Effectbeoordeling van een voorstel voor een rechtsinstrument inzake minimumeisen voor hergebruik van water

A. Behoefte aan actie

Waarom? Wat is het probleem? Maximaal 11 regels

Vandaag de dag heeft een derde van het hele EU-grondgebied het hele jaar door te maken met watertekort, en baart waterschaarste menige lidstaat zorg. Afgaande op prognoses voor klimaatverandering zal dit probleem in de komende decennia overal in de EU alleen nog maar groter worden. Een verminderde beschikbaarheid heeft negatieve gevolgen voor EU-burgers en specifieke sectoren van de economie (landbouw, toerisme, industrie, energie en vervoer). Dit kan nadelig zijn voor de mededinging en de interne markt. In het kader van een integrale benadering van waterbeheer met maatregelen voor zuiniger en efficiënter gebruik van water biedt gezuiverd afvalwater afkomstig van stedelijke afvalwaterzuiveringsinstallaties een betrouwbaar alternatief voor diverse doeleinden, zoals landbouwirrigatie of het bijvullen van watervoerende lagen. Ondanks het feit dat hergebruik van water geringere milieueffecten heeft dan het omleiden of ontzilten van water en de voordelen van hergebruik voor het milieu, de economie en de maatschappij, wordt binnen de EU vooralsnog veel minder water hergebruikt dan zou kunnen. Met het initiatief wordt derhalve beoogd om het algemene probleem van de onderbenutting van hergebruik van water aan te pakken om significant bij te dragen aan het verminderen van waterschaarste in de EU. De noodzaak voor maatregelen op EU-niveau is onderkend in de blauwdruk (2012) en opgenomen in het actieplan voor de circulaire economie (2015) en het werkprogramma van de Commissie.

Wat moet met dit initiatief worden bereikt? Maximaal 8 regels

De algemene doelstelling is om in het kader van de aanpassing aan klimaatverandering bij te dragen aan de strijd tegen waterschaarste in de hele EU, met name door een bredere toepassing van hergebruikt water voor landbouwirrigatie, waar dit maar relevant en kosteneffectief is, zonder afbreuk te doen aan een hoog niveau van volksgezondheid en milieubescherming. Meer specifiek gesteld kan een beter beheer van schaarse watervoorraden worden gestimuleerd door een gemeenschappelijke benadering van hergebruik van water voor landbouwirrigatie overal in de EU. Het stellen van minimumeisen zal naar verwachting een hoge mate van bescherming bieden voor consumenten, werknemers en andere betrokkenen die worden blootgesteld aan hergebruikt water, maar ook voor het milieu, in het bijzonder de watervoorraden en de daarvan afhankelijke ecosystemen en bodems; meer indirect wordt er een positief effect op de publieke perceptie van verwacht.

Wat is de meerwaarde van maatregelen op EU-niveau? Maximaal 7 regels

60 % van stroomgebieden in de EU worden door EU-lidstaten gedeeld. Dit maakt maatregelen op EU-niveau noodzakelijk om iets te doen aan waterbeheer en waterverontreiniging. Als de lidstaten ieder voor zich handelen, zullen de technische belemmeringen voor hergebruik van water en de daarmee gepaard gaande kosten onnodig hoog uitvallen, ook voor technologieaanbieders, die vaak de hele EU als werkgebied hebben. Dat er op EU-niveau maatregelen worden genomen op het gebied van landbouwirrigatie is tevens gerechtvaardigd omdat daarmee wordt voorkomen dat er per lidstaat andere eisen worden gesteld, wat zou leiden tot een ongelijk speelveld en daarmee een belemmering zou vormen voor de interne markt voor landbouwproducten die zijn geïrrigeerd met teruggewonnen water. De behoefte aan maatregelen op EU-niveau is bevestigd bij uitgebreide raadplegingen, zowel onder het algemene publiek als onder belanghebbenden. Ten aanzien van het aanvullen van watervoerende lagen worden regelgevende maatregelen op EU-niveau niet evenredig geacht, en wel vanwege de sterke lokale dimensie.

B. Oplossingen

Welke wetgevende en niet-wetgevende beleidsmaatregelen zijn overwogen? Heeft een bepaalde optie de voorkeur? Waarom? Maximaal 14 regels

De volgende landbouwirrigatiebeleidsopties om het probleem aan te pakken en de doelstellingen te behalen, zijn in overweging genomen: 1) een "alles over één kam"-rechtsinstrument om de veiligheid van landbouwproducten te waarborgen en bescherming van de plaatselijke volksgezondheid en het milieu, 2) een "fit-for-purpose"-rechtsinstrument om de veiligheid van landbouwproducten te waarborgen en bescherming van de plaatselijke volksgezondheid en het milieu en 3) richtsnoeren inzake de veiligheid van landbouwproducten en de bescherming van de plaatselijke volksgezondheid en het milieu. De analyse en onderlinge vergelijking van opties voeren tot de conclusie dat 2) de voorkeursoptie is voor landbouwirrigatie omdat hiermee een groter volume gezuiverd afvalwater tegen lagere kosten kan worden verkregen dan met de andere opties, en de algemene doelstelling dus op de beste manier wordt bereikt.

Wat betreft de keuze van rechtsinstrument is de mogelijkheid van een richtlijn en van een verordening besproken. Beide opties worden geschikt geacht, met elk zijn eigen voor- en nadelen. Een verordening is zou het stimulerende karakter van het initiatief beter ondersteunen; een richtlijn biedt meer flexibiliteit voor strengere nationale eisen (maar heeft wel tot gevolg dat alle lidstaten, inclusief lidstaten waarvoor hergebruik van water momenteel niet aan de orde is, worden belast met een omzettingsplicht).

Wie steunt welke optie? Maximaal 7 regels

Er is bij alle belanghebbenden en bij het publiek brede steun voor het algemene concept van hergebruik van water. Wat betreft landbouwirrigatie zijn met name lidstaten waar hergebruik van water al in de praktijk wordt toegepast fervent voorstander van een EU-rechtsinstrument. Andere lidstaten staan over het algemeen wel positief tegenover hergebruik van water, zolang het maar niet verplicht wordt gesteld. Ook de landbouwsector steunt het concept, mits flexibiliteit met het oog op lokale omstandigheden en kostenefficiëntie worden gewaarborgd. Van de belanghebbenden zijn private ondernemingen het meest positief en zij zien ook het economisch potentieel. NGO's zijn over het algemeen positief.

C. Effecten van de voorkeursoptie

Wat zijn de voordelen van de voorkeursoptie (indien van toepassing, anders van de belangrijkste opties)? Maximaal 12 regels

Voor landbouwirrigatie zou een "fit-for-purpose"-rechtsinstrument op EU-niveau en risicobeheer voordelen hebben voor het milieu, de economie en de maatschappij. In het kader van een geïntegreerde benadering van waterbeheer en aanpassing aan klimaatverandering zouden landbouwers kunnen rekenen op betere continuïteit van de watervoorziening, ook tijdens droogteperioden wanneer er mogelijk geen andere irrigatiebronnen beschikbaar zijn. Hiermee zou in het bijzonder een bijdrage worden geleverd aan het verminderen van watertekort door middel van een toename in het gebruik van hergebruikt water tegen betaalbare prijzen, mogelijk tot een volume van ongeveer 6,6 miljard m3 per jaar ten opzichte van de referentiewaarde van 1,7 miljard m3. Daarnaast zal hiermee een gelijk speelveld voor investeerders worden gecreëerd en zekerheid worden geboden voor de distributie van de relevante producten op de interne markt en daarmee ook een bijdrage worden geleverd aan een toegenomen vertrouwen onder de bevolking in hergebruik van water voor irrigatiedoeleinden.

Wat zijn de kosten van de voorkeursoptie (indien van toepassing, anders die van de belangrijkste opties)? Maximaal 12 regels

Naar verwachting zal wat betreft landbouwirrigatie een EU-rechtsinstrument met een "fit-for-purpose"-benadering een investering vergen van 38 EUR/(m3/dag) om de beschikbare hoeveelheden water te zuiveren, terwijl dit met een "alles over één kam"-benadering zou kunnen oplopen tot 271 EUR/(m3/dag). Met een investering van minder dan 700 miljoen EUR zou met de "fit for purpose"-benadering meer dan 6,6 miljard m3 per jaar gezuiverd kunnen worden, terwijl er met een investering van omtrent 600 miljoen EUR en een "alles over één kam"-benadering slechts ongeveer 800 miljoen m3 per jaar gezuiverd zou kunnen worden; de totale kosten van het teruggewonnen water zouden in beide gevallen minder dan 0,5 EUR/m3 bedragen.

Wat zijn de gevolgen voor bedrijven, kmo's en micro-ondernemingen? Maximaal 8 regels

Het initiatief zal naar verwachting gevolgen hebben voor zowel technologieaanbieders als agrarische bedrijven, waaronder kleine en middelgrote bedrijven. Hierdoor ontstaan er nieuwe kansen voor op waterhergebruik georiënteerde kleine en middelgrote bedrijven, zoals nieuwe werkgelegenheid en de inzet van innovatieve oplossingen voor technologieën voor waterhergebruik, innovatieve monitoringsystemen en analysetechnieken om te voldoen aan de nieuwe eisen. Landbouwbedrijven (met inbegrip van kleine en middelgrote bedrijven), die in de lidstaten de grootste verbruikers zijn van zoetwater, zouden verzekerde toegang tot watervoorraden genieten. Kapitaalinvesteringen om een irrigatie-infrastructuur aan te leggen, kunnen een belangrijke kostenpost zijn. Micro-ondernemingen en kleine en middelgrote boerenbedrijven zullen geen onevenredige gevolgen ondervinden.

Zijn er significante gevolgen voor de nationale begrotingen en overheden? Maximaal 4 regels

De extra bestuurlijke belasting is minimaal. Er zal vooral gebruik worden gemaakt van bestaande rapportagestromen van de kaderrichtlijn water en de richtlijn behandeling stedelijk afvalwater en er zullen slechts in beperkte mate aanvullende controle- en verslagleggingsvereisten worden opgesteld. De lidstaten worden geacht de nodige vergunningsprocedures op te zetten. Exploitanten zullen verantwoordelijk zijn voor de monitoring van de kwaliteit van teruggewonnen water.

Zijn er nog andere significante gevolgen? Maximaal 6 regels

Het initiatief zal helpen bij de overgang naar een circulaire economie en de uitvoering van duurzameontwikkelingsdoelstelling nr. 6 inzake schoon water en sanitaire voorzieningen. Daarnaast zal het voorstel dienen als aanvulling op de huidige modernisering en vereenvoudiging van het gemeenschappelijk landbouwbeleid.

D. Opvolging

Wanneer wordt dit beleid geëvalueerd? Maximaal 4 regels

De ontwerpversie van het rechtsinstrument zal een comitéprocedure bevatten om de bijlagen (minimumeisen en belangrijkste risicobeheertaken) zo nodig aan te passen aan de wetenschappelijke vooruitgang. Een bepaling inzake een algemene evaluatie (na 6 jaar) zal er eveneens deel van uitmaken.