1.

In het onderhavige verzoek om een prejudiciële beslissing, neergelegd op 18 september 2014 ter griffie van het Hof door de Consiglio di Stato (raad van state, Italië), gaat het om de uitlegging van artikel 101 VWEU en artikel 4, lid 3, VEU, alsmede artikel 11 van verordening (EG) nr. 1/2003 van de Raad van 16 december 2002 betreffende de uitvoering van de mededingingsregels van de artikelen 81 [EG] en 82 [EG]. ( 2 )

2.

Dit verzoek is voorgelegd in het kader van een geding tussen DHL Express (Italy) Srl en DHL Global Forwarding (Italy) SpA (hierna gezamenlijk: „DHL”), die dochterondernemingen zijn van Deutsche Post AG, en de Autorità Garante della Concorrenza e del Mercato (de Italiaanse mededingingsautoriteit; hierna: „Autorità”).

3.

Overweging 15 van verordening nr. 1/2003 luidt:

4.

Artikel 11 van verordening nr. 1/2003 („Samenwerking tussen de Commissie en de mededingingsautoriteiten van de lidstaten”) bepaalt het volgende:

„1.   De Commissie en de mededingingsautoriteiten van de lidstaten passen de communautaire mededingingsregels in nauwe samenwerking toe.

2.   De Commissie zendt de mededingingsautoriteiten van de lidstaten een afschrift van de belangrijkste documenten toe die zij met het oog op de toepassing van de artikelen 7, 8, 9, 10 en 29, lid 1, heeft verzameld. Op verzoek van de mededingingsautoriteit van een lidstaat stelt de Commissie afschriften van andere documenten die voor de beoordeling van de zaak noodzakelijk zijn, ter beschikking van die autoriteit.

3.   De mededingingsautoriteiten van de lidstaten stellen, wanneer zij op grond van artikel 81 [EG] of artikel 82 [EG] optreden, de Commissie hiervan vóór of onverwijld na het begin van de eerste formele onderzoeksmaatregel schriftelijk in kennis. Deze inlichtingen kunnen tevens ter beschikking worden gesteld van de mededingingsautoriteiten van de andere lidstaten.

4.   Uiterlijk 30 dagen vóór het aannemen van een beslissing tot beëindiging van een inbreuk, een beslissing tot aanvaarding van toezeggingen of een beslissing tot intrekking van een groepsvrijstelling stellen de mededingingsautoriteiten van de lidstaten de Commissie daarvan in kennis. Daartoe stellen zij de Commissie een samenvatting van de zaak, de beoogde beslissing of, bij ontstentenis daarvan, elk ander document waarin het voorgestelde optreden wordt aangegeven ter beschikking. Deze inlichtingen kunnen tevens ter beschikking worden gesteld van de mededingingsautoriteiten van de andere lidstaten. Op verzoek van de Commissie stelt de handelende mededingingsautoriteit andere documenten die voor de beoordeling van de zaak noodzakelijk zijn, ter beschikking van de Commissie. De aan de Commissie verstrekte inlichtingen kunnen ter beschikking worden gesteld van de mededingingsautoriteiten van de andere lidstaten. De nationale mededingingsautoriteiten kunnen ook onderling inlichtingen uitwisselen die nodig zijn voor de beoordeling van een zaak die zij behandelen op grond van artikel 81 [EG] of artikel 82 [EG].

5.   De mededingingsautoriteiten van de lidstaten kunnen de Commissie over elk geval van toepassing van het Gemeenschapsrecht raadplegen.

6.   Wanneer de Commissie een procedure begint die tot het geven van een beschikking op grond van hoofdstuk III moet leiden, ontneemt dit de mededingingsautoriteiten van de lidstaten hun bevoegdheid tot toepassing van de artikelen 81 [EG] en 82 [EG]. Indien een mededingingsautoriteit van een lidstaat een zaak reeds in behandeling heeft genomen, begint de Commissie alleen een procedure na overleg met deze autoriteit.”

5.

Punt 1 van de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het ECN luidt:

6.

Punt 38 van deze mededeling is als volgt verwoord:

7.

In het kader van het ECN is in de loop van 2006 een model voor clementieregelingen (hierna: „ECN‑clementieregelingsmodel van 2006”) vastgesteld. Dit model, dat niet is gepubliceerd en alleen in het Engels, het Frans en het Duits beschikbaar is, kan op de internetsite van de Commissie worden geraadpleegd. ( 4 ) Het is herzien in november 2012 ( 5 ) (hierna: „ECN‑clementieregelingsmodel van 2012”), dat wil zeggen na de feiten van het hoofdgeding, hieronder begrepen het litigieuze besluit van de Autorità.

8.

Punt 5 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 ter zake van immuniteit tegen geldboetes „Type 1A” bepaalt als volgt:

9.

Uit punt 2 van de toelichting op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 volgt dat „[d]e clementieregelingen tot doel hebben de mededingingsautoriteiten te ondersteunen bij hun inspanningen om kartels op te sporen en te beëindigen en de deelnemers hieraan te bestraffen. Volgens de mededingingsautoriteiten heeft vrijwillige steun bij het bereiken van deze doelstellingen een intrinsieke waarde voor de economische welvaart van de verschillende lidstaten alsook voor de gemeenschappelijke markt en kan dit, in bepaalde gevallen, hetzij immuniteit (types 1A en 1B), hetzij een lagere boetebedrag (type 2) rechtvaardigen.”

10.

De punten 22 tot en met 25 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 betreffen de „[b]eknopte verzoeken in type 1A‑zaken”.

11.

Punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 bepaalt dat „[w]anneer de Commissie overeenkomstig punt 14 van de mededeling betreffende het netwerk ‚bij uitstek geschikt’ is om een zaak te onderzoeken, [...] de onderneming die bij de Commissie een verzoek om immuniteit heeft ingediend of het voornemen hiertoe heeft, bij elke nationale mededingingsautoriteit die door deze onderneming ‚geschikt’ wordt geacht, een beknopt verzoek [kan] indienen om in het kader van de mededeling betreffende het netwerk op te treden. De beknopte verzoeken moeten een korte omschrijving van de navolgende gegevens bevatten:

12.

Punt 24 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 schrijft voor dat „wanneer een nationale mededingingsautoriteit waarbij een beknopt verzoek is ingediend, verzoekt om bepaalde aanvullende inlichtingen, [...] de onderneming deze onverwijld [dient] te verstrekken. Besluit een mededingingsautoriteit om in deze zaak op treden, dan stelt zij de termijn vast waarbinnen de onderneming alle ter voldoening aan de bewijsstandaard benodigde inlichtingen en bewijzen moet verstrekken. Wordt de vastgestelde termijn door de onderneming in acht genomen, dan worden de verschafte inlichtingen geacht te zijn verstrekt op het tijdstip waarop het beknopt verzoek werd ingediend.”

13.

