52010DC0126

[pic] | KOMISJA EUROPEJSKA |

Bruksela, dnia 31.3.2010

KOM(2010)126 wersja ostateczna

KOMUNIKAT KOMISJI DO RADY I PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO

w sprawie pomocy humanitarnej w zakresie żywności

SEK(2010)374

WPROWADZENIE

Zgodnie ze wskazówkami zawartymi w Europejskim konsensusie w sprawie pomocy humanitarnej[1], oraz pragnąć wspierać stosowanie najlepszych praktyk udzielania pomocy humanitarnej w zakresie żywności przez UE i jej państwa członkowskie, główne cele niniejszego komunikatu definiuje się następująco:

1. maksymalna poprawa skuteczności i efektywności pomocy żywnościowej udzielanej przez UE, zgodnie z określonym w ramach prawnych mandatem Komisji w zakresie pomocy humanitarnej oraz zgodnie z rozporządzeniem finansowym[2],

2. poprawa spójności strategii, koordynacji oraz komplementarności działań Komisji, państw członkowskich i pozostałych darczyńców w zakresie udzielania pomocy żywnościowej;

3. poinformowanie partnerów i zainteresowanych stron o celach, priorytetach i standardach Komisji w zakresie udzielania pomocy żywnościowej.

Niniejszy Komunikat wyznacza zatem ramy unijnej strategii dotyczącej pomocy humanitarnej w zakresie żywności. W komunikacie znalazły się wyjaśnienia dotyczące kwestii i trendów wymagających uwzględnienia; pojęć, definicji i celów, które winny być motorem pomocy humanitarnej w zakresie żywności; zasad, które powinny określać te działania; oraz zakres podejmowanych działań.

W towarzyszącym niniejszemu komunikatowi dokumencie roboczym wyjaśniono, bardziej szczegółowo i z perspektywy operacyjnej, w jaki sposób Komisja planuje, wdraża i koordynuje działania związane z pomocą humanitarną w zakresie żywności.

Niniejszy komunikat należy interpretować w powiązaniu z komunikatem Komisji w sprawie bezpieczeństwa żywnościowego („Unijne zasady ramowe dotyczące wsparcia krajów rozwijających się w zakresie wyzwań związanych z bezpieczeństwem żywnościowym”). Stworzenie dwóch odrębnych komunikatów poświęconych powiązanym ze sobą zagadnieniom jest konieczne, aby zachować rozróżnienie pomiędzy ich zakresami, tj. pomiędzy pomocą żywnościową udzielaną ze względów humanitarnych społeczeństwom dotkniętym kryzysem w kontekście stanów wyjątkowych, a bezpieczeństwem żywnościowym związanym z celami polityki rozwojowej. Zakresy obu ram politycznych opracowano w taki sposób, aby zapewnić ich spójność i zagwarantować, że nie będą się na siebie nakładały.

KONTEKST

Klęski żywiołowe, często nasilone na skutek zmiany klimatu, mają miejsce coraz częściej i dotykają większej liczby ludności niż dawniej. Konflikty i represje nadal pozbawiają ludzi możliwości normalnego życia, generując dużą liczbę uchodźców i przesiedleńców wewnętrznych. Gwałtowny wzrost liczby ludności zaostrza rywalizację o dostęp do zasobów naturalnych. W wielu obszarach krajów rozwijających się te właśnie czynniki zmuszają podatne na zagrożenia społeczeństwa do ciągłego konkurowania o surowce naturalne, co prowadzi do coraz częstszych konfliktów.

Skutki tych zjawisk pogłębiają podatność najuboższej części światowej populacji na zagrożenia, szczególnie na ryzyko ograniczenia dostępu do żywności oraz niebezpieczeństwo niedożywienia. Długotrwały brak bezpieczeństwa żywnościowego, gdy niewystarczająca produkcja żywności lub też brak możliwości zakupu wystarczających jej ilości prowadzi do długotrwałych i uporczywych niedoborów ilościowych i jakościowych, prowadzi do przewlekłego niedożywienia. To z kolei niesie ze sobą nieodwracalne skutki dla rozwoju dzieci i długoterminowej wydajności, które w rezultacie dalej nasilają ubóstwo i podatność na zagrożenia. Najubożsi, o najniższej odporności, są również w największym stopniu narażeni na skutki katastrof. Te mogą powodować przejściowe, ale bardziej dramatyczne przerwy w przyjmowaniu pokarmu (przejściowy brak bezpieczeństwa żywnościowego), prowadzące do ostrego niedożywienia oraz podwyższonego ryzyka chorób i śmierci[3].

Liczba osób niedożywionych dotkniętych zarówno długotrwałym, jak przejściowym brakiem bezpieczeństwa żywnościowego2 wzrosła o 172 mln, osiągając poziom 1,02 mld w 2009 r. w porównaniu z 848 mln w 2006 r.[4]. 95 % ofiar niedożywienia żyje w krajach rozwijających się, przy czym coraz większa ich liczba zamieszkuje tereny miejskie, co jeszcze bardziej naraża je na wahania cen żywności oraz kryzysy gospodarcze/finansowe. Wzrosła liczba przypadków ostrego niedożywienia, z 8 % dzieci poniżej piątego roku życia w latach 1995-2003 do 11 % w latach 2000-2006[5].

Blisko 10 % osób niedożywionych żyje w warunkach braku bezpieczeństwa żywnościowego na skutek katastrof i stanów wyjątkowych, przy czym przewiduje się, że związane z tym zapotrzebowanie na pomoc humanitarną i rozwojową będzie wzrastać. W związku z powyższym jest sprawą zasadniczą, by dostępną pomoc humanitarną wykorzystywać w najbardziej efektywny i skuteczny sposób, dostosowując ją do bardziej złożonej i napiętej sytuacji, oraz by podejmować decyzje w oparciu o szybko rozwijające się najlepsze praktyki w tym zakresie.

DEFINICJE I CELE

Pomoc humanitarna w zakresie żywności ma na celu zapewnienie spożycia wystarczającej ilości bezpiecznej i bogatej w składniki odżywcze żywności w przewidywaniu kryzysu humanitarnego, w jego trakcie oraz po nim, kiedy to w przeciwnym wypadku spożycie żywności byłoby niewystarczające lub nieodpowiednie, aby zapobiec nadmiernej śmiertelności[6], wysokim wskaźnikom ostrego niedożywienia[7] oraz szkodliwym mechanizmom obronnym. Obejmuje ona kwestie takie jak zapewnienie dostępu do żywności, dostęp do żywności bogatej w składniki, wiedzę o odżywianiu oraz odpowiednie nawyki żywieniowe. Pomoc żywnościowa może wiązać się z bezpośrednim dostarczaniem żywności, ale może także wykorzystywać szerszy zakres narzędzi, w tym transfer i udostępnianie odpowiednich usług, składników lub towarów gotowych, gotówki lub talonów, umiejętności lub wiedzy.

Pomoc humanitarną w zakresie żywności można również wykorzystywać do ochrony i rozwoju środków utrzymania społeczeństw dotkniętych kryzysem, aby zapobiec negatywnym mechanizmom obronnym (takim jak sprzedaż obiektów produkcyjnych lub zadłużanie się) lub odwrócić te mechanizmy, które mogłyby stać się źródłem krótkoterminowych lub długoterminowych szkodliwych konsekwencji dla ich podstawy utrzymania, bezpieczeństwa żywnościowego oraz stanu odżywienia.

Samo spożycie odpowiednich ilości pokarmu może nie wystarczyć do zagwarantowania prawidłowego żywienia. Zły stan zdrowia może powodować, że pokarm nie jest prawidłowo trawiony, a składniki żywnościowe nie są wykorzystywane przez organizm, co z kolei prowadzi do niedożywienia. W związku z tym, aby móc zapobiegać niedożywieniu i je leczyć, oprócz bezpośredniej pomocy żywnościowej konieczne mogą być również działania uzupełniające, takie jak zagwarantowanie przygotowywania bezpiecznej żywności (np. dostawy paliwa do gotowania) lub dostępu do wody pitnej, higieny oraz usług medycznych.

Na poziomie pojęciowym w ostatnich 15 latach nastąpiła istotna zmiana polegająca na odejściu od rzeczowej pomocy żywnościowej w postaci towarów, będącej standardową reakcją na zapotrzebowanie na żywność w stanach wyjątkowych, na rzecz zastosowania szerszego zestawu narzędzi pomocy humanitarnej w zakresie żywności, dopasowanych do różnorodnych przyczyn i symptomów przejściowego braku bezpieczeństwa żywnościowego.

Poniższy schemat przedstawia koncepcję uwzględniającą różnorodne najważniejsze przyczyny, czynniki nasilające brak bezpieczeństwa żywnościowego, symptomy oraz skutki braku bezpieczeństwa żywnościowego, leżące u podstaw definicji i celów pomocy humanitarnej w zakresie żywności przyjętych przez Komisję:

[pic] Na podstawie UNICEF Conceptual Framework for Malnutrition 1997

Zgodnie z głównymi celami pomocy humanitarnej UE określonymi w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1257/96 z dnia 20 czerwca 1996 r. dotyczącego pomocy humanitarnej, podstawowym zadaniem humanitarnej pomocy żywnościowej jest ochrona i zachowanie życia, ochrona środków utrzymania, zwiększenie odporności społeczeństw narażonych na istniejące lub prognozowane[8] kryzysy żywnościowe lub też społeczeństw, które właśnie przeszły taki kryzys.

Można je zrealizować za pomocą szczegółowych celów pomocy humanitarnej w zakresie żywności, takich jak:

4. zapewnienie społeczeństwom dotkniętym istniejącymi, rzetelnie prognozowanymi lub niedawno zaistniałymi kryzysami humanitarnymi żywności, dostępu do niej oraz możliwości spożycia odpowiednich ilości bezpiecznej i bogatej w składniki odżywcze żywności, w celu zapobieżenia nadmiernej śmiertelności[9], ostremu niedożywieniu lub innym zagrażającym życiu skutkom i konsekwencjom;

5. ochrona środków utrzymania zagrożonych przez niedawne, istniejące lub nadchodzące kryzysy, zminimalizowanie szkód w zakresie produkcji żywności i wprowadzania jej do obrotu, a także stworzenie warunków sprzyjających wzmocnieniu i odbudowie samodzielności; oraz

6. zwiększenie potencjału międzynarodowego systemu pomocy humanitarnej, zwiększenie efektywności i skuteczności udzielanej pomocy żywnościowej.

ZASADY OGÓLNE

Aby osiągnąć wymienione cele, udzielanie pomocy humanitarnej w zakresie żywności powinno się opierać na przedstawionych poniżej zasadach. Zasady te są zgodne z zasadami ogólnymi w zakresie udzielania pomocy humanitarnej przez UE określonymi w Europejskim konsensusie w sprawie pomocy humanitarnej:

Formy pomocy żywnościowej powinny być zgodne z podstawowymi zasadami humanitarnymi, tj. humanitaryzmem, bezstronnością, neutralnością i niezależnością . Podstawą decyzji o udzielaniu pomocy humanitarnej w zakresie żywności powinny być wyłącznie istniejące potrzeby. Środki finansowe należy przydzielać w sposób obiektywny, bez dyskryminacji czy uprzedzeń, zgodnie z ww. zasadami, aby nastąpił wzrost spożycia żywności wśród osób o największych potrzebach.

W tym celu UE oraz jej państwa członkowskie zadbają o to, by działania w ramach pomocy humanitarnej w zakresie żywności były poprzedzane szczegółową, możliwie trafną i aktualną oceną potrzeb i analizą przyczyn oraz aby działania pomocowe podejmowane były w oparciu o te właśnie oceny i analizy.

O kolejności finansowania działań humanitarnych w zakresie pomocy żywnościowej będą decydować następujące czynniki: (i) waga kryzysu i skala niezaspokojonych potrzeb, (ii) nieuchronność kryzysu oraz (iii) oczekiwane rezultaty podjętych działań. UE jest jednak również gotowa angażować się w demonstrację solidarności w skali światowej, przejmować ciężar pilnych, niezaspokojonych potrzeb żywnościowych oraz zajmować się zapomnianymi kryzysami.

UE i jej państwa członkowskie będą wspierać operacje humanitarne w zakresie pomocy żywnościowej, wykorzystując zasoby w elastyczny sposób, tak aby w konkretnej sytuacji jak najskuteczniej zareagować na kryzys. Planowanie przedsięwzięć stanowiących odpowiedź na kryzys powinno obejmować porównanie możliwych działań i narzędzi mających na celu zaspokojenie określonych potrzeb w oparciu o kryterium efektywności kosztowej.

W przypadku gdy najbardziej odpowiednim narzędziem jest pomoc żywnościowa, zaleca się dokonywać zakupu żywności lokalnie (np. w kraju, gdzie prowadzona jest akcja pomocowa) lub, jeśli nie będzie to możliwe, w regionie (np. dostawy żywności z sąsiednich krajów), tak aby zmaksymalizować dopuszczalność produktów żywnościowych, chronić i wspierać lokalne rynki, obniżyć koszty transportu i skrócić czas oczekiwania na dostawy.

Unijna pomoc humanitarna w zakresie żywności powinna być zorientowana na wyniki: należy porównywać efekty i rezultaty osiągnięte w ramach poszczególnych akcji (oraz wypracowane przez pozostałe podmioty i pochodzące z odpowiednich badań) i wykorzystywać je w planowaniu kolejnych interwencji.

UE oraz jej państwa członkowskie dołożą starań, aby zapewnić możliwość swobodnego monitorowania wszystkich finansowanych akcji pomocy humanitarnej w zakresie żywności.

UE i jej państwa członkowskie będą dążyć do tego, aby proces udzielania pomocy humanitarnej w zakresie żywności nie wyrządzał szkód. Będą zapewniać np., w zakresie w jakim jest to możliwe, zaspokajanie potrzeb żywnościowych w ramach pomocy humanitarnej w taki sposób, by nie powodować nadmiernego uzależnienia od systemów pomocowych, nie zaburzać funkcjonowania rynków, ani nie narażać beneficjentów na nadmierne ryzyko z powodu otrzymywanej pomocy, minimalizując jednocześnie negatywny wpływ na środowisko naturalne i dbając o to, by nie doszło do wywołania lub zaostrzenia konfliktów o zasoby naturalne. UE i jej państwa członkowskie powinny zapewnić, zwłaszcza w przypadku konfliktów, odpowiednią ocenę ryzyka i możliwości związanych z ochroną, uwzględniając konsekwencje podjęcia interwencji i jej braku[10].

UE i państwa członkowskie uwzględnią kwestię wartości odżywczej pokarmów we wszystkich swoich ocenach i działaniach w zakresie pomocy żywnościowej i będą przykładać wyjątkową wagę do szczególnych potrzeb żywieniowych określonych, najbardziej podatnych na zagrożenia grup (w tym dzieci poniżej drugiego roku życia, kobiet ciężarnych i karmiących matek).

UE i jej państwa członkowskie zadbają o to, by pomoc humanitarna w zakresie żywności była udzielana z poszanowaniem godności ludzkiej. Dołożą również starań, by będące beneficjentami pomocy społeczności angażowały się w określenie potrzeb oraz opracowywanie i wdrażanie działań pomocowych. Zadbają o to, by szczególne potrzeby najbardziej podatnych na zagrożenia grup, będących beneficjentami pomocy (np. osób niepełnosprawnych, starszych, przewlekle chorych), zostały uwzględnione w projektach planowanych działań pomocowych.

Uznając różnorodność potrzeb, możliwości i ról kobiet, dziewcząt, chłopców i mężczyzn, UE i jej państwa członkowskie będą systematycznie dążyć do tego, by kwestie związane z płcią zostały włączone do głównego nurtu rozważań zarówno w ramach oceny pomocy humanitarnej w zakresie żywności, jak i podczas planowania działań pomocowych w tym zakresie oraz analizowania ich wpływu.

Operacje humanitarne w zakresie pomocy żywnościowej oraz interwencje w ramach działań na rzecz rozwoju wspierające bezpieczeństwo żywnościowe należy opracowywać i wdrażać w taki sposób, by wspólnie w optymalny sposób i w jak najszerszym zakresie odpowiadały zarówno na potrzeby sytuacji wyjątkowych, jak i na potrzeby rozwojowe, niezależnie od tego, czy następują one po sobie, czy też występują jednocześnie2, jak ma to miejsce w wielu niestabilnych krajach. Powinny być one koordynowane i wzajemnie dostosowywane w taki sposób, aby zmaksymalizować szanse na zrównoważone i trwałe rezultaty, w dążeniu do osiągnięcia ostatecznego celu, jakim jest uzyskanie samodzielności przez ofiary kryzysów żywnościowych.

Unijna pomoc humanitarna w zakresie żywności będzie w związku z tym stać na straży zasad LRRD (ang. Linking Relief Rehabilitation and Development – łączenie pomocy doraźnej, odbudowy i rozwoju) oraz ułatwiać osiąganie celów LRRD, zgodnie z komunikatem Komisji z 2001 r. w sprawie łączenia pomocy doraźnej, odbudowy i rozwoju[11], z konsensusem UE z 2007 w sprawie pomocy humanitarnej[12] oraz postanowieniami ramowej umowy o partnerstwie[13].

ZAKRES DZIAłAń HUMANITARNYCH W ZAKRESIE POMOCY żYWNOśCIOWEJ

Aby osiągnąć określone powyżej cele, zasadniczym zadaniem działań humanitarnych w zakresie pomocy żywnościowej jest ratowanie życia poprzez niesienie pomocy w zaspokajaniu podstawowych potrzeb żywnościowych i żywieniowych. Działania te powinny również pełnić funkcje wspierające, a zwłaszcza zmniejszać ryzyko i podatność na zagrożenia, poprawiać adekwatność i skuteczność pomocy humanitarnej w zakresie żywności poprzez wzmacnianie jej potencjału i szerzenie idei pomocy.

Zakres operacyjny udzielanej przez Komisję pomocy humanitarnej w zakresie żywności

Komisja może podjąć działania humanitarne w zakresie pomocy żywnościowej, jeśli:

7. z uwagi na nieodpowiednie spożycie pokarmu wskaźniki śmiertelności lub ostrego niedożywienia osiągnęły poziom alarmowy[14] lub też jeśli na podstawie rzetelnych prognoz[15] przewiduje się, że wskaźniki te osiągną poziom alarmowy; lub jeśli

8. zagrożone środki utrzymania lub też skrajne strategie obronne (w tym sprzedaż obiektów produkcyjnych, wywołane napięciem migracje, uciekanie się do szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych sposobów przetrwania) stanowią, lub też przewiduje się, że będą stanowić, poważne zagrożenie dla życia lub ryzyko skrajnego cierpienia, zarówno wynikające z niewystarczającego spożycia pokarmu jak też do niego prowadzące.

Mając na uwadze, że początek kryzysu żywnościowego, jak i potrzeba reakcji na ten kryzys, pojawia się czasami zanim jeszcze nastąpi pogorszenie ogólnego stanu odżywienia ludności, Komisja nie musi koniecznie czekać na wzrost wskaźników ostrego niedożywienia, aby udzielić pomocy humanitarnej w zakresie żywności, lecz będzie reagować na dokładnie zdefiniowane ryzyko humanitarne stanowiące zagrożenie dla życia. W celu podjęcia działań pomocowych nie jest również wymagany oficjalnie ogłoszony stan klęski.

Rozważając, czy i w jaki sposób zareagować na dany kryzys żywnościowy, Komisja w szczególności uwzględni komparatywne wady i zalety poszczególnych instrumentów pomocy humanitarnej. Komisja podejmie decyzję w oparciu o wnikliwą analizę potrzeb i przyczyn; po rozważeniu, jaki rodzaj działań stanowi najwłaściwszą odpowiedź na te potrzeby – bez wyrządzania szkód, oraz po dokładnym sprawdzeniu innych dostępnych źródeł finansowania.

Komisja przyznaje, że jej instrumenty pomocy humanitarnej nie mają komparatywnej przewagi w przypadku długotrwałego braku bezpieczeństwa żywnościowego. Zasadniczo Komisja nie będzie wykorzystywać pomocy humanitarnej w zakresie żywności do walki z długotrwałym brakiem bezpieczeństwa żywnościowego za wyjątkiem sytuacji, gdy brak działania stanowi natychmiastowe lub rychłe ryzyko klęski humanitarnej[16] o znaczącej skali i dotkliwości; gdy pozostałe podmioty, mające większe możliwości, w tym własne instrumenty rozwojowe, nie są w stanie, bądź też nie chcą podjąć działań, i nie można ich przekonać do działania; oraz gdy w ograniczonych ramach czasowych podjętej przez Komisję interwencji można oczekiwać pozytywnych rezultatów mimo braku komparatywnej przewagi z jej strony. W takich przypadkach Komisja posłuży się pomocą humanitarną w zakresie żywności jedynie w oparciu o dialog i koordynację działań z potencjalnymi partnerami pomocy rozwojowej, o ile tacy istnieją, oraz działania promujące ideę pomocy, dysponując przy tym jasno zdefiniowaną i realistyczną strategią wycofania się z działań pomocowych, gwarantującą, że przekazanie zadań odbędzie się w sposób skoordynowany i że uniknie się nieskoordynowanego nakładania się na siebie działań pomocowych.

Komisja rozważy stopniowe wycofywanie się z interwencji humanitarnych w zakresie pomocy żywnościowej, w przypadku gdy wskaźniki ostrego niedożywienia, śmiertelności i skrajnych strategii obronnych (związanych z niewystarczającym spożyciem pokarmu lub niewystarczającym wykorzystaniem żywności) powrócą do stabilnego poziomu poniżej wartości alarmowych[17], lub jeśli oczekuje się, że powrócą one do tego poziomu niezależnie do działań pomocowych Komisji. Powinno to nastąpić w wyniku poprawy sytuacji w zakresie spożycia pokarmu oraz wykorzystania żywności większości dotkniętej kryzysem ludności, przez dłuższy okres i w przewidywalnej przyszłości, bez potrzeby uciekania się do szkodliwych strategii obronnych.

Komisja rozważy również stopniowe wycofywanie pomocy humanitarnej w przypadku, jeśli pozostałe podmioty niezwiązane z pomocą humanitarną (np. państwo lub podmioty działające na rzecz rozwoju) są w stanie pokryć lukę żywnościową danej społeczności lub w przypadku, gdy potrzeby humanitarne ludności są w pełni zaspokajane przez inne podmioty i darczyńców pomocy humanitarnej.

W każdym przypadku Komisja dokona oceny strategii wycofywania swojej pomocy humanitarnej w oparciu o własną komparatywną przewagę w porównaniu do pozostałych podmiotów; dołoży również starań, aby nie zniechęcać bardziej odpowiednich podmiotów do zaangażowania się w działania pomocowe na skutek spóźnionego wycofania własnych działań. Komisja będzie apelować, by w pomoc angażowały się najwłaściwsze – z punktu widzenia sytuacji i potrzeb – podmioty działające na rzecz pomocy doraźnej i rozwojowej.

Komisja rozważy również wycofanie się z działań humanitarnych w zakresie pomocy żywnościowej w przypadku, gdy nie jest możliwe przestrzeganie podstawowych jej zasad, a zwłaszcza gdy ryzyko wyrządzenia szkód przeważa nad potencjalnymi korzyściami płynącymi z kontynuacji działań pomocowych.

Zaspokajanie podstawowych potrzeb żywnościowych i żywieniowych społeczności dotkniętych kryzysem

UE i jej państwa członkowskie będą reagować na różnorodne przyczyny i symptomy przejściowego braku bezpieczeństwa żywnościowego i ostrego niedożywienia, wykorzystując działania i narzędzia zdolne bezpośrednio zaradzić problemom związanym z zapewnieniem żywności, dostępem do niej oraz jej wykorzystaniem. Programowanie działań w tym zakresie będzie miało komplementarny, wielosektorowy i zintegrowany charakter, zapewniający całościowe i skuteczne podejście do kwestii zaspokajania potrzeb żywnościowych w ramach pomocy humanitarnej.

Wybór najbardziej skutecznego rodzaju interwencji oraz instrumentu (np. pomocy finansowej lub rzeczowej) będzie uzależniony od konkretnej sytuacji i dokonywany w oparciu o stan faktyczny, a także regularnie poddawany weryfikacji. Zasadność i komparatywna przewaga zaproponowanego rozwiązania – lub też kombinacji narzędzi – muszą zostać udowodnione w oparciu o możliwie najbardziej dokładną i aktualną ocenę potrzeb i analizę przyczyn.

Udzielając pomocy humanitarnej w zakresie żywności, należy mieć szczególnie na uwadze, by jej beneficjenci uzyskiwali na czas dostęp do zdrowej i zróżnicowanej żywności, której jakość i ilość będą wystarczające[18], w celu zaspokojenia ich potrzeb dietetycznych. Jeśli to możliwe, pomoc żywnościową powinno się również dostosowywać do lokalnych preferencji żywieniowych, aby beneficjenci ją przyjęli.

W przypadkach niektórych kryzysów humanitarnych wzmocnienie i ochrona rolniczych i pozarolniczych środków utrzymania (np. poprzez udostępnianie opieki weterynaryjnej zagrożonym zwierzętom hodowlanym lub poprawę warunków magazynowania zbiorów rolnych) jest uzasadnioną i właściwą reakcją na stan wyjątkowy, o ile jest to powodowane zaistniałymi potrzebami i pozwala zrealizować cele pomocy humanitarnej w odpowiednim i ograniczonym przedziale czasowym.

Obok działań ukierunkowanych bezpośrednio na zaspokojenie potrzeb żywnościowych za niezbędne uznaje się również działania uzupełniające (np. środki w zakresie zdrowia publicznego), mimo iż nie mają one bezpośredniego wpływu na zapewnienie żywności, dostęp do niej czy jej wykorzystanie. Mają one jednak kluczowe znaczenie dla sposobu, w jaki organizm ludzki wykorzystuje pokarm, a zatem niosą konsekwencje żywieniowe. UE i jej państwa członkowskie uznają szczególne potrzeby żywnościowe i żywieniowe poszczególnych grup, będących beneficjentami pomocy (np. małych dzieci, w szczególności dzieci poniżej drugiego roku życia[19], kobiet ciężarnych, karmiących matek, osób starszych i zakażonych wirusem HIV/AIDS[20]). W przypadku, gdy te właśnie grupy zostają objęte pomocą humanitarną z powodu swoich potrzeb żywnościowych i żywieniowych, w działaniach pomocowych należy uwzględniać ich szczególne wymagania, dostarczając wystarczająco bogate w składniki odżywcze i dopasowane produkty żywnościowe.

Działania wspierające

W ramach podejmowanych przez UE humanitarnych interwencji żywnościowych należy wziąć pod uwagę możliwości włączenia w zakres uprawnień i rozporządzeń dotyczących pomocy humanitarnej kwestii zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (ang. disaster risk reduction – DRR ), gotowości na wypadek wystąpienia takich klęsk, ograniczania ich skutków i zapobiegania im, jak również uwzględnienia tych kwestii w celach pomocy żywnościowej. Strategia Komisji dotycząca pomocy humanitarnej w zakresie żywności powinna opierać się na strategii przedstawionej w komunikacie Komisji w sprawie strategii UE na rzecz wspierania działań zmniejszających ryzyko związane z klęskami żywiołowymi w krajach rozwijających się[21].

Komisja przyznaje, że inicjatywy podejmowane w zakresie zmniejszania ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi (jak np. systemy wczesnego ostrzegania lub strategiczne rezerwy żywności) wymagają często długofalowego wsparcia, przejęcia odpowiedzialności na poziomie krajowym i regionalnym oraz starannej analizy perspektyw gospodarczych i politycznych. W związku z powyższym wspieranie ich na regularnych zasadach przez podmioty zaangażowane w pomoc humanitarną nie niesie ze sobą komparatywnej przewagi. Jednakże w ramach prowadzonych przez Komisję humanitarnych akcji pomocy żywnościowej można jednocześnie dążyć do zmniejszenia ryzyka związanego z klęskami żywiołowymi, można też uczestniczyć w krótkoterminowym wzmocnieniu inicjatyw DRR, w ich rozbudowie oraz działaniach pilotażowych. Przeprowadzając akcje pomocowe, zgodnie z zasadą niewyrządzania krzywdy, należy unikać zwiększania podatności beneficjentów na zagrożenia i narażenia ich na ryzyko innych klęsk.

Ograniczone doświadczenie i umiejętności podmiotów zaangażowanych w pomoc humanitarną często stoją na przeszkodzie użyciu najbardziej odpowiednich środków pomocy żywnościowej. W związku z tym UE i jej państwa członkowskie przyznają, że istnieje potrzeba wzmocnienia potencjału systemu pomocy humanitarnej, aby pomoc żywnościowa przyjmowała bardziej zróżnicowane i odpowiednie formy.

Rosnąca liczba przypadków długotrwałego braku bezpieczeństwa żywnościowego oznacza, że wzrasta również liczba ludności narażonej na przyszłe kryzysy. Jeśli nie zapobiegnie się temu trendowi, wzrośnie zapotrzebowanie na i tak ograniczone zasoby pomocy humanitarnej. Niezbędna jest zatem koordynacja działań oraz budowanie wsparcia dla idei pomocy humanitarnej, aby wpłynąć na debatę publiczną oraz decyzje o przekazaniu środków podejmowane przez poszczególne rządy i podmioty zaangażowane w pomoc rozwojową, tak aby osiągnąć cele w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego. Działania w zakresie szerzenia idei pomocy humanitarnej powinny być skierowane do podmiotów państwowych, które powinny wywiązywać się ze swojej podstawowej roli dotyczącej zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego własnym obywatelom. Powinny być one również skierowane do podmiotów zaangażowanych w pomoc rozwojową (w tym rządy) w związku z potrzebami rozwojowymi społeczności dotkniętych kryzysem.

Skuteczne łączenie pomocy humanitarnej i rozwojowej należy promować również w ramach LRRD, zapewniając konsekwentne, spójne i przejrzyste działanie systemu pomocy w walce z głodem i podatnością na zagrożenia. Szerzenie idei pomocy powinno zapewnić, że wspólne wysiłki obejmą jednocześnie pomoc w stanach wyjątkowych, pomoc przejściową oraz pomoc rozwojową, oraz będą stwarzać korzystne warunki dla rozwoju dobrych rządów oraz sprzyjającej polityki na szczeblu krajowym i międzynarodowym (np. w zakresie handlu i migracji).

UE i jej państwa członkowskie popierają ideę globalnej koordynacji pomocy humanitarnej w zakresie żywności pod silnym i wyposażonym w odpowiednie uprawnienia przywództwem i kierownictwem. Obejmuje to również bliską współpracę z najważniejszymi i wiarygodnymi krajowymi podmiotami zaangażowanymi w pomoc humanitarną. Na forum ONZ i w odniesieniu do reformy pomocy humanitarnej Komisja opowiada się za tym, by koordynacja działań odbywała się w ramach klastrów, wspiera także wszystkie wysiłki zmierzające do tego, by podejście to skutecznie wykorzystać również w dziedzinie żywności i żywienia, zapewniając jednocześnie ich dopasowanie do globalnej struktury zarządzania polityką rolną, bezpieczeństwem żywnościowym i żywieniem.

[1] W grudniu 2007 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła konsensus w sprawie pomocy humanitarnej (Europejski konsensus w sprawie pomocy humanitarnej: 2008/C 25/01). W załączonym do niego planie działania, przyjętym w 2008 r. jako dokument roboczy (Europejski konsensus w sprawie pomocy humanitarnej – plan działania: SEC(2008)1991), Komisja Europejska wyraża pośrednio uznanie dla szybko rozwijających się najlepszych praktyk w obszarze pomocy żywnościowej i zobowiązuje się do opracowania zróżnicowanego podejścia w tym zakresie oraz dostosowania swojej strategii.

[2] Rozporządzenie Rady (WE, Euratom) nr 1605/2002 z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie rozporządzenia finansowego mającego zastosowanie do budżetu ogólnego Wspólnot Europejskich (Dz.U. L 248 z 16.9.2002, s. 1).

[3] Zob. glosariusz w załączniku A towarzyszącego dokumentu roboczego.

[4] Działająca pod egidą ONZ Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) , 19 czerwca 2009 r.

[5] Fundusz Narodów Zjednoczonych na rzecz Dzieci (UNICEF): „State of the World's Children”, dane statystyczne za lata 2005 i 2008.

[6] Pojęcie „nadmierna” uwzględnia wartości absolutne w odniesieniu do ustalonych progów w stanach wyjątkowych (określonych w Sphere handbook, UNICEF i Stały Komitet ONZ ds. Żywienia (UNSCN)), oraz wartości względne odniesione do specyficznych dla danej sytuacji poziomów odniesienia.

[7] Zgodnie z definicją Stałego Komitetu ONZ ds. Żywienia (UNSCN) oraz Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

[8] Prognozy powinny opierać się na wskaźnikach wczesnego ostrzegania i wykazać że sytuacja dotycząca spożycia żywności jest krytyczna, bądź też pogorszyła się w stopniu krytycznym, oraz że, w przypadku braku wystarczająco szybkiej na nią odpowiedzi, zacznie zagrażać życiu mieszkańców w przedziale czasowym zgodnym z humanitarnym mandatem KE.

[9] Zob. przypisy 6 i 7.

[10] Zob. wytyczne DG ECHO dotyczące wspierania ochrony humanitarnej; 21 kwietnia 2009 r.

[11] Komunikat KE w sprawie łączenia pomocy doraźnej, odbudowy i rozwoju: Wnioski .

[12] Konsensus EU w sprawie pomocy humanitarnej, 2007: Sekcja 2.4, art. 22; sekcja 3.4, art. 53; sekcja 5; załącznik.

[13] Ramowa umowa o partnerstwie DG ECHO 2008: art. 8 .

[14] KE definiuje stan alarmowy jako kombinację progów absolutnych (np. Sphere, WHO itp.) i wskaźników względnych, ustalonych w oparciu o normy właściwe w danej sytuacji.

[15] Prognozy powinny opierać się na wskaźnikach wczesnego ostrzegania i wykazać, że sytuacja dotycząca spożycia żywności jest krytyczna, bądź też pogorszyła się w stopniu krytycznym, oraz że, w przypadku braku wystarczająco szybkiej reakcji, zacznie zagrażać życiu mieszkańców w przedziale czasowym obejmującym mandat KE w zakresie pomocy humanitarnej.

[16] Zob. glosariusz w załączniku A towarzyszącego dokumentu roboczego służb Komisji.

[17] Zob. przypis 14.

[18] Ilość pokarmu określa jego wartość energetyczną, jakość natomiast odnosi się do bezpieczeństwa żywności, zawartości białka oraz mikro- i makroskładników. Standard SPHERE/WHO dotyczący ilości pokarmu/wymagań energetycznych wynosi 2100 Kcal dziennie na osobę; jest to wartość średnia dla wszystkich grup wiekowych. WHO/UNICEF/Światowy Program Żywności (WFP)/Wysoki Komisarz Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Uchodźców (UNHCR) uzgodnili standardy dotyczące jakości pokarmu i zawartości mikroelementów (zob. Food and Nutrition Needs in Emergencies , listopad 2002 r.), standardy te poddawane są obecnie weryfikacji.

[19] Dzieci poniżej 2-go roku życia stanowią grupę najbardziej narażoną na choroby i niedożywienie; jest to jednocześnie grupa, w przypadku której istnieje szansa zapewnienia długotrwałego zdrowia i rozwoju poznawczego dzięki właściwemu odżywianiu.

[20] Zob. wytyczne DG ECHO w sprawie HIV, przyjęte w październiku 2008 r.

[21] Zob. COM(2009)84.