CONCLUSIE VAN DE ADVOCAAT-GENERAAL

P. VERLOREN VAN THEMAAT

VAN 16 NOVEMBER 1983

Mijnheer de President,

mijne beren Rechters,

1. Inleiding

2. De eerste vraag

De eerste vraag van de verwijzingsrechter vertoont in feite twee wèl te onderscheiden aspecten. Enerzijds wordt gevraagd of afzetbeperkingen voor de koper, als in de vraag gepreciseerd door artikel 85, verboden worden. Anderzijds wordt gevraagd, of een verboden karakter van dergelijke afzetbeperkingen nietigheid medebrengt voor de gehele overeenkomst dan wel uitsluitend voor wat betreft de door artikel 85, eerste lid, verboden gedeelten. Als opgemerkt, volgt uit het voorwerp van het bodemgeschil, dat het hoofdaccent op de tweede vraag valt.

Ten aanzien van het eerste aspect van de vraag merk ik allereerst op, dat de vraag of een overeenkomst tot leverantie en afname gedurende een aantal jaren als zodanig reeds onder artikel 85 kan vallen, hier niet aan de orde behoeft te komen. Blijkens het antwoord van de Commissie op een hierover tijdens de mondelinge behandeling gestelde vraag, is dit ook haar opvatting. Enerzijds is de vraag van de verwijzingsrechter toegespitst op de in de raamovereenkomst opgenomen afzetbeperkingen. Anderzijds is de raamovereenkomst niet uitsluitend een leveringsen afnamecontract, maar tevens een alleenimporteursovereenkomst.

In de tweede plaats lijkt het mij wenselijk in Uw antwoord tevens de hypotheses te verwerken, waaruit blijkens mijn inleidende opmerkingen volgt, dat met artikel 85, derde lid, in casu geen rekening behoeft te worden gehouden.

Voor het overige kan ik mij op grond van de door de Commissie in haar schriftelijke opmerkingen geciteerde rechtspraak in hoofdzaak bij haar antwoord aansluiten.

Clausules in leveringscontracten, die de afnemer op de aangegeven wijze in zijn afzetmogelijkheden beperken, zijn op grond van die rechtspraak ook naar mijn oordeel door artikel 85 verboden, voor zover geen toepassing van artikel 85, derde lid, heeft plaatsgevonden en bij het niet aangemeld zijn van aanmeldingsplichtige overeenkomsten ook niet meer kan plaats vinden, terwijl voorts deze clausules op merkbare wijze de handel tussen Lid-Staten ongunstig kunnen beïnvloeden.

Wat de merkbaarheid van de potentiële invloed op de tussenstaatse handel betreft, lijkt mij voor het onderhavige geval het criterium van de marktpositie van elk van de contractpartijen vermoedelijk op zich zelf reeds beslissend. De marktpositie van de afnemer wordt daarbij mede bepaald door zijn overeengekomen alleenimporteurschap en de potentieel door de overeenkomst bepaalde hoeveelheden af te nemen cement. Het door de Commissie als verder criterium genoemde bestaan van gelijksoortige overeenkomsten met andere afnemers is in verband met het alleenimporteurschap van de onderhavige afnemer in casu vermoedelijk alleen van belang voorzover andere Franse exporteurs vergelijkbare territoriale afzetbeperkingen zouden hanteren, hetgeen in het bodemgeschil moeilijk zal zijn vast te stellen. Als verder criterium zou in dit verband tevens genoemd kunnen worden het eventueel bestaan van horizontale marktverdelingsafspraken met betrekking tot de Franse uitvoer van cement naar de Duitse Bondsrepubliek. Als opgemerkt, zal de verwijzingsrechter aan het moeilijke onderzoek van het voldaan zijn aan deze alternatieve criteria na de marktpositie van de contractpartijen te hebben onderzocht, vermoedelijk niet meer toe behoeven te komen. Zoals nog zal blijken, zijn deze alternatieve criteria niettemin van een zeker belang voor de beantwoording van de tweede U gestelde vraag.

