odniesieniu do ochrony własności intelektualnej.

Wejście w życie Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) i Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) spowodowało zmianę instytucjonalnego umocowania działań Unii na arenie międzynarodowej. Wysoki Przedstawiciel Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa sprawujący też funkcję Wiceprzewodniczącego Komisji jest gwarantem spójności działań zewnętrznych UE. Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa wspomaga Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ). Badania naukowe są obszarem równoważnych kompetencji i Unia oraz państwa członkowskie zapewniają koordynację swoich działań w tym obszarze w celu zagwarantowania wzajemnej spójności strategii krajowych i polityki UE.

W oparciu o ten zmienny kontekst, a także uwzględniając zobowiązania wynikające z inicjatywy „Unia innowacji”[3], ramy dla europejskiej przestrzeni badawczej (EPB)[4] oraz rekomendacje śródokresowej oceny siódmego programu ramowego (7PR)[5] , Komisja proponuje strategiczne podejście do zagadnienia rozwoju i koncentracji unijnej współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji, zwłaszcza z myślą o przygotowaniach do wdrażania programu „Horyzont 2020”[6].

2.           Przegląd postępów

Propagowanie transgranicznej współpracy w zakresie badań naukowych ma w Europie długą historię. Założona w 1954 r. Europejska Organizacja Badań Jądrowych (CERN) jest badawczym centrum doskonałości i największym na świecie laboratorium fizyki cząstek, które przyciąga najwyższej klasy uczonych.

Od 1986 r. traktaty wyraźnie wymieniają współpracę z państwami trzecimi jako kluczowe działanie w ramach unijnej polityki w zakresie badań naukowych. Współpracę międzynarodową rozwijano na mocy TFUE i Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Stopniowo otwierano programy ramowe na udział państw trzecich, a wsparcie dla współpracy międzynarodowej zostało w pełni włączone do głównego nurtu w ramach 7PR (z uwzględnieniem 7PR Euratomu). Europejski Instytut Innowacji i Technologii (EIT) także jest otwarty na współpracę z państwami trzecimi. W efekcie 6 proc. uczestników 7PR pochodzi z państw trzecich.

Poczyniono postępy w zakresie optymalizacji skali i zasięgu przedsięwzięć w ramach współpracy międzynarodowej. Na przykład:

– Partnerstwo europejskie i krajów rozwijających się na rzecz prób klinicznych (EDCTP) to program współpracy 14 państw członkowskich, Szwajcarii, Norwegii i państw Afryki subsaharyjskiej, którego celem jest opanowanie HIV/AIDS, gruźlicy i malarii;

– EURATOM, Chiny, Indie, Japonia, Rosja, Korea Południowa i Stany Zjednoczone połączyły siły w ramach projektu ITER (wspieranego na mocy umowy dwustronnej między Euratomem i Japonią w sprawie wspólnej realizacji działań w ramach szerszego podejścia), który ma na celu wykazanie, że fuzja jądrowa jest znaczącym przyszłym źródłem energii;

– działania „Maria Curie” mają szeroki wymiar międzynarodowy. Ich uczestnicy wywodzą się z 80 różnych krajów;

– powołane przez Komisję Wspólne Centrum Badawcze współpracuje z partnerami międzynarodowymi w wielu sprawach;

– ogólnoświatowe wzajemne powiązania sieci badawczych i edukacyjnych wynikające z funkcjonowania sieci GEANT jest w znacznym stopniu finansowane przez Unię (częściowo za pośrednictwem jej instrumentów współpracy rozwojowej);

– Unia wraz z trzynastoma innymi państwami wspiera Human Frontier Science Program (program międzynarodowej współpracy w dziedzinie badań naukowych w zakresie biologii molekularnej i neurobiologii) finansujący międzynarodową współpracę w obszarze badań podstawowych.

Mimo że postęp ten należy powitać z zadowoleniem, wciąż w wielu przypadkach brakuje masy krytycznej, a strategia napędzająca przebieg działań nie zawsze jest jasna. Był to jeden z wniosków śródokresowej oceny 7PR, w której stwierdzono, że musi nastąpić „intensyfikacja współpracy międzynarodowej” w odniesieniu do działań skoncentrowanych na „równoprawnym angażowaniu partnerów spoza Europy i programach oraz działaniach pozostających w obszarze znacznego obustronnego zainteresowania”. W tym samym sprawozdaniu zarekomendowano „spójne strategiczne rozwijanie” polityki Unii na rzecz międzynarodowej współpracy w zakresie badań naukowych i innowacji.

3.           Cele współpracy międzynarodowej

Współpraca międzynarodowa w zakresie badań naukowych i innowacji wnosi swój wkład w szersze strategie Unii, co odzwierciedla strategia „Europa 2020”[7] zakładająca wsparcie następujących celów:

a)           wzmacnianie doskonałości i atrakcyjności Unii w zakresie badań naukowych i innowacji oraz jej konkurencyjności gospodarczej i przemysłowej – poprzez tworzenie sytuacji przynoszących zyski obu stronom i współpracy na zasadzie wzajemnych korzyści; poprzez dostęp do zewnętrznych źródeł wiedzy; poprzez przyciąganie do Unii talentów i inwestycji; poprzez ułatwianie dostępu do nowych i wschodzących rynków; oraz poprzez ustanowienie wspólnych praktyk prowadzenia badań naukowych i wykorzystywania ich wyników;

b)           podejmowanie globalnych wyzwań społecznych – poprzez szybsze rozwijanie i stosowanie skutecznych rozwiązań oraz optymalizację wykorzystywania infrastruktur badań naukowych; a także

c)           wspieranie zewnętrznej polityki Unii – za pomocą ścisłej koordynacji z procesem rozszerzenia, polityką sąsiedztwa, handlem, wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB), pomocą humanitarną oraz polityką rozwojową, a także poprzez przekształcenie badań naukowych i innowacji w integralną część obszernego pakietu działań zewnętrznych.

Międzynarodowa współpraca w dziedzinie badań naukowych i innowacji stanie się instrumentem łagodnej siły używanym w „dyplomacji naukowej”, a także mechanizmem poprawy stosunków z kluczowymi państwami i regionami. Dobre relacje na arenie międzynarodowej mogą z kolei ułatwiać skuteczną współpracę w dziedzinie badań naukowych i innowacji.

W niniejszym komunikacie Komisja proponuje wzmocnienie i skoncentrowanie działań Unii w zakresie współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji za pomocą dwojakiego podejścia w postaci otwartości uzupełnionej przez ukierunkowane działania w zakresie współpracy międzynarodowej, prowadzone w oparciu o zasady wspólnych interesów i wzajemnych korzyści, optymalnej skali i zasięgu, partnerstwa i synergii.

4.           Rozwój i koncentracja działań w zakresie współpracy międzynarodowej

4.1.        Otwartość we współpracy międzynarodowej

Unia nadal będzie się angażować we współpracę z krajami i regionami na całym świecie. Pozwoli to naukowcom i innowatorom z terenu Unii angażować się w roli aktywnych uczestników we współpracę z partnerami na całym świecie.

– Program „Horyzont 2020” będzie całkowicie otwarty na uczestników z całego świata[8].

– Europejska Rada ds. Badań Naukowych i działania „Maria Curie” będą funkcjonować w pełni w oparciu o aktywność naukowców i pozostaną otwarte dla uczestników z państw trzecich.

– Działania dotyczące infrastruktur badań naukowych zostaną szczególnie skoncentrowane na współpracy międzynarodowej. Ich komponent związany z e-infrastrukturami posiada immanentny wymiar międzynarodowy wynikający ze wspierania współpracy za pomocą narzędzi cyfrowych.

– Jednakże nie wszyscy uczestnicy z państw trzecich będą się automatycznie kwalifikować do finansowania[9]. Lista państw uprawnionych do automatycznego uzyskiwania finansowania będzie ograniczona, przy czym obecne kryterium selekcji oparte wyłącznie na wysokości dochodu narodowego brutto na głowę mieszkańca zostanie uzupełnione o dodatkowe kryterium oparte na łącznej wysokości dochodu narodowego brutto, co wykluczy państwa osiągające dochód powyżej określonego progu. Uwzględni to fakt wytworzenia w niektórych państwach masy krytycznej potrzebnej do nawiązania współpracy z Unią na warunkach wzajemności. Podobnie jak w przypadku państw uprzemysłowionych finansowanie uczestników pochodzących z tych państw będzie możliwe jedynie w wyjątkowych przypadkach.

– Bardziej restrykcyjne podejście do automatycznego uzyskiwania finansowania będzie równoważone zwiększonym wysiłkiem na rzecz ułatwienia finansowania uczestników za pośrednictwem mechanizmów krajowych.

– Unia będzie w dalszym ciągu wspierać dostęp na zasadach wzajemności do programów państw trzecich. Propozycje programu „Horyzont 2020” umożliwiają geograficzne ograniczenie zasięgu wniosków, na przykład wówczas, gdy warunki uczestnictwa osób prawnych z państw członkowskich w programach państw trzecich uważane są za szkodliwe dla interesów Unii lub gdy nie ma możliwości zapewnienia gwarancji bezpieczeństwa[10].

– Wsparcie europejskiej współpracy naukowo-technicznej (COST) i inicjatywy EUREKA zachęci europejskie sieci naukowe do współpracy z ich odpowiednikami z państw trzecich.

4.2.        Ukierunkowane działania w zakresie współpracy międzynarodowej.

Maksymalizacja oddziaływania międzynarodowych badań naukowych i działalności innowacyjnej przy unikaniu rozdrobnienia nakładów wymaga od Unii uzupełnienia otwartego charakteru programu „Horyzont 2020” szczególnymi działaniami mającymi na celu zapewnienie mu optymalnej skali i zasięgu.

4.2.1.     Określenie obszarów współpracy międzynarodowej

Program „Horyzont 2020” zakłada koncentrację finansowania przez Unię badań naukowych i innowacji do ograniczonej liczby wyzwań społecznych oraz technologii wspomagających i przemysłowych.

Współpraca międzynarodowa będzie miała kluczowe znaczenie w toku przygotowań programów roboczych wdrażania założeń „Horyzontu 2020” (którego częścią jest program Euratomu). Obszary kontaktów z państwami trzecimi będą identyfikowane w sposób planowy i spójny na podstawie analizy zestawienia Unii z resztą świata zgodnie z poniższym zestawem kryteriów:

– potencjał badawczy i innowacyjny obejmujący poziom inwestowania, efekty (publikacje, patenty, cytaty, licencje), zasoby ludzkie i infrastrukturę;

– ryzyka i szanse dostępu do rynków istniejących, nowych i wschodzących oraz ich oddziaływanie na konkurencyjność Unii;

– wkład w międzynarodowe zobowiązania Unii, zgodnie za zapisami w milenijnych celach rozwoju, ramach rozwoju na okres po 2015 r., dokumentach konferencji Rio+20 i programie grupy G20 oraz międzynarodowych celach poszczególnych strategii sektorowych; a także

– istniejące ramy administracyjne i prawne w środowisku partnerów międzynarodowych i w stosownych przypadkach w państwach członkowskich, które można wykorzystać we współpracy, w tym także wnioski z wcześniejszej współpracy.

O ile dysponujemy wystarczającym zasobem obiektywnych informacji potrzebnym do analizy pierwszego kryterium, o tyle pozostałe będą wymagały oceny jakościowej i rozstrzygnięcia. Systematyczne gromadzenie informacji będzie zasadniczym składnikiem strategicznego podejścia i będzie się opierać w szczególności na działalności nowego centrum monitorowania badań i innowacji (Research and Innovation Observatory) utworzonego przez Komisję. Będzie obejmowało pogłębione konsultacje z zaangażowanymi podmiotami, w tym także z sektora przemysłowego.

Wzmocniony wymiar innowacji będzie wymagał utworzenia odpowiednich warunków ramowych oraz jednakowych zasad działania, obejmujących szeroki zakres przedsięwzięć: od zbierania informacji, zapoznawania się ze strategią, wymiany doświadczeń, identyfikacji dobrych praktyk, dostarczania informacji i służenia pomocą oraz współpracy między podmiotami ze sfery badań i innowacji do wspierania dostosowania i przejmowania istniejących rozwiązań technologicznych przez nowe rynki, a także – w ograniczonych przypadkach – demonstracji i programów pilotażowych. W centrum uwagi wyraźniej znajdą się działania prorynkowe i w inny sposób związane z innowacyjnością. Będzie to wymagać znalezienia odpowiedniej równowagi między współpracą z państwami trzecimi w celu wspólnego osiągania postępu w zakresie wiedzy naukowej a podejmowaniem globalnych wyzwań z zagwarantowaniem ochrony interesów przedsiębiorstw z obszaru Unii. W związku z tym zostanie zapewnione uczciwe i równorzędne podejście do praw własności intelektualnej w celu uniknięcia utraty unijnego know-how.

W szerszym znaczeniu zdrowe warunki ramowe w odniesieniu do innowacji są niezmiernie istotne dla efektywnego zaangażowania się Unii w badania naukowe i innowacje na poziomie międzynarodowym. Na przyk³ad usuniêcie konkretnych barier w handlu pozostaje podstaw¹ stosunków Unii z pañstwami trzecimi[11].

4.2.2.     Opracowanie wieloletnich planów współpracy z kluczowymi państwami i regionami partnerskimi

Identyfikacja obszarów szczególnych działań w zakresie współpracy międzynarodowej oparta na wymienionych wyżej kryteriach będzie stanowić punkt wyjścia strategicznego podejścia. Elastyczne różnicowanie państw i regionów partnerskich pozwoli na dodatkową koncentrację – zwłaszcza przy podejmowaniu decyzji dotyczących finansowania – przy czym należy zdawać sobie sprawę, że określone państwo może zostać przypisane do jednej lub kilku grup, zależnie od swych mocnych stron w zakresie badań naukowych i innowacji. W propozycjach programu „Horyzont 2020” wyróżniono następujące grupy państw:

· państwa grupy EFTA, państwa negocjujące przystąpienie do UE i państwa objęte europejską polityką sąsiedztwa, przy czym w centrum uwagi pozostanie wspieranie zintegrowania z europejską przestrzenią badawczą lub dopasowania do niej, w tym także za pośrednictwem możliwego stowarzyszenia w ramach programu „Horyzont 2020”. W odniesieniu do państw sąsiednich przyczyni się to do rozwoju wspólnej przestrzeni wiedzy i innowacji obejmującej podniesienie kompetencji badawczych i innowacyjnych tych państw. Jak podkreślono na niedawnej konferencji na temat odnowionego partnerstwa eurośródziemnomorskiego w zakresie badań naukowych i innowacji, współpraca będzie ściśle skoordynowana z instrumentami rozszerzenia i polityki sąsiedztwa. W tej ostatniej kwestii trwają prace nad specjalnym działaniem w zakresie kontynuacji;

· państwa uprzemysłowione i gospodarki wschodzące, w kontaktach z którymi głównym celem będzie zwiększenie konkurencyjności Unii, wspólne podejmowanie globalnych wyzwań za pomocą wspólnych innowacyjnych rozwiązań i rozwój technologii wspomagających poprzez dostęp do nowych źródeł wiedzy.          Stanie się to źródłem szans gospodarczych dla przedsiębiorstw działających w Unii i otworzy dostęp do nowych rynków. Obecny będzie też wzmocniony wymiar innowacyjności, jak np. w przypadku Transatlantyckiego partnerstwa w zakresie działań innowacyjnych lub Indoeuropejskiejgo partnerstwa na rzecz badań naukowych i innowacji;

· państwa rozwijające się, w stosunku do których nacisk zostanie położony na uzupełnienie zewnętrznej polityki Unii i jej instrumentów za pomocą tworzenia partnerstw – zwłaszcza z udziałem dwóch regionów – w celu przyczyniania się do trwałego rozwoju tych regionów i odpowiedzi na takie wyzwania jak zielona gospodarka, działania w dziedzinie klimatu, podnoszenie poziomu rolnictwa, bezpieczeństwo żywnościowe i zdrowie. Zawiera się w tym wsparcie milenijnych celów rozwoju – i ich ewentualnych kontynuacji – wzmacniających sferę odpowiadających na zapotrzebowanie badań i innowacji na rzecz rozwoju oraz realizacja wyników konferencji Rio+20, np. za pomocą transferu technologii klimatycznych.

Systematyczne rozpoznawanie szans w połączeniu ze zróżnicowaniem na podstawie przynależności państw do określonych grup będzie wspierać opracowanie wieloletniego planu współpracy z kluczowymi państwami i regionami partnerskimi.

5.           Dostępne instrumenty

5.1.        Dialog polityczny

Unia zawarła umowy o współpracy naukowej i technicznej z 20 państwami w ramach Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i 15 państwami w ramach Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej. Nauka i technika są również często ważną częścią szerszego dialogu politycznego, takiego jak umowy o partnerstwie i współpracy oraz inne międzynarodowe porozumienia ramowe.

Umowy o współpracy naukowej i technicznej będą ważnymi instrumentami wytyczania i wdrażania wieloletnich planów współpracy. W stosownych sytuacjach będą przekształcane w strategiczne długoterminowe partnerstwa, obejmujące porozumienia dotyczące zagadnień priorytetowych. Powinny też propagować uczciwe i równoprawne traktowanie własności intelektualnej oraz transfer wiedzy. Podobne podejście będzie obowiązywało na szczeblu regionalnym, np. w odniesieniu do partnerstwa z krajami basenu Morza Śródziemnego, członkami grupy ASEAN, państwami afrykańskimi, latynoamerykańskimi i karaibskimi.

5.2.        Gromadzenie informacji

Do wdrażania strategicznego podejścia niezbędna jest obiektywna informacja. Dlatego należy zwrócić większą uwagę na zbieranie informacji o charakterze jakościowym i ilościowym, takich jak[12]:

– działania w ramach współpracy międzynarodowej finansowane przez Unię oraz ich oddziaływanie;

– strategie i programy państw członkowskich oraz stowarzyszonych dotyczące współpracy międzynarodowej, a także silne i słabe strony ich systemów badań naukowych i innowacji, przy czym należy zachęcać państwa członkowskie i stowarzyszone do wymiany informacji pozyskanych z analiz krakowych za pośrednictwem Strategicznego Forum ds. Międzynarodowej Współpracy Naukowo-Technicznej;

– strategie i programy państw trzecich w zakresie badań naukowych i innowacji, w tym ich komponenty międzynarodowe oraz silne i słabe strony ich systemów;

– działania w zakresie foresightu mające na celu identyfikację pojawiających się wyzwań, przyszłych rynków oraz trendów.

Do zbierania informacji wykorzystane zostaną delegatury Unii oraz doradcy naukowi i Europejska Służba Działań Zewnętrznych, a także nowy system monitorowania badañ naukowych i innowacji.

5.3.        Instrumenty finansowania

„Horyzont 2020” będzie głównym instrumentem wdrażania międzynarodowych przedsięwzięć Unii w zakresie badań naukowych i innowacji, a w stosownych przypadkach jego uzupełnieniem będzie finansowanie krajowe.

Do wdrażania wieloletnich planów współpracy posłużą ukierunkowane działania wykorzystujące następujące instrumenty:

– projekty badawcze i innowacyjne, w których uczestnictwo podmiotów z pañstw trzecich jest wymagane i/lub brane pod uwagê w toku oceny;

– bardziej „miękkie” formy współpracy, takie jak tworzenie powiązań między projektami, klastrami i/lub kierownikami projektów;

– wspólne inicjatywy angażujące partnerów unijnych i międzynarodowych:

· skoordynowane zaproszenia: ogłaszane i oceniane równolegle w państwie członkowskim i państwie trzecim;

· wspólne zaproszenia: ogłaszane, oceniane, rozstrzygane i finansowane wspólnie przez panstwo członkowskie i państwo trzecie;

· wkład Unii w systemy finansowania państw trzecich lub organizacji międzynarodowych pokrywający udział podmiotów unijnych w tych programach; oraz

· inicjatywy specjalne wymagające wspólnego finansowania przez Unię, państwa członkowskie, państwa stowarzyszone i/lub państwa trzecie w celu zapewnienia optymalnej skali i zasięgu, wdrażane za pośrednictwem sieci europejskiej przestrzeni badawczej (ERA-NET) , na mocy art. 185 TFUE lub za pośrednictwem innych instrumentów.

Propozycje programu „Horyzont 2020” zawierają zapisy[13], które mają na celu spójny rozwój i prezentację działań przekrojowych, takich jak współpraca międzynarodowa. Komisja zamierza odzwierciedlić te zapisy w programie prac i strukturze wykonawczej programu „Horyzont 2020”.

5.4.        Koordynacja z innymi strategiami i działalnością forów międzynarodowych

5.4.1.     Polityki i instrumenty unijne

Działania w zakresie współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji będą prowadzone w ścisłej koordynacji ze strategiami i instrumentami zewnętrznej polityki Unii[14]. Dotyczyć to będzie także włączenia badań naukowych i innowacji w główny nurt innych obszarów polityki o silnym wymiarze międzynarodowym, takich jak polityka handlowa, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeñstwa, polityka środowiskowa oraz energetyczna, a także wykorzystania efektu synergii z międzynarodową współpracą w dziedzinie szkolnictwa wyższego proponowaną w ramach programu Erasmus dla wszystkich[15]. Opracowanie wieloletnich planów współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji powinno zatem być ściśle koordynowane z ogólnymi strategiami krajowymi oraz zewnętrznym wymiarem wewnętrznych strategii Unii.

Zewnętrzna polityka Unii pomoże w rozbudowie potencjału badawczego państw aspirujących do członkostwa, państw sasiadujacych i rozwijajacych się. Finansowanie sfery badań naukowych i innowacji skupi się na doskonałości, przyczyniajac się w ten sposób do znalezienia innowacyjnych rozwiązań dla wyzwań, wobec których stają te państwa. Ten sposób dziłałania wniesie wkład w realizację celów polityki rozwojowej Unii, na przykład za pomocą działań wybiegajacych w przyszłość i badań socjoekonomicznych służacych identyfikacji określonych wyzwań, nowoczesnych badań i innowacji rozwijających rozwiązania możliwe do lokalnego zastosowania lub wsparcia dostosowania i transferu istniejących technologii. Uzupełnieniem będzie finansowanie przez Europejski Bank Inwestycyjny i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju.

5.4.2.     Organizacje międzynarodowe i wielostronne fora

Organizacje międzynarodowe i fora wielostronne odgrywają kluczowa rolę w rozwiazywaniu globalnych wyzwań. Komitet ds. Polityki Naukowo-Technicznej Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oraz Światowe Forum Nauki w ramach OECD koncentrują się na poprawie zarządzania globalną działalnością badawczą i innowacyjną. Organizacja Narodów Zjednoczonych i inne podmioty, takie jak UNESCO, Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu, Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie Zmian Klimatu, Międzyrządowa Platforma Naukowo-Polityczna w sprawie Różnorodności Biologicznej i Funkcjonowania Ekosystemów, Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) oraz Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), odgrywają zasadniczą rolę w kształtowaniu światowych programów badań.

Międzynarodowa Agencja Energetyczna i Agencja Energii Jądrowej (w ramach OECD), Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej oraz Międzynarodowe Forum IV Generacji i Międzynarodowa Organizacja Energii Termojądrowej propagują międzynarodową współpracę w dziedzinie energii jądrowej. Instytucje globalne i regionalne, takie jak Grupa Konsultacyjna ds. Międzynarodowych Badań Rolniczych, Światowe Forum ds. Badań nad Rolnictwem i Forum na rzecz Badań Rolnictwa w Afryce działają w obszarze rolnictwa. Grupa Carnegiego, powołana pod auspicjami G8/G20, stanowi wyjątkowe forum dyskusji na wysokim szczeblu na temat zagadnień związanych z badaniami naukowymi i innowacjami.

Komisja zamierza zwiększyć swoje zaangażowanie w działania tych organizacji, zarówno w celu wzmocnienia wpływu wywieranego przez Unię na ich działalność, zwłaszcza obszarach, w których Unia jest głównym płatnikiem, jak też umożliwienia im silniejszego udziału w kształtowaniu programu Unii. W związku z tym Unia powinna dążyć do zapewnienia proporcjonalności swego udziału do zakresu odpowiedzialności przyznanego jej w Traktatach. Dalszy rozwój partnerstwa z europejskimi inicjatywami międzyrządowymi takimi jak EUREKA i COST oraz podmiotami takimi jak partnerstwo europejskich międzyrządowych organizacji badawczych EIROForum[16] przyczyni się do lepszego skoordynowania i efektywniejszego wykorzystania europejskich zasobów.

6.           Propagowanie wspólnych zasad prowadzenia współpracy międzynarodowej

Kierująca się zasadami przewidzianymi w odniesieniu do działań zewnętrznych (art. 21 TUE) Unia zajmuje odpowiednią pozycję, by odgrywać czołową rolę w propagowaniu wspólnych zasad prowadzenia międzynarodowych badań naukowych w celu stworzenia równych warunków działania, w których naukowcy i innowatorzy z całego świata z przekonaniem ze sobą współpracują. Zasady te dotyczą takich zagadnień jak odpowiedzialne badania naukowe i innowacje, rzetelność badań, wzajemna ocena wniosków, promowanie roli kobiet w nauce i wymiaru płci w badaniach naukowych oraz innowacjach, przebieg karier naukowych (w oparciu o Europejską Kartę Naukowca i Kodeks postępowania przy rekrutacji pracowników naukowych)[17], uczciwe i równoprawne podejście do praw własności intelektualnej oraz otwarty dostęp do wyników badań finansowanych ze środków publicznych.

Pierwszy krok uczyniono powo³ując oparte na zasadzie dobrowolnego uczestnictwa forum: Światową Radę ds. Badań (Global Research Council), którego celem jest wymiana dobrych praktyk i ustalenie wspólnych zasad współpracy międzynarodowej. Na poziomie unijnym i światowym podejmowane są dalsze inicjatywy. Grupa Carnegiego zajmowała się wypracowaniem wspólnych zasad tworzenia infrastruktur badawczych na wielką skalę. W odniesieniu do zagadnienia otwartego dostępu Komisja przyjęła w 2007 r. komunikat[18], a w nieodległej przeszłości kolejny komunikat i zalecenie[19].

Kwestie te były też przedmiotem dyskusji na poziomie międzynarodowym, zarówno w stosunkach dwustronnych, jak i na forach wielostronnych. Dążenie do otwartego dostępu jest przedsięwzięciem ogólnoświatowym, czego potwierdzeniem jest udział UNESCO w jego propagowaniu[20] oraz deklaracja OECD w sprawie dostępu do danych uzyskanych w toku badań finansowanych ze środków publicznych[21]. Podobnie Deklaracja singapurska w sprawie wartości nauki jest pierwszą międzynarodową próbą zachęty do kształtowania globalnego podejścia i sformułowania wytycznych oraz kodeksu zachowań sprzyjających wyższej wartości i użyteczności badań[22].

7.           Wzmacnianie parterstwa z państwami członkowskimi i głównymi zaangażowanymi podmiotami

Działania w zakresie współpracy międzynarodowej prowadzone przez Unię i państwa członkowskie muszą być spójne i wzajemnie się uzupełniać. Pogłębianie i umacnianie partnerstwa Komisji i państw członkowskich będzie zatem ważnym elementem strategicznego podejścia.

Ważne będzie też rozwijanie silniejszych i bardziej systematycznych relacji z głównymi podmiotami sektora badań i innowacji. Będzie ono obejmować lepsze dostosowanie do priorytetów w obszarze współpracy międzynarodowej takich podmiotów jak przedsiębiorstwa, uczelnie wyższe i instytuty badawcze, ale także do priorytetów wspólnych inicjatyw programowych, europejskich platform technologicznych i europejskich partnerstw innowacyjnych.

Dzięki opracowaniu pilotażowej inicjatywy z Indiami i zbadaniu priorytetów współpracy ze Stanami Zjednoczonymi i Chinami, Strategiczne Forum ds. Międzynarodowej Współpracy Naukowo-Technicznej uczyniło postęp na drodze do dostosowania się do priorytetów współpracy międzynarodowej państw członkowskich, a zwłaszcza krajowych i regionalnych organizacji finansujących.

Wysiłki te muszą zostać zintensyfikowane, gdyż działania państw członkowskich w ramach współpracy międzynarodowej są raczej motywowane względami narodowymi niż chęcią wdrażania priorytetów i strategii wspólnych dla Unii i państw członkowskich. W związku z tym:

– państwa członkowskie zostaną włączone w proces definiowania obszarów współpracy międzynarodowej i opracowywanie wieloletnich planów współpracy;

– realizacja założeń wieloletnich planów współpracy będzie obejmowała przygotowanie wspólnych dla Unii i państw członkowskich strategicznych planów badań naukowych i innowacji, a także ścisłe zaangażowanie państw członkowskich w ich wdrażanie;

– prace nad przygotowaniem wspólnych wytycznych odnośnie do zawierania porozumień z panstwami trzecimi w takich sprawach jak wydawanie wiz pracownikom naukowym, prawa własności intelektualnej, zasady etyki w badaniach naukowych, wywóz i przywóz próbek i wyposażenia, wzajemne uznanie i kwestie podatkowe, które zostały sformułowane jako zobowiązanie w dokumencie „Unia innowacji”, będą kontynuowane.Obejma one również opracowanie wytycznych europejskiej przestrzeni badawczej w zakresie zarządzania własnościa intelektualną w ramach umów o współpracy międzynarodowej zgodnie z założeniami przyjętymi przez grupę ds. transferu wiedzy europejskiej przestrzeni badawczej.

8.           Wdrażanie, zarządzanie, nadzorowanie i ocena

8.1.        Wdrażanie i zarządzanie

Wprowadzanie w życie tej strategii będzie ścisle skorelowane z procesem programowania „Horyzontu 2020” obejmując także włączanie w sposób spójny wieloletnich planów współpracy do programów pracy.

Podczas gdy opracowanie i wdrażanie wieloletnich planów współpracy, odnoszących się do wszystkich wyzwań społecznych oraz technologii wspomagających i przemysłowych, będzie w dalszym ciągu pozostawało w gestii odpowiednich struktur komitetowych, struktura horyzontalna komitetu zarządzającego programem „Horyzont 2020” będzie miała za zadanie sterowanie, monitorowanie i dokonywanie ocen ogólnego podejścia do zagadnień współpracy międzynarodowej. Strategiczne Forum ds. Międzynarodowej Współpracy Naukowo-Technicznej będzie nadal odgrywać znaczącą rolę w propagowaniu większej spójności między strategiami państw członkowskich oraz Unii.

W centrum uwagi pozostanie również informowanie opinii publicznej o wartości współpracy międzynarodowej w zakresie badań naukowych i innowacji. Opierając się na pozytywnym doświadczeniu Roku Nauki UE–ASEAN w 2012 r., Komisja proponuje organizować podobne przedsięwzięcia co dwa lata każdorazowo zmieniając państwo i region partnerski.

8.2.        Nadzorowanie i ocena

Komisja będzie co dwa lata składała sprawozdanie z wdrażania strategii. Sprawozdanie będzie zawierać prezentacje sposobu przygotowania i wdrażania wieloletnich planów współpracy. Znajdzie się w nim też ocena postępu i oddziaływania dokonana na podstawie zestawu wskaźników zawartych w towarzyszącym dokumencie służb Komisji. Pierwsze sprawozdanie zostanie przekazane na początku 2014 r.

9.           Podsumowanie

Charakterystycznymi aspektami nowego strategicznego podejścia do współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji będą:

– pełne otwarcie programu „Horyzont 2020” na uczestnictwo podmiotów z państw trzecich umożliwiające naukowcom europejskim współpracę z najlepszymi partnerami na świecie;

– ukierunkowane działania w ramach współpracy międzynarodowej o skali i zasięgu potrzebnym do maksymalizacji oddziaływania;

– opracowanie wieloletnich planów współpracy z kluczowymi państwami i regionami partnerskimi;

– wzmocnienie partnerstwa między Komisją, państwami członkowskimi i znaczącymi zainteresowanymi podmiotami;

– propagowanie wspólnych zasad prowadzenia współpracy międzynarodowej w dziedzinie badań naukowych i innowacji;

– wmacnianie roli Unii w organizacjach międzynarodowych i na forach wielostronnych;

– wzmocnienie procesu wdrażania, zarządzania, nadzorowania i oceny.

[1]               Więcej informacji znajduje się w towarzyszącym dokumencie roboczym służb Komisji.

[2]               W niniejszym komunikacie przez „państwa trzecie” rozumie się państwa, które nie są członkami UE i nie są z nią stowarzyszone w ramach programów ramowych w dziedzinie badań naukowych, o ile w tekście nie zaznaczono inaczej.

[3]               COM(2010) 546.

[4]               COM(2012) 392.

[5]               http://ec.europa.eu/research/evaluations/index_en.cfm?pg=fp7

[6]               COM(2011) 809.

[7]               COM (2010) 2020.

[8]               COM(2011) 810, art. 6 ust. 1.

[9]               COM(2011) 810, art. 9.

[10]             COM(2011) 810, art. 6 ust. 2 i 3 oraz art. 8 ust.5.

[11]             COM (2012) 70.

[12]             Dalsze informacje dostępne są w dokumencie roboczym służb Komisji.

[13]             Art. 13 rozporządzenia w sprawie programu „Horyzont 2020” oraz art. 5 ust. 6 szczegółowego programu.

[14]             COM(2011) 865.

[15]             COM(2011) 788.

[16]             Zob.http://www.eiroforum.org.

[17]             C(2005) 576 final.

[18]             COM(2007) 56.

[19]             COM(2012) 401 i C(2012) 4890.

[20]             http://www.unesco.org/new/en/media-services/single-view/news/open_access_to_scientific_information_policy_guidelines_for_open_access_released/

[21]             http://www.oecd.org/dataoecd/9/61/38500813.pdf

[22]             http://www.singaporestatement.org/