Op 15 februari 2007 heeft de Autorità de mededeling betreffende de niet-oplegging of de vermindering van geldboeten in de zin van artikel 15 van wet nr. 287 van 10 oktober 1990 (Communicazione sulla non imposizione e sulla riduzione delle sanzioni ai sensi dell’articolo 15 della legge 287/90; hierna: „mededeling van de Autorità”) vastgesteld. Hierin is de nationale clementieregeling neergelegd.

14.

Artikel 16 van deze regeling („Beknopt verzoek”) luidt als volgt:

„Wanneer de Commissie beter geschikt is om de zaak te behandelen en een onderzoek te verrichten, kan de onderneming die bij de Commissie een verzoek om immuniteit heeft ingediend of het voornemen hiertoe heeft, bij de mededingingsautoriteit waarvan deze onderneming meent dat zij eveneens in de zaak zou kunnen optreden, een soortgelijk ‚beknopt’ verzoek om immuniteit indienen. Krachtens [punt 14] van de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het netwerk van mededingingsautoriteiten is de Commissie het meest geschikt om een zaak te behandelen wanneer een of meer overeenkomsten of gedragingen, netwerken van soortgelijke overeenkomsten of gedragingen inbegrepen, in meer dan drie lidstaten gevolgen hebben voor de mededinging.”

15.

Ingevolge artikel 17 van deze regeling moet „[h]et beknopt verzoek om immuniteit [...] ten minste de volgende gegevens bevatten:

16.

Ingevolge artikel 18 van deze regeling „verstrekt de mededingingsautoriteit op verzoek van de onderneming een ontvangstbevestiging met vermelding van de datum en het tijdstip van de indiening van het beknopt verzoek en laat zij aan de onderneming weten of deze in beginsel nog in aanmerking komt voor immuniteit ter zake van het betrokken kartel. Acht de mededingingsautoriteit aanvullende inlichtingen nuttig, dan stelt zij de termijn vast waarbinnen de onderneming deze inlichtingen dient te verstrekken. Besluit een mededingingsautoriteit om in deze zaak op treden, dan stelt zij de termijn vast waarbinnen het verzoek om immuniteit dient te worden vervolledigd en de onderneming alle in lid 3 bedoelde inlichtingen en bewijzen dient te verstrekken. Wordt het verzoek binnen de door de mededingingsautoriteit vastgestelde termijn vervolledigd, dan wordt dit geacht in zijn geheel te zijn ingediend op het tijdstip van de indiening van het beknopt verzoek.”

17.

Op 5 juni 2007 heeft DHL bij de Europese Commissie een marker inzake immuniteit aangevraagd, overeenkomstig haar mededeling betreffende immuniteit tegen geldboeten en vermindering van geldboeten in kartelzaken ( 6 ), ter zake van een mededingingsregeling die inbreuk maakt op artikel 101 VWEU in de sector van het internationale zee‑, lucht‑ en wegvervoer van goederen. ( 7 )

18.

Op 24 september 2007 heeft de Commissie DHL voorwaardelijke immuniteit verleend voor de volledige sector van de internationale pakketvervoerdiensten, dat wil zeggen voor de sectoren zee‑, lucht‑ en wegvervoer.

19.

Op 20 december 2007 heeft DHL de Commissie gewezen op een aantal gegevens betreffende gedragingen van ondernemingen in de sector van de Italiaanse pakketvervoerdiensten over de weg.

20.

De Commissie heeft evenwel later besloten om enkel het deel van de mededingingsregeling te vervolgen dat betrekking heeft op vrachtvervoerdiensten door de lucht. Bij besluit van 28 maart 2012 heeft de Commissie geconstateerd dat verschillende ondernemingen inbreuk hadden gemaakt op artikel 101 VWEU door gedurende meerdere jaren deel te nemen aan een kartel in de sector vrachtvervoerdiensten door de lucht. ( 8 ) Aangezien de groep Deutsche Post AG de eerste onderneming was die inlichtingen en bewijsmateriaal heeft verstrekt die aan de voorwaarden van punt 8, onder a), van de clementieregeling van de Commissie voldeden, heeft de Commissie besloten de aan haar op te leggen boete voor de betrokken inbreuken met 100 % te verminderen.

21.

Tegelijkertijd heeft DHL op 12 juli 2007 bij de Autorità een beknopt verzoek om immuniteit ingediend volgens artikel 16 van de mededeling van de Autorità, waarbij zij informatie betreffende afspraken in de sector van de internationale pakketvervoerdiensten heeft verstrekt.

22.

Uit het verzoek om een prejudiciële beslissing blijkt dat het door DHL ingediende beknopt verzoek om immuniteit volgens de Autorità en de interveniërende partijen, te weten Agility Logistics Srl (hierna: „Agility”) en Schenker Italiana SpA, een dochteronderneming van Deutsche Bahn AG (hierna: „Schenker”), geen betrekking had op de sector van het internationale vervoer van pakketten over de weg.

23.

Volgens DHL was in haar beknopt verzoek van 12 juli 2007 evenwel sprake van onrechtmatige gedragingen op de volledige markt van verzending en internationaal vervoer van pakketten. Zij gaf onder andere te kennen dat in dat verzoek geen concrete en specifieke gevallen van afspraken in verband met via wegvervoer verrichte pakketdiensten waren opgenomen omdat dergelijke gevallen op het tijdstip waarop zij haar verzoek indiende nog niet bekend waren.

24.

Op 23 juni 2008 heeft DHL een aanvullend beknopt immuniteitsverzoek bij de Autorità ingediend, ter vervollediging van het eerdere op 12 juli 2007 door haar ingediende verzoek. In dit nieuwe verzoek heeft DHL onder meer verklaard dat „het onderhavige verzoek, voor zover nodig en voor alle doeleinden, het verzoek van 12 juli 2007 louter vervolledigt, aangezien de hierin bedoelde bijkomende gedragingen geen afzonderlijke inbreuk vormen die niet door de aanvankelijke verklaring worden gedekt, en enkel een andere verschijningsvorm van de reeds gemelde inbreuken betreffen en, als zodanig, de Commissie hiermee rekening heeft gehouden bij de aan de onderneming verleende clementie”.

25.

Op 5 november 2007 heeft Deutsche Bahn AG, tevens namens Schenker, een clementieverzoek bij de Commissie ingediend waarin naar afspraken in de sector van het internationale vervoer over zee werd verwezen. Dit verzoek is vervolgens op 19 november 2007 vervolledigd. Op die datum heeft Deutsche Bahn AG/Schenker de Commissie inlichtingen verstrekt over de Italiaanse mededingingsregeling van de aanbieders van via het wegvervoer verrichte pakketdiensten.

26.

Op 12 december 2007 heeft Schenker bij de Autorità een beknopt clementieverzoek ingediend, waaraan zij inlichtingen over de Italiaanse mededingingsregeling van de aanbieders van via het wegvervoer verrichte pakketdiensten heeft toegevoegd.

27.

Op 20 november 2007 heeft Agility voor de groep van ondernemingen waartoe zij behoort bij de Commissie een verzoek om vermindering van de geldboete ingediend.