In verband met de tekst van de U gestelde eerste vraag lijkt het mij tenslotte gewenst, ook op het eerder genoemde tweede aspect van de eerste vraag uitdrukkelijk in te gaan in Uw antwoord. Op de nog aan te geven gronden acht ik het juister dit aspect niet uitsluitend in Uw antwoord op de tweede vraag op te nemen, zoals de Commissie voorstelt. Wel kan ik mij, wat betreft de inhoud van het antwoord op dit aspect van de eerste vraag, aansluiten bij de opvatting van de Commissie terzake. Ik verwijs daartoe ook mijnerzijds naar de door de Commissie hierover geciteerde rechtspraak. Voor de nationale rechtspraak die over dit punt met name in Duitsland bestaat, verwijs ik naar Mestmäcker, Europäisches Wettbewerbsrecht (1974, blz. 572-574). Uitdrukkelijke verwijzing naar het nationale recht acht ik met de Commissie, ter voorkoming van misverstanden, gewenst.

Op grond van deze kanttekeningen bij het door de Commissie voorgestelde antwoord, stel ik U voor op de eerste vraag als volgt te antwoorden:

„Clausules in een leverings- en afnamecontract tussen een in Frankrijk gevestigde verkoper en een in Duitsland gevestigde koper, die

3. De tweede vraag

In de tweede vraag wil de verwijzingsrechter van U weten, of als gevolg van een eventuele nietigheid van de raamovereenkomst ook de ter uitvoering van deze overeenkomst gesloten afzonderlijke koopovereenkomsten als nietig moeten worden beschouwd. Ook deze vraag vertoont twee aspecten. Het eerste aspect betreft de algemene vraag, in hoeverre nietigheid van een overeenkomst op grond van artikel 85, tweede lid, ook nietigheid van uitvoeringsovereenkomsten van de overeenkomst tengevolge kan hebben. Over deze vraag bestaat, voorzover mij bekend, nog geen duidelijke rechtspraak. Juist op die grond acht ik afzonderlijke behandeling van de tweede vraag gewenst. Een algemeen antwoord op genoemde algemene vraag lijkt mij intussen moeilijk te geven. Zij kan bijvoorbeeld van groot belang zijn voor de beoordeling van individuele overeenkom'sten tot verticale prijsbinding ter uitvoering van een collectieve verplichting terzake of voor de beoordeling van concrete overeenkomsten ter uitvoering van een marktverdelingsovereenkomst die hoeveelheidsbeperkingen voor de afzet in bepaalde gebieden bevat. Wat de beantwoording van deze algemene vraag betreft, moet ik mij derhalve beperken tot de vaststelling, dat het antwoord van de concrete casuspositie en haar context afhangt. Reeds daarom kan ik mij niet verenigen met het door de Commissie voorgestelde antwoord, dat zo gelezen zou kunnen worden, dat zij zeer in het algemeen de nietigheid van uitvoeringsovereenkomsten van een raamovereenkomst als hier aan de orde naar nationaal recht beoordeeld zou willen zien. In de tweede plaats houdt het door de Commissie voorgestelde antwoord niet duidelijk genoeg rekening met de omstandigheid, dat ook voor de afzonderlijke koopovereenkomsten de in de raamovereenkomst vervatte wederverkoopbeperkingen gelden. Naar analogie van Uw voor de beoordeling van de raamovereenkomst relevante en door de Commissie geciteerde rechtspraak ben ik intussen van oordeel, dat ook hier de geldigheid van het concrete koopcontract als zodanig op grond van het nationale recht beoordeeld moet worden, voorzover dit uitsluitend strekt tot uitvoering van niet door artikel 85, lid 2 getroffen gedeelten van de raamovereenkomst.

Op grond van deze overwegingen stel ik U voor, de tweede vraag als volgt te beantwoorden:

„Afzonderlijke koopovereenkomsten ter uitvoering van een raamovereenkomst als hier aan de orde, worden niet getroffen door artikel 85, tweede lid van het EEG-Verdrag, voorzover zij uitvoering geven aan niet door deze nietigheidssanctie getroffen bepalingen van de raamovereenkomst. Hun eventuele nietigheid op grond van de civielrechtelijke samenhang met verboden clausules in de raamovereenkomst moet beoordeeld worden overeenkomstig het nationale recht.”

4. De derde vraag

Voor wat de derde U gestelde vraag betreft, kan ik mij in hoofdzaak aansluiten bij het voorstel van de Commissie.

5. Conclusie

Samenvattend stel ik U voor, de U gestelde vragen als volgt te beantwoorden: