1.   Cła obejmują wszelkiego rodzaju należności lub opłaty nakładane na przywóz lub w związku z przywozem towarów, w tym wszelkiego rodzaju podatki wyrównawcze lub opłaty dodatkowe związane z takim przywozem, nie obejmują jednak:

a)	opłat równoważnych podatkom wewnętrznym, pobieranych zarówno od towarów przywożonych, jak i produkowanych lokalnie, zgodnych z art. 20;

b)	środków antydumpingowych, wyrównawczych lub ochronnych stosowanych zgodnie z postanowieniami tytułu VI; oraz

c)	opłat lub innych należności nałożonych zgodnie z art. 8.

2.   Podstawową stawką celną, na podstawie której dokonywane mają być kolejne obniżki, jest stawka wskazana w harmonogramie liberalizacji ceł każdej Strony dla poszczególnych produktów.

1.   Klasyfikacja towarów w handlu objętym niniejszą Umową odpowiada odpowiedniej nomenklaturze taryfowej każdej Strony, zgodnie z Międzynarodową konwencją w sprawie zharmonizowanego systemu oznaczania i kodowania towarów (zwanego dalej „HS”).

2.   W ciągu trzech (3) miesięcy po zmianie taryfy lub zmianie HS Strony wymieniają wszystkie niezbędne informacje dotyczące swoich obowiązujących ceł oraz odpowiedniej nomenklatury dla produktów wymienionych w załączniku I i II.

1.   Do celów niniejszej części pojęcie „pochodzący” oznacza kwalifikujący się jako „pochodzący” według mającego zastosowanie prawa Strony dokonującej przywozu. (1) (2)

2.   Nie później niż pięć (5) lat po wejściu w życie niniejszej Umowy Rada UPG ustanowiona na mocy art. 104 (zwana dalej „Radą UPG”) przyjmuje w drodze decyzji protokół regulujący reguły pochodzenia. Ust. 1 niniejszego artykułu przestaje mieć zastosowanie z chwilą rozpoczęcia stosowania takiego protokołu.

3.   Jeżeli na koniec pięcioletniego okresu, o którym mowa w ust. 2, protokół taki nie będzie jeszcze przyjęty przez Strony, Rada UPG oceni stosowanie ust. 1 i może zdecydować o przedłużeniu tego pięcioletniego okresu.

1.   Strony zgodnie postanawiają nie podwyższać ceł stosowanych do produktów objętych liberalizacją w ramach niniejszej Umowy, z wyjątkiem środków przyjętych zgodnie z art. 48, 49 i 50.

2.   Aby zachować perspektywy szerszej integracji regionalnej w Afryce, w ramach Rady UPG Strony mogą podjąć decyzję o zmianie wysokości ceł przewidzianych w załączniku II(a), II(b) oraz II(c) niniejszej Umowy, jakie mogą być stosowane do produktów pochodzących z UE przywożonych do państwa lub państw partnerskich EAC. Strony zapewniają, aby wszelkie takie zmiany nie prowadziły do niezgodności niniejszej Umowy z wymogami art. XXIV GATT 1994.

1.   Cła na towary pochodzące z terytorium jednej Strony, które są przywożone na terytorium drugiej Strony, nakłada się tylko jeden raz.

2.   Wszelkie cło zapłacone przy przywozie do państwa partnerskiego EAC jest zwracane w całości, jeżeli towary opuszczają terytorium państwa partnerskiego EAC będącego miejscem pierwszego przywozu i zostają przewiezione do innego państwa partnerskiego EAC. Cło płacone jest w państwie partnerskim EAC, gdzie następuje konsumpcja towarów.

3.   Strony zgodnie postanawiają współpracować w celu ułatwienia przemieszczania towarów i uproszczenia procedur celnych.

1.   Strony nie wprowadzają żadnych nowych ceł ani podatków związanych z wywozem towarów do drugiej Strony, które przekraczają cła lub podatki nałożone na produkty podobne przeznaczone do sprzedaży wewnętrznej.

2.   Niezależnie od ust. 1 państwo lub państwa partnerskie EAC, po powiadomieniu UE, mogą nałożyć tymczasowe cło lub podatek związane z wywozem towarów w następujących sytuacjach:

a)	w celu wsparcia rozwoju przemysłu krajowego;

b)	w celu utrzymania stabilności waluty w przypadku, gdy wzrost światowych cen towarów eksportowych stwarza ryzyko zawyżenia wartości waluty; lub

c)	w celu ochrony dochodów, bezpieczeństwa żywnościowego i środowiska.

3.   Takie podatki należy pobierać od ograniczonej liczby produktów i w ograniczonym czasie, a po czterdziestu ośmiu (48) miesiącach Rada UPG dokonuje ich przeglądu w celu przedłużenia.

4.   Od daty wejścia w życie niniejszej Umowy wszelkie korzystniejsze traktowanie w zakresie podatków stosowanych przez państwo lub państwa partnerskie EAC w odniesieniu do jakiegokolwiek produktu przeznaczonego na wywóz do którejkolwiek znaczącej gospodarki handlowej, lub związane z takimi podatkami, przyznaje się produktowi podobnemu przeznaczonemu na terytorium UE.

5.   Do celów niniejszego artykułu i art. 15 „znacząca gospodarka handlowa” oznacza którykolwiek kraj rozwinięty lub którykolwiek kraj, którego udział w światowym wywozie towarów przekraczał 1 % w roku poprzedzającym wejście w życie umowy o wolnym handlu, o której mowa w art. 15, lub jakąkolwiek grupę krajów działających indywidualnie, wspólnie lub w ramach umowy o wolnym handlu, której wspólny udział w światowym wywozie towarów przekraczał 1,5 % w roku poprzedzającym wejście w życie umowy o wolnym handlu, o której mowa w art. 15 (3).

1.   W odniesieniu do towarów objętych niniejszą częścią UE przyznaje państwu lub państwom partnerskim EAC wszelkie korzystniejsze traktowanie mające zastosowanie w wyniku zawarcia przez UE umowy o wolnym handlu ze stroną trzecią po podpisaniu niniejszej Umowy.

2.   W odniesieniu do towarów objętych niniejszą częścią państwo lub państwa partnerskie EAC przyznają UE wszelkie korzystniejsze traktowanie mające zastosowanie w wyniku zawarcia przez państwo lub państwa partnerskie EAC umowy o wolnym handlu z jakąkolwiek znaczącą gospodarką handlową po podpisaniu niniejszej Umowy. O ile UE jest w stanie wykazać, że otrzymuje traktowanie mniej korzystne niż traktowanie, jakie państwo lub państwa partnerskie EAC przyznały jakiejkolwiek innej znaczącej gospodarce handlowej, Strony – w zakresie, w jakim jest to możliwe – przeprowadzają konsultacje i wspólnie podejmują decyzję o jak najlepszym wykonaniu niniejszego ustępu, oddzielnie dla każdego przypadku.

3.   Postanowienia niniejszej części nie mogą być interpretowane jako zobowiązujące Strony do wzajemnego rozszerzenia jakiegokolwiek preferencyjnego traktowania wynikającego z członkostwa jednej ze Stron w umowie o wolnym handlu ze stroną trzecią w dniu podpisania niniejszej Umowy.

4.   Ust. 2 nie stosuje się do porozumień handlowych między państwem lub państwami partnerskimi EAC a grupą państw Afryki, Karaibów i Pacyfiku lub innymi krajami i regionami afrykańskimi.

5.   Do celów niniejszego artykułu „umowa o wolnym handlu” oznacza umowę istotnie liberalizującą handel i w znacznym zakresie znoszącą środki dyskryminacyjne lub zakazującą wprowadzania nowych środków dyskryminacyjnych lub środków bardziej dyskryminacyjnych między Stronami z chwilą wejścia w życie takiej umowy lub w rozsądnych ramach czasowych.

1.   Strony zgadzają się, że współpraca administracyjna jest istotna dla wdrażania i kontroli preferencyjnego traktowania przyznanego na mocy niniejszej części oraz podkreślają swoje zobowiązanie do zwalczania nieprawidłowości i nadużyć w sprawach celnych i związanych z cłami.

2.   W przypadku gdy Strona stwierdziła na podstawie obiektywnych informacji brak współpracy administracyjnej, nieprawidłowości lub nadużycia, Strona ta może tymczasowo zawiesić odpowiednie traktowanie preferencyjne danego produktu lub danych produktów zgodnie z niniejszym artykułem.

3.   Do celów niniejszego artykułu brak współpracy administracyjnej oznacza między innymi:

a)	powtarzające się przypadki niedopełnienia obowiązku weryfikacji statusu pochodzenia danego produktu lub danych produktów;

b)	powtarzające się przypadki odmowy lub nieuzasadnionego opóźnienia w przeprowadzaniu późniejszych weryfikacji dowodów pochodzenia danego produktu lub danych produktów lub przekazywaniu ich wyników;

c)	powtarzające się przypadki odmowy lub nieuzasadnionego opóźnienia w wydawaniu zezwolenia na przeprowadzenie w ramach współpracy administracyjnej misji służących weryfikacji autentyczności dokumentów lub prawidłowości informacji mających znaczenie dla przyznania danego traktowania preferencyjnego.

4.   Stwierdzenie nieprawidłowości lub nadużyć może mieć miejsce między innymi w przypadku, gdy nastąpił gwałtowny, nieuzasadniony wzrost wielkości przywozu towarów, przekraczający normalne możliwości produkcyjne i wywozowe drugiej Strony, w połączeniu z posiadaniem obiektywnych informacji dotyczących nieprawidłowości lub nadużyć.

5.   Zastosowanie czasowego zawieszenia podlega następującym warunkom:

a)

Strona, która na podstawie obiektywnych informacji stwierdziła brak współpracy administracyjnej, nieprawidłowości lub nadużycia, powiadamia o tym bez zbędnej zwłoki Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla, ustanowiony na mocy art. 106 (zwany dalej „Komitetem Urzędników Wysokiego Szczebla”), przekazując jednocześnie obiektywne informacje, oraz, w celu znalezienia rozwiązania zadowalającego obie Strony, rozpoczyna konsultacje w ramach Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla na podstawie wszelkich stosownych informacji i obiektywnych ustaleń;

b)

w przypadku gdy Strony rozpoczęły konsultacje, o których mowa w lit. a), w ramach Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla i nie osiągnęły zadowalającego rozwiązania w ciągu trzech (3) miesięcy po przekazaniu powiadomienia, zainteresowana Strona może tymczasowo zawiesić odpowiednie traktowanie preferencyjne danego produktu lub danych produktów; o takim tymczasowym zawieszeniu powiadamia się bez zbędnej zwłoki Radę UPG;

c)

tymczasowe zawieszenia przewidziane w niniejszym artykule ograniczają się do środków niezbędnych do ochrony interesów finansowych zainteresowanej Strony, które nie mogą przekraczać okresu sześciu (6) miesięcy i mogą zostać przedłużone oraz stanowią przedmiot okresowych konsultacji w ramach Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla, w szczególności w celu ich zniesienia bezzwłocznie po ustaniu warunków, które przyczyniły się do ich zastosowania.

6.   Równocześnie z powiadomieniem Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla zgodnie z ust. 5 lit. a) Strona dokonująca takiego powiadomienia powinna opublikować zawiadomienie dla importerów w swoim dzienniku urzędowym. Zawiadomienie dla importerów powinno zawierać informację, że w odniesieniu do danego produktu stwierdzono, na podstawie obiektywnych informacji, brak współpracy administracyjnej, nieprawidłowości lub nadużycia.

1.   Art. VII GATT 1994 oraz Porozumienie w sprawie stosowania artykułu VII GATT 1994 regulują zasady dotyczące ustalania wartości celnej stosowane do wymiany handlowej między Stronami.

2.   Strony współpracują w celu wypracowania wspólnego podejścia do kwestii dotyczących ustalania wartości celnej.

1.   W dniu wejścia w życie niniejszej Umowy między Stronami zniesione zostają wszystkie zakazy lub ograniczenia przywozowe, wywozowe lub dotyczące sprzedaży na wywóz, inne niż cła, podatki, opłaty i inne należności przewidziane w art. 6, niezależnie od tego, czy wprowadzone są w ramach kontyngentów, pozwoleń na przywóz lub na wywóz lub innych środków. Żadne takie nowe środki nie mogą być wprowadzane w handlu między Stronami. Niniejszy artykuł pozostaje bez uszczerbku dla tytułu VI niniejszej części.

2.   Ust. 1 niniejszego artykułu nie obejmuje następujących kwestii:

a)	zakazów lub ograniczeń wywozowych stosowanych czasowo w celu zapobieżenia poważnym niedoborom żywności lub innych produktów niezbędnych dla umawiającej się strony dokonującej wywozu lub złagodzenia takich niedoborów;

b)	zakazów lub ograniczeń przywozowych i wywozowych koniecznych do zastosowania norm lub regulacji w zakresie klasyfikacji, szeregowania lub wprowadzania do obrotu towarów w handlu międzynarodowym.

1.   Produkty przywożone pochodzące z jednej Strony nie podlegają, w sposób bezpośredni ani pośredni, podatkom wewnętrznym ani innym opłatom wewnętrznym wszelkiego rodzaju poza tymi, jakie się stosuje, bezpośrednio lub pośrednio, do podobnych produktów krajowych drugiej Strony. Ponadto Strony nie stosują w inny sposób podatków wewnętrznych ani innych opłat wewnętrznych w celu ochrony swojej odnośnej produkcji.

2.   Produkty przywożone pochodzące z jednej Strony traktuje się w sposób nie mniej uprzywilejowany niż podobne produkty krajowe drugiej Strony w odniesieniu do wszystkich przepisów ustawowych i wykonawczych lub wymogów mających wpływ na ich wewnętrzną sprzedaż, oferty sprzedaży, zakup, transport, dystrybucję lub wykorzystanie. Niniejszy ustęp nie uniemożliwia stosowania zróżnicowanych wewnętrznych opłat transportowych, opartych wyłącznie na gospodarczym wykorzystaniu środków transportu, a nie na pochodzeniu produktu.

3.   Żadna ze Stron nie może ustanawiać ani utrzymywać jakichkolwiek wewnętrznych regulacji ilościowych dotyczących mieszania, przetwarzania lub wykorzystywania produktów w określonych ilościach lub proporcjach, co wymaga, bezpośrednio lub pośrednio, aby jakakolwiek określona ilość lub proporcja jakiegokolwiek produktu będącego przedmiotem regulacji musiała zostać dostarczona ze źródeł krajowych. Ponadto żadna ze Stron nie może stosować wewnętrznych regulacji ilościowych w celu ochrony swojej odnośnej produkcji.

4.   Niniejszy artykuł nie uniemożliwia wypłaty subsydiów wyłącznie na rzecz producentów krajowych, włączając w to wypłaty na rzecz producentów krajowych pochodzące z wpływów z podatków wewnętrznych lub opłat wewnętrznych stosowanych zgodnie z niniejszym artykułem oraz subsydiów realizowanych poprzez zamówienia rządowe produktów krajowych.

5.   Niniejszego artykułu nie stosuje się do przepisów ustawowych i wykonawczych, procedur lub praktyk dotyczących zamówień publicznych.

1.   Strony uznają znaczenie kwestii współpracy celnej i ułatwień w handlu w związku ze zmieniającymi się warunkami globalnej wymiany handlowej oraz zgadzają się:

a)	wzmacniać współpracę oraz zapewnić, aby odpowiednie przepisy i procedury, a także zdolności administracyjne właściwych organów, realizowały cel, jakim jest promowanie ułatwień w handlu;

b)	że państwo lub państwa partnerskie EAC potrzebują okresów przejściowych oraz działań w zakresie budowania zdolności, aby sprawnie wykonać postanowienia niniejszego tytułu.

2.   Celem niniejszego tytułu jest:

a)	ułatwienie handlu między Stronami;

b)	promowanie harmonizacji przepisów i procedur celnych na poziomie regionalnym;

c)	zapewnienie wsparcia państwu lub państwom partnerskim EAC w celu wzmocnienia ułatwień w handlu;

d)	zapewnienie administracji celnej państwa lub państw partnerskich EAC wsparcia w wykonywaniu niniejszej Umowy oraz innych międzynarodowych najlepszych praktyk celnych; oraz

e)	zwiększenie współpracy pomiędzy administracjami celnymi Stron oraz innymi powiązanymi służbami granicznymi.

1.   W celu zapewnienia zgodności z postanowieniami niniejszego tytułu oraz aby skutecznie odpowiedzieć na cele określone w art. 22, Strony:

a)	wymieniają informacje na temat przepisów i procedur celnych;

b)	opracowują wspólne inicjatywy we wspólnie uzgodnionych obszarach;

c)

współpracują w następujących obszarach: (i) modernizacja systemów i procedur celnych, jak również skrócenie czasu odprawy celnej; (ii) uproszczenie i harmonizacja procedur celnych oraz formalności handlowych, w tym związanych z przywozem, wywozem i tranzytem; (iii) wzmocnienie regionalnych systemów tranzytowych; (iv) zwiększenie przejrzystości zgodnie z art. 24 ust. 3; (v) budowanie zdolności, w tym pomoc finansowa i techniczna dla państwa lub państw partnerskich EAC; (vi) wszelkie inne obszary dotyczące ceł uzgodnione przez Strony;

d)	określają, w miarę możliwości, wspólne stanowiska w dziedzinie ceł i ułatwień w handlu w organizacjach międzynarodowych, takich jak WTO, Światowa Organizacja Celna (WCO), Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ) oraz Konferencja Narodów Zjednoczonych do spraw Handlu i Rozwoju (UNCTAD);

e)	propagują koordynację wśród wszystkich odpowiednich podmiotów, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

2.   Niezależnie od ust. 1 Strony udzielają sobie wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych zgodnie z postanowieniami protokołu 1.

1.   Strony uzgadniają, że ich odpowiednie przepisy i procedury handlowe i celne opierają się międzynarodowych instrumentach i normach mających zastosowanie w dziedzinie ceł i handlu, w tym na zasadniczych elementach zmienionej konwencji z Kioto dotyczącej uproszczenia i harmonizacji postępowania celnego sporządzonej w Brukseli w dniu 26 czerwca 1999 r., zasadniczych elementach Ram standardów dla zabezpieczenia i uproszczenia handlu globalnego WCO, zbiorze danych WCO oraz konwencji w sprawie HS.

2.   Strony uzgadniają, że ich odpowiednie przepisy i procedury handlowe i celne opierają się na:

a)	potrzebie ochrony i ułatwienia legalnego handlu poprzez skuteczne egzekwowanie wymogów określonych w przepisach prawa celnego oraz postępowanie zgodnie z tymi wymogami;

b)	potrzebie unikania zbędnych i dyskryminacyjnych obciążeń dla podmiotów gospodarczych, potrzebie ochrony przed nadużyciami i korupcją oraz potrzebie tworzenia dalszych ułatwień dla podmiotów gospodarczych w wysokim stopniu przestrzegających przepisów i procedur celnych;

c)	potrzebie stosowania jednolitego dokumentu administracyjnego lub jego elektronicznego odpowiednika do celów składania deklaracji celnych odpowiednio w UE oraz w państwie lub państwach partnerskich EAC;

d)	stosowaniu nowoczesnych technik celnych, w tym oceny ryzyka, uproszczonych procedur wprowadzenia i zwalniania towarów, kontroli po zwolnieniu towarów i audytów;

e)	stopniowym rozwoju systemów, łącznie z systemami opartymi na technologii informacyjnej, w przypadku operacji wywozowych, przywozowych i tranzytowych, aby ułatwić elektroniczną wymianę danych między podmiotami gospodarczymi, administracjami celnymi oraz innymi podmiotami;

f)	zasadzie, że sankcje nałożone w przypadku niewielkiego naruszenia przepisów celnych lub wymogów proceduralnych są proporcjonalne oraz że ich stosowanie nie powoduje nieuzasadnionych opóźnień w odprawie celnej;

g)	systemie wiążących orzeczeń w sprawach celnych, w szczególności w sprawie klasyfikacji taryfowej oraz reguł pochodzenia, zgodnych z zasadami określonymi w odpowiednim prawodawstwie regionalnym lub krajowym;

h)	potrzebie stosowania opłat i należności, które są współmierne do usług świadczonych w związku z poszczególnymi transakcjami i które nie są ustalane ad valorem. Opłat i należności nie nakłada się w przypadku usług konsularnych w odniesieniu do handlu towarami;

i)	znoszeniu wszelkich wymogów dotyczących obowiązkowych inspekcji przedwysyłkowych określonych w porozumieniu WTO w sprawie inspekcji przedwysyłkowej lub podobnych wymogów;

j)	znoszeniu wszystkich wymogów dotyczących obowiązkowego korzystania z usług pośredników celnych oraz przejrzystych, niedyskryminacyjnych i proporcjonalnych zasadach dotyczących licencjonowania takich pośredników.

3.   W celu usprawnienia metod pracy oraz zapewnienia przejrzystości i skuteczności czynności celnych Strony:

a)	podejmują dalsze działania na rzecz uproszczenia i standaryzacji dokumentacji i formalności handlowych, aby umożliwić szybkie zwalnianie i odprawę towarów;

b)

zapewniają skuteczne, szybkie i niedyskryminacyjne procedury przewidujące prawo do odwołania się od działań, orzeczeń i decyzji administracyjnych organów celnych i innych podmiotów mających wpływ na przywóz, wywóz lub tranzyt towarów, przy czym takie procedury muszą być łatwo dostępne dla wszystkich przedsiębiorstw;

c)	zapewniają spójność działań poprzez stosowanie środków odzwierciedlających zasady odpowiednich międzynarodowych konwencji i instrumentów.

1.   Strony zapewniają swobodny tranzyt towarów przez swoje terytoria przy wykorzystaniu najbardziej odpowiednich tras. Wszelkie ograniczenia, kontrole lub wymagania muszą mieć charakter niedyskryminacyjny, proporcjonalny oraz muszą być stosowane jednolicie.

2.   Strona ma prawo wymagać, aby ruch tranzytowy przez jej terytorium rozpoczynał się w odpowiednim urzędzie celnym i odbywał się po wyznaczonych trasach. Jeśli Strona wymaga korzystania z wyznaczonych tras, musi w pełni przestrzegać art. V ust. 3 GATT 1994.

3.   Bez uszczerbku dla uzasadnionych kontroli celnych Strona przyznaje towarom będącym przedmiotem tranzytu z terytorium innej Strony traktowanie nie mniej korzystne niż traktowanie przyznawane towarom krajowym.

4.   Strony ustanawiają transportowe procedury celne zezwalające na tranzyt towarów bez uiszczania opłat celnych lub innych opłat o skutku równoważnym, pod warunkiem dostarczenia odpowiednich zabezpieczeń zgodnie z odpowiednimi regionalnymi lub krajowymi przepisami prawa celnego.

5.   Strony propagują i wdrażają regionalne uzgodnienia tranzytowe.

6.   Strony propagują koordynację działań wśród wszystkich odnośnych podmiotów, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym.

7.   Prawodawstwo Stron opiera się na odpowiednich normach i instrumentach międzynarodowych dotyczących tranzytu.

1.   W związku z potrzebą wzmocnienia zdolności państwa lub państw partnerskich EAC w obszarze ceł i ułatwień w handlu oraz bez uszczerbku dla zobowiązań wynikających z członkostwa w WTO Strony zgodnie postanawiają, że państwo lub państwa partnerskie EAC korzystają z okresu przejściowego pięciu (5) lat od daty wejścia w życie niniejszej Umowy, aby wypełnić obowiązki określone w art. 23, 24 i 25.

2.   Ten okres przejściowy może być przedłużony za zgodą Rady UPG.

1.   Strony niniejszym ustanawiają Komitet Specjalny ds. Celnych i Ułatwień w Handlu złożony z ich przedstawicieli:

a)	który zbiera się w terminie i zgodnie z porządkiem obrad uzgodnionym wcześniej przez Strony;

b)	któremu przewodniczy na zmianę jedna ze Stron; oraz

c)	który podlega Radzie UPG.

2.   Zadania Komitetu Specjalnego ds. Celnych i Ułatwień w Handlu obejmują:

a)	monitorowanie wykonywania niniejszego tytułu i art. 9 oraz administrowania nimi;

b)	zapewnienie forum konsultacyjnego i dyskusyjnego w zakresie wszystkich spraw dotyczących ceł, w tym reguł pochodzenia, ogólnych procedur celnych, ustalenia wartości celnej, klasyfikacji taryfowej, tranzytu oraz wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych;

c)	zwiększanie współpracy w zakresie rozwoju, stosowania i egzekwowania reguł pochodzenia i powiązanych procedur celnych, ogólnych procedur celnych oraz wzajemnej pomocy administracyjnej w sprawach celnych;

d)	wspieranie współpracy w zakresie budowania zdolności i pomocy technicznej;

e)	wszystkie inne kwestie dotyczące niniejszego tytułu uzgodnione przez Strony.

1.   Postanowienia niniejszego tytułu mają zastosowanie do środków objętych Porozumieniem w sprawie stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych WTO (zwanym dalej „porozumieniem WTO SPS”).

2.   Do celów niniejszego tytułu zastosowanie mają definicje zawarte w porozumieniu WTO SPS oraz definicje Komisji Kodeksu Żywnościowego, Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt oraz Międzynarodowej konwencji ochrony roślin, chyba że postanowiono inaczej.

1.   Strony potwierdzają swoje prawa i obowiązki wynikające z międzynarodowych traktatów i umów, których są stronami, w odniesieniu do niniejszego tytułu.

2.   Każda ze Stron:

a)	ma suwerenne prawo wdrażania środków sanitarnych i fitosanitarnych, pod warunkiem że są one zgodne z postanowieniami porozumienia WTO SPS;

b)	zanim wprowadzi jakikolwiek nowe środki sanitarne i fitosanitarne, konsultuje się z drugą Stroną za pomocą mechanizmów notyfikacji przewidzianych w porozumieniu WTO SPS oraz, w stosownych przypadkach, poprzez punkty kontaktowe Stron;

c)	wspiera drugą Stronę w gromadzeniu informacji koniecznych do podjęcia przemyślanych decyzji;

d)	promuje powiązania między instytucjami oraz laboratoriami w państwie lub państwach partnerskich EAC oraz w UE, a także wspólne przedsięwzięcia i wspólne prace badawcze i rozwojowe.

1.   Strony dążą do osiągnięcia harmonizacji swoich odpowiednich zasad i procedur dotyczących określania ich środków sanitarnych i fitosanitarnych, w tym inspekcji, testów i procedur certyfikacji, zgodnie z porozumieniem WTO SPS.

2.   Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla opracuje sposoby wspierania i monitorowania procesu harmonizacji.

1.   Strony stosują środki sanitarne i fitosanitarne w przejrzysty sposób zgodnie z porozumieniem WTO SPS.

2.   Strony uznają znaczenie skutecznych mechanizmów konsultacyjnych, notyfikacyjnych i wymiany informacji w odniesieniu do środków sanitarnych i fitosanitarnych zgodnie z porozumieniem WTO SPS.

3.   Strona dokonująca przywozu informuje Stronę dokonującą wywozu o wszelkich zmianach w wymogach sanitarnych i fitosanitarnych, które mogą wpływać na handel, objętych zakresem niniejszego tytułu. Strony zobowiązują się ustanowić mechanizmy wymiany takich informacji.

1.   Odpowiednie organy Stron odpowiedzialne za środki sanitarne i fitosanitarne są właściwymi organami w państwie lub państwach partnerskich EAC i UE do celów wdrażania środków, o których mowa w niniejszym tytule.

2.   Właściwe organy, o których mowa w ust. 1, pełnią rolę powierzoną im w porozumieniu WTO SPS.

3.   Strony przekazują sobie informacje w sprawie swoich odpowiednich właściwych organów, o których mowa w ust. 1, oraz w sprawie wszelkich zmian w tej kwestii.

1.   Postanowienia niniejszego tytułu stosuje się do przygotowania, przyjmowania i stosowania przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności określonych w Porozumieniu w sprawie barier technicznych w handlu (zwanym dalej „porozumieniem TBT”).

2.   Do celów niniejszego tytułu zastosowanie mają definicje zawarte w porozumieniu TBT.

1.   Strony potwierdzają swoje prawa i obowiązki wynikające z porozumienia TBT, z jednoczesnym uwzględnieniem swoich praw i zobowiązań wynikających z ustaleń międzynarodowych, których zarówno państwo lub państwa partnerskie EAC, jak i UE są stronami, w tym w szczególności ustaleń dotyczących ochrony środowiska i różnorodności biologicznej.

2.   Zgodnie z postanowieniami porozumienia TBT Strony zapewniają, aby przygotowanie, przyjmowanie i stosowanie przepisów technicznych nie odbywało się w celu tworzenia niepotrzebnych przeszkód w handlu między Stronami ani nie miało takiego skutku.

1.   Strony potwierdzają swoje obowiązki w zakresie notyfikowania i wymiany informacji dotyczących przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności zgodnie z porozumieniem TBT.

2.   Strony wymieniają – za pośrednictwem punktów informacyjnych – informacje na temat kwestii, które mogą mieć znaczenie dla ich stosunków handlowych, w tym komunikatów w ramach wczesnego ostrzegania, opinii naukowych oraz informacji dotyczących wydarzeń naukowych.

3.   Strony mogą współpracować w ustanawianiu i utrzymywaniu punktów informacyjnych oraz w tworzeniu i prowadzeniu wspólnych baz danych.

1.   Strony potwierdzają swoje zobowiązania w zakresie oceny zgodności wynikające z porozumienia TBT.

2.   Strony mogą rozważyć, biorąc pod uwagę zakres wzajemnego dopasowania swoich przepisów technicznych, norm i infrastruktur oceny zgodności, podjęcie negocjacji w sprawie umów o wzajemnym uznawaniu procedur oceny zgodności.

1.   Organy regulacyjne państwa lub państw partnerskich EAC są właściwymi organami w państwie lub państwach partnerskich EAC w zakresie wdrażania środków, o których mowa w niniejszym tytule, odpowiedzialnymi za zapewnienie lub nadzorowanie wdrażania normalizacji, metrologii, akredytacji oraz oceny zgodności oraz posiadającymi kompetencje w tym zakresie.

2.   Organem w UE odpowiedzialnym za wykonywanie niniejszego rozdziału jest Komisja Europejska.

3.   Państwo lub państwa partnerskie EAC powiadamiają UE o swoich technicznych organach regulacyjnych zgodnie z niniejszą Umową.

1.   Z zastrzeżeniem niniejszego artykułu żadne z postanowień niniejszej Umowy nie uniemożliwia wprowadzenia przez UE lub państwo lub państwa partnerskie EAC, indywidualnie lub zbiorowo, środków antydumpingowych lub wyrównawczych zgodnie z odpowiednimi porozumieniami WTO. Do celów niniejszego artykułu pochodzenie produktów ustala się zgodnie z niepreferencyjnymi regułami pochodzenia obowiązującymi na terytorium Stron.

2.   Przed nałożeniem na produkty przywożone z terytorium którejkolwiek ze Stron ostatecznych ceł antydumpingowych lub wyrównawczych Strony rozważają możliwość wprowadzenia konstruktywnych rozwiązań przewidzianych w odpowiednich porozumieniach WTO.

3.   Jeżeli środek antydumpingowy lub wyrównawczy został nałożony przez jedną ze Stron, istnieje jedna instytucja kontroli sądowej, właściwa także w sprawach odwoławczych.

4.   Jeżeli środki antydumpingowe lub wyrównawcze mogą być nakładane na poziomie regionalnym i na poziomie krajowym, Strony zapewniają, w stosownych przypadkach, aby takie środki nie były stosowane jednocześnie względem tego samego produktu z jednej strony przez organy regionalne, a z drugiej strony przez organy krajowe.

5.   Przed wszczęciem każdego dochodzenia Strona dokonująca przywozu powiadamia Stronę dokonującą wywozu o otrzymaniu właściwie udokumentowanej skargi.

6.   Niniejszy artykuł stosuje się do wszystkich dochodzeń wszczętych po wejściu w życie niniejszej Umowy.

7.   Do wszelkich sporów dotyczących środków antydumpingowych lub wyrównawczych zastosowanie mają zasady WTO dotyczące rozstrzygania sporów.

1.   Z zastrzeżeniem niniejszego artykułu żadne z postanowień niniejszej Umowy nie uniemożliwia przyjęcia przez państwo lub państwa partnerskie EAC oraz UE środków zgodnie z art. XIX GATT 1994, Porozumieniem WTO w sprawie środków ochronnych oraz art. 5 Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa. Do celów niniejszego artykułu pochodzenie produktów ustala się zgodnie z niepreferencyjnymi regułami pochodzenia obowiązującymi na terytorium Stron.

2.   Niezależnie od ust. 1 niniejszego artykułu, biorąc pod uwagę ogólne cele niniejszej Umowy dotyczące rozwoju oraz niewielki rozmiar gospodarki/gospodarek państwa lub państw partnerskich EAC, UE wyklucza przywóz z państwa lub państw partnerskich EAC ze stosowania jakichkolwiek środków podejmowanych zgodnie z art. XIX GATT 1994, Porozumieniem WTO w sprawie środków ochronnych oraz art. 5 Porozumienia WTO w sprawie rolnictwa.

3.   Ust. 2 stosuje się przez okres pięciu (5) lat począwszy od daty wejścia w życie niniejszej Umowy. Nie później niż sto dwadzieścia (120) dni przed końcem tego okresu Rada UPG dokona przeglądu funkcjonowania ust. 2, biorąc pod uwagę potrzeby państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie rozwoju, w celu ustalenia, czy przedłużyć ich stosowanie na kolejny okres.

4.   Ust. 1 podlegają Uzgodnieniu w sprawie zasad i procedur regulujących rozstrzyganie sporów (DSU), zawartemu w ramach WTO.

1.   Po zbadaniu alternatywnych rozwiązań Strona może zastosować środki ochronne o ograniczonym czasie obowiązywania, które stanowią odstępstwo od art. 10 i 11, na warunkach określonych w niniejszym artykule oraz zgodnie z określonymi w nim procedurami.

2.   Środki ochronne, o których mowa w ust. 1, mogą być wprowadzone, jeśli przywóz produktu pochodzącego z jednej Strony na terytorium drugiej Strony odbywa się w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że powoduje on lub może powodować:

a)	poważną szkodę dla krajowego przemysłu produktów podobnych lub bezpośrednio konkurujących na terytorium Strony dokonującej przywozu;

b)	zakłócenia w sektorze gospodarczym, szczególnie jeżeli zakłócenia te stwarzają poważne problemy społeczne lub trudności, które mogą spowodować znaczne pogorszenie sytuacji gospodarczej Strony dokonującej przywozu; lub

c)	zakłócenia na rynkach podobnych lub bezpośrednio konkurujących produktów rolnych (4) lub w mechanizmach regulacji tych rynków.

3.   Środki ochronne, o których mowa w niniejszym artykule, nie mogą przekraczać poziomu niezbędnego do naprawienia lub uniknięcia poważnej szkody lub zakłóceń, jak określono w ust. 2 i 5 lit. b). Środki ochronne Strony dokonującej przywozu mogą obejmować wyłącznie jedno lub większą liczbę następujących działań:

a)	zawieszenie dalszego obniżania stawki cła przywozowego dla danego produktu, jak przewidziano w niniejszej Umowie,

b)	zwiększenie ceł dla danego produktu do poziomu nieprzekraczającego cła stosowanego dla innych członków WTO; oraz

c)	wprowadzenie kontyngentów taryfowych na dany produkt.

4.   Bez uszczerbku dla ust. 1–3, w przypadku gdy przywóz jakiegokolwiek produktu pochodzącego z państwa lub państw partnerskich EAC odbywa się w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że w przypadku jednego lub większej liczby najbardziej oddalonych regionów UE powoduje on lub może powodować sytuacje, o których mowa w ust. 2, UE może wprowadzić środki nadzoru lub środki ochronne ograniczone do danego regionu lub regionów, zgodnie z procedurami określonymi w ust. 6–9.

5.   a) Bez uszczerbku dla ust. 1–3, jeśli przywóz jakiegokolwiek produktu pochodzącego z UE odbywa się w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że powoduje lub może powodować jedną z sytuacji, o których mowa w ust. 2, w odniesieniu do państwa lub państw partnerskich EAC, państwo lub państwa partnerskie EAC mogą wprowadzić środki nadzoru lub środki ochronne ograniczone do jego terytorium, zgodnie z procedurami określonymi w ust. 6–9.

b)

Państwo lub państwa partnerskie EAC mogą zastosować środki ochronne, zgodnie z procedurami określonymi w ust. 6–9, w przypadku gdy produkt pochodzący z UE na skutek obniżenia ceł jest przywożony na ich terytorium w tak zwiększonych ilościach i na takich warunkach, że powoduje lub może powodować zakłócenia w funkcjonowaniu powstającego przemysłu produktów podobnych lub bezpośrednio konkurujących. Postanowienie to ma zastosowanie jedynie przez okres dziesięciu (10) lat od daty wejścia w życie niniejszej Umowy. Rada UPG może przedłużyć ten okres o maksymalnie pięć (5) lat.

6.   a) Środki ochronne, o których mowa w niniejszym artykule, utrzymywane są wyłącznie przez okres niezbędny do uniknięcia lub naprawienia poważnej szkody lub zakłóceń, jak określono w ust. 2, 4 i 5.

b)

Środki ochronne, o których mowa w niniejszym artykule, stosuje się przez okres nie dłuższy niż dwa (2) lata. W przypadku gdy nadal występują okoliczności uzasadniające stosowanie środków ochronnych, środki takie mogą zostać przedłużone maksymalnie o kolejne dwa (2) lata. W przypadku gdy państwo lub państwa partnerskie EAC stosują środek ochronny lub w przypadku gdy UE stosuje środek ochronny ograniczony do terytorium jednego lub większej liczby swoich regionów najbardziej oddalonych, środki takie mogą być jednak stosowane przez okres nieprzekraczający czterech (4) lat, a gdy nadal występują okoliczności uzasadniające stosowanie środków ochronnych, mogą one zostać przedłużone o kolejne cztery (4) lata.

c)	Środki ochronne, o których mowa w niniejszym artykule, stosowane przez okres dłuższy niż jeden (1) rok zawierają wyraźne elementy prowadzące do stopniowego ich zniesienia, najpóźniej z końcem wyznaczonego terminu.

d)	Nie stosuje się jakichkolwiek środków ochronnych, o których mowa w niniejszym artykule, do przywozu produktu, do którego taki środek stosowano wcześniej, przez okres co najmniej jednego (1) roku, licząc od dnia wygaśnięcia jego stosowania.

7.   W celu wykonania ust. 1–6 stosuje się następujące postanowienia:

a)	w przypadku gdy Strona uważa, że występuje jedna z okoliczności określonych w ust. 2, 4 lub 5, natychmiast przekazuje ona sprawę do rozpatrzenia Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla;

b)

Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla może wydawać wszelkie zalecenia w celu zaradzenia zaistniałej sytuacji; jeżeli Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla nie wydał zaleceń w celu zaradzenia zaistniałej sytuacji lub jeżeli w ciągu trzydziestu (30) dni od powiadomienia tego Komitetu nie zostało znalezione zadowalające rozwiązanie, wówczas Strona dokonująca przywozu może przyjąć odpowiednie środki w celu zaradzenia sytuacji zgodnie z niniejszym artykułem;

c)

przed podjęciem jakichkolwiek środków przewidzianych w niniejszym artykule lub – w przypadkach, do których zastosowanie ma w ust. 8 niniejszego artykułu – możliwie jak najszybciej, państwo lub państwa partnerskie EAC dostarczają Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla wszelkie istotne informacje niezbędne do dokładnego zbadania sytuacji w celu znalezienia rozwiązania możliwego do przyjęcia przez zainteresowane Strony;

d)	w wyborze środków ochronnych zgodnie z niniejszym artykułem pierwszeństwo musi zostać przyznane tym, które w najmniejszym stopniu zakłócają funkcjonowanie niniejszej Umowy;

e)

wszelkie środki ochronne podjęte na podstawie niniejszego artykułu natychmiast zgłasza się na piśmie Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla i są one przedmiotem okresowych konsultacji w ramach tego organu, w szczególności w celu ustalenia harmonogramu ich zniesienia, gdy tylko okoliczności na to pozwalają.

8.   W przypadku wystąpienia wyjątkowych okoliczności wymagających podjęcia niezwłocznych działań zainteresowana Strona dokonująca przywozu może tymczasowo zastosować środki przewidziane w ust. 3, 4 lub 5, nie stosując się do wymogów ust. 7. Takie działanie może zostać podjęte na maksymalny okres stu osiemdziesięciu (180) dni, gdy środki są wprowadzane przez UE, oraz na maksymalny okres dwustu (200) dni, gdy środki są wprowadzane przez państwo lub państwa partnerskie EAC lub gdy środki podjęte przez UE ograniczają się do jednego lub większej liczby regionów najbardziej oddalonych. Okres stosowania każdego takiego tymczasowego środka liczony jest jako część okresu początkowego i każdego przedłużenia, o którym mowa w ust. 6. Przy wprowadzaniu takich środków tymczasowych uwzględnia się interes wszystkich zainteresowanych Stron, w tym poziom ich rozwoju. Zainteresowana Strona dokonująca przywozu informuje drugą Stronę i natychmiast przekazuje sprawę do rozpatrzenia Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla.

9.   Jeżeli Strona dokonująca przywozu stosuje w odniesieniu do przywozu danego produktu procedurę administracyjną mającą na celu szybkie dostarczenie informacji na temat tendencji w zakresie przepływów handlowych mogących powodować problemy określone w niniejszym artykule, bezzwłocznie zawiadamia o tym Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla.

10.   Strony nie mogą powoływać się na Porozumienie WTO w celu uniemożliwienia przyjęcia przez jedną ze Stron środków ochronnych zgodnych z niniejszym artykułem.

1.   Współpraca w zakresie handlu w sektorze rybołówstwa i rozwoju tego sektora obejmuje rybołówstwo morskie, śródlądowe i akwakulturę.

2.   Strony uznają, że rybołówstwo jest kluczowym zasobem gospodarczym państwa lub państw partnerskich EAC, wnoszącym znaczący wkład w gospodarki państwa lub państw partnerskich EAC, oraz ma wielki potencjał z punktu widzenia przyszłego regionalnego rozwoju gospodarczego oraz ograniczania ubóstwa. Jest ono także ważnym źródłem żywności oraz dewiz.

3.   Strony uznają ponadto, że zasoby rybne są przedmiotem szczególnego zainteresowania zarówno UE, jak i państwa lub państw partnerskich EAC, oraz zgadzają się współpracować, w ich obopólnym interesie, na rzecz zrównoważonego rozwoju sektora rybołówstwa i zarządzania nim, uwzględniając skutki gospodarcze, środowiskowe i społeczne.

4.   Strony zgadzają się, że właściwa strategia promująca wzrost gospodarczy w sektorze rybołówstwa oraz zwiększająca jego wkład w gospodarkę państwa lub państw partnerskich EAC, przy jednoczesnym uwzględnieniu jej długoterminowej stabilności, polega na podnoszeniu wartości dodanej działań w ramach tego sektora.

1.   Zasady współpracy w dziedzinie rybołówstwa obejmują:

a)	wspieranie rozwoju i wzmocnienie integracji regionalnej;

b)	zachowanie dorobku umowy z Kotonu i umowy ją zastępującej;

c)	zapewnienie specjalnego i zróżnicowanego traktowania;

d)	uwzględnienie najlepszych dostępnych informacji naukowych przy ocenie zasobów i zarządzaniu zasobami;

e)	zapewnienie funkcjonującego systemu monitorującego skutki środowiskowe, gospodarcze i społeczne w państwie lub państwach partnerskich EAC;

f)	zapewnienie zgodności z obowiązującym prawem krajowym i odpowiednimi instrumentami międzynarodowymi, w tym z Konwencją Narodów Zjednoczonych o prawie morza z 1982 r., sporządzoną w Montego Bay w dniu 10 grudnia 1982 r. (UNCLOS), porozumieniami regionalnymi i subregionalnymi;

g)	zapewnienie ochrony szczególnych potrzeb tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego/rybołówstwa na własne potrzeby, oraz ich priorytetowego charakteru.

2.   Te zasady przewodnie powinny przyczyniać się do zrównoważonego i odpowiedzialnego rozwoju życia na lądzie oraz zasobów morskich i akwakultury, a także zoptymalizowania korzyści płynących z tego sektora dla obecnych i przyszłych pokoleń, poprzez zwiększone inwestycje, budowanie zdolności i lepszy dostęp do rynku.

3.   Strony współpracują na rzecz zapewnienia, aby wsparcie finansowe i wsparcie innego rodzaju były przeznaczone na poprawę konkurencyjności i zdolności produkcyjnej fabryk przetwórczych, dywersyfikację branży rybackiej oraz rozwój i poprawę infrastruktury portowej w państwie lub państwach partnerskich EAC.

4.   Szczegółowe obszary współpracy określono w tytule IV części V.

1.   Postanowienia niniejszego tytułu mają zastosowanie do wykorzystywania morskich zasobów rybnych, ich ochrony oraz zarządzania nimi w celu zoptymalizowania korzyści płynących z rybołówstwa dla państwa lub państw partnerskich EAC poprzez inwestycje, budowanie zdolności i lepszy dostęp do rynku.

2.   Celami współpracy między Stronami w ramach niniejszego tytułu są:

a)	propagowanie zrównoważonego rozwoju sektora rybołówstwa i zarządzania nim;

b)

wzmocnienie współpracy w celu zapewnienia zrównoważonej eksploatacji zasobów rybnych i zarządzania nimi jako silnego fundamentu integracji regionalnej, biorąc pod uwagę gatunki międzystrefowe i migrujące, dzielone między przybrzeżne państwo lub państwa partnerskie EAC, oraz uwzględniając fakt, że żadne z państw partnerskich EAC nie jest w stanie samodzielnie zapewnić zrównoważonego rozwoju tych zasobów;

c)	zapewnienie bardziej sprawiedliwego podziału korzyści płynących z sektora rybołówstwa;

d)	zapewnienie skutecznego monitorowania, kontroli i nadzoru, niezbędnych do zwalczania nielegalnych, nieraportowanych i nieuregulowanych połowów (zwanych dalej „połowami NNN”);

e)

propagowanie efektywnego wykorzystania i ochrony żywych zasobów morskich oraz zarządzania nimi w wyłącznej strefie ekonomicznej (zwanej dalej „WSE”) i na wodach, gdzie państwo lub państwa partnerskie EAC posiadają jurysdykcję opartą na instrumentach międzynarodowych, w tym UNCLOS, mając na uwadze korzyści społeczne i gospodarcze Stron;

f)	propagowanie i rozwój handlu regionalnego i międzynarodowego opartego na najlepszych praktykach;

g)	stworzenie dla państwa lub państw partnerskich EAC sprzyjających warunków, łącznie z infrastrukturą i budowaniem zdolności, umożliwiających im sprostanie rygorystycznym wymogom rynkowym dotyczącym zarówno rybołówstwa przemysłowego, jak i łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego;

h)	wspieranie polityk krajowych i regionalnych zmierzających do podwyższenia produktywności i konkurencyjności sektora rybołówstwa; oraz

i)	tworzenie powiązań z innymi sektorami gospodarki.

1.   W celu uniknięcia lub odwrócenia niepożądanych skutków, takich jak nadmierna zdolność połowowa i nadmierna eksploatacja łowisk, a także niepożądanego wpływu na ekosystem i tradycyjne łodziowe rybołówstwo przybrzeżne, przy ustalaniu poziomu maksymalnego podtrzymywalnego połowu, zdolności połowowej i innych strategii zarządzania stosuje się zasadę ostrożnego zarządzania zasobami.

2.   W celu ochrony swoich wód terytorialnych oraz zapewnienia zrównoważonego charakteru tradycyjnego łodziowego rybołówstwa przybrzeżnego każde państwo partnerskie EAC może zastosować odpowiednie środki, w tym ograniczenia sezonowe i ograniczenia dotyczące narzędzi połowowych.

3.   Strony wspierają członkostwo państwa lub państw partnerskich EAC w Komisji ds. Tuńczyka na Oceanie Indyjskim (IOTC) i innych odpowiednich organizacjach rybołówstwa. Państwo lub państwa partnerskie EAC wraz z UE koordynują działania zapewniające zarządzanie wszystkimi gatunkami ryb i ich ochronę, łącznie z zasobami tuńczyka i zasobami gatunków podobnych do tuńczyka, oraz ułatwiają odpowiednie badania naukowe.

4.   W przypadku gdy z punktu widzenia właściwego krajowego organu zarządzającego brak jest wystarczających dowodów naukowych do określenia limitów i poziomów docelowych zrównoważonych połowów w WSE państwa lub państw partnerskich EAC, Strony, w porozumieniu z właściwym organem krajowym oraz IOTC, a także w stosownych przypadkach z innymi regionalnymi organizacjami ds. rybołówstwa, wspierają takie badania naukowe.

5.   Strony zgodnie postanawiają wprowadzić odpowiednie środki w przypadku, gdy wynikiem wzrostu nakładów są poziomy połowów przekraczające zrównoważony poziom docelowy, ustanowiony przez właściwy organ krajowy.

6.   Aby chronić międzystrefowe zasoby rybne oraz zasoby daleko migrujących gatunków ryb, a także zarządzać tymi zasobami, UE i państwo lub państwa partnerskie EAC zapewniają przestrzeganie przez jednostki pływające pod ich banderą odpowiednich krajowych, regionalnych i subregionalnych środków z zakresu zarządzania rybołówstwem oraz odpowiednich krajowych przepisów ustawowych i wykonawczych.

1.   Zarządzanie jednostkami pływającymi oraz porozumienia dotyczące okresu po połowach wynikające z uregulowań w ramach IOTC i wszelkich innych odpowiednich regionalnych organizacji ds. rybołówstwa zostaną poddane obserwacji. Państwo lub państwa partnerskie EAC oraz UE ustanawiają minimalne zasady i warunki dotyczące monitorowania, kontroli i nadzoru statków rybackich UE pływających po wodach państwa lub państw partnerskich EAC, obejmujące następujące kwestie:

a)	dla państwa lub państw partnerskich EAC zostanie ustanowiony system monitorowania statków (zwany dalej „VMS”) i jeżeli państwo lub państwa partnerskie EAC nie posiadają VMS, UE udzieli im wsparcia w ustanowieniu zgodnego VMS;

b)	poza obowiązkowym zgodnym systemem VMS państwo lub państwa partnerskie EAC wspólnie z UE opracują inne mechanizmy zapewniające skuteczne monitorowanie, kontrolę i nadzór, a UE wesprze państwo lub państwa partnerskie EAC w stworzeniu i wdrożeniu takiego uzgodnionego systemu;

c)

UE i państwo lub państwa partnerskie EAC mają prawo umieszczenia obserwatorów na wodach krajowych lub międzynarodowych w ramach wyraźnie określonych procedur umieszczania obserwatorów; obserwatorzy opłacani są przez rządy krajowe; wszystkie koszty ponoszone na pokładzie pokrywane są jednak przez właściciela statku; UE wnosi wkład w koszty szkolenia obserwatorów;

d)	zostaną opracowane i będą stosowane wspólne systemy sprawozdawczości dotyczącej działalności połowowej w całym regionie, a w zakresie sprawozdawczości zostaną ustanowione minimalne warunki;

e)

wyładunek lub przeładunek połowów dokonywany przez wszystkie jednostki pływające w ramach państwa partnerskiego EAC następuje w portach lub na obszarze portów zewnętrznych. Przeładunek na morzu jest niedozwolony, z wyjątkiem przeładunków na szczególnych warunkach przewidzianych przez odpowiednią regionalną organizację ds. zarządzania rybołówstwem (zwaną dalej „RFMO”); Strony współpracują na rzecz rozwinięcia i zmodernizowania infrastruktury wyładunku lub przeładunku w portach państwa lub państw partnerskich EAC, w tym możliwości rozwoju produktów rybnych;

f)	sprawozdawczość w zakresie odrzutów jest obowiązkowa; należy nadać priorytet unikaniu odrzutów poprzez stosowanie selektywnych metod połowowych zgodnie z zasadami IOTC i odpowiednich regionalnych organizacji ds. rybołówstwa; w miarę możliwości przyłowy sprowadza się na brzeg.

2.   Strony zgodnie postanawiają współpracować na rzecz rozwoju i realizacji krajowych/regionalnych programów szkoleniowych dla obywateli państwa lub państw partnerskich EAC w celu umożliwienia ich efektywnego udziału w przemyśle rybnym. W przypadku wynegocjowania przez UE dwustronnej umowy w sprawie połowów wspiera się zatrudnianie obywateli państwa lub państw partnerskich EAC. Do praw marynarzy zaokrętowanych na jednostkach UE pływających zastosowanie ma Deklaracja Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) dotycząca podstawowych zasad i praw w pracy.

3.   Strony podejmują skoordynowane starania zmierzające do poprawy działań służących zapobieganiu połowom NNN, zniechęcaniu do takich połowów i eliminowaniu ich i stosują w tym celu odpowiednie środki. Statki rybackie prowadzące połowy NNN powinny być konfiskowane, a ich właściciele powinni być ścigani przez właściwe organy. Nie powinny mieć możliwości ponownych połowów na wodach państwa lub państw partnerskich EAC bez otrzymania wcześniejszej zgody od państwa bandery i tego państwa partnerskiego EAC lub tych państw partnerskich EAC oraz, w stosownych przypadkach, od odpowiedniej RFMO.

1.   Postanowienia niniejszego tytułu stosuje się do rybołówstwa śródlądowego, rozwoju wybrzeża i akwakultury w państwie lub państwach partnerskich EAC w odniesieniu do budowania zdolności, transferu technologii, norm dotyczących środków sanitarnych i fitosanitarnych, inwestycji i finansowania, ochrony środowiska oraz ram prawnych i regulacyjnych.

2.   Celami współpracy w dziedzinie rybołówstwa śródlądowego i rozwoju akwakultury będą promocja zrównoważonej eksploatacji śródlądowych zasobów rybnych, wsparcie produkcji w zakresie akwakultury, usunięcie ograniczeń związanych z podażą, poprawa jakości ryb i produktów rybnych w celu spełnienia norm w zakresie międzynarodowych środków sanitarnych i fitosanitarnych, poprawa dostępu do rynku UE, zaradzenie wewnątrzregionalnym barierom w handlu, przyciągnięcie kapitału i inwestycji w sektorze, tworzenie potencjału i wsparcie dostępu do pomocy finansowej dla inwestorów prywatnych w zakresie rybołówstwa śródlądowego i rozwoju akwakultury.

1.   Współpraca w zakresie rozbudowy infrastruktury fizycznej obejmuje w szczególności transport, energię oraz technologie informacyjno-komunikacyjne.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele:

a)	zwiększenie konkurencyjności państwa lub państw partnerskich EAC;

b)	zaradzenie ograniczeniom po stronie podaży na poziomie instytucjonalnym, krajowym i regionalnym; oraz

c)	rozwijanie partnerstw publiczno-prywatnych.

1.   Współpraca w zakresie transportu obejmuje transport drogowy, kolejowy, lotniczy i wodny.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele:

a)	poprawa połączeń krajowych i regionalnych w celu ułatwienia regionalnej integracji gospodarczej;

b)	rozwój, restrukturyzacja, rozbudowa i modernizacja trwałych i efektywnych systemów transportu państwa lub państw partnerskich EAC;

c)	poprawa przepływu osób i towarów; oraz

d)	zapewnienie lepszego dostępu do rynków za pośrednictwem transportu drogowego, lotniczego, morskiego, wodnego śródlądowego i kolejowego.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	zarządzanie systemami transportu;

b)	poprawa, rozwój i modernizacja infrastruktury na wszystkich poziomach, w tym rozwój sieci infrastruktury intermodalnej;

c)	wzmocnienie zdolności instytucjonalnych, technicznych i administracyjnych państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie norm, zapewniania jakości, metrologii oraz usług oceny zgodności;

d)	transfer i rozwój technologii, innowacje, wymiana informacji, sieci informacyjne i wprowadzanie do obrotu;

e)	wspieranie partnerstw, powiązań i wspólnych przedsięwzięć między podmiotami gospodarczymi;

f)	poprawa bezpieczeństwa i niezawodności sektora transportu, w tym prognoz meteorologicznych, zarządzania niebezpiecznymi towarami oraz podejmowania działań w sytuacjach wyjątkowych;

g)	opracowanie regionalnych polityk transportowych i ram regulacyjnych.

1.   Współpraca w sektorze energetycznym obejmuje udział sektora publicznego i prywatnego w produkcji, przesyle i dystrybucji energii oraz w transgranicznym handlu energią.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele:

a)	rozwój, zwiększenie i rozszerzenie zdolności regionalnych w zakresie produkcji energii;

b)	wzrost liczby alternatywnych źródeł energii;

c)	rozwój, zwiększenie i rozbudowa sieci;

d)	rozwój, zwiększenie i rozszerzenie dystrybucji i przesyłu energii;

e)	poprawa dostępu państwa lub państw partnerskich EAC do nowoczesnych, efektywnych, niezawodnych, różnorodnych, zrównoważonych i odnawialnych źródeł czystej energii po konkurencyjnych cenach;

f)	wzmocnienie potencjału w zakresie produkcji i dystrybucji energii oraz zarządzania energią na poziomie krajowym i regionalnym;

g)	propagowanie wzajemnych połączeń energetycznych zarówno wewnątrz państwa lub państw partnerskich EAC, jak i na zewnątrz, w celu maksymalnego wykorzystania energii; oraz

h)	działania na rzecz utworzenia otoczenia sprzyjającego przyciąganiu inwestycji w sektorze energetycznym.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	zdolności w zakresie produkcji, przesyłu i dystrybucji w odniesieniu do istniejących źródeł energii, w szczególności energii wodnej, naftowej i biomasy;

b)	dywersyfikacja koszyka energetycznego w celu uwzględnienia innych potencjalnych źródeł energii, które są akceptowane pod względem społecznym i środowiskowym oraz zmniejszają zależność od ropy naftowej;

c)	rozwój infrastruktury energetycznej, również na obszarach wiejskich;

d)	rozwój odpowiednich reform regulacji i polityki w dziedzinie energii, w tym komercjalizacja i prywatyzacja;

e)	wzajemne połączenia regionalne i międzyregionalne oraz współpraca w zakresie produkcji i dystrybucji energii;

f)	budowanie zdolności w zakresie zasobów ludzkich, poprawa zarządzania, standardów usług oraz struktur instytucjonalnych;

g)	rozwój i transfer technologii, badania i rozwój, innowacje, wymiana informacji oraz rozwój baz danych i sieci;

h)	partnerstwa, powiązania i wspólne przedsięwzięcia.

1.   Współpraca w sektorze technologii informacyjno-komunikacyjnych obejmuje rozwój technologii informacyjno-komunikacyjnych, konkurencyjności oraz innowacji, a także płynne przejście do społeczeństwa informacyjnego.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele:

a)	rozwój sektora technologii informacyjno-komunikacyjnych; oraz

b)	zwiększenie wkładu technologii informacyjno-komunikacyjnych w ułatwianie handlu poprzez e-usługi, e-handel, administrację elektroniczną, e-zdrowie, bezpieczne transakcje oraz inne sektory społeczno-gospodarcze.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	dostępność i efektywność kosztowa technologii informacyjno-komunikacyjnych na poziomie krajowym, regionalnym i globalnym;

b)	upowszechnianie nowych technologii informacyjno-komunikacyjnych;

c)	wspieranie rozwoju ram prawnych i regulacyjnych w zakresie technologii informacyjno-komunikacyjnych;

d)	rozwój, transfer i zastosowanie technologii, badania i rozwój, innowacje, wymiana informacji, sieci informacyjne i wprowadzanie do obrotu;

e)	budowanie zdolności w zakresie zasobów ludzkich, poprawa standardów usług oraz struktur instytucjonalnych;

f)	partnerstwa, powiązania i wspólne przedsięwzięcia między podmiotami gospodarczymi;

g)	promowanie i wspieranie rozwoju rynków niszowych dotyczących usług wspomaganych przez technologie informacyjno-komunikacyjne.

1.   Współpraca w ramach niniejszego tytułu ma zastosowanie do upraw oraz zwierząt gospodarskich, w tym owadów użytkowych.

2.   Strony uzgadniają, że głównym celem niniejszego tytułu jest zapewnienie zrównoważonego rozwoju rolnego, który obejmuje między innymi bezpieczeństwo żywnościowe, zabezpieczenie źródeł utrzymania, rozwój obszarów wiejskich oraz ograniczanie ubóstwa w państwie lub państwach partnerskich EAC.

3.   Pozostałe cele niniejszego tytułu określono w art. 58.

1.   Strony potwierdzają znaczenie sektora rolnictwa dla gospodarki państwa lub państw partnerskich EAC i uzgadniają, że będą współpracować na rzecz propagowania przekształcenia tych gospodarek w celu zwiększenia ich konkurencyjności, zapewnienia bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego oraz rozwoju obszarów wiejskich, a także w celu ułatwienia dostosowań rolnictwa i gospodarki na obszarach wiejskich do skutków wykonania niniejszej Umowy, ze szczególnym uwzględnieniem drobnych producentów rolnych.

2.   Strony zgodnie postanawiają współpracować w następujących dziedzinach:

a)	integracja regionalna: poprawa dostępu do rynków regionalnych i międzynarodowych dla produktów rolnych, w tym rozwój systemów rynkowych i strategii rozwoju rynku;

b)

polityki ułatwiające realizację zakładanych celów: (i) rozwój krajowych i regionalnych polityk rolnych, ram prawnych i regulacyjnych, budowanie potrzebnych zdolności oraz wsparcie rozwoju instytucjonalnego; (ii) budowanie zdolności w państwie lub państwach partnerskich EAC w celu pełnego wykorzystania zwiększonych możliwości wymiany handlowej i maksymalizacji korzyści płynących z reform handlowych;

c)

zrównoważony rozwój rolnictwa: (i) podejmowanie wspólnych działań w regionie, w tym również w zakresie produkcji nawozów, produkcji nasion, zwiększenia stanu zwierząt gospodarskich oraz zwalczania chorób roślin i zwierząt; (ii) propagowanie i wzmocnienie przetwarzania, obrotu, dystrybucji i transportu oraz postępowania z produktami rolnymi; (iii) budowanie zdolności w celu spełnienia norm międzynarodowych dotyczących produkcji rolnej, opakowań oraz środków sanitarnych i fitosanitarnych;

d)

infrastruktura rolna: (i) rozwój infrastruktury wspierającej rolnictwo, w tym zrównoważonych systemów nawadniania, odzyskiwania wody, magazynowania i zarządzania, obrotu i szeregowania; (ii) rozwój infrastruktury badawczej i szkoleniowej, zaplecze magazynowe, łączniki i gminne drogi dojazdowe; (iii) rozwój infrastruktury przetwórstwa rolnego; (iv) powołanie ośrodka meteorologicznego na potrzeby rolnictwa w państwie lub państwach partnerskich EAC; (v) rozwój nowoczesnej infrastruktury rynkowej na potrzeby poszerzenia krajowych i regionalnych rynków;

e)

bezpieczeństwo żywnościowe i żywieniowe: (i) budowanie zdolności wspólnot wiejskich i miejskich w celu poprawy źródeł utrzymania, eliminacji ubóstwa oraz zapewnienia zrównoważonego rozwoju; (ii) zróżnicowanie produkcji rolnej i rozwój produktów zaspokajających potrzeby państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie bezpieczeństwa żywnościowego i żywieniowego; (iii) opracowanie i wdrożenie programów prowadzących do podniesienia produkcji i wydajności w sektorze rolnictwa, ze szczególnym uwzględnieniem drobnych producentów rolnych; (iv) budowanie zdolności do zapewnienia bezpieczeństwa żywności w skali krajowej i regionalnej; oraz (v) opracowanie i wdrożenie programów dostosowań społecznych w regionach, w których wystąpiły katastrofy naturalne;

f)

zarządzanie łańcuchem wartości: (i) propagowanie wykorzystania zrównoważonych technologii rolnych i zapewnienie niezbędnych środków produkcji dla gospodarstw rolnych; (ii) zwiększenie produkcji, wydajności oraz konkurencyjności sektora rolnictwa dzięki promocji gałęzi przemysłu rolnego; (iii) zwiększenie wartości dodanej produktów rolnych w całym łańcuchu dostaw tych produktów w celu spełnienia wymogów rynków krajowych, regionalnych i międzynarodowych; oraz (iv) propagowanie rozwoju działalności w obszarach przetwarzania, obrotu, dystrybucji i transportu produktów rolnych;

g)

systemy wczesnego ostrzegania: (i) budowanie zdolności pod względem dostępności i rozpowszechniania informacji na temat prawdopodobnych skutków zbliżających się katastrof z dużym wyprzedzeniem z myślą o podejmowaniu środków awaryjnych i wczesnym reagowaniu; (ii) rozbudowa krajowych i regionalnych systemów informacyjnych oraz zarządzanie tymi systemami; (iii) rozbudowa, wzmocnienie i połączenie systemów wczesnego ostrzegania oraz planów awaryjnych i strategii zarządzania kryzysowego w przypadku klęsk żywiołowych na poziomie krajowym i regionalnym; oraz (iv) działania na rzecz przystosowania się do zmiany klimatu i łagodzenia tej zmiany w państwie lub państwach partnerskich EAC;

h)

produkcja towarów rolnych i obrót tymi towarami: (i) budowanie zdolności w zakresie dostępu do rynków niszowych oraz ułatwianie zgodności z normami towarowymi w celu spełnienia takich wymogów rynkowych; (ii) zróżnicowanie produkcji rolnej i wywożonych produktów w państwie lub państwach partnerskich EAC; (iii) rozwój nowoczesnej infrastruktury rynkowej na potrzeby poszerzenia krajowych i regionalnych rynków; oraz (iv) opracowanie programów dotyczących sposobów pakowania i etykietowania produktów umożliwiających producentom w państwie lub państwach partnerskich EAC zapewnienie sobie wyższych cen wywożonych towarów;

i)

rozwój obszarów wiejskich: (i) budowanie zdolności grup rolników w całym łańcuchu wartości w rolnictwie; (ii) poprawa udogodnień transportowych, komunikacyjnych i rynkowych na potrzeby obrotu środkami produkcji rolnej i produktami rolnymi; (iii) usuwanie barier społeczno-kulturowych takich jak różnice językowe, różnice w poziomach umiejętności pisania i czytania, dyskryminacja ze względu na płeć oraz różnice w opiece zdrowotnej, które wpływają na charakter systemów rolniczych; (iv) poprawa dostępu rolników do usług kredytowych oraz zarządzanie zasobami naturalnymi i kulturalnymi; oraz (v) rozwój odpowiednich środków z zakresu polityki w celu wspierania dostępu drobnych producentów rolnych do odpowiednich środków produkcji rolnej we właściwym czasie;

j)	kraje będące importerami netto żywności: zajęcie się problemami w zakresie produkcji, magazynowania i dystrybucji żywności w państwie lub państwach partnerskich EAC;

k)

zabezpieczenie źródeł utrzymania: (i) budowanie zdolności w zakresie rozwoju usług społecznych dla ludności na obszarach wiejskich i podmiejskich; (ii) poprawa całkowitych dochodów gospodarstw domowych z produkcji rolnej, między innymi poprzez jej zróżnicowanie, zwiększenie wartości dodanej, zatrudnienie poza gospodarstwem rolnym i zastosowanie nowych zrównoważonych technologii rolnych w państwie lub państwach partnerskich EAC; (iii) zwiększenie wydajności sektora rolnictwa w państwie lub państwach partnerskich EAC; oraz (iv) zwiększenie wykorzystania zrównoważonych technologii rolnych;

l)

usługi wsparcia technicznego: UE zobowiązuje się do zapewnienia odpowiednich zasobów i pomocy technicznej na potrzeby budowania zdolności w państwie lub państwach partnerskich EAC w przewidywalny i zrównoważony sposób w następujących obszarach: (i) poprawa innowacyjności oraz transferu technologii i wiedzy, badania i rozwój; (ii) rozwój i zwiększenie mechanizacji sektora rolnictwa w państwie lub państwach partnerskich EAC; (iii) tworzenie zakładów środków produkcji rolnej oraz systemów dystrybucji w państwie lub państwach partnerskich EAC; (iv) propagowanie i zwiększenie inwestycji w badania naukowe w dziedzinie rolnictwa, usługi upowszechniania wiedzy rolniczej, szkolenia oraz rozpowszechnianie wyników badań naukowych wśród rolników; (v) w stosownych przypadkach, ustanowienie i wzmocnienie regionalnych centrów doskonałości, w tym ośrodka meteorologicznego na potrzeby rolnictwa oraz laboratoriów biotechnologicznych, analitycznych i diagnostycznych w zakresie upraw, zwierząt gospodarskich i gruntów; oraz (vi) poprawa dostępu do usług w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w tym usług hodowli zwierząt gospodarskich, usług weterynaryjnych oraz usług ochrony roślin;

m)

usługi finansowania rolnictwa: (i) poprawa usług finansowania drobnych producentów rolnych, przetwórców i przedsiębiorstw handlowych na obszarach wiejskich; (ii) rozwój mechanizmów lub funduszy o regionalnym charakterze na rzecz rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich; (iii) rozwój instytucji mikrofinansowych i programów ubezpieczeń na potrzeby rolnictwa; (iv) ułatwienie przetwórcom, przedsiębiorstwom handlowym i rolnikom dostępu do kredytów bankowych i kredytów oferowanych przez inne instytucje finansowe; oraz (v) wspieranie instytucji finansowych państwa lub państw partnerskich EAC obsługujących sektor rolnictwa i ułatwiających dostęp sektora prywatnego do rynków finansowym w celu pozyskiwania kapitału krótko- i długoterminowego;

n)

oznaczenia geograficzne: (i) opracowanie strategii politycznych i ram prawnych w zakresie oznaczeń geograficznych; (ii) przyjęcie regulacji dotyczących oznaczeń geograficznych; (iii) opracowanie kodeksu postępowania w zakresie definiowania produktów pod względem pochodzenia; (iv) ułatwianie lokalnym organizacjom i instytucjom koordynacji działań lokalnych zainteresowanych podmiotów w odniesieniu do oznaczeń geograficznych i zgodności produktów; (v) budowanie zdolności w zakresie identyfikacji, rejestracji, obrotu, identyfikowalności i zgodności produktów, których dotyczą oznaczenia geograficzne; oraz (vi) rozwijanie wszelkich innych dziedzin współpracy w ramach niniejszego podpunktu, które mogą się pojawić w przyszłości.

1.   Współpraca w zakresie rozwoju sektora prywatnego obejmuje wspieranie inwestycji i rozwój przedsiębiorczości.

2.   Celem niniejszego tytułu jest:

a)	stworzenie otoczenia sprzyjającego inwestycjom i prywatnej przedsiębiorczości, w tym rozwojowi nowych gałęzi przemysłu, bezpośrednim inwestycjom zagranicznym i transferowi technologii;

b)	zwiększenie zdolności w zakresie podaży, konkurencyjności i zwiększania wartości dodanej;

c)	poprawa dostępu do środków na finansowanie inwestycji udostępnianych przez instytucje finansowe UE, takie jak Europejski Bank Inwestycyjny;

d)	budowanie zdolności i zapewnienie wsparcia instytucjonalnego na rzecz prywatnych instytucji finansowania rozwoju takich jak agencje wspierające inwestycje, organizacje parasolowe, izby handlowe, stowarzyszenia, punkty kontaktowe oraz instytucje ułatwiające handel;

e)	rozwój lub wzmocnienie polityki oraz ram prawnych i regulacyjnych wspierających i chroniących inwestycje;

f)

udoskonalenie mechanizmów wsparcia i mechanizmów realizacji celów udostępnianych sektorowi prywatnemu przez wspólne instytucje AKP–UE, w tym przez Centrum Techniczne ds. Współpracy w dziedzinie Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (CTA), w celu wspierania inwestycji w państwie lub państwach partnerskich EAC; oraz

g)	stworzenie lub wzmocnienie partnerstw, wspólnych przedsięwzięć, podwykonawstwa, outsourcingu oraz powiązań.

1.   Współpraca w zakresie rybołówstwa morskiego obejmuje:

a)	zarządzanie rybołówstwem i zagadnienia dotyczące ochrony;

b)	zarządzanie jednostkami pływającymi i porozumienia dotyczące okresu po połowach;

c)	środki finansowe i handlowe; oraz

d)	rozwój rybołówstwa, produktów rybołówstwa i akwakultury morskiej.

2.   UE przyczynia się do uruchomienia zasobów w celu wdrożenia współpracy w określonych dziedzinach na poziomie krajowym i regionalnym, w tym wsparcia budowania zdolności na poziomie regionalnym.

3.   Z zastrzeżeniem postanowień części III oraz art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	rozwój i poprawa infrastruktury na potrzeby magazynowania, wprowadzania do obrotu oraz dystrybucji ryb i produktów rybnych;

b)

budowanie zdolności na poziomie krajowym i regionalnym w celu spełnienia wymogów technicznych w zakresie środków sanitarnych i fitosanitarnych, barier technicznych w handlu oraz analizy zagrożeń i krytycznych punktów kontroli, rozwój systemów kontroli, monitorowania i nadzoru WSE państwa lub państw partnerskich EAC, jak również wprowadzenie programów certyfikacji dla określonych typów rybołówstwa morskiego oraz zarządzanie tymi programami;

c)	inwestycje i transfer technologii w obszarze działalności połowowej, przetwórstwa ryb i usług portowych, rozwój i udoskonalanie infrastruktury portowej, zróżnicowanie rybołówstwa w celu uwzględniania gatunków innych niż tuńczyk, których połowów się nie prowadzi lub prowadzi w ograniczonym zakresie;

d)	wspólne przedsięwzięcia i powiązania, w szczególności z MMŚP i podmiotami zajmującymi się tradycyjnym łodziowym rybołówstwem przybrzeżnym w ramach łańcucha dostaw w rybołówstwie;

e)	zapewnienie wartości dodanej produktów rybnych; oraz

f)	prace badawcze i rozwojowe dotyczące oceny zasobów i poziomów zrównoważonych połowów.

4.   Strony zobowiązują się współpracować na rzecz propagowania wspólnych przedsięwzięć zajmujących się działalnością połowową, przetwórstwem ryb i usługami portowymi, wzmacniać zdolności produkcyjne, poprawić konkurencyjność sektora rybołówstwa i pokrewnych gałęzi przemysłu i usług, ulepszać dalsze przetwarzanie, rozwijać i udoskonalać infrastrukturę portową oraz zwiększyć zróżnicowanie rybołówstwa w celu uwzględniania gatunków innych niż tuńczyk, których połowów się nie prowadzi lub prowadzi w ograniczonym zakresie.

1.   Współpraca w ramach niniejszego tytułu obejmuje zasoby naturalne, w szczególności zasoby wodne, środowisko oraz różnorodność biologiczną.

2.   Celami współpracy w ramach niniejszego tytułu są:

a)	wzmocnienie powiązań między kwestiami handlowymi i środowiskowymi;

b)	wsparcie w zakresie wdrażania porozumień, konwencji i traktatów międzynarodowych dotyczących środowiska;

c)	zapewnienie równowagi pomiędzy kwestiami zarządzania środowiskiem i ograniczania ubóstwa;

d)	ochrona środowiska oraz zwiększenie ochrony różnorodności biologicznej i zachowania dorobku genetycznego;

e)	propagowanie sprawiedliwych i zrównoważonych sposobów wykorzystania zasobów naturalnych;

f)	ułatwienie zrównoważonego korzystania ze wspólnych zasobów i zachęcanie do niego;

g)	propagowanie zaangażowania sektora publicznego i prywatnego w zarządzanie zasobami naturalnymi.

1.   Współpraca w dziedzinie zasobów wodnych obejmuje nawadnianie, wytwarzanie energii wodnej, produkcję i dostawy wody, a także ochronę zlewni rzek.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele współpracy:

a)	rozwój zrównoważonego wykorzystania zasobów wodnych i zarządzania nimi w państwie lub państwach partnerskich EAC w celu poprawy źródeł utrzymania ludności państwa lub państw partnerskich EAC;

b)	propagowanie współpracy regionalnej w zakresie zrównoważonego wykorzystywania transgranicznych zasobów wodnych;

c)	rozbudowa infrastruktury wodociągowej do celów produkcji.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	rozwój infrastruktury wodociągowej w regionie;

b)	opracowanie odpowiednich ram prawnych i regulacyjnych;

c)	zintegrowane gospodarowanie zasobami wodnymi;

d)	budowanie zdolności w zakresie zasobów ludzkich, poprawa standardów usług, zarządzanie wodą oraz struktury instytucjonalne;

e)	tworzenie partnerstw, powiązań i wspólnych przedsięwzięć między podmiotami gospodarczymi;

f)	wspieranie rozwoju, transferu i zastosowania technologii, badań i rozwoju, innowacji, wymiany informacji oraz tworzenia sieci informacyjnych;

g)	rozwój kontroli zanieczyszczenia wody, uzdatnianie i ochrona, oczyszczanie ścieków i usługi sanitarne;

h)	propagowanie zrównoważonych systemów nawadniania.

1.   Współpraca w dziedzinie środowiska obejmuje ochronę środowiska oraz zrównoważone zarządzanie środowiskiem, jak również wdrażanie polityk ochrony środowiska związanych z handlem.

2.   W dziedzinie tej wyznaczono następujące cele współpracy:

a)	ochrona, przywrócenie i zachowanie środowiska i różnorodności biologicznej (flory, fauny i genetycznych zasobów bakteryjnych, w tym ich ekosystemów);

b)	rozwój przemysłu w państwie lub państwach partnerskich EAC wykorzystującego technologie przyjazne dla środowiska;

c)	wspieranie rozwoju, transferu i zastosowania technologii, badania i rozwój oraz wymiana informacji.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	wdrażanie porozumień, konwencji i traktatów międzynarodowych dotyczących środowiska;

b)	wzmocnienie i propagowanie sprawiedliwego i zrównoważonego wykorzystania środowiska i różnorodności biologicznej, ich ochrony oraz zarządzania nimi, również w dziedzinie lasów i zasobów dzikiej fauny i flory;

c)	wzmocnienie ram instytucjonalnych i prawnych oraz zdolności w zakresie rozwijania, wdrażania i egzekwowania przepisów ustawowych i wykonawczych, norm i polityk w dziedzinie środowiska oraz zarządzania nimi;

d)	tworzenie partnerstw, powiązań i wspólnych przedsięwzięć między podmiotami gospodarczymi;

e)	zapobieganie i przeciwdziałanie naturalnym katastrofom ekologicznym oraz utracie różnorodności biologicznej;

f)	wspieranie rozwoju, dostosowania, transferu i zastosowania technologii, badań i rozwoju oraz innowacji;

g)	ochrona i zarządzanie zasobami przybrzeżnymi i morskimi oraz krajowymi i rodzimymi dzikimi zasobami biologicznymi i genetycznymi;

h)	rozwój alternatywnych i przyjaznych środowisku działalności i źródeł utrzymania;

i)	produkcja i ułatwianie handlu towarami i usługami, w przypadku których ważne jest oznakowanie ekologiczne;

j)	wymiana informacji dotyczących produktów i związanych z nimi wymogów w odniesieniu do procesu produkcji, transportu, wprowadzania do obrotu i oznakowania oraz tworzenie sieci w tym zakresie;

k)	rozwój infrastruktury dotyczącej produktów przyjaznych środowisku;

l)	włączenie społeczności lokalnych w zarządzanie różnorodnością biologiczną, zasobami leśnymi oraz zasobami dzikiej fauny i flory;

m)	rozwój gospodarki odpadami oraz bezpieczne unieszkodliwianie odpadów przemysłowych i toksycznych odpadów;

n)	wspieranie udziału zainteresowanych podmiotów w międzynarodowym dialogu na temat środowiska.

1.   Współpraca w ramach niniejszego tytułu obejmuje wsparcie i budowanie zdolności w zakresie harmonizacji, podziału na strefy oraz na przedziały, oceny zgodności, wymiany informacji oraz przejrzystości warunków wymiany handlowej.

2.   Celem współpracy w ramach niniejszego tytułu jest:

a)	ułatwienie Stronom handlu międzyregionalnego oraz wewnątrzregionalnego, przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony życia lub zdrowia ludzi, zwierząt i roślin zgodnie z porozumieniem WTO SPS;

b)	zajęcie się problemami wynikającymi ze stosowania środków sanitarnych i fitosanitarnych w przypadku sektorów i produktów priorytetowych, przy należytym uwzględnieniu integracji regionalnej;

c)	określenie procedur i sposobów działania w celu ułatwienia współpracy w dziedzinie środków sanitarnych i fitosanitarnych;

d)	zapewnienie przejrzystości w odniesieniu do środków sanitarnych i fitosanitarnych mających zastosowanie w handlu pomiędzy Stronami oraz wewnątrz Stron;

e)	propagowanie wewnątrzregionalnej harmonizacji środków z normami międzynarodowymi, zgodnie z porozumieniem WTO SPS, oraz opracowanie odpowiednich polityk oraz ram prawnych, regulacyjnych i instytucjonalnych w państwie lub państwach partnerskich EAC;

f)	zwiększenie efektywnego udziału państwa lub państw partnerskich EAC w Komisji Kodeksu Żywnościowego, Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt oraz Międzynarodowej konwencji ochrony roślin;

g)	propagowanie konsultacji i wymian między instytucjami oraz laboratoriami w EAC i UE;

h)	ułatwianie rozwijania zdolności w zakresie wyznaczania i wdrażania norm regionalnych i krajowych, zgodnie z międzynarodowymi wymogami, w celu ułatwienia integracji regionalnej;

i)	zapewnienie i wzmocnienie zdolności państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie wdrażania i monitorowania środków sanitarnych i fitosanitarnych, zgodnie z niniejszym artykułem; oraz

j)	propagowanie transferu technologii.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)

wspieranie państwa lub państw partnerskich EAC w przestrzeganiu środków sanitarnych i fitosanitarnych, z uwzględnieniem kwestii takich jak rozwój odpowiednich ram regulacyjnych, polityki, kwestie dotyczące pracy odpowiednich międzynarodowych organów normalizacyjnych, szkolenia, spotkania informacyjne, budowanie zdolności oraz pomoc techniczna;

b)

w stosownych przypadkach, wspieranie harmonizacji środków sanitarnych i fitosanitarnych w państwie lub państwach partnerskich EAC oraz powołania krajowych komitetów koordynujących odpowiedzialnych za te środki, jak również wspieranie zdolności sektora publicznego i prywatnego w zakresie kontroli sanitarnej; obszary priorytetowe obejmują rozwój i wdrażanie programu jakości, szkolenia, spotkania informacyjne, a także tworzenie, rozbudowę, modernizację i akredytację laboratoriów;

c)	wsparcie w kwestiach dotyczących pracy odpowiednich międzynarodowych organów normalizacyjnych; współpraca w tym zakresie może obejmować szkolenia, spotkania informacyjne, budowanie zdolności oraz pomoc techniczną;

d)	wsparcie w dziedzinie rybołówstwa w celu opracowania zharmonizowanych regionalnych zasad, przepisów i norm dotyczących produktów rybnych z zamiarem wspierania handlu między Stronami oraz w regionie EAC;

e)	wsparcie na rzecz działań propagujących współpracę między instytucjami odpowiedzialnymi za środki sanitarne i fitosanitarne w państwie lub państwach partnerskich EAC a ich odpowiednikami w UE;

f)	wsparcie w zakresie wdrażania porozumienia SPS, w szczególności poprzez wzmocnienie właściwych organów oraz punktów notyfikacyjnych i informacyjnych w państwie lub państwach partnerskich EAC;

g)	wspieranie wymiany informacji.

1.   Strony dążą do osiągnięcia harmonizacji swoich odpowiednich zasad i procedur dotyczących określania ich środków sanitarnych i fitosanitarnych, w tym inspekcji, testów i procedur certyfikacji, zgodnie z porozumieniem WTO SPS.

2.   W stosownych przypadkach państwo lub państwa partnerskie EAC opracują, przy wsparciu UE, program i harmonogram harmonizacji norm dotyczących środków sanitarnych i fitosanitarnych.

3.   W stosownych przypadkach Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla opracuje sposoby wspierania i monitorowania procesu harmonizacji w regionach.

1.   UE zgadza się udzielać pomocy technicznej oraz zapewnić specjalne i zróżnicowane traktowanie zgodnie z art. 9 i 10 porozumienia WTO SPS.

2.   Strony współpracują, aby odpowiedzieć na szczególne potrzeby państwa lub państw partnerskich EAC powstałe w związku z wykonywaniem postanowień niniejszego tytułu.

3.   Strony uzgadniają, że w zakresie pomocy technicznej następujące obszary traktowane są priorytetowo:

a)	budowanie w sektorze publicznym i prywatnym w państwie lub państwach partnerskich EAC zdolności technicznych umożliwiających kontrole sanitarne i fitosanitarne, włącznie ze szkoleniami i organizowaniem spotkań informacyjnych dotyczących inspekcji, certyfikacji, nadzoru i kontroli;

b)	wzmocnienie zdolności technicznych dla wdrażania i monitorowania środków SPS, włącznie z propagowaniem większego wykorzystania norm międzynarodowych;

c)

rozwój zdolności w dziedzinie analizy ryzyka, harmonizacji, zgodności, badań, certyfikacji, monitorowania pozostałości, identyfikowalności oraz akredytacji, włącznie z modernizacją lub instalowaniem laboratoriów i innego wyposażenia, aby pomóc państwu lub państwom partnerskim EAC w spełnianiu norm międzynarodowych;

d)	wsparcie udziału państwa lub państw partnerskich EAC w pracach odpowiednich międzynarodowych organów normalizacyjnych;

e)	zwiększenie zdolności państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie skutecznego uczestnictwa w procesach notyfikacji.

1.   Współpraca w ramach niniejszego tytułu obejmuje przygotowywanie, przyjmowane i stosowanie przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności określonych w Porozumieniu w sprawie barier technicznych w handlu zawartym w ramach porozumienia TBT.

2.   Celem współpracy w ramach niniejszego tytułu jest:

a)	stopniowa eliminacja barier technicznych w handlu w celu ułatwienia wymiany handlowej między Stronami oraz wewnątrz państwa lub państw partnerskich EAC;

b)	wzmocnienie integracji regionalnej państwa lub państw partnerskich EAC dzięki harmonizacji norm, przepisów technicznych i procedur oceny zgodności stosowanych w państwie lub państwach partnerskich EAC, zgodnie z porozumieniem TBT;

c)	propagowanie stosowania w większym zakresie międzynarodowych przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności, w tym szczególnych środków sektorowych;

d)	rozwijanie powiązań funkcjonalnych pomiędzy instytucjami normalizacyjnymi, regulacyjnymi i odpowiedzialnymi za ocenę zgodności w państwie lub państwach partnerskich EAC i w UE oraz podejmowanie wspólnych przedsięwzięć i prac badawczo-rozwojowych;

e)	zwiększenie dostępu do rynku dla produktów pochodzących z państwa lub państw partnerskich EAC dzięki poprawie ich bezpieczeństwa, jakości i konkurencyjności;

f)	propagowanie większego wykorzystania międzynarodowych najlepszych praktyk w odniesieniu do przepisów technicznych oraz międzynarodowych norm i procedur oceny zgodności;

g)	zapewnienie, aby przygotowanie, przyjmowanie i stosowanie norm i przepisów technicznych odbywało się w sposób przejrzysty i nie tworzyło niepotrzebnych przeszkód w handlu między Stronami, zgodnie z postanowieniami porozumienia TBT;

h)	wspieranie rozwoju odpowiednich ram regulacyjnych, polityk i reform w państwie lub państwach partnerskich EAC w celu zapewnienia zgodności z międzynarodowymi praktykami;

i)	wsparcie państwa lub państw partnerskich EAC w wykonywaniu porozumienia TBT i spełnianiu wymogów partnerów handlowych w zakresie barier technicznych w handlu w kontekście porozumienia TBT.

3.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	wspieranie działań propagujących stosowanie w większym zakresie międzynarodowych przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności, w tym szczególnych środków sektorowych obowiązujących na terytorium Stron;

b)	wspieranie budowania zdolności państwa lub państw partnerskich EAC w obszarach normalizacji, metrologii, akredytacji oraz procedur oceny zgodności, w tym również poprzez wsparcie modernizacji i tworzenia laboratoriów i innych odpowiednich instytucji, a także pozyskiwanie odpowiedniego wyposażenia;

c)	wspieranie zarządzania jakością i zapewniania jakości w wybranych sektorach mających znaczenie dla państwa lub państw partnerskich EAC;

d)	wspieranie pełnego udziału organów normalizacyjnych i innych technicznych organów regulacyjnych w państwie lub państwach partnerskich EAC w pracach międzynarodowych organów normalizacyjnych oraz zwiększenie roli norm międzynarodowych jako podstawy przepisów technicznych;

e)	wspieranie starań organów odpowiedzialnych za ocenę zgodności w państwie lub państwach partnerskich EAC na rzecz uzyskania międzynarodowej akredytacji;

f)	rozwijanie powiązań funkcjonalnych pomiędzy instytucjami Stron odpowiedzialnymi za normalizację, certyfikację i ocenę zgodności;

g)

wspieranie wypracowania wspólnego porozumienia w sprawie praktyk regulacyjnych, w tym w sprawie: (i) przejrzystości przygotowywania, przyjmowania i stosowania przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności; (ii) konieczności i proporcjonalności środków regulacyjnych i odnośnych procedur oceny zgodności, które mogą obejmować wykorzystanie deklaracji zgodności wystawianej przez dostawcę; (iii) wykorzystania międzynarodowych norm jako podstawy określania przepisów technicznych, z wyjątkiem sytuacji, w których takie międzynarodowe normy byłyby nieskutecznymi lub nieodpowiednimi środkami realizacji uzasadnionych celów; (iv) egzekwowania przepisów technicznych i działań związanych z nadzorem rynku; oraz (v) ustanowienia mechanizmów i metod przeglądu przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności;

h)	identyfikacja, priorytetyzacja oraz wsparcie rozwoju niezbędnej infrastruktury technicznej i transferu technologii pod kątem metrologii, normalizacji, testowania, certyfikacji i akredytacji, w celu wsparcia przepisów technicznych;

i)	zwiększenie współpracy regulacyjnej, technicznej i naukowej między innymi w drodze wymiany informacji, doświadczeń oraz danych, celem podwyższenia jakości i poziomu odpowiednich przepisów technicznych oraz skutecznego wykorzystania zasobów regulacyjnych;

j)	działania sprzyjające zgodności i zbliżaniu przepisów technicznych, norm i procedur oceny zgodności;

k)	propagowanie i zachęcanie do współpracy dwustronnej między odpowiednimi organizacjami Stron odpowiedzialnymi za metrologię, normalizację, testowanie, certyfikację i akredytację;

l)	propagowanie współpracy między Stronami i wewnątrz EAC w związku z pracami odpowiednich instytucji, organizacji i forów międzynarodowych zajmujących się kwestiami barier technicznych w handlu.

1.   Strony uznają znaczenie współpracy w dziedzinie ceł i ułatwień w handlu w zmieniających się warunkach globalnej wymiany handlowej.

2.   Strony zgodnie postanawiają wzmocnić współpracę w celu zapewnienia, aby odpowiednie przepisy i procedury, a także zdolności administracyjne właściwych organów, wypełniały cel, jakim jest wspieranie ułatwień w handlu.

3.   Strony potwierdzają, że do osiągnięcia tych celów potrzebne są odpowiednie zdolności administracyjne. Strony zgadzają się, że państwo lub państwa partnerskie EAC będą potrzebowały okresów przejściowych oraz działań w zakresie budowania zdolności, aby sprawnie wykonać postanowienia niniejszego tytułu.

4.   Celem współpracy w ramach niniejszego tytułu jest:

a)	ułatwienie handlu między Stronami;

b)	propagowanie harmonizacji przepisów i procedur celnych na poziomie regionalnym;

c)	zapewnienie wsparcia państwu lub państwom partnerskim EAC w celu wzmocnienia ułatwień w handlu;

d)	zapewnienie administracji celnej państwa lub państw partnerskich EAC wsparcia w wykonywaniu niniejszej Umowy oraz innych międzynarodowych najlepszych praktyk celnych;

e)	zwiększenie współpracy pomiędzy administracjami celnymi Stron oraz innymi powiązanymi służbami granicznymi.

5.   Z zastrzeżeniem art. 75 Strony uzgadniają, że będą współpracowały w następujących dziedzinach:

a)	wymiana informacji na temat przepisów i procedur celnych;

b)	opracowywanie wspólnych inicjatyw we wspólnie uzgodnionych obszarach;

c)

wspieranie: (i) modernizacji systemów i procedur celnych, jak również skrócenia czasu odprawy celnej; (ii) uproszczenia i harmonizacji procedur celnych oraz formalności handlowych, w tym związanych z przywozem, wywozem i tranzytem; (iii) wzmacniania regionalnych systemów tranzytowych; (iv) zwiększania przejrzystości zgodnie z art. 134; (v) budowania zdolności, w tym pomocy finansowej i technicznej na rzecz państwa lub państw partnerskich EAC w tej dziedzinie; oraz (vi) wszelkich innych obszarów dotyczących ceł uzgodnionych przez Strony niniejszej Umowy;

d)	ustalenie, w miarę możliwości, wspólnych stanowisk w dziedzinie ceł i ułatwień w handlu w międzynarodowych organizacjach, takich jak WTO, WCO, ONZ i UNCTAD;

e)	propagowanie koordynacji działań wszystkich zaangażowanych podmiotów, zarówno na poziomie wewnętrznym, jak i międzynarodowym.

6.   Strony współpracują w sprawach celnych oraz w sprawach dotyczących reguł pochodzenia poprzez:

a)	wprowadzanie procedur i praktyk odzwierciedlających międzynarodowe instrumenty i normy mające zastosowanie w dziedzinie ceł i ułatwień w handlu, takich jak zasady WTO oraz instrumenty i normy WCO;

b)	realizację działań mających na celu konsolidację i harmonizację norm celnych i środków ułatwiających handel;

c)	stosowanie nowoczesnych technik celnych, w tym oceny ryzyka, wiążących orzeczeń, procedur uproszczonych, kontroli po zwolnieniu towarów i metod przeprowadzania audytu;

d)	automatyzację procedur celnych i handlowych, w tym elektroniczną wymianę danych celnych i handlowych;

e)	szkolenie funkcjonariuszy celnych i innych odpowiednich urzędników sektora publicznego i prywatnego w dziedzinie ceł i ułatwień w handlu; oraz

f)	współpracę we wszelkich innych obszarach określonych przez Strony.

1.   Strony uznają, że eliminacja lub znaczne obniżenie ceł przewidziane w niniejszej Umowie będzie dla państwa lub państw partnerskich EAC wyzwaniem. Strony uzgadniają, że odpowiedzią na to szczególne wyzwanie jest utworzenie ram kompensacyjnych, z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo.

2.   Strony uznają również, że wykonywanie niniejszej Umowy może skutkować potencjalnymi wyzwaniami, między innymi natury społecznej, gospodarczej i środowiskowej, w gospodarce państwa lub państw partnerskich EAC. Strony ustalają, że odpowiedzią na te wyzwania są działania w ramach współpracy gospodarczej i rozwojowej.

3.   Współpraca w ramach niniejszego tytułu ma na celu odpowiedź na faktyczne i potencjalne wyzwania związane z koniecznością dostosowań w związku z wykonywaniem niniejszej Umowy.

1.   W odniesieniu do uszczuplenia dochodów związanego z obniżeniem ceł, z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo, UE:

a)	angażuje się we wzmocniony dialog na temat środków i reform w zakresie dostosowań budżetowych;

b)	ustanawia metody współpracy w celu wsparcia reformy budżetowej;

c)	zapewnia zasoby finansowe, aby tymczasowo pokryć uzgodnione straty w dochodach rządowych wynikające ze zniesienia lub znacznego obniżenia ceł.

2.   Aby zapewnić gospodarce państwa lub państw partnerskich EAC pełne korzyści z niniejszej Umowy, UE zgadza się dążyć wraz z państwem lub państwami partnerskimi EAC do podjęcia odpowiedniej współpracy mającej na celu:

a)	poprawę konkurencyjności sektorów produkcyjnych w państwie lub państwach partnerskich EAC;

b)	usprawnienie zdolności produkcyjnych i zawodowych siły roboczej w państwie lub państwach partnerskich EAC, w tym szkolenie pracowników, którzy utracili pracę w wyniku zamknięcia przedsiębiorstw, lub wyposażanie ich w nowe umiejętności potrzebne do wykonywania innej pracy itd.;

c)	wspieranie działań na rzecz zrównoważonego środowiska;

d)	budowanie zdolności umożliwiających zwiększenie dyscypliny makroekonomicznej;

e)	łagodzenie potencjalnego wpływu na bezpieczeństwo żywnościowe i żywieniowe, rozwój obszarów wiejskich, zabezpieczenie źródeł utrzymania i dochodów z wywozu w państwie lub państwach partnerskich EAC;

f)	zajęcie się innymi ewentualnymi obszarami współpracy związanymi z wyzwaniami wynikającymi z wykonywania niniejszej Umowy.

1.   Uznając zobowiązanie UE do wspierania wykonywania niniejszej Umowy oraz starania państwa lub państw partnerskich EAC na rzecz finansowania własnych potrzeb rozwojowych, Strony uzgadniają, że będą podejmować działania, wspólnie i indywidualnie, na rzecz uruchomienia środków finansowych w celu wsparcia wykonywania niniejszej Umowy, integracji regionalnej oraz strategii rozwojowych państwa lub państw partnerskich EAC.

2.   Celem wspólnego uruchamiania środków jest uzupełnienie, wsparcie i propagowanie w duchu współzależności starań państwa lub państw partnerskich EAC w zakresie poszukiwania alternatywnych źródeł finansowania wsparcia integracji regionalnej i strategii rozwojowych, w szczególności matrycy rozwoju EAC w ramach UPG zawartej w załączniku III(a), z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo.

1.   Z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo, państwo lub państwa partnerskie EAC:

a)	terminowo i w sposób przewidywalny przeznaczają środki pochodzące z ich mechanizmów finansowych na wsparcie integracji regionalnej oraz strategii rozwojowych związanych z UPG i projektów ujętych w matrycy rozwoju EAC w ramach UPG;

b)	opracowują swoje strategie rozwojowe z należytym uwzględnieniem prawa państwa lub państw partnerskich EAC do ustalania kierunku i kolejności własnej strategii rozwojowej i własnych priorytetów;

c)	powołują fundusz UPG, na który wpływać będą środki związane z UPG;

d)	uwzględniają w strategiach regionalnych i krajowych priorytety wskazane w matrycy rozwoju EAC w ramach UPG.

2.   Z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo, państwo lub państwa partnerskie EAC określają zasady i regulacje dotyczące zarządzania funduszem UPG w celu zapewnienia przejrzystości, rozliczalności i odpowiedniego stosunku wartości do ceny przy wykorzystywaniu tych zasobów. Bez uszczerbku dla wkładów innych partnerów do funduszu UPG przekazywanie środków UE będzie dokonywane tymczasowo i będzie zależało od pozytywnej oceny procedur operacyjnych funduszu UPG przez UE.

3.   Z zastrzeżeniem postanowień załącznika VI, które mają pierwszeństwo, UE przeznacza środki terminowo i w przewidywalny sposób, uwzględniając w szczególności ograniczenia państwa lub państw partnerskich EAC po stronie podaży związane z wykonywaniem niniejszej Umowy, w tym luki w finansowaniu wskazane w matrycy rozwoju EAC w ramach UPG, za pośrednictwem:

a)	budżetu UE;

b)	wszelkich innych instrumentów wykorzystywanych do wdrożenia oficjalnej pomocy rozwojowej UE.

4.   Strony wspólnie zobowiązują się do działań na rzecz uruchomienia następujących środków:

a)	funduszy innych darczyńców (wielostronnych lub dwustronnych);

b)	dotacji, pożyczek preferencyjnych, partnerstw publiczno-prywatnych oraz instrumentów specjalnych;

c)	wszelkich innych zasobów oficjalnej pomocy rozwojowej udostępnionych przez partnerów działających na rzecz rozwoju.

1.   Strony podejmują konsultacje i dokładają starań, aby rozwiązać w dobrej wierze wszelkie spory dotyczące interpretacji i stosowania niniejszej Umowy w celu osiągnięcia wspólnie uzgodnionych rozwiązań.

2.   Strona wnioskuje o przeprowadzenie konsultacji, przesyłając drugiej Stronie pisemny wniosek, z kopią do Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla, w którym to wniosku wskazuje sporny środek oraz postanowienia niniejszej Umowy, z którymi – w jej opinii – środek ten nie jest zgodny.

3.   Konsultacje odbywają się – o ile Strony nie uzgodnią inaczej – na terytorium Strony, przeciwko której wysunięto zarzut, i przeprowadzane są w terminie dwudziestu (20) dni od daty otrzymania wniosku. Konsultacje uznaje się za zakończone w ciągu sześćdziesięciu (60) dni od daty otrzymania wniosku przez Stronę, przeciwko której wysunięto zarzut, chyba że Strony postanawiają je kontynuować. Wszystkie informacje ujawnione podczas konsultacji są poufne.

4.   Konsultacje w pilnych przypadkach, w tym tych dotyczących towarów nietrwałych lub sezonowych, przeprowadza się tak szybko, jak to w praktyce możliwe, a w każdym wypadku w ciągu piętnastu (15) dni od daty otrzymania wniosku, i uznaje się za zakończone w ciągu trzydziestu (30) dni od daty otrzymania wniosku, chyba że obie Strony postanawiają je kontynuować.

5.   Jeśli Strona, do której kierowany jest wniosek o konsultację, nie odpowiedziała na niego w ciągu dziesięciu (10) dni od daty jego otrzymania lub jeśli w odpowiednim terminie określonym w ust. 3 i 4 niniejszego artykułu konsultacje się nie odbyły, lub po ich zakończeniu nie osiągnięto porozumienia w sprawie wspólnie uzgodnionego rozwiązania, każda ze Stron może wystąpić z wnioskiem o rozstrzygnięcie sporu w drodze arbitrażu zgodnie z art. 112.

6.   Strony mogą uzgodnić zmianę terminów, o których mowa w ust. 3–5, mając na uwadze trudności, jakie napotyka jedna ze Stron, lub ze względu na złożony charakter sprawy.

1.   Jeśli w wyniku konsultacji nie osiągnięto wspólnie uzgodnionego rozwiązania, Strony mogą, za obopólną zgodą, odwołać się do mediatora. O ile Strony nie postanowią inaczej, zakres objęty mediacjami ogranicza się do sprawy, której dotyczy wniosek o konsultacje.

2.   Każda ze Stron może przystąpić do arbitrażu na mocy art. 112 bez przystępowania do mediacji.

3.   O ile Strony nie wyznaczą osoby mediatora w ciągu piętnastu (15) dni od daty porozumienia w sprawie złożenia wniosku o mediację, przewodniczący Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla, lub osoba przez niego delegowana, wyznacza mediatora w drodze losowania spośród grona osób figurujących na liście, o której mowa w art. 125, niebędących obywatelami żadnej ze Stron. Wyboru dokonuje się w ciągu dwudziestu pięciu (25) dni od daty złożenia porozumienia w sprawie wniosku o mediację oraz w obecności przedstawiciela każdej ze Stron. Mediator zwołuje spotkanie ze Stronami nie później niż trzydzieści (30) dni od daty jego wyboru. Mediator otrzymuje oświadczenia każdej ze Stron nie później niż piętnaście (15) dni przed spotkaniem i przekazuje opinię nie później niż czterdzieści pięć (45) dni po swoim wyborze.

4.   Opinia mediatora może zawierać zalecenie dotyczące sposobu rozstrzygnięcia sporu zgodne z postanowieniami niniejszej Umowy. Opinia mediatora ma charakter niewiążący.

5.   Strony mogą porozumieć się w sprawie zmiany terminów, o których mowa w ust. 3. Mediator może również zadecydować o zmianie tych terminów na wniosek jednej ze Stron lub z własnej inicjatywy, mając na uwadze trudności, jakie napotyka dana Strona, lub ze względu na złożony charakter sprawy.

6.   Postępowanie obejmujące mediację, w szczególności wszystkie ujawnione informacje oraz stanowiska, jakie Strony zajęły podczas postępowania, są poufne.

1.   W przypadku gdy Stronom nie uda się rozstrzygnąć sporu w drodze konsultacji przewidzianych w art. 110, Strona skarżąca może zawiadomić o wszczęciu procedury powołania organu arbitrażowego, który powołuje się zgodnie z art. 113.

2.   Zawiadomienie o powołaniu organu arbitrażowego przedkłada się na piśmie Stronie, przeciwko której wysunięto zarzut, oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla. Strona skarżąca określa w swoim zawiadomieniu szczególne środki będące przedmiotem sporu oraz wyjaśnia, w jaki sposób środki te naruszają postanowienia niniejszej Umowy.

1.   W skład organu arbitrażowego wchodzi trzech arbitrów.

2.   W ciągu dziesięciu (10) dni od daty złożenia do Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla zawiadomienia o powołaniu organu arbitrażowego Strony konsultują się wzajemnie w celu osiągnięcia porozumienia co do jego składu.

3.   W przypadku gdy Strony nie są w stanie porozumieć się w kwestii składu organu arbitrażowego w terminie określonym w ust. 2 niniejszego artykułu, w ciągu pięciu (5) dni każda ze Stron wybiera arbitra z listy arbitrów ustanowionej na podstawie art. 125. Jeżeli jednej ze Stron nie uda się wyznaczyć swojego arbitra, na wniosek drugiej Strony wyboru arbitra tej Strony z części listy tej Strony ustanowionej na podstawie art. 125 dokonuje w drodze losowania przewodniczący Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla lub delegowana przez niego osoba.

4.   O ile Strony nie osiągną porozumienia co do przewodniczącego organu arbitrażowego w terminie określonym w ust. 2 niniejszego artykułu, w ciągu pięciu (5) dni od ich powołania dwoje arbitrów powołuje trzeciego arbitra z listy ustanowionej na podstawie art. 125 w funkcji przewodniczącego organu arbitrażowego oraz powiadamia Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla o tym powołaniu. W przypadku gdy przewodniczący organu arbitrażowego nie zostanie powołany, każda Strona może zwrócić się do przewodniczącego Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla lub delegowanej przez niego osoby o wyznaczenie w ciągu pięciu (5) dni przewodniczącego organu arbitrażowego w drodze losowania spośród osób figurujących na liście wskazującej osoby mogące pełnić funkcję przewodniczącego, będącej częścią listy ustanowionej na podstawie art. 125

5.   Za datę powołania organu arbitrażowego uznaje się dzień wyznaczenia trzech arbitrów i przyjęcia przez nich nominacji zgodnie z regulaminem wewnętrznym przyjętym na mocy art. 120.

1.   Co do zasady organ arbitrażowy przekazuje Stronom sprawozdanie okresowe zawierające zarówno część opisową, jak i jego ustalenia i wnioski, nie później niż w ciągu dziewięćdziesięciu (90) dni od daty swojego powołania. W przypadku gdy organ arbitrażowy uzna, że nie zdoła dotrzymać tego terminu, jego przewodniczący zobowiązany jest powiadomić o tym na piśmie Strony oraz Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla, podając przyczyny opóźnienia oraz przewidywany termin przedstawienia sprawozdania okresowego. W żadnym przypadku sprawozdanie nie może zostać przedstawione później niż w ciągu stu dwudziestu (120) dni po dniu powołania organu arbitrażowego. Każda ze Stron może na piśmie złożyć do organu arbitrażowego swoje uwagi dotyczące szczegółowych aspektów sprawozdania okresowego w ciągu piętnastu (15) dni od jego przekazania.

2.   W pilnych przypadkach, włączając w to przypadki związane z towarami łatwo psującymi się lub sezonowymi, organ arbitrażowy dokłada wszelkich starań, aby przedstawić sprawozdanie okresowe w ciągu trzydziestu (30) dni, a w każdym przypadku nie później niż w ciągu czterdziestu pięciu (45) dni po jego powołaniu. Strona może w ciągu siedmiu (7) dni od przekazania sprawozdania okresowego złożyć pisemny wniosek do organu arbitrażowego o dokonanie przeglądu konkretnych elementów sprawozdania okresowego.

3.   Po rozważeniu wszelkich pisemnych uwag dotyczących sprawozdania okresowego przedstawionych przez Strony organ arbitrażowy może zmienić swoje sprawozdanie oraz przeprowadzić wszelkie dalsze badania, jakie uzna za właściwe. Ostateczne orzeczenie organu arbitrażowego zawiera analizę argumentów przedstawionych na etapie przeglądu okresowego i jasno odpowiada na pytania i uwagi Stron.

1.   Organ arbitrażowy w ciągu stu dwudziestu (120) dni od daty swojego powołania przekazuje Stronom oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla swoje orzeczenie.

Niezależnie od akapitu pierwszego, w przypadku gdy termin ten nie może być dotrzymany, przewodniczący organu arbitrażowego powiadamia o tym na piśmie Strony oraz Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla, podając przyczyny opóźnienia oraz przewidywany termin wydania orzeczenia. W każdym przypadku orzeczenie musi zostać przekazane nie później niż w ciągu stu pięćdziesięciu (150) dni od daty powołania organu arbitrażowego.

2.   W pilnych przypadkach, włączając w to przypadki związane z towarami łatwo psującymi się i sezonowymi, organ arbitrażowy:

a)	przekazuje swoje orzeczenie w ciągu sześćdziesięciu dni (60) dni od daty swojego powołania;

b)	może wydać orzeczenie wstępne stwierdzające, czy dany przypadek jest pilny, tak szybko, jak to w praktyce możliwe, a w każdym wypadku w terminie siedmiu (7) dni od daty swojego powołania.

3.   Orzeczenie organu arbitrażowego zawiera zalecenia co do sposobu, w jaki Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, mogłaby przywrócić zgodność z niniejszą Umową.

4.   Niezależnie od ust. 6–10 dotyczących rozsądnego przedziału czasu Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, podejmuje natychmiast w dobrej wierze wszelkie środki niezbędne, aby wykonać orzeczenia organu arbitrażowego.

5.   Jeśli natychmiastowe wykonanie orzeczenia nie jest możliwe, Strony dokładają wszelkich starań, aby ustalić termin wykonania orzeczenia. W takim przypadku Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, nie później niż w ciągu dwudziestu jeden (21) dni po przekazaniu orzeczenia organu arbitrażowego Stronom powiadamia Stronę skarżącą oraz Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla o czasie, jakiego będzie potrzebować na wykonanie orzeczenia.

6.   Jeżeli Strony nie mogą się porozumieć co do rozsądnego przedziału czasu, w którym należy wykonać orzeczenie organu arbitrażowego, Strona skarżąca składa w ciągu czternastu (14) dni od przekazania, o którym mowa w ust. 1, pisemny wniosek do organu arbitrażowego w celu ustalenia jego długości. Wniosek taki przekazuje się jednocześnie Stronie, przeciwko której wysunięto zarzut, oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla. W ciągu dwudziestu jeden (21) dni od daty złożenia wniosku organ arbitrażowy przekazuje swoje orzeczenie Stronom oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla.

7.   W przypadku gdy organ arbitrażowy w pierwotnym składzie, lub niektórzy jego członkowie, nie mogą zebrać się ponownie, stosuje się procedurę określoną w art. 113. Termin przekazania orzeczenia wynosi trzydzieści pięć (35) dni od daty złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 6 niniejszego artykułu.

8.   Ustalając długość rozsądnego przedziału czasu, organ arbitrażowy bierze pod uwagę okres niezbędny Stronie, przeciwko której wysunięto zarzut, do przyjęcia w zwykłych okolicznościach środków prawnych lub administracyjnych porównywalnych do tych, które Strona ta określiła jako niezbędne do zapewnienia wykonania orzeczenia, a w szczególności uwzględnia możliwe trudności państwa lub państw partnerskich EAC związane z brakiem koniecznych zdolności.

9.   Rozsądny przedział czasu może zostać przedłużony za zgodą obu Stron.

1.   Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, przed upływem rozsądnego przedziału czasu zgłasza Stronie skarżącej oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla wszelkie środki, które podjęła w celu wykonania orzeczenia organu arbitrażowego.

2.   W przypadku gdy Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, nie dopełni obowiązku wynikającego z ust. 1 niniejszego artykułu przed upływem rozsądnego przedziału czasu, Strona skarżąca, po powiadomieniu Strony, przeciwko której wysunięto zarzut, oraz Komitetu Urzędników Wysokiego Szczebla, może przyjąć odpowiednie środki zgodnie z art. 118 ust. 2.

3.   W przypadku braku porozumienia między Stronami co do tego, czy Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, przywróciła zgodność z postanowieniami niniejszej Umowy, każda ze Stron może wystąpić z pisemnym wnioskiem do organu arbitrażowego o wydanie orzeczenia w tej sprawie. Wniosek taki określa szczególne środki przedmiotowe oraz dokładnie wyjaśnia, w jaki sposób środki te są niezgodne lub zgodne z postanowieniami niniejszej Umowy oraz orzeczeniem organu arbitrażowego.

4.   Organ arbitrażowy dokłada starań, aby przekazać swoje orzeczenie w ciągu czterdziestu pięciu (45) dni od daty złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 3. W pilnych przypadkach, włączając w to przypadki związane z towarami łatwo psującymi się i sezonowymi, organ arbitrażowy przekazuje swoje orzeczenie w ciągu trzydziestu (30) dni od daty złożenia wniosku.

5.   W przypadku gdy organ arbitrażowy w pierwotnym składzie lub niektórzy jego członkowie nie mogą zebrać się ponownie w ciągu piętnastu (15) dni, stosuje się procedurę określoną w art. 113. W takim przypadku termin przekazania orzeczenia wynosi osiemdziesiąt (80) dni od daty złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 3 niniejszego artykułu.

1.   Jeśli przed upływem rozsądnego przedziału czasu Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, nie powiadomi o zastosowaniu jakichkolwiek środków w celu wykonaniu orzeczenia organu arbitrażowego lub jeśli organ arbitrażowy uzna, że środek zgłoszony na mocy art. 116 ust. 1 jest niezgodny z obowiązkami Strony, przeciwko której wysunięto zarzut, w ramach postanowień niniejszej Umowy, Strona skarżąca – po powiadomieniu Strony, przeciwko której wysunięto zarzut – jest uprawniona do przyjęcia odpowiednich środków.

2.   Wprowadzając takie środki, Strona skarżąca dokłada starań, aby wybrać środki, które w najmniejszym stopniu wpływają na osiągnięcie celów niniejszej Umowy, oraz bierze pod uwagę ich wpływ na gospodarkę Strony, przeciwko której wysunięto zarzut. Ponadto, jeżeli UE uzyskuje prawo do przyjęcia takich środków, wybiera środki zmierzające do tego, aby państwo partnerskie EAC, którego środki uznano za naruszające niniejszą Umowę, zastosowało się do niej.

3.   W dowolnym momencie po wygaśnięciu rozsądnego przedziału czasu Strona skarżąca może zwrócić się do Strony, przeciwko której wysunięto zarzut, o przestawienie propozycji tymczasowej rekompensaty, a Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, przedstawia taką propozycję.

4.   Rekompensata lub środki odwetowe mają charakter tymczasowy i stosuje się je jedynie do czasu wycofania każdego środka uznanego za naruszający postanowienia niniejszej Umowy lub do czasu zmiany takiego środka w sposób zapewniający jego zgodność z tymi postanowieniami lub też do czasu rozstrzygnięcia sporu przez Strony.

1.   Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, zgłasza drugiej Stronie oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla o wszelkich środkach podjętych w celu wykonania orzeczenia organu arbitrażowego oraz o wniosku o zakończenie stosowania przez Stronę skarżącą odpowiednich środków.

2.   W przypadku gdy Strony w ciągu trzydziestu (30) dni od daty złożenia powiadomienia nie osiągną porozumienia w kwestii zgodności zgłoszonego środka z postanowieniami niniejszej Umowy, Strona skarżąca może zwrócić się na piśmie do organu arbitrażowego o wydanie orzeczenia w tej sprawie. Wniosek taki przekazuje się Stronie, przeciwko której wysunięto zarzut, oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla. W ciągu czterdziestu pięciu (45) dni od daty złożenia wniosku organ arbitrażowy przekazuje swoje orzeczenie Stronom oraz Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla.

3.   Jeżeli organ arbitrażowy uzna, że jakikolwiek środek podjęty w celu wykonania orzeczenia jest niezgodny z postanowieniami niniejszej Umowy, ustala, czy Strona skarżąca może nadal stosować odpowiednie środki. Jeśli organ arbitrażowy uzna, że jakiekolwiek środki podjęte w celu wykonania orzeczenia są zgodne z postanowieniami niniejszej Umowy, stosowanie odpowiednich środków zostaje zakończone natychmiast po wydaniu orzeczenia.

4.   W przypadku gdy organ arbitrażowy w pierwotnym składzie, lub niektórzy jego członkowie, nie mogą zebrać się ponownie, stosuje się procedurę określoną w art. 113. Termin przekazania orzeczenia wynosi sześćdziesiąt (60) dni od daty złożenia wniosku, o którym mowa w ust. 2 niniejszego artykułu.

1.   Wszelkie oświadczenia Stron w formie pisemnej i ustnej składane są w jakimkolwiek języku urzędowym Stron.

2.   Strony dokładają wszelkich starań, aby ustalić wspólny język roboczy, który będzie stosowany podczas wszelkich szczególnych postępowań podlegających niniejszej części. Jeżeli Strony nie są w stanie porozumieć się w kwestii wspólnego języka roboczego, każda ze Stron organizuje i ponosi koszty tłumaczenia oświadczeń pisemnych oraz tłumaczenia ustnego podczas posiedzeń na język, który wybrała Strona, przeciwko której wysunięto zarzut, o ile nie jest to urzędowy język tej Strony (5).

1.   Organy arbitrażowe interpretują postanowienia niniejszej Umowy zgodnie z zasadami wykładni międzynarodowego prawa publicznego, łącznie z zasadami określonymi w Konwencji wiedeńskiej o prawie traktatów, podpisanej w Wiedniu w dniu 23 maja 1969 r.

2.   Interpretacje i orzeczenia organu arbitrażowego nie mogą rozszerzać ani ograniczać praw i obowiązków przewidzianych w niniejszej Umowie.

1.   Organ arbitrażowy dokłada wszelkich starań, aby jego decyzje podejmowane były w drodze konsensusu. W przypadku gdy decyzja nie może być podjęta w drodze konsensusu, sprawa będąca przedmiotem decyzji rozstrzygana jest większością głosów.

2.   W każdym orzeczeniu organu arbitrażowego podaje się fakty ustalone w sprawie, odniesienie do mających zastosowanie postanowień niniejszej Umowy oraz uzasadnienie wszelkich ustaleń, zaleceń lub wniosków. Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla podaje orzeczenia organu arbitrażowego do wiadomości publicznej.

3.   Orzeczenia organu arbitrażowego są ostateczne i wiążące dla Stron.

1.   Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla nie później niż w ciągu sześciu (6) miesięcy od daty wejścia w życie niniejszej Umowy sporządza listę co najmniej piętnastu (15) osób, które chcą i mogą pełnić rolę arbitrów. Lista ta składa się z trzech części: jednej części listy dla każdej ze Stron, wskazującej osoby mogące pełnić funkcję arbitra; oraz jednej części listy złożonej z osób niebędących obywatelami którejkolwiek ze Stron, które będą mogły pełnić rolę przewodniczącego organu arbitrażowego. Każda z części listy zawiera co najmniej pięć (5) nazwisk. Komitet Urzędników Wysokiego Szczebla zapewnia, aby na liście znajdowała się zawsze taka liczba osób zgodnie z regulaminem wewnętrznym, przyjętym na mocy art. 120.

2.   Jeśli nie sporządzono jednej z części listy lub taka część listy nie zawiera wystarczającej liczby nazwisk w momencie dokonania zawiadomienia zgodnie z art. 113 ust. 2, wyboru arbitrów dokonuje się w drodze losowania spośród osób, które zostały oficjalnie zaproponowane do umieszczenia w odpowiednich częściach listy jednej lub obu Stron. Jeśli tylko jedna Strona zaproponuje nazwiska, wybór trojga arbitrów następuje w drodze losowania spośród tych osób.

3.   W przypadku gdy nie ustalono listy arbitrów zgodnie z ust. 1 ani nie zaproponowano nazwisk arbitrów zgodnie z art. 2, Strona, która wszczęła postępowanie arbitrażowe, zwraca się do Sekretarza Generalnego Stałego Trybunału Arbitrażowego, aby działał w charakterze organu powołującego.

4.   Arbitrzy muszą posiadać specjalistyczną wiedzę lub doświadczenie w dziedzinie prawa i handlu międzynarodowego. Muszą być niezależni, działać w imieniu własnym oraz nie mogą przyjmować instrukcji jakiegokolwiek rządu czy organizacji ani nie mogą być powiązani z rządem którejkolwiek ze Stron, a ich postępowanie musi być zgodne z kodeksem postępowania znajdującym się w załączniku do regulaminu wewnętrznego przyjętego na mocy art. 120.

1.   Organy arbitrażowe ustanowione na mocy niniejszej Umowy nie rozstrzygają w sporach dotyczących praw lub obowiązków Stron wynikających z porozumień WTO.

2.   Odwołanie do postanowień niniejszej Umowy dotyczących rozstrzygania sporów pozostaje bez uszczerbku dla ewentualnych działań w ramach WTO, w tym również działań z zakresu rozstrzygania sporów. Jeżeli jednak jedna ze Stron w odniesieniu do konkretnego środka wszczęła postępowanie o rozstrzygnięcie sporu – czy to na mocy niniejszego tytułu, czy to porozumienia WTO – do czasu zakończenia tego postępowania nie może ona wszcząć postępowania o rozstrzygnięcie sporu w odniesieniu do tego samego środka z tytułu drugiej z wymienionych podstaw prawnych. Ponadto Strona nie może dochodzić roszczeń z tytułu naruszenia zobowiązania, które jest jednakowe na mocy niniejszej Umowy i na mocy porozumienia WTO, z tytułu obu podstaw prawnych. W takim przypadku, po wszczęciu postępowania o rozstrzygnięcie sporu, Strona nie może dochodzić na drugim forum roszczeń z tytułu naruszenia zobowiązania, które jest jednakowe na mocy drugiego porozumienia, chyba że wybrane forum z powodów proceduralnych lub sądowych nie pozwala na dokonanie ustaleń dotyczących roszczeń związanych z naruszeniem tego zobowiązania.

3.   W odniesieniu do konkretnego środka Strona może wszcząć postępowanie o rozstrzygnięcie sporu na podstawie niniejszej części albo na podstawie porozumienia WTO, a mianowicie:

a)

postępowanie o rozstrzygnięcie sporu na podstawie niniejszej części uznaje się za rozpoczęte na wniosek Strony o powołanie organu arbitrażowego na podstawie art. 112 i uznaje się je za zakończone, gdy organ arbitrażowy przekaże swoją decyzję Stronom i Komitetowi Urzędników Wysokiego Szczebla zgodnie z art. 115 lub gdy osiągnięto porozumienie w sprawie wspólnie uzgodnionego rozwiązania zgodnie z art. 119;

b)

postępowanie o rozstrzygnięcie sporu w ramach porozumienia WTO uznaje się za rozpoczęte na wniosek Strony o powołanie organu arbitrażowego na podstawie art. 6 DSU i uznaje się je za zakończone, gdy Organ Rozstrzygania Sporów WTO przyjmie sprawozdanie zespołu orzekającego WTO lub, w zależności od przypadku, Organu Apelacyjnego, zgodnie z art. 16 i 17 ust. 14 DSU.

4.   Żadne z postanowień niniejszej Umowy nie wyklucza możliwości zawieszenia wykonywania obowiązków przez jedną ze Stron, jeśli zezwala na to Organ Rozstrzygania Sporów WTO. Porozumienie WTO nie uniemożliwia zawieszenia przez Stronę wykonywania obowiązków wynikających z niniejszej Umowy.

1.   Wszelkie terminy, o których mowa w niniejszej części, w tym terminy dotyczące przekazywania orzeczenia przez organ arbitrażowy, liczy się w dniach kalendarzowych od dnia następującego po wykonaniu czynności lub wystąpieniu faktu, do którego się odnoszą.

2.   Każdy termin, o którym mowa w niniejszej części, można przedłużyć za obopólnym porozumieniem Stron.