28.

Op 12 mei 2008 heeft Agility Logistics International BV, de moedermaatschappij van de groep waartoe Agility behoort, mondeling in vereenvoudigde vorm bij de Autorità om clementie verzocht namens haarzelf en namens de door haar gecontroleerde ondernemingen, waaronder Agility.

29.

Bij besluit van 15 juni 2011 in zaak 1722 – Internationale logistiek (procedure nr. 22521; hierna: „litigieus besluit”) heeft de Autorità geoordeeld dat verschillende ondernemingen, waaronder DHL, Schenker en Agility Logistics International BV, in strijd met artikel 101 VWEU hadden deelgenomen aan een mededingingsregeling in de sector van internationaal vrachtvervoer over de weg vanuit en naar Italië.

30.

In het litigieuze besluit heeft de Autorità Schenker beschouwd als de eerste onderneming die bij haar om immuniteit voor de in Italië gemaakte afspraken betreffende de pakketdiensten over de weg had verzocht. In overeenstemming met de nationale clementieregeling is aan die onderneming daarom toegezegd dat haar geen geldboete zou worden opgelegd. DHL en Agility zijn daarentegen veroordeeld tot de betaling van een geldboete, waarbij het oorspronkelijke bedrag met 49 % en 50 % is verminderd.

31.

De Autorità heeft zich op het standpunt gesteld dat DHL met haar verzoek om immuniteit van 12 juli 2007 enkel had verzocht om immuniteit van geldboeten voor de afspraken betreffende het internationale vervoer van pakketten via de lucht en de zee, aangezien DHL het verzoek inzake het pakketvervoer over de weg pas op 23 juni 2008 had ingediend.

32.

DHL heeft bij het Tribunale amministrativo regionale per il Lazio [bestuursrechter van de regio Latium (Italië); hierna: „TAR”] beroep ingesteld strekkende tot gedeeltelijke nietigverklaring van het litigieuze besluit op grond dat haar niet de eerste rang in de rij van de verzoekers om clementie – en dus boeteimmuniteit – was verleend. Subsidiair heeft zij verzocht om vermindering van de bij dit besluit opgelegde geldboeten.

33.

Volgens DHL moeten een bij de Commissie ingediend verzoek en een bij de Autorità ingediend beknopt verzoek gezamenlijk als één verzoek worden beschouwd, gelet op de nauwe band die tussen deze procedures bestaat. Dit heeft gevolgen voor de volgorde waarin de ingediende clementieverzoeken voorrang genieten, die wordt bepaald aan de hand van de temporele prioriteit die voor elke inbreuk wordt gehanteerd. Bij op respectievelijk 18 en 23 juni 2011 ingesteld incidenteel beroep hebben Schenker en Agility de wettigheid van de toelating van DHL tot de clementieregeling betwist. Volgens Schenker en Agility had DHL moeten worden uitgesloten van de clementieregeling op grond van schending van haar verplichting tot medewerking met de Autorità.

34.

Het TAR heeft het door DHL ingestelde beroep afgewezen onder verwijzing naar het beginsel van de autonomie en de onafhankelijkheid van de clementieregeling van de Commissie en die van de Autorità. DHL heeft tegen de beslissing van het TAR hoger beroep ingesteld bij de Consiglio di Stato.

35.

Volgens de Consiglio di Stato moet het Hof worden verzocht om aan te geven of de ECN‑clementieregelingsmodellen van 2006 en 2012 al of niet bindend zijn voor de nationale mededingingsautoriteiten (hierna: „NMA’s”), en inzonderheid of het door het Hof in het arrest Pfleiderer (C‑360/09, EU:C:2011:389) geformuleerde beginsel dat het clementieregelingsmodel rechtens niet bindend is voor de rechters van de lidstaten ook voor de NMA’s geldt. Voorts vraagt de Consiglio di Stato zich af of er een rechtens relevante band bestaat tussen een bij de Commissie ingediend immuniteitsverzoek en een bij een NMA ingediend beknopt verzoek. Tot slot heeft de verwijzende rechter twijfels over de rechtmatigheid van de houding van de Autorità, die vóór de publicatie van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2012 heeft ingestemd met het gebruik van de methode van het beknopt verzoek om immuniteit door ondernemingen die bij de Commissie een verzoek om vermindering van de geldboete hebben ingediend.

36.

Daarop heeft de Consiglio di Stato de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vragen:

37.

In de onderhavige procedure zijn schriftelijke opmerkingen ingediend door DHL, Schenker, Agility, de Italiaanse, de Duitse, de Franse en de Oostenrijkse regering, de regering van het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland en de Commissie, die alle – met uitzondering van de Duitse en de Oostenrijkse regering – ter terechtzitting van 9 juli 2015 hun standpunten mondeling hebben toegelicht.

38.

Met zijn eerste vraag wenst de verwijzende rechter, onder verwijzing naar de punten 21 en 22 van het arrest Pfleiderer (C‑360/09, EU:C:2011:389), in wezen te vernemen of de handelingen van het ECN, in het bijzonder het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, bindend zijn voor de NMA’s, of dat zij zich kunnen onttrekken aan de voorschriften die zijn vastgesteld en goedgekeurd door het ECN. ( 9 )

39.

Met uitzondering van DHL zijn alle partijen van mening dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 niet bindend is voor de NMA’s.

40.

Er zij aan herinnerd dat het Hof in punt 22 van het arrest Pfleiderer (C‑360/09, EU:C:2011:389) voor recht heeft verklaard dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 niet bindend is voor de rechters van de lidstaten. ( 10 ) Daarnaast heeft het Hof verklaard dat de mededelingen van de Commissie betreffende samenwerking binnen het ECN ( 11 ) en immuniteit tegen geldboeten en vermindering van geldboeten in kartelzaken ( 12 ) weliswaar gevolgen kunnen hebben voor de praktijk van de NMA’s ( 13 ), maar dat noch de bepalingen van het VWEU inzake mededinging noch verordening nr. 1/2003 voorzien in gemeenschappelijke clementieregels ( 14 ).

41.

Ik ben van mening dat ook de NMA’s niet door de handelingen van het ECN, met inbegrip van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, worden gebonden.

42.

Om te beginnen moet worden benadrukt dat ingevolge artikel 35, lid 1, van verordening nr. 1/2003 de door de lidstaten voor de toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU „aangewezen [NMA’s] [...] rechterlijke instanties [kunnen] zijn”. Overeenkomstig het arrest Pfleiderer (C‑360/09, EU:C:2011:389) vloeit daaruit voort dat de handelingen van het ECN, inclusief het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, niet bindend zijn voor de NMA’s die rechterlijke instanties van de lidstaten zijn. Artikel 5 van verordening nr. 1/2003, dat betrekking heeft op de bevoegdheden van de NMA’s, bepaalt dat deze bevoegd zijn tot toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU en vermeldt de besluiten die zij kunnen nemen. Aangezien in deze bepaling geen onderscheid wordt gemaakt tussen de NMA’s naargelang de bestuurlijke of rechterlijke aard ervan, zou het mijns inziens onlogisch zijn wanneer de handelingen van het ECN wel bindend zijn voor NMA’s van bestuurlijke aard en niet voor NMA’s van rechterlijke aard.

43.

Voorts blijkt duidelijk uit punt 1 van de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het ECN dat dit netwerk een forum is voor discussie en samenwerking met het oog op de toepassing en handhaving van het mededingingsbeleid van de Unie en een kader biedt voor de samenwerking tussen de Europese mededingingsautoriteiten in zaken waarin de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU worden toegepast. Hieruit volgt dat het ECN, dat geen wetgevende bevoegdheid heeft, geen handelingen kan vaststellen die de NMA’s binden. Bijgevolg kunnen de NMA’s zich onttrekken aan de toepassing van de instrumenten die zijn vastgesteld en goedgekeurd door het ECN. ( 15 )

44.

In dit verband doet het feit dat de NMA’s zich formeel hebben verbonden ( 16 ) tot de naleving van de beginselen die zijn vervat in de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het ECN niet af aan de omstandigheid dat het ECN een forum is voor discussie en samenwerking en dat zijn handelingen niet dwingend van aard zijn. Wat meer in het bijzonder het ECN‑clementieregelingsmodel betreft, blijkt uit de aanduiding „model” zelf alsook uit de inhoud ervan dat dit louter als voorbeeld is bedoeld. ( 17 ) Het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 heeft immers de uitdrukkelijke doelstelling om de NMA’s aan te sporen met dit regelingsmodel rekening te houden bij de mogelijke vaststelling en uitvoering van een nationale clementieregeling ( 18 ), zonder hen evenwel te verplichten om zich hieraan te houden. ( 19 ) Anders gezegd, het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 beoogt om via „soft law” de vrijwillige afstemming van de eventuele clementieregelingen van de lidstaten ( 20 ) inzake mededinging te bevorderen.

45.

Bovendien zijn de NMA’s noch uit hoofde van artikel 101 VWEU en verordening nr. 1/2003, noch op grond van de in artikel 4, lid 3, VEU neergelegde verplichting tot loyale samenwerking gehouden om clementieregelingen op te stellen. Wanneer een lidstaat evenwel een clementieregeling ( 21 ), al dan niet gebaseerd op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, vaststelt, moet hij het Unierecht in acht nemen en erop toezien dat de regels die hij opstelt of toepast geen afbreuk doen aan de doeltreffende toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU. ( 22 )

46.

Tot slot zijn de bepalingen van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (hierna: „Handvest”) ingevolge artikel 51, lid 1, ervan gericht tot de lidstaten wanneer zij het recht van de Unie ten uitvoer brengen. Hieruit volgt dat de lidstaten, inclusief hun NMA’s, zich bij de toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU moeten houden aan de bepalingen van het Handvest en de algemene beginselen van de Unie. Stelt dus een NMA een clementieregeling vast die in beginsel rechtsgevolgen kan sorteren, dan moet zij de algemene beginselen van het recht van de Unie naleven, waaronder het discriminatieverbod, het evenredigheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van bescherming van gewettigd vertrouwen ( 23 ) en het beginsel van behoorlijk bestuur ( 24 ).

47.

Uit het voorgaande volgt dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 niet bindend is voor de NMA’s. Wanneer evenwel een lidstaat een, al dan niet op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 gebaseerde, clementieregeling vaststelt, moet hij het Unierecht in acht nemen en, in het bijzonder op het gebied van het mededingingsrecht, erop toezien dat de regels die hij opstelt of toepast geen afbreuk doen aan de doeltreffende toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU. Voorts zijn de lidstaten, inclusief hun NMA’s, bij de toepassing van de artikelen 101 VWEU en 102 VWEU gebonden aan de bepalingen van het Handvest en de algemene beginselen van de Unie. Stelt een NMA dus een clementieregeling vast die in beginsel rechtsgevolgen kan sorteren, dan moet deze regeling het Handvest en de algemene beginselen van het recht van de Unie naleven, waaronder het discriminatieverbod, het evenredigheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van bescherming van gewettigd vertrouwen en het beginsel van behoorlijk bestuur.

48.

Met zijn tweede vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of er al dan niet een juridische band bestaat „tussen het hoofdverzoek om immuniteit dat een onderneming heeft ingediend of voornemens is in te dienen bij de Commissie en het beknopt verzoek om immuniteit dat deze onderneming met betrekking tot hetzelfde kartel bij een NMA heeft ingediend”. ( 25 )

49.

Met de tweede prejudiciële vraag, onder a), werpt de verwijzende rechter in het bijzonder de vraag op of een bij een NMA ingediend beknopt verzoek om immuniteit in het licht van een bij de Commissie ingediend verzoek moet worden beoordeeld, „vooropgesteld dat dit beknopt verzoek getrouw beantwoordt aan de inhoud van het hoofdverzoek” ( 26 ) dat is ingediend bij de Commissie.

50.

Volgens de Franse regering is de tweede prejudiciële vraag, onder a), hypothetisch van aard en dus niet-ontvankelijk. Uit het prejudiciële verzoek en het aan het Hof overgelegde dossier zou namelijk blijken dat in het hoofdgeding het door DHL bij de Autorità ingediende beknopt verzoek om immuniteit niet getrouw beantwoordde aan haar bij de Commissie ingediende verzoek om immuniteit.

51.

Op de vragen betreffende de uitlegging van het Unierecht die de nationale rechter stelt binnen het onder zijn verantwoordelijkheid geschetste feitelijke en wettelijke kader, waarvan het Hof de juistheid niet kan onderzoeken, rust een vermoeden van relevantie. Het Hof kan een verzoek van de nationale rechter slechts afwijzen, wanneer de verlangde uitlegging van het Unierecht duidelijk geen verband houdt met een reëel geschil of met het voorwerp van het hoofdgeding, wanneer het probleem hypothetisch is of het Hof niet beschikt over de feitelijke en juridische gegevens die het nodig heeft om een nuttig antwoord op de gestelde vragen te kunnen geven. ( 27 )

52.

Uit het aan het Hof overgelegde dossier blijkt dat DHL op 5 juni 2007 bij de Commissie een marker inzake immuniteit heeft aangevraagd ter zake van schendingen van het mededingingsrecht van de Unie in de sector van het internationale zee‑, lucht‑ en wegvervoer van pakketten, terwijl het op 12 juli 2007 door DHL bij de Autorità ingediende beknopt verzoek om immuniteit volgens het litigieuze besluit enkel betrekking had op het internationale vervoer van pakketten door de lucht en over zee en niet op de sector van het internationale wegvervoer van pakketten.

53.

Volgens het verzoek om een prejudiciële beslissing heeft DHL betoogd dat haar beknopt verzoek om immuniteit aan de Autorità van 12 juli 2007 geen concrete en specifieke gevallen van afspraken in verband met wegvervoer in Italië bevatte, omdat dergelijke gevallen op het tijdstip waarop zij haar verzoek indiende nog niet bekend waren. Desalniettemin was de Autorità volgens DHL gehouden geweest om bij de beoordeling van de inhoud van haar beknopt verzoek rekening te houden met het verband tussen dat verzoek en het bij de Commissie ingediende verzoek.

54.

Het hoofdgeding komt – op zijn minst gedeeltelijk – voort uit dit verschil tussen de strekking van het door DHL bij de Commissie ingediende immuniteitsverzoek en de strekking, volgens het litigieuze besluit, van het door DHL bij de Autorità ingediende beknopt verzoek, alsmede het besluit van de Commissie om enkel het deel van de mededingingsregeling te vervolgen dat betrekking had op internationale vrachtvervoerdiensten door de lucht.

55.

Mijns inziens blijkt uit het verzoek om een prejudiciële beslissing niet duidelijk dat dit verschil in de beoordeling van de feiten definitief door de Italiaanse rechter is beslecht. Bovendien heeft de Italiaanse regering ter terechtzitting van 9 juli 2015 bevestigd dat bij het hoger beroep bij de verwijzende rechter sprake was van onbeperkte toetsing. Bijgevolg ben ik van mening dat de met de tweede prejudiciële vraag, onder a), verzochte uitlegging van het Unierecht niet zonder nut is voor de verwijzende rechter.

56.

Mijns inziens is het wenselijk om de tweede prejudiciële vraag, onder a) en b), als één geheel te beantwoorden.

57.

DHL betoogt dat een beknopt verzoek in wezen het „aanhangsel” en de verankering op nationaal niveau vormt van het bij de Commissie ingediende hoofdverzoek. Een beoordeling van het beknopt verzoek die losstaat van de algehele samenhang waarin dit verzoek plaatsvindt, zoals de beoordeling van de Autorità in het litigieuze besluit, zou tot een verdraaiing van de functie ervan leiden. Wanneer het beknopt verzoek om immuniteit niet meer dient te zijn dan een beknopte beschrijving van de bij de Commissie aangegeven mededingingsregeling, moet dit verzoek volgens DHL worden beoordeeld in het licht van het hoofdverzoek, mits dit de inhoud ervan getrouw weerspiegelt. DHL erkent dat haar beknopt verzoek op nationaal niveau en haar hoofdverzoek op het niveau van de Unie noch formeel, noch inhoudelijk identiek zijn. Uiteraard zou het gaan om twee verschillende verzoeken die evenwel door de aard ervan nauw met elkaar verbonden zijn, aangezien een beknopt verzoek om immuniteit niet mogelijk is zonder een hoofdverzoek om immuniteit.

58.

Evenals de andere partijen die opmerkingen hebben ingediend, deel ik de opvatting van DHL niet.

59.

Ik wil nogmaals benadrukken dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, met inbegrip van punt 22 ervan, niet bindend is voor de NMA’s en dat de lidstaten niet verplicht zijn om voor de toepassing van het Unierecht een stelsel van beknopte clementieverzoeken in het leven te roepen. Wanneer een lidstaat evenwel een stelsel van beknopte clementieverzoeken invoert, moet deze lidstaat, overeenkomstig mijn antwoord op de eerste vraag, rekening houden met het Unierecht, in het bijzonder artikel 101 VWEU, de bepalingen van het Handvest en de algemene beginselen van het recht van de Unie.

60.

Uit het aan het Hof overgelegde dossier blijkt dat de Autorità een stelsel van beknopte clementieverzoeken in het leven heeft geroepen dat grotendeels is gebaseerd op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, in het bijzonder op punt 22 ervan. ( 28 ) Verder lijkt, onder voorbehoud van toetsing door de verwijzende rechter, artikel 17 van de mededeling van de Autorità de verzoeker om clementie onder meer te verplichten tot „de aanduiding van de goederen of de diensten waarop het kartel betrekking heeft, de geografische omvang en de duur ervan”.

61.

Eveneens onder voorbehoud van toetsing door de verwijzende rechter lijkt de mededeling van de Autorità geen verplichting voor de Autorità in te houden om „bij de Commissie dan wel bij de betrokken onderneming zelf inlichtingen in te winnen teneinde te verifiëren of deze onderneming ingevolge de door haar na de indiening van het beknopt verzoek verrichte interne opsporingen concrete en specifieke voorbeelden van gedragingen heeft gevonden in de sector waarop beweerdelijk wel het hoofdverzoek om immuniteit maar niet het beknopt verzoek om immuniteit betrekking heeft”. ( 29 )

62.

De verwijzende rechter wenst echter meer in het bijzonder te vernemen of een NMA krachtens het Unierecht verplicht is het bij haar ingediende beknopt verzoek om clementie te beoordelen in het licht van het „met betrekking tot hetzelfde kartel” bij de Commissie ingediende verzoek om clementie en onder bepaalde omstandigheden contact op te nemen met de Commissie of de onderneming zelf.

63.

Overeenkomstig mijn antwoord op de eerste vraag ben ik van mening dat, naast het feit dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 juridisch niet bindend is voor de NMA’s, duidelijk uit punt 38 van de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het ECN blijkt dat, bij gebreke van een centraal en eenvormig clementiestelsel binnen de Unie, een bij de Commissie ingediend verzoek om clementie niet kan worden beschouwd als een bij een NMA ingediend verzoek. ( 30 )

64.

Hieruit volgt dat er op het gebied van het mededingingsrecht van de Unie geen sprake is van één loket (of een „one stop shop”) voor de behandeling van clementieverzoeken, noch, zoals de Commissie ter terechtzitting van 9 juli 2015 heeft uiteengezet, van een automatische uitwisseling van verzoeken tussen de NMA’s en de Commissie uit hoofde van artikel 11 van verordening nr. 1/2003.

65.

Teneinde zijn positie in het kader van een door deze autoriteiten mogelijkerwijs ingestelde procedure te beschermen, dient de aanvrager een clementieverzoek in te dienen bij alle mededingingsautoriteiten die bevoegd zijn om artikel 101 VWEU toe te passen op het grondgebied waar de inbreuk van invloed is, en die geschikt kunnen worden bevonden om op te treden tegen de onderhavige inbreuk. Het is namelijk „aan de aanvrager om de stappen te nemen die hij nodig acht om zijn positie te beschermen met het oog op mogelijke procedures van deze autoriteiten”. ( 31 )

66.

Punt 38 van de mededeling van de Commissie betreffende de samenwerking binnen het ECN bevat bijgevolg een beginsel van autonomie en zelfstandigheid van de verschillende clementieregelingen van de Commissie en de NMA’s en de hiermee samenhangende verzoeken.

67.

Om te beginnen wijs ik erop dat punt 1 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 bepaalt dat „[i]n het kader van een parallelle bevoegdheidsverdeling tussen de Commissie en de nationale mededingingsautoriteiten, [...] een bij een bepaalde autoriteit ingediend clementieverzoek niet [wordt] beschouwd als een bij een andere autoriteit ingediend clementieverzoek. De betrokken onderneming heeft er dus belang bij om een clementieverzoek in te dienen bij alle mededingingsautoriteiten die bevoegd zijn om artikel [101 VWEU] toe te passen op het grondgebied waar de inbreuk van invloed is, en die geschikt kunnen worden geacht om op te treden tegen de onderhavige inbreuk.” ( 32 )

68.

Aangezien de verplichting van de aanvrager om bij alle autoriteiten om clementie te verzoeken tot een veelheid aan parallelle clementieverzoeken kan leiden, pleit punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 voor een uniform model voor beknopte verzoeken, om de last van dit groot aantal verzoeken voor de ondernemingen en de NMA’s te verlichten. ( 33 )

69.

Punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 bepaalt ook dat de onderneming die bij de Commissie een verzoek om immuniteit heeft ingediend of het voornemen hiertoe heeft, bij elke nationale mededingingsautoriteit die door deze onderneming „geschikt” wordt geacht, een beknopt verzoek kan indienen dat een korte omschrijving van bepaalde gegevens bevat. „Door het indienen van een beknopt verzoek verzekert de onderneming zich van zijn plaats in de volgorde van binnenkomst bij de bevoegde mededingingsautoriteit met betrekking tot de vermeende mededingingsregeling.” ( 34 )

70.

Voorts bevat punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 een lijst van inlichtingen die „moeten” ( 35 ) worden opgenomen in het beknopt verzoek. Ik wijs erop dat deze lijst mede inlichtingen omvat ter zake van de omvang van het betrokken kartel en „inlichtingen met betrekking tot elk ingediend of nog in te dienen verzoek om clementie ter zake van het vermeende kartel”.

71.

Uit punt 45 van de toelichting op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 blijkt dat deze inlichtingen tot doel hebben de NMA in staat te stellen om te beslissen, in de eerste plaats, of zij in de betrokken zaak wil optreden en, in de tweede plaats, of de mededingingsautoriteit op basis van de verstrekte inlichtingen kan bepalen of wat de onderneming betreft sprake is van een „type 1A”‑situatie ( 36 ) bedoeld in punt 5 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006.

72.

Dat de indiening van een beknopt verzoek bij een NMA de voorafgaande of latere indiening van een immuniteitsverzoek bij de Commissie veronderstelt ( 37 ) en het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 een (tijdelijke) beperking van de door de onderneming aan een NMA te verstrekken inlichtingen en bewijzen kent, houdt evenwel niet in dat sprake is van enig juridisch verband tussen het bij de Commissie ingediend verzoek en het bij een NMA ingediend beknopt verzoek. ( 38 )

73.

Het bij de Commissie ingediende verzoek en het beknopt verzoek dat wordt gericht aan een NMA zijn namelijk zelfstandige verzoeken, aangezien uit punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 en de informatieverplichtingen die aan de verzoeker worden opgelegd, onder andere met betrekking tot het/de bedoelde product(en) en het/de betrokken geografische gebied(en), duidelijk volgt dat het enkel aan de verzoeker staat om de omvang van zijn beknopt verzoek juist af te bakenen.

74.

Bijgevolg mogen de inlichtingen die in het beknopt verzoek met betrekking tot de omvang van de betrokken inbreuk moeten worden verstrekt dan wel beperkt zijn, zij moeten wel voldoende precies zijn om de bescherming van de verzoeker te kunnen verzekeren en van zijn plaats in de volgorde van binnenkomst van de immuniteitsverzoeken, wanneer, zoals in het hoofdgeding, de Commissie besluit om niet op treden op de basis van het bij haar ingediende verzoek om immuniteit. Dienaangaande zij erop gewezen dat wanneer de omvang van de in het beknopt verzoek bedoelde mededingingsregeling niet voldoende duidelijk is, de verzoeker het gevaar loopt zijn plaats in de volgorde van binnenkomst van de clementieverzoeken bij de NMA te verliezen, hetgeen blijkens het litigieuze besluit DHL lijkt te zijn overkomen. ( 39 )

75.

Hieruit volgt dat, los van de vraag of het bij een NMA ingediende beknopt verzoek een al dan niet getrouwe weergave is van het bij de Commissie ingediende immuniteitsverzoek, een NMA niet verplicht is om het beknopt verzoek te beoordelen in het licht van het bij de Commissie ingediende immuniteitsverzoek, en zulks ook wanneer de NMA overeenkomstig punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 beschikt over inlichtingen inzake andere clementieverzoeken die betrekking hebben op dezelfde mededingingsregeling.

76.

Niettegenstaande het feit dat de Commissie en de NMA’s de door hen verzamelde inlichtingen binnen het ECN kunnen uitwisselen ( 40 ), ook wat clementieverzoeken betreft ( 41 ), staat het namelijk niet aan de NMA ( 42 ), wanneer zij van oordeel is dat het beknopt verzoek een beperkter materieel voorwerp heeft dan het door diezelfde onderneming bij de Commissie ingediende verzoek, om „bij de Commissie dan wel bij de betrokken onderneming zelf inlichtingen in te winnen teneinde te verifiëren of deze onderneming ingevolge de door haar na de indiening van het beknopt verzoek verrichte interne opsporingen concrete en specifieke voorbeelden van gedragingen heeft gevonden in de sector waarop beweerdelijk wel het hoofdverzoek om immuniteit maar niet het beknopt verzoek om immuniteit betrekking heeft”. ( 43 )

77.

Ik ben met de Oostenrijkse regering van mening, dat een verplichting van de NMA’s om het beknopt verzoek bij de Commissie te verifiëren zou „indruisen tegen de verklaring van de binnen het ECN verzamelde autoriteiten om geen ‚one stop shop’ voor de behandeling van clementieverzoeken binnen de Europese Unie in het leven te roepen en de zelfstandigheid van elke clementieregeling te waarborgen”. Dat de aanvrager bij de indiening van zijn beknopt verzoek overeenkomstig punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 „inlichtingen met betrekking tot elk ingediend of nog in te dienen verzoek om clementie ter zake van het vermeende kartel” moet verstrekken, houdt mijns inziens voor de NMA’s geen verplichting in om het beknopt verzoek bij de Commissie te verifiëren.

78.

Bovendien zou een verplichting van de NMA’s om contact op te nemen met de Commissie of met de betrokken onderneming in de door de tweede prejudiciële vraag bedoelde omstandigheden niet alleen haaks staan op het beginsel van de autonomie en de zelfstandigheid van de clementieregelingen binnen de Unie, maar ook het gevaar inhouden van een onterechte afzwakking van de verplichting van clementieverzoekers tot medewerking, die een van de pijlers van het clementiestelsel vormt. Tevens kan, volgens mij, elke niet-nakoming van deze medewerkingsverplichting ten koste gaan van de volgorde van binnenkomst van de clementieverzoeken en bijgevolg een nadeel vormen voor anderen die met betrekking tot dezelfde mededelingsregeling om clementie hebben verzocht, hetgeen in strijd is met de algemene beginselen van het recht van de Unie, waaronder het discriminatieverbod, het evenredigheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van bescherming van gewettigd vertrouwen en het beginsel van behoorlijk bestuur.

