TWINTIGSTE JAARVERSLAG OVEREENKOMSTIG ARTIKEL 8, LID 2, VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB VAN DE RAAD TOT VASTSTELLING VAN GEMEENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN VOOR DE CONTROLE OP DE UITVOER VAN MILITAIRE GOEDEREN EN TECHNOLOGIE

(2018/C 453/01)

INLEIDING

Het onderhavige verslag heeft betrekking op statistieken over vergunningen en de uitvoer van conventionele wapens uit de lidstaten van de EU gedurende het kalenderjaar 2017. Het behandelt tevens de activiteiten van de EU en haar lidstaten in het kader van de toepassing van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB (1) van de Raad in 2017 en 2018, naast de activiteiten vermeld in het negentiende jaarverslag.

Daarnaast bevat het verslag niet-uitputtende informatie over overdrachten van defensiegerelateerde producten binnen de EU, die vallen onder Richtlijn 2009/43/EG van het Europees Parlement en van de Raad betreffende de vereenvoudiging van de voorwaarden voor de overdracht van defensiegerelateerde producten binnen de Gemeenschap (2).

In 2017 en 2018 zijn de EU en haar lidstaten doorgegaan met de uitvoering van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB van de Raad tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie, dat in 2008 in de plaats is gekomen van de EU-gedragscode betreffende wapenuitvoer, die sinds juni 1998 van kracht was.

De volgende derde landen hebben officieel laten weten dat zij achter de criteria en beginselen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB staan: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Canada, de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Georgië, IJsland, Montenegro en Noorwegen. Sinds 2012 is er een systeem voor uitwisseling van informatie tussen de EU en bepaalde derde landen die achter het gemeenschappelijk standpunt staan.

Het bevorderen van een doeltreffende nationale controle op wapenuitvoer en van de beginselen en criteria van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB in bepaalde derde landen is in de verslagperiode voortgezet met de vaststelling van Besluit (GBVB) 2018/101 van de Raad (3), waardoor werd gezorgd voor de follow-up van Besluit (GBVB) 2015/2309 van de Raad (4). Ook zijn de bewustmakingsinspanningen van de EU aanzienlijk toegenomen wat betreft de universalisering en uitvoering van het Wapenhandelsverdrag, met een groot aantal activiteiten in dezelfde periode op grond van Besluit (GBVB) 2017/915 van de Raad (5).

I.   UITVOERING VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB

1.   Uitvoering van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB

Het gemeenschappelijk standpunt voorziet onder meer in beoordelingscriteria voor aanvragen voor uitvoervergunningen, in de uitbreiding van controles op tussenhandel, doorvoer en immateriële technologieoverdracht, en in aangescherpte procedures om convergentie van het exportbeleid van de lidstaten te bevorderen door middel van informatie-uitwisseling over verboden uitvoer, en door begeleiding in verband met documentatie voor eindgebruikers, transparantie en verslaglegging.

De lidstaten passen de bepalingen van het gemeenschappelijk standpunt toe in hun nationale uitvoercontroleregelingen en moeten ervoor zorgen dat hun nationale wetgeving of administratieve regels in overeenstemming zijn met het gemeenschappelijk standpunt. De stand van zaken bij de uitvoering van het gemeenschappelijk standpunt is opgenomen in de bijgevoegde tabel C.

Kennisgevingen van weigering en raadplegingen

Het gemeenschappelijk standpunt voorziet in de kennisgeving van weigeringen van vergunningen. Indien een lidstaat een aanvraag voor een vergunning voor een transactie beoordeelt die in wezen identiek is aan een transactie die eerder door een andere lidstaat is geweigerd, voorziet het gemeenschappelijk standpunt in een raadplegingsprocedure. Als gevolg van de evaluatie van het gemeenschappelijk standpunt van de EU, die in 2015 is afgerond, is in 2016 een nieuwe functionaliteit toegevoegd aan het online-informatiesysteem van Coarm om deze informatie-uitwisseling over weigeringen te ondersteunen en de weigeringen en de raadplegingen daarover in een centrale gegevensbank van de EU op te slaan. In 2017 en 2018 zijn aanpassingen en verdere verbeteringen in het Coarm-onlinesysteem aangebracht om het veiliger te maken en om te komen tot snellere en efficiëntere informatie-uitwisseling voor alle nationale belanghebbenden die bij de controle op de wapenuitvoer betrokken zijn. Het systeem heeft al aangetoond dat het de transparantie tussen de lidstaten ten aanzien van specifieke landen van eindbestemming en eindgebruikers verder ondersteunt.

Het aantal weigeringen waarvan in 2017 kennis is gegeven, staat per bestemming en per categorie van de lijst van militaire goederen vermeld in rij d) van de tabellen in tabel AI (bij dit verslag gevoegd); het aantal raadplegingen waar elke lidstaat om heeft verzocht en die tot hem zijn gericht, en het aantal raadplegingen per bestemming, staan respectievelijk in tabel BI en BII.

2.   Gebruikersgids

De Gebruikersgids is een essentieel instrument, waarin de overeengekomen leidraden voor de toepassing van de uitvoeringsbepalingen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB en de interpretatie van de criteria zijn samengevat. Er wordt naar verwezen in artikel 13 van het gemeenschappelijk standpunt.

De gids is opgesteld door de Raadsgroep export van conventionele wapens (Coarm) en wordt waar nodig geactualiseerd. De gids is laatstelijk geactualiseerd in juli 2015 aan de hand van de afgeronde evaluatie van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB. De Gebruikersgids is in de eerste plaats bedoeld voor functionarissen die uitvoervergunningen afgeven en draagt zodoende als praktisch hulpmiddel sterk bij tot convergentie van de beleidsmaatregelen en procedures van de lidstaten inzake de controle op wapenuitvoer.

Teneinde de praktische toepassing van de criteria van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB te ondersteunen, geeft de gids een overzicht van goede praktijken die door de Groep export van conventionele wapens zijn ontwikkeld op basis van nationale beste praktijken; daarbij is ook rekening gehouden met de inbreng van andere relevante belanghebbenden, waaronder het maatschappelijk middenveld. Met de beste praktijken moet meer samenhang worden gebracht in de toepassing van de criteria van het gemeenschappelijk standpunt door de lidstaten. Dit gebeurt onder meer door het bepalen van factoren waarmee rekening moet worden gehouden bij de beoordeling van aanvragen van uitvoervergunningen. De beste praktijken zijn bedoeld voor functionarissen die vergunningen afgeven en andere functionarissen van overheidsdiensten en -agentschappen. In het besluitvormingsproces wordt gebruikgemaakt van de deskundigheid van deze functionarissen op regionaal, juridisch, justitieel, technisch en ontwikkelingsgebied, alsmede op het gebied van veiligheids- en defensievraagstukken.

De gids is een openbaar document dat kan worden geraadpleegd op de website van de Europese Dienst voor extern optreden (6).

3.   Bewustmaking

In artikel 11 van het gemeenschappelijk standpunt worden de lidstaten opgeroepen 'zich tot het uiterste in te spannen om andere staten die militaire goederen of technologie uitvoeren, ertoe over te halen de criteria van het gemeenschappelijk standpunt toe te passen.' Intensieve bewustmakingsactiviteiten van zowel de EU als de individuele lidstaten zijn in 2017 en 2018 voortgezet (zie tabel D in de bijlage bij dit verslag).

In het kader van Besluit (GBVB) 2015/2309 van 10 december 2015 en Besluit (GBVB) 2018/101 van 23 januari 2018, die beide worden uitgevoerd door het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (Duits bondsbureau voor economie en uitvoercontrole, BAFA), heeft een aantal regionale workshops, studiebezoeken en evenementen voor individuele bijstand plaatsgevonden. Voorts zijn er in het kader van Besluit (GBVB) 2017/915 regionale voorlichtingsactiviteiten, nationale bijstandsprogramma's op maat en ad-hocworkshops voor individuele bijstand uitgevoerd ter ondersteuning van de daadwerkelijke uitvoering en de universele toepassing van het WHV (nadere informatie over laatstbedoelde activiteiten staat in deel II.2).

4.   Bijeenkomsten in het kader van de politieke dialoog

In het kader van de politieke dialoog over aangelegenheden in verband met de controle van de wapenuitvoer hebben er in 2017 en 2018 op gezette tijden bijeenkomsten plaatsgevonden met Noorwegen, Canada, de Verenigde Staten en Oekraïne. Deze bijeenkomsten in het kader van de politieke dialoog waren een forum voor vruchtbare gedachtewisselingen over aangelegenheden van wederzijds belang, zoals het uitvoerbeleid ten aanzien van specifieke bestemmingen, nalevings- en controlevraagstukken en het proces voor een Wapenhandelsverdrag.

5.   Actualisering van de gemeenschappelijke lijst van militaire goederen van de Europese Unie

Conform artikel 12 van het gemeenschappelijk standpunt bevat de gemeenschappelijke EU-lijst van militaire goederen (CML) de minimumlijst van militaire goederen die de lidstaten aan uitvoercontrole moeten onderwerpen. Deze lijst is dezelfde als de lijst van defensiegerelateerde producten die is gehecht aan Richtlijn 2009/43/EG (7).

Aangezien dit verslag betrekking heeft op statistieken over de uitvoer van conventionele wapens uit EU-lidstaten gedurende het kalenderjaar 2017, is de CML voor 2017 opgenomen die door de Raad op 6 maart 2017 is goedgekeurd, en waarin rekening is gehouden met de wijzigingen in de munitielijst van het Wassenaar Arrangement die tijdens de plenaire vergadering van 2016 van het Arrangement zijn goedgekeurd. Die geactualiseerde versie van de CML is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie C 97 van 28 maart 2017. De CML die in 2018 van kracht was, is op 15 maart 2018 in het Publicatieblad van de Europese Unie C 98 bekendgemaakt.

6.   Tussenhandel in wapens

In overeenstemming met artikel 5 van Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB van de Raad van 23 juni 2003 over het toezicht op de tussenhandel in wapens (8) hebben de lidstaten afzonderlijke regelingen ingevoerd voor de uitwisseling van gegevens over verleende en geweigerde vergunningen voor tussenhandel. Voorts hebben de lidstaten die tussenhandelaren ertoe verplichten een schriftelijke machtiging tot het optreden als tussenhandelaar te verkrijgen en/of een register van tussenhandelaren hebben ingesteld, een afzonderlijke regeling ingevoerd voor de uitwisseling van gegevens over geregistreerde tussenhandelaren. Informatie over door de lidstaten van de EU verleende en geweigerde vergunningen voor tussenhandel staat in de bijgevoegde tabel AIII.

Uitvoerige informatie over de nationale uitvoering van Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB wordt verstrekt in de bijgevoegde tabel C.

7.   Dialoog met belanghebbenden: Europees Parlement, maatschappelijk middenveld en bedrijfsleven

De dialoog over wapenuitvoercontrolevraagstukken met het Europees Parlement vindt gewoonlijk ieder jaar plaats in de vorm van een hoorzitting met een functionaris van de Europese Dienst voor extern optreden. In 2017 en 2018 heeft de EDEO ook regelmatige contacten onderhouden met de rapporteur van het Europees Parlement over wapenexportcontrole, en een aanzienlijk aantal parlementaire vragen over wapenexportkwesties beantwoord. De rapporteur van het Europees Parlement over de uitvoering van het Gemeenschappelijk Standpunt (2008/944/GBVB) van de Raad van de EU voor het 18de EU-jaarverslag, mevrouw Bodil Valero, heeft in 2017 twee Coarm-vergaderingen bijgewoond.

Zoals gebruikelijk zijn er in de periode 2017-2018 halfjaarlijkse Coarm-vergaderingen met niet-gouvernementele organisaties gehouden. De Groep Coarm heeft in 2017 en 2018 tevens vertegenwoordigers van het bedrijfsleven uitgenodigd op een van haar vergaderingen.

II.   WAPENHANDELSVERDRAG (WHV)

1.   Betrokkenheid bij het WHV: Conferenties van de staten die partij zijn

Net als bij de eerste en de tweede conferentie van de staten die partij zijn (waarover verslag is uitgebracht in eerdere jaarverslagen), hebben de EU en haar lidstaten een actieve rol gespeeld in de derde conferentie van de staten die partij zijn, van 11-15 september 2017 in Genève (waarover verslag is uitgebracht in het 19e jaarverslag), en de vierde conferentie van de staten die partij zijn, van 20-24 augustus 2018 in Tokio. De voorzitters van de derde en de vierde conferentie van de staten die partij zijn, hebben tijdens hun respectievelijke voorzitterschap elk een Coarm-vergadering bijgewoond.

De vierde conferentie van de staten die partij zijn, heeft het goede werk van de derde conferentie voortgezet, met inbegrip van steun voor de werkzaamheden van de drie werkgroepen (Daadwerkelijke Uitvoering van het Verdrag, Universalisering, en Transparantie en Verslaglegging) en voor de activiteiten van het vrijwillig trustfonds en het sponsoringprogramma. De conferentie kwam overeen dat de werkgroepen zullen blijven bestaan en, in het kader van hun huidige taakopdrachten, werkmethoden zullen vaststellen die bij de uitvoering van het verdrag op nationaal niveau concrete steun bieden aan de staten die partij zijn. Zij kwam overeen de werkzaamheden voort te zetten om de verslaglegging te verbeteren, met name wat betreft het aantal en de timing van de nationale verslagen, en verder onderzoek te doen naar de verbanden tussen het WHV en de duurzame-ontwikkelingsdoelen. De conferentie onderstreepte nogmaals het belang van het vrijwillig trustfonds van het WHV, sprak haar waardering uit voor de staten die vrijwillige financiële bijdragen aan het fonds hebben geleverd en moedigde alle andere staten die ertoe in staat zijn, aan om aan het fonds bij te dragen. Zij nam een besluit over haar begroting voor 2018/2019, en met verwijzing naar besluiten van de derde conferentie van de staten die partij zijn, inzake financiële WHV-bijdragen, uitte zij opnieuw haar grote bezorgdheid over de niet-betaalde bijdragen van staten en verzocht de staten die dat nog niet hebben gedaan, onverwijld aan hun financiële verplichtingen te voldoen. De conferentie verkoos de Letse ambassadeur Janis Karklins tot voorzitter van de vijfde conferentie van staten die partij zijn in 2019. Tijdens de bijeenkomst waren de staten die partij zijn en de waarnemers, en ook de vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld en de academische wereld actief betrokken. De staten die partij zijn, zijn het erover eens dat het accent moet blijven liggen op daadwerkelijke uitvoering en universalisering.

2.   Het EU-programma ter ondersteuning van de uitvoering op grond van Besluit (GBVB) 2017/915

Het WHV, dat in werking is getreden in december 2014, met tot dusver (op 1 september 2018) 97 staten die partij zijn, staat nog steeds voor de uitdagingen in verband met universalisering en met de daadwerkelijke uitvoering door de staten die partij zijn.

Om deze uitdagingen te helpen aanpakken, heeft de EU in mei 2017 op basis van Besluit (GBVB) 2017/915 een ambitieus programma ter ondersteuning van de uitvoering voor derde landen vastgesteld. Dit programma is uitgevoerd door het Bundesamt für Wirtschaft und Ausfuhrkontrolle (BAFA) en Expertise France. Het programma biedt momenteel aan in totaal 18 derde landen als langetermijnpartners en 14 derde landen als ad-hocpartners op hun verzoek hulp bij de versterking van hun systemen voor de controle op wapenoverdracht, in overeenstemming met de vereisten van het verdrag. Nadere gegevens over de activiteiten die in 2017 en 2018 (tot eind augustus 2018) in het kader van het EU-programma zijn ondernomen, zijn te vinden in de bijgevoegde tabel D.

III.   PRIORITEITEN VOOR COARM VOOR DE NABIJE TOEKOMST

Met de vaststelling van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB is er nu een fundament voor een gemeenschappelijke aanpak voor de lidstaten inzake de controle op de uitvoer van conventionele wapens. De vaststelling van het gemeenschappelijk standpunt is weliswaar een vooruitgang, maar er is nog werk aan de winkel, met name wat betreft de uitvoering van het gemeenschappelijk standpunt.

De prioritaire richtsnoeren voor de nabije toekomst zijn:

BEKNOPTE BESCHRIJVING VAN DE CATEGORIEËN IN DE GEMEENSCHAPPELIJKE EU-LIJST VAN MILITAIRE GOEDEREN (9)

(1)  PB L 335 van 13.12.2008, blz. 99.

(2)  PB L 146 van 10.6.2009, blz. 1.

(3)  PB L 17 van 23.1.2018, blz. 40.

(4)  PB L 326 van 11.12.2015, blz. 56.

(5)  PB L 139 van 30.5.2017, blz. 38.

(6)  https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/8465/arms-export-control_en

(7)  Zie voetnoot 2.

(8)  PB L 156 van 25.6.2003, blz. 79.

(9)  De volledige beschrijving van de categorieën zoals die door de Raad op 6 maart 2017 is aangenomen (2017/C 097/01) staat op

https://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/PDF/?uri=OJ:C:2017:097:FULL&from=NL