Advies van het Europees Comité van de Regio’s over digitalisering van de gezondheidszorg

(2019/C 168/05)

Rapporteur:	Fernando López MIRAS (ES/EVP), minister-president van de regio Murcia
Referentiedocument:	Mededeling van de Commissie aan het Europees Parlement, de Raad, het Europees Economisch en Sociaal Comité en het Comité van de Regio’s over het mogelijk maken van de digitale transformatie van gezondheid en zorg in de digitale eengemaakte markt; de burger "empoweren" en bouwen aan een gezondere maatschappij (COM(2018) 233)

HET EUROPEES COMITÉ VAN DE REGIO’S

Algemene opmerkingen

1.

is ingenomen met het initiatief van de Commissie om de samenwerking tussen de EU-landen op te voeren en aldus vaart te zetten achter de digitalisering van de gezondheidszorg, met als doel om een efficiëntere Europese gezondheidszorg tot stand te brengen, onderzoek naar een hoger plan te tillen, ziektepreventie en gepersonaliseerde zorg te verbeteren en het de burgers gemakkelijker te maken om gelijke rechten op hoogwaardige zorg te doen gelden. De manier waarop gezondheidsstelsels georganiseerd zijn, is overigens altijd een zaak van de lidstaten.

2.

In de hele Europese Unie staan gedecentraliseerde bestuursniveaus voor een grote uitdaging: de bevolking vergrijst, waardoor de incidentie van chronische ziekten en multimorbiditeit toeneemt. Dat betekent dat ook de vraag naar middelen toeneemt en moet worden nagedacht over een ander zorgmodel.

3.

In afzonderlijke systemen zijn momenteel grote hoeveelheden gezondheidsgegevens opgeslagen. Een efficiënter gebruik van deze gegevens door ze onderling te koppelen en "big data" te analyseren, zou de kwaliteit van maatschappelijke en gezondheidsdiensten kunnen verbeteren en ze bovendien duurzamer kunnen maken.

4.

Digitalisering van de gezondheidszorg is nodig om de uitdagingen waarmee Europa wordt geconfronteerd, te kunnen aangaan.

5.

De invoering van digitale oplossingen voor de gezondheidszorg blijft traag verlopen en verschilt sterk van lidstaat tot lidstaat en van regio tot regio. Het gevaar bestaat dat vooral grootstedelijke gebieden en de meer ontwikkelde regio’s de vruchten zullen plukken van de informatiemaatschappij. De meest afgelegen regio’s, plattelandsgebieden, gebieden met een lage bevolkingsdichtheid en eilanden zouden dan aan het kortste eind trekken, terwijl de maatregelen juist hun ten goede zouden moeten komen; ze zouden er minder geïsoleerd door kunnen raken.

6.

Ondanks alle inspanningen die tot nu toe zijn geleverd, worden in de hele EU in systemen voor elektronische medische dossiers nog steeds indelingen en standaarden gebruikt die onderling incompatibel zijn.

7.

Veilige toegang tot en grensoverschrijdende uitwisseling van genomische en andere gezondheidsinformatie zijn noodzakelijk om het onderzoek te verbeteren en te komen tot nauwkeurigere diagnoses en een meer geïndividualiseerde behandeling van ziekten, zodat de geneeskunde meer gepersonaliseerd kan worden.

8.

Het CvdR is ingenomen met de initiatieven van de Commissie om de invoering van e-gezondheidszorg (eHealth) in de regio’s te ondersteunen en aldus het probleem van de vergrijzing aan te pakken: samenwerkingsstructuren zoals het Europese innovatiepartnerschap voor actief en gezond ouder worden, het aanwijzen van referentiewebsites voor actief en gezond ouder worden of de steun voor de "Blueprint for Digital Transformation of Health and Care for the Ageing Society".

9.

De nieuwe financieringsvoorstellen voor de periode 2021-2027, waarin voor de digitalisering van de gezondheidszorg een prominente plaats is ingeruimd, verdienen bijval. Het CvdR is met name ingenomen met de ontwerpverordening over het programma Digitaal Europa voor de periode 2021-2027. Er moet voor worden gezorgd dat in de publieke sector en op beleidsgebieden van openbaar belang, zoals gezondheidszorg en onderwijs, de modernste digitale technologieën — met name high performance computing, kunstmatige intelligentie, informatiebeveiliging en cyberveiligheid — ingevoerd en gebruikt kunnen worden.

Europees elektronisch patiëntendossier en grensoverschrijdende gezondheidszorg: veilige toegang van burgers tot hun gezondheidsgegevens

10.

Gegevensbescherming staat terecht centraal in de voorstellen van de Commissie, terwijl bovendien wordt beseft dat de nieuwe algemene verordening inzake gegevensbescherming de toegang tot gezondheidsgegevens veiliger kan maken.

11.

Het zelfzorgvermogen van burgers en hun kennis op het gebied van gezondheid moeten worden vergoot. Dat is van belang voor hun eigen gezondheid en draagt bij aan de duurzaamheid van de gezondheidsstelsels. Hierbij is voor ICT een cruciale rol weggelegd. Als tegenwicht tegen de enorme wirwar aan wetenschappelijk niet onderbouwde informatie over gezondheidskwesties op internet is het bovendien raadzaam dat gezondheidsautoriteiten de burger wegwijs maken in deze materie.

12.

De meeste burgers zijn niet op de hoogte van de eventuele consequenties als hun persoonsgegevens bekend mochten worden, en van de complexe regels voor de toegang tot die gegevens.

13.

Het valt dan ook te betreuren dat de voorstellen van de Commissie geen concrete maatregelen bevatten om het publiek beter voor te lichten en ervoor te zorgen dat burgers en patiënten volledig op de hoogte zijn van de wetgeving ter bescherming van hun gezondheidsgegevens. Zij zou daarom steun moeten geven aan EU-brede communicatiecampagnes over hoe de bescherming van persoonlijke gezondheidsgegevens in het nieuwe rechtskader zal worden gewaarborgd.

14.

De Commissie zou maatregelen moeten blijven stimuleren waarmee belemmeringen voor de interoperabiliteit van elektronische gezondheidsstelsels worden weggenomen. Dat zou leiden tot efficiëntere systemen, want niet-interoperabiliteit brengt reële en meetbare kosten met zich mee.

15.

Het is een goede zaak dat de Commissie met een aanbeveling zal komen voor de technische specificaties voor een Europees model voor de elektronische uitwisseling van gezondheidsdossiers. Het CvdR pleit daarnaast voor de verdere ontwikkeling van de infrastructuur voor digitale diensten op het gebied van e-gezondheidszorg, zodat burgers en patiënten niet alleen toegang hebben tot hun persoonlijke gezondheidsgegevens en deze gebruikt kunnen worden voor volksgezondheids- en onderzoeksdoeleinden, maar ook het vrije verkeer van personen, dat momenteel moeilijk is voor mensen met complexe ziekten, wordt vergemakkelijkt.

16.

De lidstaten zouden er goed aan doen deze diensten niet op één centrale plek te vestigen (door de misvatting dat zij dan veiliger zouden zijn), maar gegevens decentraal op te slaan met behulp van daarop toegesneden technologieën, zoals de blockchain-technologie. Ook is het belangrijk het gebruik van internationale en open normen te bevorderen om oplossingen te vermijden waarbij afnemers afhankelijk worden van één bepaalde leverancier.

17.

Gegevens van patiënten moeten worden beschermd en goed worden beveiligd, zodat deze informatie niet wordt misbruikt. De mogelijkheden die ontstaan doordat patiëntengegevens gemakkelijker toegankelijk zijn mogen dan ook allerminst leiden tot een ontwikkeling die schadelijk is voor de rechten van patiënten, maar dienen individuele patiënten juist ten goede te komen. Wat dit betreft, dringt het CvdR bij de Commissie aan op maatregelen om patiënten te beschermen tegen de mogelijke machtsongelijkheid tussen hen en zorgverleners die door deze verbeterde toegang tot gezondheidsgegevens kan ontstaan.

18.

Met name voor patiënten met complexe, multisystemische en zeldzame ziekten kan het digitale patiëntendossier de coördinatie van de zorg op nationaal en regionaal niveau verbeteren, omdat het de uitwisseling van gezondheidsgegevens tussen zorgverleners in real time mogelijk maakt.

19.

In sommige lidstaten hebben overheden enorm veel geïnvesteerd in de ontwikkeling van elektronische patiëntendossiers en digitale platforms die burgers toegang tot (een deel van) hun gezondheidsgegevens bieden. Het is belangrijk om oog te hebben voor deze omvangrijke investeringen, om lering te trekken uit de ervaringen van deze lidstaten en om te voorkomen dat de nationale, regionale en lokale niveaus met verdere en onnodige financiële lasten op dit vlak worden opgezadeld.

20.

De Commissie zou verder moeten gaan dan de ontwikkeling van een Europees model voor de elektronische uitwisseling van gezondheidsdossiers door ook een elektronisch Europees patiëntendossier op te zetten. Met als uitgangspunt dat de toegang tot hun medische dossiers altijd veilig dient te zijn, zouden patiënten de eigenaar van hun gegevens zijn, er al dan niet toegang toe kunnen verlenen en een dergelijke toegang achteraf kunnen controleren.

21.

In sommige lidstaten zijn of worden door overheden digitale governancestructuren en systemen rond toestemmingsverklaringen, logbestanden enz. met betrekking tot patiëntgegevens en de toegang daartoe opgezet. Het is belangrijk dat de ervaring die hiermee op nationaal, regionaal en lokaal niveau is opgedaan, wordt meegenomen bij de ontwikkeling van het Europese patiëntendossier.

Betere databanken voor meer preventie, onderzoek en gepersonaliseerde zorg

22.

De uitwisseling van persoonlijke gezondheidsgegevens is van cruciaal belang voor onderzoek op het gebied van volksgezondheid en klinisch onderzoek, zodat de lidstaten deze met inachtneming van de wetgeving inzake gegevensbescherming kunnen omzetten in kennis die de burgers weer ten goede komt.

23.

De nationale en regionale initiatieven om genoom- en andere gezondheidsgegevens op het gebied van onderzoek en gepersonaliseerde geneeskunde te bundelen zouden beter op elkaar moeten worden afgestemd, en de lidstaten zouden de verklaring "Towards access to at least 1 million sequenced genomes in the EU by 2022" moeten ondertekenen.

24.

De Commissie zou moeten nagaan of genetische studies die om klinische redenen bij Europese burgers worden uitgevoerd, een unieke identificatie mogelijk kunnen maken waardoor deze informatie — met toestemming van de burger, aangezien de patiënt altijd eigenaar van de gegevens blijft — beter toepasbaar wordt voor preventieve, diagnostische of therapeutische behandelingen die burgers gedurende hun hele leven nodig kunnen hebben. Momenteel is blockchain een veilig protocol dat de beschikbaarheid van gegevens waarborgt, garant staat voor de vertrouwelijkheid hiervan en ervoor zorgt dat de burger er controle over houdt.

25.

Gezien het potentieel van sleuteltechnologieën zoals kunstmatige intelligentie of krachtige computers zou de Commissie ervoor moeten zorgen dat de toepassing van veilige technologieën waarbij de anonimiteit is gewaarborgd, voor het gebruik van gezondheidsgegevens een impuls krijgt door een betere coördinatie tussen de actoren in het systeem, waaronder de regio’s, de openbare en particuliere sector (waaronder kleine en middelgrote ondernemingen op het gebied van e-gezondheid), onderzoeksinstellingen en andere betrokken partijen.

26.

Het is een goede zaak dat de Commissie steun wil verlenen aan de ontwikkeling van technische specificaties voor een veilige toegang tot en een grensoverschrijdende uitwisseling van genoom- en gezondheidsinformatie voor onderzoeksdoeleinden, en dat zij proefprojecten wil starten voor de coördinatie van relevante programma’s, initiatieven en actoren op nationaal en EU-niveau. De waarborgen voor het gebruik van genoomgegevens dienen daarbij wel strenger te zijn.

27.

Ook is het een goede zaak dat de Commissie van plan is een mechanisme voor vrijwillige coördinatie tussen de nationale autoriteiten in de EU op te zetten, zodat deze genoom- en andere gezondheidsgegevens kunnen uitwisselen. Op die manier kan vooruitgang worden geboekt met preventie, onderzoek op het gebied van de volksgezondheid en gepersonaliseerde zorg.

28.

De Commissie zou de door haar te nemen maatregelen voor de toegang tot en het hergebruik van gegevens waarover overheidsdiensten beschikken, moeten coördineren met andere maatregelen van haar hand, zoals haar mededeling „Naar een gemeenschappelijke Europese gegevensruimte” (COM(2018) 232).

29.

De Commissie zou meer bekendheid moeten geven aan de mogelijkheden die via de Europese referentienetwerken voorhanden zijn in het kader van de richtlijn betreffende de toepassing van de rechten van patiënten bij grensoverschrijdende gezondheidszorg. Dat zou ertoe bijdragen dat sectoroverschrijdend, translationeel onderzoek gemakkelijk kan worden omgezet in zorg op maat voor patiënten die lijden aan zeldzame, weinig voorkomende of complexe ziekten.

30.

Het CvdR spoort de Commissie aan om op Europees niveau een debat op gang te brengen over de ethische, juridische en maatschappelijke implicaties van het gebruik van genoom- en gezondheidsgegevens in de gezondheidszorg en voor onderzoeksdoeleinden. In hun regelgeving zouden de Commissie en de lidstaten oog moeten hebben voor deze implicaties, rekening houdend met de rol van ethische en deskundige comités en de autonomie van de gebruikers van gezondheidsdiensten.

31.

De lidstaten zouden hun capaciteit voor het continu en regelmatig verzamelen van gezondheidsgerelateerde gegevens moeten versterken en waar nodig moeten uitbreiden. De internationale gegevens waarover organisaties zoals de WHO en de OESO beschikken, zullen daardoor namelijk aan kwaliteit winnen.

32.

In het licht van het opentoegangbeleid, het streven naar "open wetenschap" en de totstandbrenging van een Europese openwetenschapscloud zouden zij er bovendien goed aan doen om gegevens met elkaar te delen.

Digitale instrumenten voor de "empowerment" van patiënten en voor mensgerichte zorg: geïntegreerde zorg, vergrijzing, chronische ziekten, multimorbiditeit

33.

De vergrijzing van de bevolking, die gepaard gaat met een toename van chronische ziekten en multimorbiditeit en dus van de kosten voor de gezondheidszorg, vereist een multidisciplinaire en geïntegreerde zorgverlening. E-gezondheidszorg en elektronische gegevensuitwisseling tussen patiënten, hun verzorgers en zorgverlenende instanties komen de gepersonaliseerde zorg ten goede en zorgen voor een soepeler overgang van institutionele zorg naar gemeenschapszorg.

34.

Onderwijs is van cruciaal belang om de burgers actief bij de digitalisering te betrekken. De Commissie en de lidstaten zouden daarom meer nadruk moeten leggen op de verbetering van de digitale geletterdheid van burgers en patiënten door adequate onderwijsprogramma’s te ontwikkelen. Er zijn nog steeds groepen Europese burgers die geen toegang hebben tot internet of niet over voldoende digitale vaardigheden beschikken om gebruik te maken van digitale diensten. Om de digitale inclusie te vergroten, zijn dan ook proactieve inspanningen nodig.

35.

De digitale kloof kan alleen worden gedicht als het onderwijs, de opleiding en de permanente professionele ontwikkeling van beroepsbeoefenaren in de gezondheidszorg worden aangepast.

36.

Digitale technologie kan de toegang tot gezondheidsdiensten mogelijk maken of verbeteren, met name voor mensen met mobiliteitsproblemen. De territoriale dimensie dient in aanmerking te worden genomen, zodat meer mensen in afgelegen, dunbevolkte of kansarme regio’s, die anders buiten de nationale zorgstelsels zouden kunnen vallen of hier onvoldoende door bediend zouden kunnen worden, toegang krijgen tot hoogwaardige informatie, preventieve gezondheidsmaatregelen, medische behandelingen en controles achteraf.

37.

Er moet voor worden gezorgd dat de digitalisering van de gezondheidszorg de sociale ongelijkheden vermindert en de toegankelijkheid voor gehandicapten en ouderen verbetert.

38.

Wat de toegang tot ICT-diensten betreft, bestaan er nog altijd duidelijke verschillen tussen de regio’s. Daarom zou de Commissie maatregelen moeten blijven stimuleren waarmee de toegang tot ICT-diensten in achterstandsgebieden kan worden verbeterd.

39.

Mobiele gezondheid (mHealth) speelt een cruciale rol bij het streven naar "empowerment" van het publiek en is essentieel voor duurzame gezondheidszorgstelsels. Digitale oplossingen die in economisch opzicht en wat hun effect op de gezondheid betreft efficiënt zijn, dragen bij aan de duurzaamheid van sociale en gezondheidsstelsels.

40.

Het is absoluut zaak dat er geschikte instrumenten worden gecreëerd die een dynamisch evenwicht tussen vraag en aanbod in stand houden en dat de cocreatie van digitale oplossingen wordt gestimuleerd. In dit verband kan geput worden uit de ervaring die bepaalde regio’s op dit gebied hebben opgedaan (1).

41.

De Commissie zou naast de huidige PCP’s en PPI’s, die complex en in hoge mate afhankelijk zijn van ad-hocfinanciering, moeten zorgen voor nieuwe instrumenten ter bevordering van overheidsopdrachten voor innovatie. Daarvoor zouden bijvoorbeeld Europese financieringsprogramma’s en structuurfondsen kunnen worden gecombineerd.

42.

Het is een goede zaak dat het toepassingsgebied van de voorgestelde verordening inzake de evaluatie van gezondheidstechnologie ook gezondheidstechnologieën en -apparatuur omvat, al zou de EU in haar wetgeving de vergunningsprocedure voor medische apparatuur wel moeten stroomlijnen en de goedkeuringseisen verder moeten verbeteren.

43.

Om systemen duurzamer te maken, zou het toepassingsgebied van de verordening moeten worden uitgebreid tot alle stadia van technologieontwikkeling, inclusief de effectbeoordeling.

44.

Gezien de opkomst van nieuwe toepassingen en hulpmiddelen voor patiënten en gezondheidswerkers (toepassingen, externe of mobiele meetapparatuur enz.) zou er een Europese accreditatie-, certificerings- of markeringsprocedure moeten komen om te kunnen bepalen welke toepassingen en hulpmiddelen daadwerkelijk nuttig zijn of welke bijvoorbeeld door een gezondheidswerker zouden moeten worden voorgeschreven. Dit zou leiden tot minder administratieve belemmeringen, zodat oplossingen die in de ene lidstaat hun waarde hebben bewezen, gemakkelijk in een andere lidstaat op de markt kunnen worden gebracht. De Commissie zou hier dan ook werk van moeten maken.

45.

Apparaten en toepassingen voor patiënten en gezondheidswerkers moeten eenvoudig en gemakkelijk te gebruiken zijn en een aanvulling vormen op de apparaten en toepassingen die al gebruikt worden in de lidstaten.

46.

Er blijken zich problemen voor te doen bij de grootschalige toepassing en invoering van technologische oplossingen die door middel van verkennende studies zijn getest en gevalideerd. Daarom dringt het CvdR er bij de Commissie op aan om de regio’s te steunen en voor de invoering van deze technologieën hun onderlinge samenwerking te bevorderen.

47.

Ook zou moeten worden nagegaan of in Europese financieringsprogramma’s de eis dient te worden opgenomen dat voor financiering voorgedragen projecten worden uitgevoerd als zij succesvol blijken te zijn, zodat de hele bevolking er in de geest van het gelijkheidsbeginsel baat bij heeft en het innovatieproces met een dergelijke opschaling wordt bekroond.

Financiering

48.

Het CvdR juicht het toe dat het toepassingsgebied van de nieuwe "Connecting Europe Facility" is uitgebreid. Ook het voorstel voor het programma "Digitaal Europa voor de periode 2021-2027" , bedoeld om vaart te zetten achter de digitalisering van de gezondheidszorg in Europa, verdient bijval.

49.

De Commissie zou zich moeten inspannen voor de noodzakelijke afstemming tussen Europese, nationale en regionale digitale plannen en strategieën en, in de aanloop naar de volgende programmeringsperiode (2021-2027), voor een goede complementariteit tussen de verschillende Europese financieringsprogramma’s en de publieke en private financiering, zodat op grote schaal mensgerichte en digitaal geïntegreerde zorgdiensten kunnen worden ingevoerd.

50.

Vaak bestaat er al wel goed werkende technologie, maar wordt de toepassing ervan belemmerd of vertraagd door administratieve rompslomp. Daarom zou de Commissie zich sterk moeten maken voor nieuwe modellen om toepassingen van digitale innovatie — waarbij bijvoorbeeld wordt betaald voor bewezen gezondheidsresultaten — te vergoeden, zodat de weg wordt gebaand voor bedrijven in de mobiele en de e-gezondheidszorg die met behulp van digitale technologie diensten van toegevoegde waarde aanbieden.

51.

In de volgende periode 2021-2027 gaat het huidige gezondheidsprogramma op in het ESF+ en worden er minder middelen voor uitgetrokken. In het meerjarig financieel kader van de EU voor 2021-2027 zouden de medewetgevers van de EU de voorgestelde begrotingstoewijzingen voor de digitale transformatie van Europa op peil moeten houden of moeten verhogen.

Subsidiariteit

52.

Het CvdR dringt er bij de Europese Commissie op aan om bij de uitvoering van het actieplan niet alleen rekening te houden met de lidstaten, maar ook met de lokale en regionale overheden, die een sleutelrol spelen als het aankomt op de communicatie met en de voorlichting aan patiënten, onderwijs en opleiding van professionals en de ontwikkeling van e-gezondheidszorg.

---

(1)  https://www.indemandhealth.eu/

Het doel van het inDEMAND-project is om met een combinatie van twee factoren innovatie te bevorderen: de vraag bepaalt wat er nodig is en professionals uit de gezondheidszorg en technologiebedrijven werken in onderlinge samenwerking oplossingen uit.