79.

Het is evident dat de doeltreffendheid van de clementieregelingen van de Commissie en de NMA’s met name berust op de door punt 13, lid 2, van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 voorgeschreven verplichting van een aanvrager van clementie tot „oprechte, volledige en voortdurende medewerking met de mededingingsautoriteit vanaf de indiening van zijn verzoek tot aan de beëindiging van de zaak”. ( 44 )

80.

Ingevolge punt 24 van dit regelingsmodel moet de onderneming die een beknopt verzoek heeft ingediend namelijk op verzoek van de NMA alle aanvullende inlichtingen verstrekken en wanneer laatstgenoemde „[b]esluit [...] om in deze zaak op treden, [...] alle ter voldoening aan de bewijsstandaard benodigde inlichtingen en bewijzen”.

81.

Ik sluit mij derhalve aan bij de door de Franse regering ter terechtzitting gemaakte opmerkingen dat het enkel aan de onderneming die een beknopt verzoek heeft ingediend staat om aan de NMA alle voor haar verzoek dienstige inlichtingen te verstrekken. Informatie die na de indiening van het beknopt verzoek wordt verstrekt, kan evenwel de materiële werkingssfeer van dit verzoek wijzigen, bijvoorbeeld door toevoeging van een andere sector ( 45 ), waarvoor zij dus niet dezelfde plaats kan krijgen in de volgorde van binnenkomst van de clementieverzoeken als voor de in het beknopt verzoek bedoelde sectoren.

82.

Uit een en ander volgt dat het Unierecht niet voorziet in een juridische band tussen het verzoek om immuniteit dat een onderneming heeft ingediend of voornemens is in te dienen bij de Commissie en het beknopt verzoek om immuniteit dat deze onderneming met betrekking tot hetzelfde kartel bij een NMA heeft ingediend, op grond waarvan een NMA overeenkomstig punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 en punt 45 van de toelichting op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 verplicht zou zijn om het bij haar ingediende beknopt verzoek om immuniteit te beoordelen in het licht van het verzoek dat is of zal worden ingediend bij de Commissie, of bij de Commissie dan wel bij de betrokken onderneming zelf inlichtingen in te winnen teneinde te verifiëren of deze onderneming na de indiening van het beknopt verzoek concrete en specifieke voorbeelden van gedragingen heeft gevonden in de sector waarop beweerdelijk wel het bij de Commissie ingediende verzoek om immuniteit maar niet het beknopt verzoek om immuniteit betrekking heeft.

83.

Met zijn derde prejudiciële vraag wenst de verwijzende rechter te vernemen of een NMA, overeenkomstig het ECN‑clementieregelingsmodel, op grond van haar nationale clementieregeling en met betrekking tot een kartel waarvoor een eerste onderneming een verzoek om immuniteit bij de Commissie had ingediend of voornemens was in te dienen, alleen van die onderneming een beknopt clementieverzoek kan aanvaarden, of dat zij ook verzoeken van andere ondernemingen kan aanvaarden.

84.

De Italiaanse en de Oostenrijkse regering zijn van mening dat de derde prejudiciële vraag van de verwijzende rechter niet-ontvankelijk is, omdat deze niet ziet op de uitlegging van het Unierecht maar die van het nationale recht, namelijk de strekking van de clementieregeling die bij de mededeling van de Autorità in het leven is geroepen. Volgens Schenker is de derde vraag niet-ontvankelijk indien het Hof tot de slotsom komt dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 niet dwingend van aard is.

85.

Mijns inziens is de derde vraag ontvankelijk. Er zij aan herinnerd dat het in het kader van de procedure van artikel 267 VWEU niet aan het Hof staat om nationaal recht uit te leggen, noch om de gevolgen ervan te beoordelen, aangezien dit uitsluitend een taak van de verwijzende rechter of, in voorkomend geval, van de bevoegde nationale rechterlijke instanties is. Mijns inziens volgt uit de bewoordingen van de derde vraag zelf, alsook uit het dossier en de debatten voor het Hof dat de derde vraag op de uitlegging van het Unierecht ziet, ook al verwijst deze vraag tevens naar het nationale recht, te weten naar de nationale clementieregeling. Bijgevolg dient het Hof zijn onderzoek in de onderhavige zaak te beperken tot het Unierecht, door een voor de verwijzende rechter nuttige uitlegging te geven. Verder staat het feit dat het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 mijns inziens niet dwingend van aard is, niet in de weg aan de toepasselijkheid van andere bepalingen van Unierecht in het kader van het hoofdgeding.

86.

Mijns inziens komt de derde vraag voort uit het feit dat de punten 22 tot en met 25 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 enkel bij „type 1A”‑zaken toestaan dat bij de NMA’s beknopte verzoeken om immuniteit worden ingediend en wanneer de onderneming een verzoek om immuniteit bij de Commissie heeft ingediend of het voornemen hiertoe heeft. ( 46 ) Hieruit volgt dat dit model onder andere niet voorziet in beknopte verzoeken wanneer een onderneming bij de Commissie en/of de NMA enkel verzoekt om een vermindering van de geldboete. In zoverre heeft het ECN‑clementieregelingsmodel van 2012 op dat vlak de situaties waarin een beknopt verzoek bij een NMA kan worden ingediend aanzienlijk verruimd. ( 47 )

87.

Dienaangaande betoogt DHL dat artikel 16 van de mededeling van de Autorità de mogelijkheid van de indiening van een beknopt verzoek enkel biedt aan de onderneming die reeds bij de Commissie een immuniteitsverzoek heeft ingediend of het voornemen hiertoe had. Volgens haar volgt uit deze bepaling dat als beknopt verzoek enkel een immuniteitsverzoek is toegestaan, en dat in de omstandigheden van het hoofdgeding de beknopte verzoeken van Schenker en Agility niet voldeden aan deze voorwaarde, zodat zij hun positie op nationaal niveau niet konden beschermen door de indiening van de beknopte verzoeken bij de Autorità. DHL voegt hieraan toe dat, aangezien zij een verzoek om immuniteit bij de Commissie heeft ingediend, „de andere ondernemingen die later hun medewerking aan de Commissie zouden hebben aangeboden – zoals Schenker en Agility in het onderhavige geval – hun positie op nationaal niveau enkel hadden kunnen beschermen door indiening bij de betrokken NMA van hoofdverzoeken om vermindering van de geldboeten, omdat [...] deze vermindering op dat moment niet in beknopte vorm kon worden verzocht. Hieruit volgt dus dat de indiening van reguliere clementieverzoeken bij de [Autorità] door Schenker en Agility correct moet worden gedateerd op de dag van de afronding van de respectieve beknopte verzoeken – dat wil zeggen 11 juni 2009 voor Schenker en 11 januari 2010 voor Agility. In beide gevallen ligt deze datum na23 juni 2008, de datum van indiening van het aanvullend beknopt verzoek van DHL, dat volgens de [Autorità] het eerste en enige clementieverzoek bevatte van de vennootschappen die in het hoofdgeding hoger beroep hebben ingesteld ter zake van de internationale pakketvervoerdiensten over de weg.” ( 48 )

88.

Er zij aan herinnerd dat noch het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 noch het ECN‑clementieregelingsmodel van 2012 bindend is voor de NMA’s. Verder wijs ik erop dat hoewel volgens het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 de indiening van beknopte verzoeken om immuniteit enkel voor de „type 1A”‑zaken mogelijk is, uit punt 3 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 duidelijk volgt dat een NMA „kan” kiezen voor een gunstigere aanpak van de ondernemingen die in het kader van haar regeling om clementie verzoeken.

89.

Ik ben daarom van mening dat een NMA in haar clementieregeling kan voorzien in een stelsel van beknopte verzoeken dat noch op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 noch op het ECN‑clementieregelingsmodel van 2012 is gebaseerd, mits dit stelsel de algemene beginselen van het recht van de Unie in acht neemt, waaronder het discriminatieverbod, het evenredigheidsbeginsel, het rechtszekerheidsbeginsel, het beginsel van bescherming van gewettigd vertrouwen en het beginsel van behoorlijk bestuur.

90.

De Italiaanse regering heeft in haar schriftelijke opmerkingen ( 49 ) erop gewezen dat de clementieregeling van de Autorità ten tijde van de feiten van het hoofdgeding niet uitdrukkelijk voorzag in de mogelijkheid voor de Autorità om „een beknopt verzoek dat is ingediend na een hoofdverzoek om enkel vermindering van de boete, in behandeling te nemen”. Hiermee zou evenwel geen voorschrift of beginsel van Unierecht zijn geschonden, aangezien het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 juridisch niet bindend is voor de NMA’s en, hoe dan ook, dit model zelf de meest ruime deelneming van de ondernemingen aan het clementiestelsel wenselijk acht. ( 50 )

91.

DHL is van mening dat punt 16 van de mededeling van de Autorità „ten tijde van de feiten duidelijk was en de indiening toeliet van een beknopt verzoek door de onderneming die reeds bij de Commissie een clementieverzoek had ingediend of het voornemen hiertoe had”. Zij betoogt dat „de aanvaarding door de [Autorità] van de beknopte immuniteitsverzoeken die zijn ingediend door Schenker en Agility zonder dat aan de voorwaarden [bedoeld in punt 16 van de mededeling van de Autorità] was voldaan, [...] regelrecht misbruik van de procedure vormde. In december 2007, toen Schenker haar beknopt verzoek indiende, had de Commissie reeds sinds drie maanden onder voorwaarden immuniteit verleend (voor de drie betrokken marktsectoren) aan DHL. [...] Aangezien de fundamentele voorwaarde voor het beknopt verzoek ontbrak, kan er geen enkele twijfel over bestaan dat de immuniteitsverzoeken van Schenker en Agility niet-ontvankelijk waren.” ( 51 )

92.

Schenker is daarentegen van mening dat de Autorità een beknopt verzoek van de ondernemingen die bij de Commissie een verzoek om vermindering van de geldboete hadden ingediend, op grond van haar mededeling kon aanvaarden. Volgens haar was de enige voorwaarde van punt 16 van de mededeling van de Autorità die ratione temporis in het hoofdgeding van toepassing was dat een onderneming die voornemens was een „beknopt” verzoek in te dienen „[...] bij de Commissie reeds een verzoek om immuniteit [had ingediend] of het voornemen hiertoe [had] [...]”. „Aangezien een onderneming die nog geen verzoek om immuniteit bij de Commissie heeft ingediend per definitie niet kan weten of zij ‚de eerste in de chronologische volgorde’ zal zijn met betrekking tot de inbreuk die zij voornemens is aan te geven (dat wil zeggen indien haar verzoek om immuniteit wordt ‚aanvaard’), is het feit dat een andere onderneming bij de Commissie reeds om immuniteit voor dezelfde inbreuk heeft verzocht, en/of haar reeds onder voorwaarden immuniteit is verleend, niet relevant en doet het niet af aan het recht van de betrokken onderneming om ook bij de [Autorità] (of bij een andere NMA) een ‚beknopt’ clementieverzoek in te dienen”. ( 52 )

93.

Agility voegt hieraan toe dat „uit de bewoordingen van de nationale clementieregeling duidelijk blijkt dat [de Autorità] van een veelheid aan beknopte verklaringen kennis kan nemen. Ingevolge artikel 16 van de nationale regeling en [punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006] kan de onderneming ‚die bij de Commissie een verzoek om immuniteit heeft ingediend of het voornemen hiertoe heeft’ een beknopt verzoek indienen. Aangezien de enkele intentie om een clementieverzoek (en niet de daadwerkelijke indiening ervan) telt en dit voorafgaat aan de kennis van de onderneming van zijn volgorde van binnenkomst (en de mogelijke verlening van voorwaardelijke immuniteit), laten de bewoordingen [van punt 22 van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006 en artikel 16 van de mededeling van de Autorità] zonder meer toe dat verschillende ondernemingen zich in dezelfde situatie bevinden, hetgeen betekent dat hun respectieve beknopte verzoeken ontvankelijk zijn”. ( 53 )

94.

Hoewel buiten kijf staat dat de eventuele vaststelling van nationale clementieregelingen en de toepassing ervan onder de bevoegdheid van de lidstaten vallen en zij ten aanzien van ondernemingen die in het kader van hun eigen nationale regelingen om clementie verzoeken, kunnen kiezen voor een aanpak die gunstiger is dan die van het ECN‑clementieregelingsmodel van 2006, mits het Unierecht, in het bijzonder artikel 101 VWEU, het Handvest en de algemene beginselen van het recht van de Unie in acht worden genomen ( 54 ), geven de bij het Hof ingediende opmerkingen niettemin blijk van een reële onzekerheid met betrekking tot de betekenis en/of strekking van de mededeling van de Autorità.

95.

Bijgevolg staat het aan de verwijzende rechter om zich uit te spreken over de betekenis en strekking van deze mededeling, zodat kan worden vastgesteld of de Autorità inderdaad hiervan is afgeweken en, in voorkomend geval, zij hiermee het recht van de Unie, in het bijzonder de algemene beginselen ervan, heeft geschonden. Dienaangaande moet de verwijzende rechter in het hoofdgeding met name nagaan of het beginsel van gelijke behandeling van alle aanvragers van clementie en het beginsel van behoorlijk bestuur in acht zijn genomen en of het gewettigd vertrouwen beschermd is geworden.

96.

Gelet op een en ander geef ik het Hof in overweging de prejudiciële vragen van de Consiglio di Stato te beantwoorden als volgt: