52012DC0022

KOMUNIKAT KOMISJI DO PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO, RADY I EUROPEJSKIEGO KOMITETU EKONOMICZNO-SPOŁECZNEGO

Handel, wzrost gospodarczy i rozwój Dostosowanie polityki handlowej i inwestycyjnej do sytuacji krajów najbardziej potrzebujących

1. Cel

Krajobraz gospodarczy na świecie uległ w ostatniej dekadzie drastycznej zmianie, wpływając istotnie na polityki: handlową, inwestycyjną i rozwoju. Niespotykanie niskie cła oraz reorganizacja handlu międzynarodowego w globalnych łańcuchach dostaw w coraz większym stopniu przenoszą punkt ciężkości polityki handlowej na kwestie regulacyjne i inne kwestie o charakterze wewnętrznym. W krajach rozwijających się miały miejsce radykalne zmiany. Niektórym z nich, takim jak Chiny, Indie czy Brazylia, udało się wyciągnąć korzyści wynikające z istnienia otwartych i coraz bardziej zintegrowanych rynków światowych i znajdują się one obecnie wśród największych i najbardziej konkurencyjnych przedstawicieli światowej gospodarki. Inne natomiast wciąż pozostają z tyłu i narażone są na ryzyko dalszej marginalizacji. Kraje najsłabiej rozwinięte w szczególności, głównie w Afryce, nadal napotykają na liczne trudności i mają największe zaległości na drodze do osiągnięcia milenijnych celów rozwoju.

Pojęcie „krajów rozwijających się” jako grupy traci w związku z tym sens, a polityka handlowa, inwestycyjna i rozwoju muszą zostać obecnie dostosowane tak, by odzwierciedlały zaistniałą sytuację. Palącą kwestią pozostaje jednak zagadnienie rozwoju i szczególna rola, jaką na rzecz rozwoju odgrywa handel. Na UE, jako na największej na świecie potędze handlowej, największym partnerze handlowym wielu krajów najsłabiej rozwiniętych i innych krajów o niskim lub o niższym średnim dochodzie, a także największym na świecie donatorze na rzecz rozwoju (w tym dla programów związanych z handlem), spoczywa szczególna odpowiedzialność.

W nawiązaniu do komunikatu z 2010 r. w sprawie handlu, wzrostu gospodarczego i polityki światowej[1], niniejszy komunikat stanowi aktualizację komunikatu z 2002 r. w sprawie handlu i rozwoju[2], odzwierciedlając zmiany w rzeczywistości gospodarczej, dokonując bilansu metod, jakimi UE wywiązuje się ze swoich zobowiązań oraz określając kierunek polityki UE w zakresie handlu i inwestycji na rzecz rozwoju, jaki Unii powinna przyjąć w najbliższej dekadzie. Potwierdzając główne zasady określone w 2002 r., w niniejszym komunikacie podkreśla się rosnącą potrzebę dokonywania rozróżnienia między krajami rozwijającymi się, tak by koncentrować się na najbardziej potrzebujących, a także w celu poprawy sposobu, w jaki do osiągania tych celów wykorzystywane są nasze instrumenty. Podkreślono w nim również konieczność rozpoczęcia reform przez nasze partnerskie kraje rozwijające się oraz fakt, iż inne gospodarki rozwinięte i wschodzące powinny przyłączyć się do naszych inicjatyw na rzecz otwarcia rynków dla krajów najbardziej potrzebujących.

W niniejszym komunikacie proponuje się konkretne sposoby poprawy synergii między polityką handlową i polityką rozwoju. Skuteczna polityka handlowa ma kluczowe znaczenie dla pobudzenia wzrostu gospodarczego i tworzenia miejsc pracy w Europie i poza nią, a także dla prezentowania wartości i interesów UE na świecie. Może być ona również potężnym motorem rozwoju, zgodnie z zasadą UE dotyczącą spójności polityki na rzecz rozwoju[3]. Skuteczna polityka rozwoju ma zasadnicze znaczenie dla tworzenia lepszych warunków dla handlu i inwestycji w krajach rozwijających się, a także dla zagwarantowania sprawiedliwego podziału płynących z nich korzyści przeznaczonych na zwalczanie ubóstwa. W komunikacie dotyczącym „Planu działań na rzecz zmian”[4] obiecano większe wsparcie dla poprawy otoczenia biznesu, dla promowania integracji regionalnej i dla pomocy w wykorzystaniu możliwości oferowanych przez rynki światowe, jako siły napędowej wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i zrównoważonemu rozwojowi. Wszystkie działania zewnętrzne UE oparte są o najważniejsze wartości leżące u podstaw jej istnienia, w tym poszanowanie i promowanie praw człowieka[5].

2. Zmieniający się świat 2.1. Wielkie zmiany w globalnym porządku gospodarczym

W gospodarce światowej dokonują się zmiany na niespotykaną dotąd skalę. Wiele krajów odniosło sukces w zakresie zarządzania potencjałem otwartego systemu handlowego, zwiększając wywóz wyrobów gotowych i usług związanych z wywozem tradycyjnych towarów oraz trwale podnosząc stopę wzrostu PKB. Chiny stały się największym światowym eksporterem po UE i zajmują trzecią pozycję w rankingu największych gospodarek po UE i USA. Indie, Brazylia i inne wschodzące gospodarki podążają tą samą drogą. Państwom tym udało się przyciągnąć bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) i obecnie same występują w roli głównych światowych inwestorów. Gospodarki wschodzące stoją na czele światowego wzrostu gospodarczego i są uznawane za istotnych uczestników sceny gospodarczej i politycznej na arenie międzynarodowej. Wzmacniają one swoją obecność w biedniejszych państwach i swoje powiązania z nimi. Po raz pierwszy w historii najnowszej kraje rozwijające się reprezentowały ponad połowę światowego handlu. W wyniku światowego kryzysu finansowego i gospodarczego dokonała się zmiana, w związku z którą za potęgi gospodarcze nie są już uznawane kraje rozwinięte, lecz raczej gospodarki wschodzące, postrzegane są obecnie jako element prowadzący do wyjścia z kryzysu.

Wyniki handlowe krajów rozwijających się

Źródło: MFW

Choć zmiany te umożliwiły setkom milionów ludzi wyjście z ubóstwa, to nie wszystkie kraje rozwijające się mogły na tym skorzystać. Dalsza marginalizacja dotknęła w szczególności kraje najsłabiej rozwinięte[6]. Chociaż PKB i wymiana handlowa wzrosły znacznie w niektórych z nich, stało się tak głównie dzięki zwiększonemu wywozowi ropy naftowej i towarów – ubóstwo w tych państwach zostało ograniczone w niewielkim stopniu. Wiele krajów najsłabiej rozwiniętych staje się w coraz większym stopniu zależnych od nielicznych produktów eksportowych, w szczególności towarów podstawowych[7]. Niemniej jednak niektóre kraje najsłabiej rozwinięte, takie jak Bangladesz i Kambodża, odnotowały zadowalające postępy, głównie dzięki swojej specjalizacji w produkcji wymagającej słabo zaawansowanych technologii, przede wszystkim produkcji wyrobów włókienniczych. Niektóre państwa afrykańskie niedokonujące wywozu ropy naftowej bądź towarów również osiągnęły w ostatniej dekadzie zadowalające rezultaty, a nawet powiększyły swój sektor usług. Częściowo w wyniku programu, mającego na celu stymulowanie wywozu produktów rolnych, takich jak kawa, oraz przyciągnięcie turystyki, średni roczny wzrost wywozu z Rwandy wyniósł od 2001 r. 19 %, przy czym towarzyszyły mu wysokie stopy wzrostu gospodarczego i stała poprawa wskaźników rozwoju społecznego. Innym przykładem jest Republika Zielonego Przylądka, która w 2007 r. poprawiła swój status z kraju najsłabiej rozwiniętego na kraj o niskim średnim dochodzie. Stało się tak dzięki dobremu zarządzaniu makroekonomicznemu, w tym stopniowemu otwieraniu rynków i integracji z gospodarką światową.

Wśród krajów najsłabiej rozwiniętych i krajów o gospodarkach wschodzących wyniki poszczególnych państw różniły się od siebie, szczególnie w odniesieniu do zakresu reform krajowych i ich integracji z gospodarką światową.

2.2. Wnioski dla polityki handlowej i inwestycyjnej w kontekście rozwoju

Otwartość na handel zawsze była kluczowym elementem skutecznego wzrostu gospodarczego i strategii rozwoju. Żadne państwo nie było nigdy w stanie utrzymać długotrwałego wzrostu bez integracji z gospodarką światową. Dostęp do rynków zagranicznych umożliwia zwiększenie efektu skali i specjalizacji, podczas gdy dostęp do tańszych i bardziej zróżnicowanych czynników produkcji, włączając bardziej efektywne usługi, otwiera nowe możliwości w zakresie produkcji. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne stały się również zasadniczym czynnikiem przyczyniającym się do wzrostu gospodarczego oraz wyników osiąganych w wywozie (na przykład zagraniczne podmioty zależne realizują obecnie 75 % wymiany handlowej Chin). Otwarcie na mobilność ludzi może przyczynić się do transferu umiejętności i inwestycji do krajów rozwijających się, ze szczególnym uwzględnieniem roli, jaką odgrywają diaspory[8].

Mimo że handel jest warunkiem koniecznym dla rozwoju, nie jest on jednak warunkiem wystarczającym. Handel może przyczyniać się do wzrostu gospodarczego i zmniejszenia ubóstwa, zależnie od struktury gospodarki i pod warunkiem właściwej kolejności wprowadzania środków liberalizacji handlu oraz realizacji wzajemnie uzupełniających się strategii politycznych. Reformy krajowe mają podstawowe znaczenie dla utrzymania wzrostu, u którego podstaw leży handel i inwestycje. Wyniki gospodarcze krajów najsłabiej rozwiniętych są często słabsze nie tylko z powodu niskiej dywersyfikacji gospodarki i bazy eksportowej, niewystarczającej infrastruktury i usług lub braku adekwatnych umiejętności, lecz także przez czynniki polityczne związane ze słabym zarządzaniem, korupcją i nadużyciami finansowymi, brakiem ochrony praw człowieka i przejrzystości, słabym potencjałem administracyjnym, nieefektywną polityką podatkową i powszechnym uchylaniem się od płacenia podatków, niewystarczającymi instrumentami redystrybucyjnymi, słabymi ramami polityki społecznej i polityki na rzecz ochrony środowiska, niezrównoważonym wykorzystywaniem zasobów naturalnych, zagrożeniami dla bezpieczeństwa oraz brakiem stabilności.

Do uzyskania pozytywnego wpływu handlu na rozwój potrzeba o wiele więcej niż obniżenia taryf. Nowoczesna i nastawiona na rozwój polityka handlowa musi obejmować złożony wachlarz zagadnień, począwszy od ułatwień w handlu na szczeblu regionalnym i lokalnym aż po uregulowania techniczne, społeczne i środowiskowe, poszanowanie praw podstawowych, środki wspierania inwestycji, ochronę praw własności intelektualnej, uregulowanie usług, politykę konkurencji oraz przejrzystość i dostęp do rynku w ramach zamówień publicznych. Postępy w tej kwestii mogą zwiększyć przejrzystość, przewidywalność i odpowiedzialność, które mają kluczowe znaczenie dla rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu i walki z ubóstwem, a których nie zapewnią same obniżki taryf. Wreszcie, aktywna polityka jest potrzebna, aby ograniczyć do minimum niekorzystne skutki otwarcia wymiany handlowej.

Zwiększająca się różnorodność krajów rozwijających się wymaga większego zróżnicowania w procesie projektowania i wdrażania polityk UE. Gospodarki wschodzące i te biedniejsze dysponują różnym potencjałem i mają inne potrzeby i cele, w związku z czym wymagają odmiennego podejścia w ramach strategii polityki. Strategie należy przygotowywać rozważnie, tak aby prowadzona polityka odzwierciedlała różne sytuacje. Priorytetowo należy traktować państwa, które miałyby ograniczone możliwości długoterminowego wzrostu oraz zrównoważonego rozwoju bez pomocy zewnętrznej, w szczególności kraje najsłabiej rozwinięte i inne państwa, które najbardziej potrzebują pomocy, zgodnie z tym, co zaproponowano w dziedzinie polityki rozwoju[9]. Równolegle pogłębiamy nasze zaangażowanie w gospodarki wschodzące, jak wspomniano w komunikacie z 2010 r. w sprawie handlu, wzrostu i polityki światowej. Jednak charakter naszych kontaktów z nimi zmienia się, koncentrując się w mniejszym stopniu na rozwoju, a w większym na nowych formach partnerstwa opartego na wzajemnych interesach i korzyściach, jak również równo rozłożonej globalnej odpowiedzialności[10].

3. Co zrobiliśmy do tej pory

W komunikacie z 2002 r. w sprawie handlu i rozwoju zobowiązano się zagwarantować krajom rozwijającym się większy dostęp do rynku UE, udzielić odpowiedniego finansowania pomocy związanej z handlem, a także uczynić handel kluczowym elementem strategii rozwoju. Podjęte zobowiązania obejmowały wykorzystywanie umów handlowych do wspierania szerszego dostępu do rynku, do wspierania integracji regionalnej i do poprawy zasad handlu w celu wspierania rozwoju. Rynek UE jest najbardziej otwartym rynkiem, do jakiego mają dostęp kraje rozwijające się. Wyłączając paliwa, przywozimy z krajów najsłabiej rozwiniętych więcej, niż przywożą łącznie USA, Kanada, Japonia i Chiny. Zrealizowaliśmy nasze zobowiązania, często wytyczając kierunek działania na szczeblu ogólnoświatowym. Niezbędny jest jednak dalszy postęp.

3.1. Innowacyjne programy autonomiczne

Ustanowiliśmy dwa nowe programy preferencyjne w ramach ogólnego systemu preferencji (GSP)[11]:

· W ramach inicjatywy „wszystko oprócz broni” (EBA) z 2001 r. w bezkompromisowy sposób otwarto w pełni rynek UE dla krajów najsłabiej rozwiniętych, nie stosując przy tym żadnych taryf lub kontyngentów. W ciągu ostatnich dziesięciu lat inicjatywa EBA okazała się skutecznym motorem zwiększenia wywozu z krajów najsłabiej rozwiniętych na nasz rynek. Przywóz do UE z krajów najsłabiej rozwiniętych rósł o ponad 25 % szybciej niż przywóz z państw niebędących beneficjentami programów preferencyjnych (dobrym przykładem jest tu wywóz wyrobów włókienniczych z Bangladeszu)[12]. Z drugiej strony, wpływ na dywersyfikację wywozu jest zróżnicowany. Wciąż jest możliwe zwiększenie stopnia wykorzystania istniejących możliwości. Coraz częściej dochodzi do presji konkurencyjnej ze strony bardziej zaawansowanych uprzywilejowanych partnerów (którzy wykorzystują ponad 40 % wywozu preferencyjnego w ramach GSP) i ograniczania preferencji, co wskazuje na potrzebę przeprowadzenia reformy systemu GSP (zob. pkt 4.1.1).

· System GSP+, ustanowiony w 2006 r., jest wysoce innowacyjnym narzędziem polityki handlowej UE, wspierającym zrównoważony rozwój i skierowanym w szczególności do najsłabszych krajów rozwijających się. Będące jego częścią dodatkowe preferencje stanowią silny bodziec dla państw, które zobowiązały się do wdrożenia głównych konwencji międzynarodowych z zakresu praw człowieka, praw pracowniczych, ochrony środowiska i dobrych rządów. Z systemu korzysta obecnie 16 beneficjentów[13], którzy dzięki niemu zwiększyli swój wywóz do UE. Praktycznie wszystkie te państwa odnotowały wymierny wzrost dochodów. Wyzwaniem na przyszłość jest rozszerzenie kryteriów dostępu i zachęt, oraz wzmocnienie monitorowania skutecznego wykonywania głównych konwencji międzynarodowych.

Włożyliśmy również wiele wysiłku w ułatwianie wykorzystania istniejących programów preferencyjnych:

· Opracowując nowe reguły pochodzenia w ramach GSP, stosowane od 2011 r.[14], uwzględniono krytyczne opinie, iż rygorystyczne zasady pochodzenia uniemożliwiają krajom rozwijającym się pełne wykorzystanie unijnych preferencji. Nowe reguły są prostsze i łatwiejsze do stosowania. Oferują one zwiększone możliwości w zakresie źródeł zaopatrzenia, co niesie za sobą nowe możliwości regionalnych i ponadregionalnych kumulacji między państwami. Kraje najsłabiej rozwinięte korzystają z dodatkowej elastyczności, wykraczającej poza poziomy oferowane przez większość innych krajów rozwiniętych w ramach ich własnych systemów typu GSP. Udoskonalone reguły zostały również zaproponowane podczas negocjacji dotyczących umów o partnerstwie gospodarczym (Economic Partnership Agreement - EPA) (zob. pkt 3.3).

· W 2004 r. Komisja uruchomiła stronę internetową dla potencjalnych eksporterów w krajach rozwijających się, poświęconą praktycznym aspektom uzyskania dostępu do rynku UE – Export Helpdesk.[15] Strona zawiera szczegółowe informacje na temat ceł importowych UE, reguł pochodzenia, procedur celnych, wymogów technicznych itp. Jest to unikatowe w skali światowej narzędzie, a więc mogłoby być ono szerzej wykorzystywane w krajach najsłabiej rozwiniętych.

3.2. Wiodąca rola w dziedzinie pomocy na rzecz wymiany handlowej

· UE i jej państwa członkowskie stanowiły siłę napędową światowej pomocy na rzecz wymiany handlowej, uczestnicząc w ponad jednej trzeciej światowych przepływów. W 2007 r. UE przyjęła wspólną strategię z państwami członkowskimi UE. Podwoiliśmy nasze wysiłki, osiągając w 2009 r. kwotę 10,5 mld EUR, przewyższającą przyjęte cele. Ponad jedna trzecia unijnej pomocy rozwojowej wspiera obecnie potrzeby związane z handlem. Naszą troskę budzi jednak fakt, że kraje najsłabiej rozwinięte otrzymują jedynie ograniczoną część pomocy na rzecz wymiany handlowej (22 %). Pracujemy na rzecz zwiększenia skuteczności, promując lepsze dopasowanie do możliwości handlowych, w tym poprzez zwiększenie spójności i monitorowania w skali międzynarodowej. Uznajemy równocześnie, że również w tym zakresie konieczny jest dalszy postęp.

Łączna pomoc UE na rzecz wymiany handlowej (UE i jej państwa członkowskie)

3.3. Odnowione wysiłki dwustronne i regionalne

Po zawarciu umowy z Kotonu, w 2002 r. rozpoczęto negocjacje z państwami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) w celu zawarcia umów o partnerstwie gospodarczym (EPA). Z grupą państw CARIFORUM w regionie Karaibów podpisano kompleksowe, regionalne EPA, rozpoczęto również ich tymczasowe stosowanie. Wynegocjowaliśmy przejściową EPA z innymi państwami i regionami w celu zapewnienia ciągłości w handlu towarami po wygaśnięciu z końcem 2007 r. preferencji wynikających z umowy z Kotonu. Obecnie toczą się negocjacje ze wszystkimi regionami, mające na celu zawarcie rozszerzonych umów. W oczekiwaniu na ratyfikację przejściowych EPA, w grudniu 2007 r.[16] wprowadzono środki tymczasowe. We wrześniu 2011 r. Komisja zaproponowała utrzymanie tych zasad dostępu do rynku po 2013 r. tylko dla tych państw, które podejmują niezbędne kroki w kierunku ratyfikacji ich EPA[17].

W 2006 r. komunikatem na temat globalnego wymiaru Europy[18] rozpoczęto nową serię negocjacji umów o wolnym handlu (FTA) z bardziej zaawansowanymi krajami i regionami rozwijającymi się. Prowadzone są rozmowy z Indiami i państwami Mercosur. Ze względu na wolne postępy negocjacji z ASEAN w ramach podejścia międzyregionalnego, obecnie trwają negocjacje dwustronne z Singapurem i Malezją. Zakończyliśmy również negocjacje w sprawie kompleksowych umów o wolnym handlu z Peru, Kolumbią i Ameryką Centralną, jak również z Ukrainą.

UE konsekwentnie dążyła do promowania integracji regionalnej, zwłaszcza w celu uzupełnienia braków charakteryzujących małe i podzielone rynki, tak by państwa stały się bardziej atrakcyjne dla bezpośrednich inwestycji zagranicznych oraz z myślą o stymulowaniu wzrostu gospodarczego. Nasze umowy z państwami Ameryki Centralnej i CARIFORUM znacząco wsparły procesy integracji regionalnej, jednak zdaliśmy sobie sprawę z konieczności zmiany naszego podejścia tam, gdzie nie ma wystarczającej woli politycznej lub potencjału na poziomie regionalnym. W niektórych przypadkach musimy działać, zawierając porozumienia dwustronne, wykorzystując takie rozwiązanie jako pośredni krok w kierunku długookresowego celu, jakim są umowy między regionami, w sposób, który nie uniemożliwi innym partnerom regionalnym przyłączenia się, gdy będą gotowi. Przeznaczyliśmy na integrację regionalną znaczne fundusze, jednak wyniki często nie odpowiadały naszym oczekiwaniom. Podstawową trudnością są ograniczone możliwości organizacji regionalnych w zakresie opracowywania propozycji projektów, które będą wykonalne i wspierane przez ich członków.

3.4. Zróżnicowany obraz globalny

UE odegrała kluczową rolę w otwarciu rundy dauhańskiej wielostronnych negocjacji handlowych w 2001 r. Dziesięć lat negocjacji nie przyniosło jednak rezultatu w formie porozumienia. Niepewna wydaje się nawet przejściowa umowa w sprawie pakietu środków na rzecz krajów najuboższych. Poczyniliśmy znaczne wysiłki w celu kontynuowania negocjacji, w tym przedstawiając wyjątkowe oferty, obejmujące znaczne korzyści dla krajów rozwijających się, zarówno w zakresie dostępu do rynku, jak i zasad stosowanych w dziedzinie subsydiów rolnych. Wielokrotnie składaliśmy kompromisowe propozycje. Jednak problemy strukturalne w połączeniu z brakiem zaangażowania niektórych członków WTO uniemożliwiły osiągnięcie porozumienia w sprawie kluczowych parametrów.

Zobowiązanie do powstrzymania się od protekcjonizmu, podjęte na początku światowego kryzysu gospodarczego i finansowego, które UE gorąco popierała, okazało się większym sukcesem, choć wciąż wymagana jest ostrożność[19]. Ponadto UE wspierała wejście kilku krajów rozwijających się do WTO (np. niedawno Samoa i Vanuatu).

4. Zadania na kolejną dekadę

Bazując na ostatnich osiągnięciach i wysiłkach, lecz również korzystając z doświadczeń zdobytych w sytuacjach, w których postęp prac nie był tak udany jak przewidywano, UE zwiększy wysiłki, aby pomóc krajom najbardziej potrzebującym czerpać korzyści z coraz bardziej zintegrowanych rynków światowych. Sukces będzie jednak przede wszystkim zależeć od odpowiedzialności krajów rozwijających się za własny rozwój i woli podjęcia niezbędnych reform krajowych. Wiele pozostaje do zrobienia w ramach struktur wielostronnych, w których do naszych wysiłków na rzecz krajów najbardziej potrzebujących muszą się jeszcze przyłączyć inne główne potęgi handlowe.

4.1. Co może zaoferować Europa

UE musi skoncentrować wysiłki na najuboższych i najsłabszych krajach i dopilnować, by działania te były dostosowane do ich potrzeb i ograniczeń, przy jednoczesnym zapewnieniu spójności i komplementarności między handlem, rozwojem i polityką w innych obszarach.

4.1.1.   Bardziej skoncentrowane preferencje

Komisja zaproponowała reformę systemu GSP, której celem będzie zapewnienie korzystania z odpowiednich preferencji przez kraje najbardziej ich potrzebujące[20]. Przegląd uwzględnia rosnące różnice między krajami rozwijającymi się i ich zróżnicowane potrzeby, oraz proponuje zmianę kryteriów kwalifikowalności i mechanizmów znoszenia preferencji, tak by zapewnić, że tylko kraje najsłabiej rozwinięte oraz kraje o niskim i niższym średnim dochodzie będą faktycznie korzystać z systemu w sektorach, w których pomoc jest potrzebna. Podmioty gospodarcze skorzystają również ze zwiększonej przewidywalności, opartej na systemie pomocy, dla którego nie określono daty likwidacji, oraz bardziej przejrzystych działaniach proceduralnych dotyczących koniecznych dostosowań, którym towarzyszyć będą odpowiednie okresy przejściowe.

Pakiet na rzecz promowania handlu dla małych podmiotów gospodarczych z krajów rozwijających się

Małe przedsiębiorstwa, w szczególności ogromny sektor nieformalny, stanowią trzon gospodarki wielu krajów rozwijających się i odczuwają w sposób nieproporcjonalny skomplikowane procedury administracyjne oraz brak informacji, szkoleń, wzajemnych powiązań lub dostępu do finansowania. W celu rozwiązania tych problemów rozważy się podjęcie następujących inicjatyw:

· Rozpowszechnienie praktycznych informacji na temat polityki handlowej oraz informacji rynkowych. Jako uzupełnienie strony UE Export Helpdesk, będziemy wspierać wielostronną inicjatywę na rzecz przejrzystości w handlu, tak by udostępniać analogiczne informacje na wszystkich rynkach. Będzie to szczególnie przydatne w handlu między państwami południa i handlu regionalnym.

· Ułatwienie korzystania z narzędzi własności intelektualnej przez drobnych producentów i rolników, aby pomóc im zmaksymalizować wartość ekonomiczną ich towarów, przez rozwijanie i ochronę tożsamości i jakości produktu, przy użyciu znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i wzorów[21].

· Szkolenie sieci drobnych przedsiębiorców wywodzących się z diaspor, prowadzących działalność w UE (np. w zakresie procedur handlowych, norm, dostępu do finansowania) w celu przyczynienia się w sposób pozytywny do rozwoju ich państw pochodzenia.

· Promowanie dialogu z małymi i średnimi przedsiębiorstwami w ramach forum poświęconego finansowaniu MŚP w Afryce utworzonego w 2011 r. oraz protokołu ustaleń podpisanego z Komisją Unii Afrykańskiej w dniu 30 listopada 2011 r.

· Ułatwienie dostępu do finansowania dla małych eksporterów/handlowców z krajów rozwijających się. Jesteśmy gotowi wspierać prace międzynarodowych instytucji finansowych w tym zakresie, jak również przegląd potrzeb, prowadzony przez G20 w krajach o niskim dochodzie[22].

· Rozszerzenie uproszczonej procedury uzyskiwania dowodu pochodzenia. Preferencje handlowe są stosunkowo rzadziej wykorzystywane w przypadku drobnych transakcji, częściowo z powodu wysokiego wskaźnika kosztów/zysków związanego z uzyskaniem świadectwa pochodzenia. Reforma reguł pochodzenia dla GSP z 2011 r. przewiduje uproszczoną procedurę opartą na własnej certyfikacji w odniesieniu do wszystkich przesyłek, na podstawie uprzedniej rejestracji przez eksportera. Jeśli system ten będzie działał dobrze, rozważymy jego rozszerzenie na inne uzgodnienia preferencyjne.

· Wspieranie uczestnictwa małych przedsiębiorstw w systemach handlu, zapewniających producentom wartość dodaną, w tym tych, które spełniają kryteria zrównoważonego rozwoju (np. handel sprawiedliwy, etyczny lub organiczny), jak i kryteriów pochodzenia geograficznego w ramach współpracy na rzecz rozwoju z państwami trzecimi. Może się to okazać skutecznym sposobem wyróżnienia produktu przez producenta, zdobycia większej siły przetargowej oraz uzyskania wyższej ceny.

4.1.2.   Lepiej ukierunkowana pomocy na rzecz wymiany handlowej

W dalszym ciągu będziemy zachęcać kraje rozwijające się do włączania handlu w ich strategie rozwoju. W tym kontekście pomoc na rzecz wymiany handlowej może odegrać kluczową rolę i będziemy kontynuować nasze wysiłki zmierzające do dalszego doskonalenia jej programowania i realizacji.

· Wzmocnienie komplementarności między polityką handlową i polityką rozwoju: Jeżeli środki polityki handlowej stworzą naszym rozwijającym się partnerom większe możliwości (np. umowy o partnerstwie gospodarczym, nowy system GSP, nowe reguły pochodzenia), będziemy gotowi udzielić pomocy na rzecz wymiany handlowej, tak by pomóc im z nich skorzystać. Instrumenty, takie jak programy sektorowe lub wsparcie budżetowe, mogłyby pomóc w reformach gospodarczych niezbędnych do tego, by państwa były w stanie wykorzystać możliwości handlowe i inwestycyjne[23]. Oprócz programów geograficznych, otwarciu rynków mogłyby towarzyszyć nowe programy tematyczne[24].

· Ukierunkowanie na kraje najsłabiej rozwinięte. Należy utrzymać skuteczne wsparcie w celu zwiększenia możliwości identyfikacji, ustalania priorytetów i wdrażania pomocy na rzecz wymiany handlowej, w oparciu o udoskonalone zintegrowane ramy pomocy opracowane przez wielu donatorów, których celem jest wspieranie rozwoju handlu w krajach najsłabiej rozwiniętych.

· Ukierunkowanie na małe podmioty gospodarcze. Należy dopilnować, by małe podmioty gospodarcze, w tym rolnicy małorolni, mieli odpowiedni dostęp do pomocy na rzecz wymiany handlowej w celu ułatwienia im obecności na rynkach zewnętrznych.

· Wzmacnianie partnerstw gospodarczych, dialogów w kwestiach regulacyjnych i współpracy podmiotów gospodarczych. Dzielenie się doświadczeniami UE może pomóc naszym krajom partnerskim w zarządzaniu ich reformami krajowymi (zob. pkt 4.2) i w uzyskaniu dostępu do rynku UE. Nowy instrument partnerstwa zaproponowany przez Komisję może wspierać takie inicjatywy, w szczególności w gospodarkach wschodzących, i przyczynić się do rozwoju nowych form współpracy w państwach, które poprawiły swoją sytuację gospodarczą dzięki dwustronnej pomocy na rzecz rozwoju.

· Dokonanie przeglądu naszego podejścia w zakresie wsparcia integracji regionalnej. Koncentrując się w dalszym ciągu na rozwijaniu potencjału zarówno regionalnych, jak i krajowych organów administracji odpowiedzialnych za integrację, należy rozwiązywać te problemy w sposób bardziej strategiczny w ramach naszego dialogu politycznego z krajami rozwijającymi się. Szczegółowe regionalne programy w zakresie pomocy na rzecz wymiany handlowej mogłyby służyć ułatwieniom w handlu i tworzeniu wzajemnych powiązań. Jesteśmy gotowi wspierać organizacje regionalne, które optymalizują swój skład, tak aby lepiej odzwierciedlać rzeczywistość gospodarczą i polityczną.

· Przygotowanie ludzi na zmiany: Polityka w zakresie umiejętności i edukacji, praw pracowniczych i pomocy społecznej jest szczególnie istotna dla najuboższych i najbardziej zagrożonych grup ludności, w tym kobiet i dzieci, w szczególności w odniesieniu do reform handlu. Wymiar ten musi zatem zostać w pełni włączony w unijną współpracę na rzecz rozwoju, zgodnie z zasadą stałego wsparcia godnej pracy, praw człowieka i pomocy społecznej[25].

· Poprawa skuteczności pomocy: Dostarczanie pomocy na rzecz wymiany handlowej powinno być zgodne z zasadami i zobowiązaniami ustalonymi na forum wysokiego szczebla w sprawie skuteczności pomocy[26]. Zgodnie z uzgodnieniami poczynionymi podczas forum w Pusan, pomoc na rzecz wymiany handlowej powinna koncentrować się na wynikach i ich oddziaływaniu. Ma ona służyć tworzeniu potencjału produkcyjnego, pomagać w zaradzeniu nieprawidłowościom w funkcjonowaniu rynku, poprawiać dostęp do rynków kapitałowych i propagować podejścia, które zmniejszają ryzyko dla podmiotów sektora prywatnego. Lepsza koordynacja między donatorami ze strony UE ma zasadnicze znaczenie. Potrzebna będzie również poprawa współpracy z tradycyjnymi lub nowymi donatorami spoza UE. Jak również uzgodniono w Pusan, skoncentrujemy się na realizacji zobowiązań na poziomie krajowym i wspieraniu nowego globalnego partnerstwa w sprawie skutecznej współpracy na rzecz rozwoju[27].

4.1.3.   Instrumenty uzupełniające wspierające bezpośrednie inwestycje zagraniczne

Chociaż liczba zagranicznych inwestycji bezpośrednich w krajach rozwijających się i mających w nich swoje źródło wzrosła w ciągu ostatniej dekady, to w znacznym stopniu omijały one kraje najbardziej potrzebujące pomocy. Powodem takiej sytuacji są złe perspektywy gospodarcze i niekorzystne warunki inwestycyjne. Inwestorzy potrzebują stabilnego, przejrzystego i przewidywalnego otoczenia regulacyjnego. UE może pomóc w poprawie warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez pomoc na rzecz wymiany handlowej oraz szereg instrumentów związanych z bezpośrednimi inwestycjami zagranicznymi, rozszerzonymi obecnie na podstawie traktatu lizbońskiego, który włączył inwestycje w ramy polityki handlowej UE, leżącej w wyłącznej kompetencji UE[28].

· Przepisy w unijnych umowach o wolnym handlu gwarantują inwestorom większą pewność prawa w zakresie dostępu do rynku i warunków, w jakich mogą oni funkcjonować. Uwzględniamy w umowach sektory (np. telekomunikacja, transport, bankowość, energetyka, usługi w zakresie ochrony środowiska, budownictwo i dystrybucja), które przyczyniają się do tworzenia sprzyjającego otoczenia dla działalności gospodarczej i rozwoju infrastruktury. UE wykazuje elastyczność i wrażliwość na potrzeby naszych partnerów w tych negocjacjach: umowami objęte są jedynie sektory wyraźnie ujęte w wykazie, a prawo poszczególnych państw do stosowania regulacji oraz wprowadzania ograniczeń i zastrzeżeń zostaje zachowane.

· Ochrona inwestycji zapewniona dwustronnymi umowami inwestycyjnymi (BIT), może także zwiększyć potencjał bezpośrednich inwestycji zagranicznych, jako że taka ochrona stanowi dodatkowe gwarancje oraz zwiększa pewność prawa dla inwestorów. Państwa członkowskie UE zawarły już dużą liczbę BIT z krajami rozwijającymi się. Zamierzamy stopniowo wprowadzać umowy o ochronie inwestycji na poziomie UE, bądź to w ramach trwających negocjacji w sprawie umów o wolnym handlu, bądź w formie odrębnych umów. Jesteśmy gotowi przyjrzeć się wnioskom od partnerskich krajów rozwijających się zainteresowanych taką możliwością.

· Unijne mechanizmy łączenia mogą być wykorzystywane jako dźwignia inwestycji krajowych i zagranicznych w krajach rozwijających się[29]. Dotacje byłyby łączone np. z pożyczkami lub kapitałem podwyższonego ryzyka w celu wsparcia finansowej rentowności strategicznych inwestycji. Będziemy dążyć do tego, by większa część pomocy była udzielana w ramach takich innowacyjnych narzędzi finansowych w ramach nowych instrumentów finansowych objętych wieloletnimi ramami finansowymi na okres 2014-2020[30]. Stosowanie takich instrumentów finansowych będzie oceniane indywidualnie w każdym przypadku w krajach o niskiej zdolności obsługi zadłużenia. Do innych instrumentów, które będą brane pod uwagę, należą gwarancje, kapitał private equity oraz partnerstwa publiczno-prywatne. Będziemy starali się nawiązać współpracę z Europejskim Bankiem Inwestycyjnym i państwami członkowskimi lub z innymi agencjami finansowania rozwoju. Konieczna jest również większa spójność z umowami handlowymi i inwestycyjnymi.

4.1.4.   Kompleksowe i elastyczne umowy dwustronne/regionalne

Z myślą o realizacji założeń globalnego wymiaru Europy[31] będziemy dążyli do zawierania kompleksowych umów o wolnym handlu i w dalszym ciągu będziemy uwzględniać poziom rozwoju naszych partnerów, oferując elastyczne podejścia dostosowane do ich potrzeb i do potencjału każdego państwa.

Będziemy dążyć do zakończenia negocjacji w sprawie EPA ze wszystkimi zainteresowanymi krajami i regionami AKP, zgodnie z celem umowy z Kotonu, jakim jest wspieranie głębszej integracji regionalnej, unowocześnianie naszych stosunków gospodarczych i wykorzystywanie wymiany handlowej do pobudzenia wzrostu gospodarczego. Najwyższy czas, by zapewnić podmiotom gospodarczym poczucie pewności i przewidywalności. Im wcześniej te decyzje zostaną podjęte, tym szybciej zaczną przynosić korzyści dla rozwoju[32]. Jeżeli państwa AKP wyrażą taką wolę, umowy o partnerstwie gospodarczym będą zawierały zobowiązania w zakresie usług, inwestycji i handlu, określone w umowie z Kotonu jako ważne czynniki wzrostu. W przypadku gdy zawarcie kompleksowych i regionalnych porozumień okaże się niewykonalne, będzie można wprowadzić umowy oparte o zasady „zmiennej geometrii” lub „różnych prędkości”. Potwierdzamy naszą ofertę swobodnego dostępu do rynku UE i udoskonalonych reguł pochodzenia dla tych państw AKP, które w przeszłości skorzystały z preferencji handlowych umowy z Kotonu; państwa AKP mogą liberalizować swoje zasady częściowo i stopniowo. Przedstawiliśmy pragmatyczne rozwiązania pozostałych przeszkód w negocjacjach i pozostawiliśmy je otwarte w celu szczegółowego dostosowania do danej sytuacji. Są one oparte na fundamentalnej zasadzie, że wynikające z nich umowy o partnerstwie gospodarczym muszą być zgodne z wizją umowy z Kotonu i wspierać rozwój w państwach i regionach AKP. Państwa nieprzygotowane do podjęcia zobowiązań wynikających z umów handlowych zgodnych z zasadami WTO mogą zdecydować się na korzystanie z GSP, o ile się do tego kwalifikują. To podejście nie niosłoby jednak za sobą takiego potencjału rozwoju, jak w przypadku EPA, szczególnie w zakresie integracji regionalnej, zwiększenia inwestycji i poprawy otoczenia biznesu.

W odpowiedzi na arabską wiosnę, UE zaproponowała również partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu wykraczające daleko poza sam dostęp do rynku, z myślą o dalszym pogłębieniu integracji z państwami południowego regionu Morza Śródziemnego i promowaniu praw człowieka, dobrych rządów i reform demokratycznych[33]. Rozpoczniemy negocjacje w sprawie pogłębionych i kompleksowych umów o wolnym handlu z Egiptem, Tunezją, Jordanią i Marokiem. Będziemy również zacieśniać więzi handlowe z Armenią, Gruzją i Mołdawią w ramach naszego sąsiedztwa wschodniego. Ostatecznym celem jest pomoc w stworzeniu obszaru wspólnego dobrobytu poprzez zaoferowanie państwom w obu regionach perspektywy uczestnictwa w rynku wewnętrznym UE po spełnieniu odpowiednich warunków[34].

4.1.5.   Oparta na wartościach agenda handlowa służąca propagowaniu zrównoważonego rozwoju

Jednym z podstawowych celów UE jest zapewnienie, by wzrost gospodarczy i rozwój szły w parze ze sprawiedliwością społeczną, w tym z podstawowymi normami pracy, oraz zrównoważonymi praktykami w zakresie ochrony środowiska, realizowanymi również w ramach polityki zewnętrznej. Działania takie są szczególnie ważne w kontekście rozwoju, który dla wielu państw stanowi istotne wyzwanie.

GSP+ jest głównym instrumentem polityki handlowej UE, wspierającym zrównoważony rozwój oraz dobre rządy w krajach rozwijających się. Komisja zaproponowała uczynienie go bardziej atrakcyjnym poprzez wyeliminowanie znoszenia preferencji dla jego beneficjentów, złagodzenie gospodarczych kryteriów przyjęcia do systemu oraz zezwolenie państwom na przystąpienie do niego w dowolnym czasie. Równocześnie wzmocnione zostaną mechanizmy monitorowania i wycofywania, tak by zagwarantować skuteczną realizację zobowiązań podjętych przez państwa beneficjentów.

Zawarte ostatnio unijne umowy o wolnym handlu w sposób systematyczny uwzględniały postanowienia w zakresie handlu i zrównoważonego rozwoju. Celem jest zaangażowanie państw partnerskich w proces współpracy z udziałem społeczeństwa obywatelskiego, jak również wzmocnienie przestrzegania krajowych i międzynarodowych norm w zakresie pracy i ochrony środowiska. Postanowienia pozwalają również na dokonywanie niezależnych i bezstronnych przeglądów. Gdy umowy te wejdą w życie, będziemy musieli zadbać o to, by mechanizmy te były skutecznie wykorzystywane i zapewniły odpowiednie wsparcie w ramach naszej współpracy na rzecz rozwoju.

Zobowiązaliśmy się do lepszej oceny wpływu inicjatyw handlowych na Unię Europejską i jej partnerów handlowych, w tym krajów rozwijających się[35]. Zadbamy, by analizy prowadzone w czasie opracowywania nowej polityki (oceny skutków), podczas negocjowania (oceny skutków w kontekście zrównoważonego rozwoju) lub wykonywania (analizy ex-post) umowy, dotyczyły wszystkich istotnych skutków gospodarczych i społecznych, w zakresie praw człowieka oraz wpływu na środowisko, i bazowały na szeroko zakrojonych konsultacjach z odpowiednimi zainteresowanymi podmiotami. Takie analizy powinny również pomóc w opracowywaniu towarzyszących środków związanych z pomocą na rzecz wymiany handlowej.

Wprowadziliśmy środki wspierające zrównoważone zarządzanie niektórymi kluczowymi zasobami naturalnymi, takimi jak drewno i ryby, będącymi przedmiotem handlu w UE[36]. Będziemy wspierać naszych rozwijających się partnerów we wdrażaniu tych programów, tak by w sposób maksymalny wykorzystali ich potencjał zapewnienia zrównoważonego wzrostu. Będziemy również współpracować z innymi państwami będącymi ważnymi rynkami zasobów naturalnych w celu propagowania podobnych standardów.

Będziemy promować znoszenie barier taryfowych i pozataryfowych dla towarów i usług, które mogą przynieść korzyści dla środowiska. W ten sposób zostaną wsparte nasze wysiłki, aby zapewnić krajom rozwijającym się lepszy dostęp do technologii ekologicznych.

Zachęty handlowe wynikają nie tylko z działań rządów, ale również z przesunięcia na rynku w kierunku bardziej zrównoważonych produktów. Prywatne systemy oparte na zrównoważoności (np. handel sprawiedliwy, etyczny lub organiczny) mogą być skutecznym sposobem wspierania trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu w krajach rozwijających się[37]. Organy publiczne mogą wspierać te inicjatywy. Zwiększymy nasze wsparcie dla producentów z krajów rozwijających się, uczestniczących w systemach zrównoważonego handlu, przez dalsze zachęcanie do współpracy, w tym wykorzystując środki pomocy na rzecz wymiany handlowej, poprawimy monitorowanie powiązanych działań i w dalszym ciągu będziemy wspierać państwa partnerskie w promowaniu sprawiedliwego i etycznego handlu. Zamierzamy również dodatkowo ułatwić podejmowanie decyzji o dokonywaniu przez organy publiczne w Europie zakupów ze sprawiedliwych i etycznych źródeł w kontekście zbliżającego się przeglądu dyrektyw w sprawie zamówień publicznych.

Odpowiedzialność społeczna przedsiębiorstw również odgrywa coraz większą rolę na poziomie międzynarodowym, jako że przedsiębiorstwa mogą przyczynić się do trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu, uwzględniając w większym stopniu prawa człowieka oraz społeczne i środowiskowe skutki ich działań. Zachęcamy przedsiębiorstwa do przyłączenia się do uznanych w skali międzynarodowej wytycznych i zasad w tej dziedzinie[38], takich jak wytyczne OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych, a naszych partnerów handlowych zachęcamy do stosowania się do nich. Ponadto w naszych umowach zawieramy postanowienia dotyczące promowania odpowiedzialnego prowadzenia działalności gospodarczej przez inwestorów.

4.1.6.   Wspieranie państw podatnych na zagrożenia w celu zwiększania ich odporności na kryzys i zdolności do walki z nim

Kraje najsłabiej rozwinięte i inne państwa podatne na zagrożenia są szczególnie narażone na sytuacje kryzysowe, które mogą zagrozić ich długoterminowym wysiłkom na rzecz rozwoju. Dotyczy to szczególnie państw, których strategia wzrostu oparta jest głównie na wywozie, ponieważ gwałtowne zmiany cen surowców na świecie lub katastrofy naturalne w tych państwach mogą wywołać poważne trudności w zrównoważeniu bilansu płatniczego, jeśli zmniejszą się przychody z wywozu lub zwiększą się koszty przywozu. Możemy przyczynić się do poprawy odporności na wstrząsy zewnętrzne oraz zdolności do reagowania:

· Klęski żywiołowe mogą mieć znaczący niekorzystny wpływ na łańcuchy dostaw, handel i działalność gospodarczą. W następstwie powodzi w lipcu 2010 r. UE zaproponowała przyznanie dodatkowych preferencji Pakistanowi, lecz doświadczenie pokazało, że podejście to nie spotkało się z wystarczająco szybką reakcją. Ponadto działanie to wywołało również obawy co do możliwego wpływu na inne ubogie kraje w formie zmiany kierunków przepływów handlowych. W przyszłości będziemy dążyć do wykorzystania, w ramach nowych reguł pochodzenia GSP, tymczasowych odstępstw od wymogów reguł pochodzenia dla państw dotkniętych kryzysem. Aby zwiększyć stopień przygotowania na klęski żywiołowe, będziemy dążyć do uwzględniania wrażliwości procesów wymiany handlowej w ocenach potrzeb przeprowadzanych w kontekście unijnej polityki pomocy humanitarnej. UE pomaga również w rozwijaniu w państwach partnerskich innowacyjnego ubezpieczenia od warunków pogodowych opartego na wskaźnikach. Wiele możemy się nauczyć z przykładów udanego przenoszenia ryzyka związanego z pogodą na rynek finansowy, na przykład poprzez wykorzystanie obligacji katastrofalnych do zabezpieczania się przed ryzykiem finansowym dla budżetu rządowego, związanego z trzęsieniem ziemi.

· Szereg krajów rozwijających się dotkniętych jest konfliktami, które są często związane z kontrolą nad zasobami naturalnymi. Komisja przedstawiła projekty dyrektyw, mające na celu promowanie ujawniania płatności dokonywanych na rzecz organów rządowych za działalność przemysłu wydobywczego i leśnego, zarówno przez przedsiębiorstwa notowane na giełdach papierów wartościowych UE[39], jak i przez inne duże przedsiębiorstwa UE[40]. Jest to pierwszy krok na drodze do bardziej przejrzystego otoczenia dla inwestycji, które może zmniejszyć ryzyko korupcji i uchylania się od płacenia podatków. W oparciu o doświadczenia procesu Kimberley, Inicjatywy Przejrzystości w Branżach Wydobywczych (EITI), Egzekwowania prawa, zarządzania i handlu w dziedzinie leśnictwa (FLEGT) oraz rozporządzenia w sprawie drewna zbadamy również sposoby poprawy przejrzystości w łańcuchu dostaw, w tym aspektów należytej staranności. Jednocześnie będziemy promować zwiększanie wsparcia i szersze stosowanie niedawno zaktualizowanych wytycznych OECD dla przedsiębiorstw wielonarodowych i zaleceń OECD dotyczących należytej staranności i odpowiedzialnego zarządzania łańcuchem dostaw – są to kwestie, które musimy promować również poza państwami OECD. Równolegle będziemy nadal współpracować z partnerskimi krajami rozwijającymi się i zapewniać im wsparcie w zakresie zrównoważonego wydobycia, wiedzy geologicznej oraz dobrych rządów w zarządzaniu zasobami naturalnymi[41].

· Zmienność cen surowców ma określone konsekwencje dla budżetów państw partnerskich. Możemy pomóc państwom partnerskimi w wykorzystaniu mechanizmów ubezpieczeniowych opartych na rynku, takich jak rynek towarowych kontraktów terminowych, do zabezpieczenia przed spadkiem dochodów. Bazując na mechanizmie FLEX stosowanym w przypadku podatności na zagrożenia (V-FLEX), utworzonym w 2009 r. jako pomoc w łagodzeniu skutków globalnego kryzysu żywnościowego i finansowego dla państw AKP, będziemy pracować w celu stworzenia nowego planu łagodzenia wstrząsów, kładąc szczególny nacisk na szersze wstrząsy zewnętrzne w wymiarze międzynarodowym[42].

4.2. Reformy krajowe i dobre rządy kluczem do wzrostu opartego na handlu

Główne bodźce wzrostu gospodarczego pojawiają się przede wszystkim na poziomie krajowym. Dobre rządy mają kluczowe znaczenie dla rozwoju sektora prywatnego i każdego trwałego wzrostu gospodarczego opartego na handlu i inwestycjach. Najważniejsze są stabilne instytucje i praktyki polityczne, niezależne sądownictwo, ochrona praw człowieka, przejrzystość finansów publicznych, przepisy i instytucje oraz zdecydowane stanowisko wobec nadużyć finansowych i korupcji. Polityka, uregulowania prawne i instytucje wspierające rozwój sektora prywatnego, godziwe miejsca pracy i konkurencyjność wywozu mają również kluczowe znaczenie. Krajowe reformy są potrzebne do poprawy potencjału dostaw i zasobów finansowych (w tym kapitału ludzkiego), w celu zmniejszenia kosztów transportu, zwiększenia wydajności rolnictwa i przemysłu, poprawy procesów wdrażania niektórych standardów pracy i w zakresie ochrony środowiska oraz poprawy klimatu inwestycyjnego. Mają one zasadnicze znaczenie dla złagodzenia potencjalnych strat w dochodach z ceł i dla umożliwienia niezbędnych dostosowań przez efektywne opodatkowanie i narzędzia redystrybucji oraz sieci bezpieczeństwa. Są one kluczowe dla przekształcenia korzyści ze wzrostu gospodarczego w skuteczne środki zwalczania ubóstwa.

Pomoc zewnętrzna i umowy handlowe mogą wspierać ten proces. Reformatorzy w wielu krajach dążą obecnie do zawarcia dwustronnych lub regionalnych umów handlowych, które mają zatwierdzić ich własne programy wewnętrzne i ugruntować reformy krajowe. Aby takie umowy były skuteczne, muszą obejmować postanowienia promujące przejrzystość, przewidywalność i rozliczalność.

Odpowiedzialność kraju za własny rozwój jest kluczowym warunkiem sukcesu. Rozwiązania nie mogą być narzucone z zewnątrz. Kraje rozwijające się muszą dokonać własnych wyborów. Zamiast korzystać z jednostronnych preferencji handlowych, Peru i Kolumbia, Ameryka Centralna oraz państwa CARIFORUM zdecydowały się na zmianę jakościową i zawarły z UE ambitne umowy, które wywołują zmiany strukturalne w ich gospodarkach. Umowy te pomogą w konsolidacji niektórych najważniejszych reform, które państwa Ameryki Łacińskiej przeprowadziły od czasu stosowania polityki substytucji przywozu. Jest to niewątpliwie przykład tego, jakie znaczenie ma wola polityczna dla poziomu rozwoju, ponieważ takie kraje jak Honduras, Nikaragua lub Haiti nie należą do najbardziej zamożnych.

4.3. Wielostronny program do roku 2020

Silny wielostronny system handlowy ma ogromne znaczenie dla długoterminowych interesów krajów rozwijających się, zarówno ze względu na jego zbiór postanowień, jak i ze względu na dostęp do rynku, który jest przez niego zagwarantowany na wszystkich kluczowych rynkach. Rynki są coraz częściej zlokalizowane w samych krajach rozwijających się. Rzeczywiście, po raz pierwszy w najnowszej historii, handel na linii południe-południe przeważa nad handlem na linii północ-południe, nawet jeżeli bariery dla handlu między państwami południa są znacznie większe niż bariery dla dostępu do rynków krajów rozwiniętych[43]. Negocjacje wielostronne są w związku z tym niezbędne. W ramach trwających negocjacji musimy stworzyć solidne podstawy do przyszłych negocjacji i udoskonalić system wielostronny tak, by handel jeszcze skuteczniej przyczyniał się do rozwoju.

4.3.1.   Dotrzymywanie zobowiązań w zakresie rozwoju podjętych w ramach dauhańskiej agendy rozwoju

Wielostronna agenda pozostaje priorytetem dla UE. Dauhańska agenda rozwoju znalazła się w poważnym impasie, jednak posiada zbyt duży potencjał dla krajów rozwijających się w ogóle, a w szczególności dla krajów najsłabiej rozwiniętych, by można ją było porzucić. UE podtrzymuje swoje zaangażowanie w dauhańską agendę rozwoju i w specjalny pakiet dla krajów najsłabiej rozwiniętych. Wierzymy, że członkowie WTO powinni w miarę możliwości prowadzić negocjacje w 2012 r. i później, tak by uwzględnić na przykład tematy objęte mandatem dauhańskiej agendy rozwoju, takie jak ułatwienia w handlu, bariery pozataryfowe i rozstrzyganie sporów, mające duże znaczenie dla rozwoju.

Umowa w sprawie ułatwień w handlu zapewnia znaczne korzyści w zakresie rozwoju, zapewniając spójne reformy we wszystkich państwach członkowskich WTO w celu ułatwienia handlu zarówno na rynku krajowym, jak i na rynkach eksportowych. Korzyści odniosą wszyscy członkowie WTO, jednak sytuacja ta byłaby szczególnie użyteczna dla krajów rozwijających się, zwłaszcza dla państw bez dostępu do morza. Wdrożenie umowy byłoby dostosowane do potrzeb i potencjału każdego państwa oraz, w razie potrzeby, byłoby wspierane przez pomoc zewnętrzną. Wszystkie strony odniosą korzyści z szybkiego zakończenia tych rozmów.

Będziemy dążyć do osiągnięcia konkretnych rezultatów, które będą korzystne dla krajów najsłabiej rozwiniętych. Fakt, iż członkowie WTO wciąż nie są w stanie wdrożyć podjętych decyzji w sprawie bezcłowego i bezkontyngentowego dostępu, niezbędnych, aby stworzyć nowe i bezpieczne możliwości handlowe dla krajów najsłabiej rozwiniętych, nie może być dla nas powodem do satysfakcji. Ważne jest również, by osiągnąć pozytywne wyniki toczących się negocjacji w dziedzinie rolnictwa, dotyczących bawełny. Bazując na ostatnich reformach reguł pochodzenia, będziemy dążyć do większej spójności preferencyjnych reguł pochodzenia dla krajów najsłabiej rozwiniętych, w tym większej przejrzystości, prostoty i łatwiejszego dostępu do rynku. Zwolnienie z opłat w handlu usługami dla krajów najsłabiej rozwiniętych, przyjęte na 8. konferencji ministerialnej WTO w grudniu 2011 r., które zezwala członkom WTO na przyznawanie preferencyjnego dostępu do rynku usług krajom najsłabiej rozwiniętym, stanowi pierwszy krok na drodze do przyjęcia pakietu dla krajów najsłabiej rozwiniętych.

Poza negocjacjami w ramach dauhańskiej agendy rozwoju oraz w celu umożliwienia tak wielu krajom, jak to możliwe, korzystania z systemu, będziemy nadal wspierać i ułatwiać przystępowanie krajów najsłabiej rozwiniętych do WTO oraz aktywnie przyczyniać się do przeglądu wytycznych dotyczących zasad przystępowania do tej organizacji, tak by właściwe zalecenia w tej kwestii zostały przedstawione do lipca 2012 r. Negocjacje akcesyjne są przydatnym procesem i siłą napędową reform, jednak często trwają długo i wymagają dużego wysiłku. Działając zgodnie z zasadami WTO, będziemy w dalszym ciągu podchodzić z odpowiednią powściągliwością do otwierania rynków i będziemy wspierać wprowadzanie w życie nowych zasad postępowania przez kraje najsłabiej rozwinięte. Także oceniając potrzeby i wymagania krajów najsłabiej rozwiniętych w odniesieniu do wdrożenia porozumienia WTO w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej (TRIPS), będziemy przychylnie rozpatrywać wnioski o przedłużenie poprzedniego terminu wdrożenia, tj. 2013 r., jak również udzielać odpowiedniej pomocy technicznej.

4.3.2.   Tworzenie solidnych podstaw na przyszłość

Naszym najważniejszym priorytetem musi być utrzymanie i wzmocnienie wielostronnego systemu handlu. Jakiekolwiek osłabienie WTO odbyłoby się ze szkodą dla jego najmniejszych i najsłabszych członków. Problem ten jest szczególnie dotkliwy w czasach kryzysu gospodarczego, gdy istnieje duża pokusa uciekania się do protekcjonizmu.

Obecny impas dauhańskiej agendy rozwoju pokazuje podstawową słabość struktury WTO, która nie zmieniła się tak szybko, jak realia ekonomiczne. Znacząca zmiana stosunkowej siły gospodarczej wśród głównych partnerów handlowych nie została jeszcze w pełni odzwierciedlona w systemie WTO. Istnieje rosnąca dysproporcja między wkładem dużych krajów o gospodarkach wschodzących do wielostronnego systemu wymiany handlowej a korzyściami, jakie z niego osiągają. Coraz dotkliwiej odczuwają to państwa uboższe, które widzą, jak powiększają się różnice między nimi a krajami o gospodarkach wschodzących. Tendencja ta była odczuwalna już w chwili zawiązania dauhańskiej agendy rozwoju, jednak od tego czasu stała się jeszcze bardziej zauważalna i taka pozostanie w przyszłości.

W interesie wielostronnego systemu i dla dobra rozwoju należy zająć się kwestią zróżnicowania i roli wschodzących gospodarek. Kraje o gospodarkach wschodzących powinny wykazać większą rolę przywódczą i przyjąć większą odpowiedzialność za otwarcie swoich rynków na kraje najsłabiej rozwinięte poprzez systemy preferencyjne, oraz, na zasadach niedyskryminacyjnych, na pozostałych członków WTO, z których cztery piąte to kraje rozwijające się.

Naszym zdaniem nie oznacza to pełnej wzajemności zobowiązań z krajami rozwiniętymi, będących konsekwencją dauhańskiej agendy rozwoju, lecz większą proporcjonalność ich wkładu w stosunku do korzyści, jakie wynikają z tego systemu.

4.3.3.   Walka z pojawiającymi się wyzwaniami

Kraje rozwijające się korzystają z mocnych i egzekwowalnych wielostronnych zasad. Przeszkody w handlu we współczesnej gospodarce światowej w coraz mniejszym stopniu wynikają z taryf celnych, a w coraz większym z nadmiernie uciążliwych lub niespójnych środków regulacyjnych, które stanowią często dużo większe wyzwanie dla najuboższych krajów rozwijających się oraz dla państw o bardzo ograniczonych zdolnościach obsługi administracyjnej.

Trzeba będzie zwracać większą uwagę na to, jak handel oddziałuje na inne kwestie mające duże znaczenie dla najuboższych krajów rozwijających się. Podobnie było już w przypadku wzajemnych powiązań między handlem a bezpieczeństwem żywnościowym, w szczególności w następstwie niewysłuchanych jak dotąd wezwań G20 i ONZ do trwałej likwidacji ograniczeń w wywozie żywności i podatków od zakupów żywności do celów humanitarnych w ramach Światowego Programu Żywnościowego. Więcej można również uczynić dla poprawy przejrzystości ograniczeń wywozowych związanych z żywnością, poprzez rozważenie ich skutków i konsultacje z innymi członkami WTO. Przed ubogimi krajami rozwijającymi się stoją również inne globalne wyzwania, takie jak zapewnienie wystarczających, niezawodnych dostaw energii, czy też dostosowanie ich systemów gospodarczych do zmieniających się światowych warunków klimatycznych i do zagrożeń dla ich zasobów naturalnych. Muszą one również promować i chronić konkurencyjność swoich przedsiębiorstw na globalnym rynku. W nadchodzących latach członkowie WTO będą musieli zwrócić większą uwagę na te istotne kwestie. Skuteczna współpraca z krajami o gospodarkach wschodzących będzie miała zasadnicze znaczenie.

5.         Podsumowanie

Pojawienie się krajów o gospodarkach wschodzących stanowi wyraźny sygnał, że rozwój jest możliwy i że otwarte rynki w coraz bardziej zintegrowanej gospodarce światowej odgrywają w tym procesie istotną rolę. Wiele krajów rozwijających się wciąż jednak pozostaje jeszcze w tyle. Potrzebują one pomocy, co oznacza, że UE musi podtrzymać i zwiększyć swoje silne zaangażowanie, ze szczególnym uwzględnieniem państw najbardziej potrzebujących.

Wsparcie udzielane jest w formie partnerstwa, w którym kraje rozwijające się również mogą dokonywać wyborów i muszą podejmować zobowiązania w interesie wzmocnienia długoterminowych korzyści płynących z handlu i inwestycji. Odpowiedzialność kraju za własny rozwój i dobre rządy odgrywają w takiej sytuacji główną rolę. Będziemy udzielać wsparcia przez współpracę na rzecz rozwoju i proponować umowy handlowe i inwestycyjne, które będą wspierać i stabilizować niezbędne dla rozwoju zmiany instytucjonalne.

Wybiegając dalej w przyszłość, wszystkie strony muszą dostosować się do zmian potencjału gospodarczego, które można było zaobserwować na przestrzeni ostatnich dziesięciu lat. Po raz pierwszy w historii handel na linii południe-południe przeważa obecnie nad handlem na linii północ-południe. Wiele krajów rozwiniętych i o gospodarkach wschodzących wciąż jeszcze musi dorównać otwarciu UE na handel z uboższymi krajami rozwijającymi się. Jest to istotny argument za działaniami wielostronnymi, w ramach dauhańskiej agendy rozwoju i późniejszych programów, oraz za dokonaniem dokładnego przeglądu podstawy negocjacji wielostronnych. Duże kraje o gospodarkach wschodzących muszą w większym stopniu objąć przywództwo i wziąć na siebie większą odpowiedzialność w wielostronnym systemie handlowym w interesie globalnego rozwoju i dla jego dobra.

Podczas konferencji krajów najsłabiej rozwiniętych w Stambule w maju 2011 r. przyjęto ambitny cel podwojenia udziału krajów najsłabiej rozwiniętych w światowym wywozie do 2020 r. Podejście przedstawione w niniejszym komunikacie może przyczynić się do osiągnięcia tego celu. Temat ten powinien zostać podjęty w trakcie dużych międzynarodowych szczytów, w szczególności UNCTAD XIII w Dausze w kwietniu 2012 r. oraz konferencji Rio+20 poświęconej zrównoważonemu rozwojowi w czerwcu 2012 r., co powinno nadać nowy kierunek działaniom na rzecz gospodarki ekologicznej.

[1]               „Handel, wzrost i polityka światowa: Polityka handlowa jako kluczowy element strategii Europa 2020”, COM (2010) 612 z 9.11.2010

[2]               „Handel i rozwój: pomoc krajom rozwijającym się w czerpaniu korzyści z handlu”, COM (2002) 513 z 18.9.2002

[3]               Artykuł 208 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej zobowiązuje UE do wzięcia pod uwagę celów współpracy na rzecz rozwoju, z których najważniejszy to eliminacja ubóstwa, w politykach, które mogłyby mieć wpływ na kraje rozwijające się.

[4]               „Zwiększanie wpływu unijnej polityki rozwoju - Program działań na rzecz zmian”, COM (2011) 637 z 13.10.2011

[5]               „Prawa człowieka i demokracja w centrum działań zewnętrznych UE – dążenie do bardziej skutecznego podejścia”, COM (2011) 886 z 12.12.2011

[6]               W 2010 r. łącznie reprezentowały one 0,6 % światowego PKB, podczas gdy w 2000 r. wartość ta wynosiła 0,7 %.

[7]               Średnio trzy produkty eksportowe stanowią ponad 75 % ich łącznego wywozu. W 8 krajach najsłabiej rozwiniętych udział ten wynosi powyżej 95 %.

[8]               „Globalne podejście do kwestii migracji i mobilności”, COM(2011)743 z 18.11.2011 oraz wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie warunków wjazdu i pobytu obywateli państw trzecich w ramach przeniesienia wewnątrz przedsiębiorstwa, COM(2010) 378 z 13.7.2010

[9]               COM(2011)637

[10]             Konkluzje Rady Europejskiej, 16.9.2010 r.

[11]             Sam ogólny system preferencji został poddany przeglądowi w 2006 r. w celu objęcia nim większej liczby produktów, uproszczenia zasad i poprawienia poziomu przewidywalności. Reformy zwiększyły wielkość wywozu z państw beneficjentów oraz wielkość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w nich, a także w wielu państwach świata przyczyniły się do dywersyfikacji wywozu.

[12]             CARIS, Śródokresowa ocena unijnego systemu GSP, 2010

[13]             Armenia, Azerbejdżan, Boliwia, Republika Zielonego Przylądka, Kolumbia, Kostaryka, Ekwador, Salwador, Gruzja, Gwatemala, Honduras, Mongolia, Nikaragua, Panama, Paragwaj, Peru

[14]             Rozporządzenie Rady (WE) nr 1063/2010 z 18.11.2010

[15]             www.exporthelp.europa.eu

[16]             Rozporządzenie Rady (WE) nr 1528/2007 z 20.12.2007

[17]             COM(2011)598 z 30.9.2011

[18]             „Globalny wymiar Europy – Konkurowanie na światowym rynku”, COM(2006) 567 z 4.10.2006

[19]             Zob. sprawozdanie UE „Eighth Report on Potentially Trade Restrictive Measures” (październik 2010-wrzesień 2011): http://trade.ec.europa.eu/doclib/docs/2011/october/tradoc_148288.pdf

[20]             COM(2011)241 z 10.5.2011

[21]             Zob. nadchodzący komunikat Komisji „Strategia w zakresie ochrony i egzekwowania praw własności intelektualnej w państwach trzecich”

[22]             Szczyt G20 w Cannes – Deklaracja końcowa „Budowa wspólnej przyszłości: wzmocnienie działań zbiorowych z korzyścią dla wszystkich”, 4.11.2011

[23]             „Przyszłe podejście do wsparcia budżetowego UE na rzecz państw trzecich”, COM(2011)638 z 13.10.2011

[24]             W programie tematycznym dotyczącym „światowych dóbr publicznych i wyzwań” w ramach instrumentu finansowania współpracy na rzecz rozwoju, zaproponowanym przez Komisję w komunikacie „Globalny wymiar Europy: Nowe podejście do finansowania działań zewnętrznych UE” COM(2011)865 z 7.12.2011 przewidziano między innymi wsparcie dla określania i wdrażania polityki handlowej i umów handlowych, pomoc dla integracji z wielostronnym systemem handlu, promowanie stosunków inwestycyjnych między UE a państwami i regionami partnerskimi.

[25]             COM(2011)637

[26]             Rzym 2003, Paryż 2005, Akra 2008, Pusan 2011

[27]             Partnerstwo z Pusan w sprawie skutecznej współpracy na rzecz rozwoju, Czwarte forum wysokiego szczebla w sprawie skuteczności pomocy, Pusan, Republika Korei, 29.11.2011-1.12.2011

[28]             W swoim komunikacie „W kierunku kompleksowej europejskiej polityki dotyczącej inwestycji międzynarodowych”, COM(2010)343 z 7.7.2010 Komisja przedstawiła w zarysie cele przyszłej polityki inwestycyjnej UE.

[29]             Takie jak fundusz powierniczy UE na rzecz infrastruktury w Afryce, sąsiedzki fundusz inwestycyjny, Instrument Inwestycyjny dla Ameryki Łacińskiej oraz instrument inwestycyjny dla Azji Środkowej

[30]             COM(2011)865

[31]             COM(2006)567 z 4.10.2006

[32]             Po zawarciu EPA przez część państw AKP, inne państwa AKP mogą oczywiście starać się o przystąpienie do umowy.

[33]             „Partnerstwo na rzecz demokracji i wspólnego dobrobytu z południowym regionem Morza Śródziemnego”, COM (2011)200 z 8.3.2011

[34]             „Nowa koncepcja działań w obliczu zmian zachodzących w sąsiedztwie”, COM(2011)303 z 25.5.2011

[35]             COM(2010) 612

[36]             „Rozporządzenie w sprawie drewna” (rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 995/2010 z 20.10.2010) i „rozporządzenie w sprawie powstrzymania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów” (rozporządzenie Rady (WE) nr 1005/2008 z 29.10.2008)

[37]             „Wkład w zrównoważony rozwój: rola sprawiedliwego handlu i związanych z handlem pozarządowych systemów zapewniania zgodności ze zrównoważonym rozwojem” COM(2009)215 z 5.5.2009

[38]             „Odnowiona strategia UE na lata 2011-2014 dotycząca społecznej odpowiedzialności przedsiębiorstw”, COM(2011)681 z 25.10.2011

[39]             Dyrektywa 2004/109/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 grudnia 2004 r. w sprawie harmonizacji wymogów dotyczących przejrzystości informacji o emitentach, których papiery wartościowe dopuszczane są do obrotu na rynku regulowanym oraz zmieniająca dyrektywę 2001/34/WE

[40]             Wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, COM(2011)684

[41]             Komunikat w sprawie rynków towarowych i surowców, COM(2011)25 z 2.2.2011

[42]             Wieloletnie ramy finansowe dotyczące finansowania współpracy UE z państwami AKP oraz państwami i terytoriami zamorskimi na lata 2014 – 2020 (11. Europejski Fundusz Rozwoju)

[43]             Prawie trzy razy większe w oszacowaniu P. Kowalskiego i B. Shepherda (2006), „South-South Trade In Goods”, OECD, Trade Policy Working Papers, Nr 40