Mededeling van de Commissie betreffende richtsnoeren voor de aanpak van microbiologische risico’s bij de primaire productie van verse groenten en fruit door goede hygiëne

(2017/C 163/01)

INHOUDSOPGAVE

1.   INLEIDING

Volgens het verslag over de zoönosemonitoring in 2014 (1) stonden de meeste geverifieerde uitbraken in de EU in verband met levensmiddelen van dierlijke oorsprong. Bij slechts 7,1 % van de geverifieerde uitbraken waren groenten en fruit betrokken, waarbij het voornamelijk ging om bevroren frambozen die met het norovirus besmet waren. Dit was echter een toename ten opzichte van 2013, toen 4,4 % van de uitbraken aan „groenten en sappen” werd toegeschreven. Niettemin moeten de mogelijke gevolgen van microbiologische verontreiniging van verse groenten en fruit (verse g&f) niet worden onderschat, zo blijkt uit de crisis in Duitsland (2) als gevolg van kiemgroente die met verotoxineproducerende Escherichia coli (VTEC) besmet was.

In de nasleep van deze VTEC-crisis uit 2011 verzocht de Commissie de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) advies uit te brengen over de volksgezondheidsrisico’s van ziekteverwekkers in levensmiddelen van niet-dierlijke oorsprong en met name te kijken naar de risicofactoren en de mogelijkheden om de risico’s te beperken, waaronder mogelijke microbiologische criteria. Naar aanleiding daarvan heeft de EFSA zes wetenschappelijke adviezen uitgebracht, over de volgende combinaties van een levensmiddel van niet-dierlijke oorsprong en een ziekteverwekker, die volgens de EFSA het grootste risico inhouden:

In deze richtsnoeren wordt rekening gehouden met de adviezen van de EFSA en met de uitkomsten van de raadpleging van deskundigen van de lidstaten en relevante belanghebbenden. Hoewel de richtsnoeren bedoeld zijn om tuinders praktische hulp te bieden, kunnen officiële inspecteurs ze desgewenst ook bij inspecties gebruiken. De EFSA heeft aangegeven dat nog nader onderzoek moet worden gedaan naar de mogelijke risico’s en risicobeperkende maatregelen voor verse g&f.

2.   DOEL VAN DEZE RICHTSNOEREN

Deze richtsnoeren zijn bedoeld om tuinders, ongeacht de omvang van hun bedrijf, te helpen bij de primaire productie de hygiënevoorschriften voor de productie en verwerking van verse g&f correct en uniform toe te passen. Aangegeven wordt hoe bij de primaire productie (teelt, oogst en na de oogst) van verse g&f die rauw (onverwerkt) of minimaal verwerkt (gewassen, gesorteerd, ingepakt) aan consumenten worden verkocht de microbiologische gevaren voor de voedselveiligheid kunnen worden aangepakt door middel van goede landbouwpraktijken (good agricultural practices — GAP) en goede hygiënische praktijken (GHP). Ook het vervoer wordt in dit verband tot de primaire productie gerekend, maar de activiteiten mogen de aard van de producten niet ingrijpend wijzigen, zoals is aangegeven in de definitie van bijlage I bij Verordening (EG) nr. 852/2004 (4). Deze activiteiten worden hierna „met de primaire productie verband houdende bewerkingen” genoemd. Deze goede praktijken zouden in de hele primaire productieketen toegepast moeten worden.

De toepassing van deze richtsnoeren zou hoge prioriteit moeten hebben voor alle verse groenten en fruit die rauw worden gegeten en zo mogelijk ook moeten worden toegepast voor verse groenten en fruit die gekookt worden gegeten.

3.   REIKWIJDTE EN TOEPASSING

Deze richtsnoeren omvatten de goede hygiënische praktijken (GHP) en goede landbouwpraktijken (GAP) voor de primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen van verse groenten en fruit, met het doel microbiologische ziekteverwekkers die maagdarmziekten veroorzaken (5) (bv. pathogene E.coli, hepatitis A, Listeria enz.) onder controle te krijgen.

Voor bepaalde soorten (6) worden er aanvullende specifieke aanbevelingen gedaan. Aangezien de European Sprouted Seeds Association werkt aan specifieke EU-richtsnoeren voor goede hygiënische praktijken bij de productie van kiemgroenten en voor de productie van kiemgroenten bestemde zaden (7), wordt die categorie in deze richtsnoeren verder buiten beschouwing gelaten.

Deze richtsnoeren bieden een leidraad voor de toepassing van de algemene hygiënevoorschriften op verse g&f. Zij moeten worden toegepast in samenhang met andere toepasselijke richtsnoeren. Hoewel de Europese bedrijfstak voor verse g&f zeer divers is en de hieronder behandelde categorieën verse g&f in de EU-lidstaten onder uiteenlopende omgevingscondities worden geproduceerd, en enige aanpassingen van deze richtsnoeren voor kleine of traditionele bedrijven nodig kunnen zijn, moeten de algemene hygiënevoorschriften van bijlage I bij Verordening (EG) nr. 852/2004 altijd worden toegepast.

4.   TOEPASSELIJKE EU-WETGEVING

Deze richtsnoeren zijn specifiek gericht op de aanpak van microbiologische gevaren. Alle tuinders moeten voldoen aan de EU-voorschriften die voor de in deze richtsnoeren beschreven praktijken gelden. Voor de volledigheid wordt hieronder verwezen naar de belangrijkste EU-wetgeving voor goede praktijken bij de primaire productie van verse groenten en fruit.

4.1.   Algemene hygiënevoorschriften

4.2.   Specifieke EU-voorschriften

Bovendien gelden er in sommige lidstaten (17) nationale wetgeving en normen voor de kwaliteit van teruggewonnen water.

Op de website van DG Sante zijn aanvullende EU-richtsnoeren op het gebied van hygiëne en voedselveiligheidsaangelegenheden te vinden. Op internationaal niveau is bovendien informatie beschikbaar in de richtsnoeren voor hygiënepraktijken van de Codex Alimentarius die op verse g&f van toepassing zijn (18).

5.   BELANGRIJKSTE RISICOFACTOREN VOOR MICROBIOLOGISCHE ZIEKTEVERWEKKERS IN VERSE GROENTEN EN FRUIT, VASTGESTELD DOOR DE EFSA

Stroomschema 1

6.   CHECKLISTS VOOR INSPECTIES VAN VERSE G&F OP HET GEBIED VAN HYGIËNE BIJ DE PRIMAIRE PRODUCTIE

Onderstaande voorbeeldchecklists 1 t/m 7 tonen de hygiëneverplichtingen per risicocategorie (zoals aangegeven in de EFSA-adviezen). Elke tuinder kan aan de hand van de checklists nagaan of aan de hygiënevoorschriften van de EU wordt voldaan. De checklists kunnen tuinders bovendien helpen bij het in de praktijk brengen van passende aanbevelingen die in de hoofdstukken 6 en 7 van deze richtsnoeren worden gedaan.

Checklist 1: Uitkomst van officiële controles en passende herstelmaatregelen

Checklist 2: Milieufactoren en locatie van de productie

Milieufactoren, waaronder dierlijke reservoirs, vormen een belangrijke potentiële bron van verontreiniging voor verse g&f en deze risico’s moeten worden voorkomen of ten minste worden beperkt. Als uit de analyse blijkt dat de bodem verontreinigd is, kan checklist 2 tuinders helpen bij het vaststellen van de bron van verontreiniging en het nemen van de juiste maatregelen om aan de EU-voorschriften en desbetreffende aanbevelingen te voldoen.

Checklist 3: Meststoffen

Checklist 4: Water voor primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen op de plaats van productie

Checklist 5: Hygiëne- en gezondheidstoestand landbouwpersoneel

Checklist 6: Hygiënetoestand tijdens met de primaire productie verband houdende bewerkingen op bedrijfsniveau

Checklist 7: Bijhouden van registers en procedures voor het uit de handel nemen en terugroepen van producten

7.   GOEDE LANDBOUWPRAKTIJKEN EN GOEDE HYGIËNISCHE PRAKTIJKEN

De teelt en oogst van verse g&f vinden onder uiteenlopende geografische en weersomstandigheden plaats. De producten kunnen binnen (bv. in kassen) of in de volle grond worden geteeld en geoogst en ter plekke worden ingepakt of naar een inpakinrichting worden vervoerd. De uiteindelijke microbiologische toestand van de verse g&f op het moment van consumptie wordt bepaald door de productiepraktijk, de teeltomstandigheden en de plaats van het eetbare deel tijdens de groei (in of op de bodem, in de lucht), in combinatie met intrinsieke en extrinsieke factoren en de oogst- en verwerkingswijze. Aangetoond is dat de microbiologische gevaren voor de voedselveiligheid en de bronnen van verontreiniging voor verse g&f aanzienlijk verschillen naargelang het type productie en naargelang de specifieke omstandigheden en context. Dit geldt zelfs binnen één groente- of fruitsoort. Deze verschillende factoren kunnen worden beïnvloed door middel van goede landbouwpraktijken en goede hygiënische praktijken.

Verderop in dit document zijn voorbeelden en aanbevelingen te vinden voor de wijze waarop aan alle verplichtingen op grond van bijlage I (primaire productie) bij Verordening (EG) nr. 852/2004 kan worden voldaan.

7.1.   Beheersing van milieufactoren en locatie van het teeltgebied

7.1.1.   Algemene beginselen

De beoordeling van de milieurisicofactoren in en rond het teeltgebied (om bv. mogelijke bronnen van microbiologische verontreiniging op te sporen) is van zeer groot belang, omdat latere stappen niet afdoende kunnen zijn om een verontreiniging weg te nemen die tijdens de productie plaatsvindt, en soms omstandigheden kunnen creëren die de groei van microbiologische ziekteverwekkers mogelijk maken.

7.1.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004

[Bijlage I, deel A, punt II.2]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven zien er in de mate van het mogelijke op toe dat primaire producten beschermd worden tegen verontreiniging met betrekking tot elke verdere verwerking van primaire producten.”

[Bijlage I, deel A, punt II.3, onder a)]: „[…] exploitanten van levensmiddelenbedrijven [moeten] voldoen aan de toepasselijke communautaire en nationale wettelijke bepalingen betreffende het onder controle houden van gevaren voor de primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen, met inbegrip van maatregelen voor het onder controle houden van verontreiniging door lucht, bodem, water, diervoeder, meststoffen, […] gewasbeschermingsmiddelen en biociden, en de opslag, het hanteren en verwijderen van afvalstoffen.”

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder e)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, voor zover mogelijk te voorkomen dat dieren en schadelijke organismen verontreiniging veroorzaken.”

7.1.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken

7.2.   Beheer van (organische) meststoffen

7.2.1.   Algemene beginselen

De aard van de landbouwproductiemiddelen is zeer divers en kan zowel organische meststoffen (zoals stalmest, drijfmest en zuiveringsslib) als niet-organische meststoffen (kunstmest) omvatten. Meststoffen zouden uitsluitend moeten worden aangebracht in hoeveelheden die voldoende zijn om aan de behoeften voor de verse g&f te voldoen. Aangezien in deze richtsnoeren de nadruk ligt op microbiologische gevaren voor de voedselveiligheid, blijven niet-organische meststoffen verder buiten beschouwing  (27).

Organische meststoffen worden op grote schaal en met succes gebruikt om aan de voedingsbehoeften van verse g&f te voldoen en de vruchtbaarheid van de bodem te verbeteren, maar bij onjuist gebruik kunnen zij een bron van zowel microbiologische (bv. Salmonella spp., VTEC, norovirus) als chemische verontreiniging (bv. zware metalen) zijn. Mest en andere natuurlijke meststoffen kunnen ziekteverwekkers bevatten, die bij onvoldoende behandeling weken en zelfs maanden aanwezig kunnen blijven.

Om het risico van overleving van potentiële ziekteverwekkers voor de mens in stalmest, zuiveringsslib en andere organische meststoffen te beperken, kunnen fysische, chemische of biologische behandelmethoden worden toegepast (zoals composteren (28), pasteuriseren, drogen door verhitting, uv-bestraling, alkalische voorbehandeling, drogen in de zon of een combinatie van deze methoden).

Organische meststoffen mogen bijgevolg geen microbiële, fysische of chemische verontreinigingen bevatten in een mate die de veiligheid van de verse g&f kan schaden en bij het gebruik ervan moet aan de desbetreffende EU-voorschriften worden voldaan en moet naar behoren rekening worden gehouden met de WHO-richtsnoeren voor veilig gebruik van afvalwater en uitwerpselen in de landbouw.

7.2.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004 en Richtlijn 86/278/EEG

[Bijlage I, deel A, punt II.2]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven zien er in de mate van het mogelijke op toe dat primaire producten beschermd worden tegen verontreiniging met betrekking tot elke verdere verwerking van primaire producten.”

[Bijlage I, deel A, punt II.3, onder a)]: „[…] exploitanten van levensmiddelenbedrijven [moeten] voldoen aan de toepasselijke communautaire en nationale wettelijke bepalingen betreffende het onder controle houden van gevaren voor de primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen, met inbegrip van maatregelen voor het onder controle houden van verontreiniging door lucht, bodem, water, diervoeder, meststoffen, geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik, gewasbeschermingsmiddelen en biociden, en de opslag, het hanteren en verwijderen van afvalstoffen.”

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder f)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, afval en gevaarlijke stoffen zo op te slaan en te hanteren dat verontreiniging voorkomen wordt.”

[Richtlijn 86/278/EEG van de Raad]: Het gebruik van zuiveringsslib bij de productie van groente en fruit moet aan de EU-voorschriften en de nationale voorschriften voldoen. In bepaalde situaties mag slib helemaal niet worden gebruikt: op aanplant van verse groenten en fruit gedurende de groeiperiode (met uitzondering van die van fruitbomen) en op bodems die bestemd zijn voor de teelt van groenten of vruchten die normaliter in rechtstreeks contact met de bodem staan en die rauw worden geconsumeerd. Dit verbod geldt gedurende een periode van tien maanden voorafgaand aan de oogst en tijdens de oogst zelf.

7.2.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken

7.2.3.1.   Algemene aanbevelingen

7.2.3.2.   Behandelde mest (bv. stal- en drijfmest)

7.2.3.3.   Onbehandelde of gedeeltelijk behandelde mest en andere organische meststoffen

7.2.3.4.   Behandeling en aanbrengen van zuiveringsslib

7.2.3.5.   Specificaties voor de productie en het gebruik van anaeroob digestaat en compost (34)

7.2.3.6.   Zorgvuldigheid bij het gebruik van organische meststoffen die op de vrije markt zijn gekocht

Tuinders die dierlijke mest, zuiveringsslib of andere organische meststoffen op de vrije markt kopen, zouden een gereputeerde leverancier moeten kiezen en schriftelijke bewijzen van de oorsprong, de toegepaste behandeling en de resultaten van alle op het eindproduct uitgevoerde tests (onder meer op microbiologische en chemische verontreinigingen) moeten krijgen.

In tabel 1 wordt een voorbeeld gegeven van de veiligheidstermijnen die tuinders bij het gebruik van organische meststoffen in acht zouden moeten nemen.

Tabel 1:

7.3.   Beheer van water voor primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen op de plaats van productie (tijdens en na de oogst)

Diverse factoren in verband met watergebruik in de landbouw kunnen een rol spelen bij het risico van microbiële verontreiniging van verse g&f, zoals: de bron van het water, het soort irrigatie (druppelirrigatie, besproeiing enz.), de vraag of het eetbare deel van de verse g&f rechtstreeks met het irrigatiewater in contact komt, eventuele zuivering van het water door de tuinder, het tijdstip van irrigatie ten opzichte van de oogst, de toegankelijkheid van de bron voor dieren enz. Een ander belangrijk element dat in aanmerking moet worden genomen, is het stadium in de voedselketen: zo kan een mogelijke verontreiniging in sommige gevallen nog worden geëlimineerd of gereduceerd, bijvoorbeeld door droging (zonlicht in het veld) of wassen. Voor kant-en-klare levensmiddelen en levensmiddelen die zich dichter bij het punt van consumptie bevinden, zal water van een hogere kwaliteit moeten worden gebruikt.

7.3.1.   Algemene beginselen

In de landbouw worden voor activiteiten voor, tijdens en na de oogst verschillende waterbronnen en water van verschillende kwaliteit gebruikt (tezamen „landbouwwater” genoemd, zie stroomschema 2), die elk een verschillend effect hebben op de microbiologische verontreiniging van verse g&f. Water van onvoldoende kwaliteit kan een rechtstreekse bron van verontreiniging zijn en een plaatselijke verontreiniging verder verspreiden in het veld, de voorziening of tijdens het vervoer. Steeds wanneer water met verse producten in contact komt, is de kwaliteit ervan van invloed op de potentiële verontreiniging met ziekteverwekkers. Als ziekteverwekkers op het product overleven, kunnen zij door voedsel overgedragen ziekten veroorzaken. Bij ziekteverwekkers die via water van slechte kwaliteit worden overgedragen, gaat het vooral om enterobacteriën, zoals Salmonella spp., Campylobacter spp. en VTEC, en virussen, bijvoorbeeld het norovirus. E. coli wordt vaak als indexorganisme voor fecale verontreiniging gebruikt en hoge E. coli-niveaus kunnen een aanwijzing zijn voor een grotere kans op de aanwezigheid van ziekteverwekkers.

Naast de in dit punt opgenomen aanbevelingen voor waterbeheer, zou ook het volgende in aanmerking moeten worden genomen:

Stroomschema 2: Samenvatting van de diverse soorten landbouwwater en landbouwpraktijken die in de EU bij de productie van (kant-en-klare) verse g&f worden toegepast

7.3.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004

[Bijlage I, deel A, punt II.3, onder a)]: „[…] exploitanten van levensmiddelenbedrijven [moeten] voldoen aan de toepasselijke communautaire en nationale wettelijke bepalingen betreffende het onder controle houden van gevaren voor de primaire productie en daarmee verband houdende bewerkingen, met inbegrip van maatregelen voor het onder controle houden van verontreiniging door lucht, bodem, water, diervoeder, meststoffen, geneesmiddelen voor diergeneeskundig gebruik, gewasbeschermingsmiddelen en biociden, en de opslag, het hanteren en verwijderen van afvalstoffen.”

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder c)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, altijd drinkwater of schoon water te gebruiken, wanneer zulks noodzakelijk is om verontreiniging te voorkomen.”

7.3.3.   Praktische hulpmiddelen voor de beoordeling van de bron en het beoogde gebruik van landbouwwater

Er zou een risicobeoordeling moeten worden verricht waarin wordt gekeken naar de bron en het beoogde gebruik van het landbouwwater (bv. irrigatiesysteem, kenmerken en beoogd gebruik van de verse g&f enz.) en de geschiktheid voor landbouwdoeleinden wordt vastgesteld, alsook de aanbevolen microbiologische grenswaarden en de frequentie van controles, zoals beschreven in bijlage II van deze richtsnoeren.

Tuinders kunnen bij de risicobeoordeling van het water stroomschema 3 als leidraad gebruiken om mogelijke bronnen van verontreiniging van het water bij de primaire productie van verse g&f op te sporen. Dit schema betreft zowel irrigatiewater als water dat wordt gebruikt voor met de primaire productie verband houdende bewerkingen (zoals het aanbrengen van bestrijdingsmiddelen, bemesting, wassen enz.).

Een eenvoudigere en snellere manier is het gebruik van een „beslisboom”, zoals die in bijlage III van deze richtsnoeren, waarbij de uitkomst op grond van een kleiner aantal bemonsteringsaanbevelingen wordt verkregen dan in bijlage II.

Beide hulpmiddelen kunnen worden gebruikt om beslissingen te nemen op basis van het risicoprofiel van het landbouwwater, maar aangezien de benaderingen verschillen, zijn de resultaten niet vergelijkbaar of extrapoleerbaar.

In onderstaand stroomschema 3 zijn de stappen weergegeven die elke tuinder kan zetten om na te gaan welke mogelijke bronnen van verontreiniging via het water er bij de primaire productie van verse g&f zijn.

Stroomschema 3: Praktische manier om het risico van landbouwwater te beoordelen

Een praktische manier om de in stroomschema 3 beschreven risicobeoordeling voor landbouwwater te verrichten, is onderstaande tabel in te vullen.

Tabel 2: Toepassing van de algemene beginselen om microbiologische verontreiniging via het water tijdens landbouwactiviteiten te voorkomen

De resultaten van deze risicobeoordeling (zie punt 7.3.3) helpen bij het bepalen in hoeverre de GHP, met inbegrip van de aanbevelingen voor de analyse van water voor landbouwgebruik, moeten worden toegepast om aan de EU-verplichtingen (zie punt 7.3.2) te voldoen.

7.3.4.   Aanbevelingen voor goede praktijken

7.3.4.1.   Algemene aanbevelingen voor de bron, de opslag en de distributie van water

7.3.4.2.   Aanbevelingen voor goede praktijken betreffende irrigatiemethoden

7.3.4.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken betreffende het water dat tijdens en na de oogst wordt gebruikt (voor met de primaire productie verband houdende bewerkingen)

7.3.4.4.   Aanvullende goede praktijken voor bladgroenten, tomaten en meloenen (52)

7.3.4.5.   Aanbevelingen voor goede praktijken betreffende de analyse van water voor landbouwgebruik

7.4.   Hygiëne- en gezondheidstoestand landbouwpersoneel

7.4.1.   Algemene beginselen

Alle werknemers zouden de basisbeginselen van hygiëne en gezondheid moeten beheersen en alle verontreinigingsrisico’s van het product moeten kennen. Zij zouden een bij hun taken passende hygiëneopleiding moeten krijgen en periodiek moeten worden getoetst. Die opleiding zou moeten worden gegeven in een zodanige taal en op zodanige wijze dat de vereiste hygiënepraktijken worden begrepen.

In het algemeen zouden de gebieden waar levensmiddelen worden geproduceerd en verwerkt, niet toegankelijk moeten zijn voor onbevoegden. Bezoekers zouden een vragenlijst over hun gezondheid moeten invullen voordat zij worden toegelaten en zo nodig beschermende kleding moeten dragen en de hygiënevoorschriften voor personeelsleden van het levensmiddelenbedrijf moeten naleven. De oogst-, inpak- en controleprocessen zouden indien mogelijk zodanig moeten worden opgezet dat het product zo min mogelijk wordt aangeraakt.

Elke tuinder zou moeten zorgen voor geïllustreerde en gemakkelijk leesbare documentatie (55) over de gezondheidstoestand, goede hygiënische praktijken (GHP), personeelsopleiding en sanitaire voorzieningen, om te waarborgen dat personeelsleden, contractwerkers en bezoekers altijd hiervan op de hoogte zijn en de GHP volgen.

7.4.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder d)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, erop toe te zien dat personeel dat levensmiddelen hanteert in goede gezondheid verkeert en onderricht wordt in gezondheidsrisico’s.”

7.4.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken

7.5.   Controles van de hygiënetoestand tijdens met de primaire productie verband houdende bewerkingen op bedrijfsniveau, ter aanvulling van de in de punten 7.3 en 7.4 beschreven controles

7.5.1.   Algemene beginselen

De oogstmethoden verschillen naargelang de kenmerken van het product. Bepaalde soorten verse g&f worden doorgaans mechanisch geoogst, waarbij er minder kruisbesmettingsgevaar is dan bij handmatige oogst. Als de bij de oogst gebruikte apparatuur echter kapotgaat, slecht wordt onderhouden, onvoldoende wordt schoongemaakt/ontsmet of als deze de geoogste plant beschadigt, kunnen microben worden verspreid en/of gunstige omstandigheden voor microbengroei optreden (waardoor de verse g&f worden beschadigd).

Verse g&f zouden onder goede hygiënische omstandigheden moeten worden bewaard en vervoerd. De opslagvoorzieningen en voertuigen die voor het vervoer van de geoogste verse g&f worden gebruikt, zouden zodanig geconstrueerd moeten zijn dat de verse g&f zo min mogelijk worden beschadigd en afgeschermd zijn voor schadelijke organismen als insecten, knaagdieren en vogels. De voorzieningen zouden zodanig ontworpen en uitgevoerd moeten zijn dat er geen risico van microbiologische, chemische of fysische kruisbesmetting is. Bij alle stappen van de productstroom in de voorzieningen zou het risico van kruisbesmetting moeten worden bepaald en aangepakt (bij aankomst van de producten, bij bewerkingen voor het wassen, bij het verpakken, bij opslag en bij vervoer).

7.5.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder a)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, voorzieningen, uitrusting, recipiënten, kratten, voertuigen en vaartuigen schoon te houden en indien nodig na het schoonmaken op een passende wijze te ontsmetten.”

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder b)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, zo nodig te zorgen voor hygiënische productie, vervoers- en opslagomstandigheden voor, en de reinheid van plantaardige producten.”

[Bijlage I, deel A, punt II.5, onder f)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten, nemen afdoende maatregelen om, indien van toepassing, afval en gevaarlijke stoffen zo op te slaan en te hanteren dat verontreiniging voorkomen wordt.”

7.5.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken betreffende oogst- en verpakkingsbewerkingen op veld- of bedrijfsniveau

7.5.3.1.   Voor alle inrichtingen

7.5.3.2.   Aanvullende specifieke aanbevelingen voor goede praktijken voor telers van tomaten, bessen en (water)meloenen

7.5.4.   Aanbevelingen voor goede praktijken betreffende bewerkingen in verband met inladen, vervoer en opslag, alsmede reiniging en ontsmetting

7.5.4.1.   Op het landbouwbedrijf, bij het inpakken en vervoeren

7.5.4.2.   Reinigings-, onderhouds- en ontsmettingsbewerkingen

7.5.4.3.   Aanvullende aanbevelingen voor goede praktijken betreffende opslag- en inpakvoorzieningen voor telers van tomaten, bessen, (water)meloenen en bladgroenten

8.   BIJHOUDEN VAN REGISTERS EN VERANTWOORDELIJKHEID VOOR HET TERUGROEPEN EN UIT DE HANDEL NEMEN VAN LEVENSMIDDELEN

8.1.   Bijhouden van registers

8.1.1.   Algemene beginselen

Er zou een doeltreffend, gedocumenteerd traceerbaarheidssysteem (in beide richtingen) moeten zijn waarmee de herkomst van een product kan worden vastgesteld, alsook een markerings- of identificatiesysteem voor producten, zodat zij traceerbaar zijn vanaf het landbouwbedrijf. Bij het bijhouden van de registers kan de tuinder door anderen, zoals technisch medewerkers, worden geassisteerd.

Deze informatie zou op verzoek ter beschikking moeten worden gesteld aan de bevoegde autoriteiten en de exploitanten van levensmiddelenbedrijven waaraan de geoogste producten worden geleverd.

8.1.2.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 852/2004

[Bijlage I, deel A, punt III.7]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven moeten registers inzake maatregelen ter beheersing van gevaren voor levensmiddelen bijhouden en bewaren, zulks op een passende wijze en gedurende een passende termijn die afgestemd is op de aard en de omvang van het levensmiddelenbedrijf. Zij moeten de relevante informatie in deze registers desgevraagd ter beschikking stellen van de bevoegde autoriteit en van de ontvangende exploitanten van levensmiddelenbedrijven.”

[Bijlage I, deel A, punt III.9, onder a), b) en c)]: „Exploitanten van levensmiddelenbedrijven die plantaardige producten produceren of oogsten moeten in het bijzonder registers bijhouden over:

8.1.3.   Aanbevelingen voor goede praktijken

8.2.   Verantwoordelijkheid voor het terugroepen en uit de handel nemen van levensmiddelen

8.2.1.   EU-verplichtingen op grond van Verordening (EG) nr. 178/2002, artikelen 14, 18 en 19

[Artikel 14, lid 1]: „Levensmiddelen worden niet in de handel gebracht indien zij onveilig zijn.”

[Artikel 14, leden 2 en 6]: Onveilige levensmiddelen zijn gedefinieerd als „schadelijk voor de gezondheid en/of ongeschikt voor menselijke consumptie” en „Wanneer een onveilig levensmiddel deel uitmaakt van een partij of zending van dezelfde klasse of omschrijving, wordt aangenomen dat alle levensmiddelen in die partij of zending onveilig zijn, tenzij een uitvoerig onderzoek geen aanwijzingen oplevert dat de rest van de partij of zending onveilig is.”

[Artikel 18, lid 2]: „De exploitanten van levensmiddelenbedrijven […] moeten kunnen nagaan wie hun levensmiddelen […] of andere stoffen die bestemd zijn om in levensmiddelen […] te worden verwerkt of waarvan kan worden verwacht dat zij daarin worden verwerkt, heeft geleverd.. Hiertoe moeten deze exploitanten beschikken over systemen en procedures met behulp waarvan deze informatie op verzoek aan de bevoegde autoriteiten kan worden verstrekt.”

[Artikel 18, lid 3]: „De exploitanten van levensmiddelenbedrijven […] moeten beschikken over systemen en procedures waarmee kan worden vastgesteld aan welke bedrijven zij hun producten hebben geleverd. Deze informatie wordt op verzoek aan de bevoegde autoriteiten verstrekt.”

[Artikel 18, lid 4]: „Levensmiddelen […] die in de Gemeenschap op de markt worden of vermoedelijk zullen worden gebracht, worden met het oog op hun traceerbaarheid adequaat geëtiketteerd of gekenmerkt door middel van relevante documentatie of informatie overeenkomstig de desbetreffende voorschriften van meer specifieke bepalingen.”

[Artikel 19, lid 1]: „Indien een exploitant van een levensmiddelenbedrijf van mening is of redenen heeft om aan te nemen dat een levensmiddel dat hij ingevoerd, geproduceerd, verwerkt, vervaardigd of gedistribueerd heeft niet aan de voedselveiligheidsvoorschriften voldoet, leidt hij onmiddellijk de procedures in om het betrokken levensmiddel uit de handel te nemen wanneer dit de directe controle van de exploitant van een levensmiddelenbedrijf heeft verlaten, en de bevoegde autoriteiten daarvan in kennis te stellen. Indien het product de consument bereikt kan hebben, stelt de exploitant de consumenten op doeltreffende en nauwkeurige wijze in kennis van de redenen voor het uit de handel nemen en roept zo nodig, wanneer andere maatregelen niet volstaan om een hoog niveau van gezondheidsbescherming te verwezenlijken, de reeds aan consumenten geleverde producten terug.”

[Artikel 19, lid 3]: „Een exploitant van een levensmiddelenbedrijf stelt de bevoegde autoriteiten onverwijld in kennis als hij van mening is of redenen heeft om aan te nemen dat een door hem in de handel gebracht levensmiddel schadelijk voor de menselijke gezondheid kan zijn. Hij stelt de bevoegde autoriteiten in kennis van de maatregelen die hij heeft genomen om risico’s voor de eindgebruiker te voorkomen en verhindert of ontmoedigt niemand om overeenkomstig de nationale wetgeving en de juridische praktijk, met de bevoegde autoriteiten samen te werken, indien hierdoor een risico in verband met een levensmiddel kan worden voorkomen, beperkt of weggenomen.”

[Artikel 19, lid 4]: „De exploitanten van levensmiddelenbedrijven werken samen met de bevoegde autoriteiten aan maatregelen om risico’s, verbonden aan een levensmiddel dat zij leveren of geleverd hebben, te vermijden of te beperken.”

8.2.2.   Aanbevelingen voor goede praktijken

(1)  The European Union summary report on trends and sources of zoonoses, zoonotic agents and food-borne outbreaks in 2014, http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.2903/j.efsa.2015.4329/pdf

(2)  http://ec.europa.eu/dgs/health_consumer/dyna/consumervoice/create_cv.cfm?cv_id=740

(3)  Dit EFSA-advies heeft geleid tot de vaststelling van vier specifieke verordeningen betreffende kiemgroenten en voor de productie van kiemgroenten bestemde zaden: de Verordeningen (EU) nr. 208/2013, (EU) nr. 209/2013, (EU) nr. 210/2013 en (EU) nr. 211/2013 van de Commissie van 11 maart 2013 betreffende respectievelijk traceerbaarheidsvoorschriften, microbiologische criteria, erkenning van inrichtingen en certificeringsvoorschriften voor de invoer in de Unie.

(4)  Bijlage I is bijvoorbeeld niet van toepassing op het verpakken in een gemodificeerde atmosfeer, schillen of in kleinere stukken hakken van verse, minimaal verwerkte groenten en fruit.

(5)  Deze richtsnoeren gelden niet voor mycotoxinen, aangezien uitgegaan wordt van de EFSA-adviezen voor microbiologische ziekteverwekkers.

(6)  Rauw in salades gegeten bladgroenten, bessen, tomaten, meloenen en bol- en stengelgroenten en wortelen.

(7)  Zie de definitie van „kiemgroenten” in artikel 2 van Uitvoeringsverordening (EU) nr. 208/2013 van de Commissie van 11 maart 2013 betreffende de traceerbaarheidsvoorschriften voor kiemgroenten en voor de productie van kiemgroenten bestemde zaden. Gekiemde zaden vallen onder de werkingssfeer van bijlage I bij Verordening (EG) nr. 852/2004 (primaire productie) (PB L 139 van 30.4.2004, blz. 1).

(8)  PB L 31 van 1.2.2002, blz. 1.

(9)  PB L 139 van 30.4.2004, blz. 1.

(10)  PB L 338 van 22.12.2005, blz. 1.

(11)  PB L 70 van 16.3.2005, blz. 1.

(12)  PB L 181 van 4.7.1986, blz. 6.

(13)  PB L 330 van 5.12.1998, blz. 32.

(14)  PB L 375 van 31.12.1991, blz. 1.

(15)  PB L 300 van 14.11.2009, blz. 1.

(16)  PB L 54 van 26.2.2011, blz. 1.

(17)  DK/HU/PT/RO/SK.

(18)  CAC/GL 79-2012, CAC/RCP 53-2003, CAC/RCP 42-1995, en CAC/RCP 1-1969:

http://www.codexalimentarius.org/standards/list-standards/en/?no_cache=1?provide=standards&orderField=ccshort&sort=asc&num1

(19)  Opmerking: Indien niet-organische meststoffen worden gebruik, kunnen de andere vragen van deze checklist worden overgeslagen omdat die meststoffen in deze richtsnoeren niet worden behandeld.

(20)  Verordening (EG) nr. 1069/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 tot vaststelling van gezondheidsvoorschriften inzake niet voor menselijke consumptie bestemde dierlijke bijproducten en afgeleide producten en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1774/2002 (PB L 300 van 14.11.2009, blz. 1).

(21)  Richtlijn 86/278/EEG van de Raad van 12 juni 1986 betreffende de bescherming van het milieu, in het bijzonder de bodem, bij het gebruik van zuiveringsslib in de landbouw (PB L 181 van 4.7.1986, blz. 6).

(22)  Beschreven in hoofdstuk 7.4 (punt 7.4.3).

(23)  Beschreven in punt 7.5.4.2.

(24)  Verordening (EG) nr. 1107/2009 van het Europees Parlement en de Raad van 21 oktober 2009 betreffende het op de markt brengen van gewasbeschermingsmiddelen en tot intrekking van de Richtlijnen 79/117/EEG en 91/414/EEG van de Raad (PB L 309 van 24.11.2009, blz. 1).

(25)  Overeenkomstig de voorschriften van geïntegreerde plaagbestrijding.

(26)  In dit verband wordt alleen naar het eetbare deel gekeken.

(27)  Hoewel deze richtsnoeren alleen betrekking hebben op organische meststoffen, wordt in het deel over water (hoofdstuk 7.3) wel ingegaan op de risico’s van het gebruik van niet-organische meststoffen die in water oplosbaar zijn.

(28)  In Verordening (EU) nr. 142/2011 van de Commissie van 25 februari 2011 tot uitvoering van Verordening (EG) nr. 1069/2009 van het Europees Parlement en de Raad tot vaststelling van gezondheidsvoorschriften inzake niet voor menselijke consumptie bestemde dierlijke bijproducten en afgeleide producten en tot uitvoering van Richtlijn 97/78/EG van de Raad wat betreft bepaalde monsters en producten die vrijgesteld zijn van veterinaire controles aan de grens krachtens die richtlijn, zijn voorschriften voor de omzetting van dierlijke bijproducten bij de productie van organische meststoffen en bodemverbeteraars vastgesteld, waaronder enkele microbiologische normen voor gistingsresiduen en compost. Mest die op een en hetzelfde bedrijf wordt geproduceerd en gebruikt, mag zonder bewerking op het land worden aangebracht indien de bevoegde autoriteit oordeelt dat er geen risico voor de overdracht van ernstige overdraagbare ziekten bestaat (PB L 54 van 26.2.2011, blz. 1).

(29)  Dit is een plan voor de verspreiding van stalmest, drijfmest en organisch afval op het bedrijf. Dit helpt de tuinder het waterverontreinigingsrisico te minimaliseren. Het plan zou moeten helpen bij het voldoen aan de nationale wettelijke voorschriften ter omzetting van Richtlijn 91/676/EEG van de Raad.

(30)  Om het water tegen verontreiniging door nitraten te beschermen moet het tijdstip van verspreiding van de behandelde mest echter in overeenstemming zijn met Richtlijn 91/676/EEG van de Raad.

(31)  Volgens het wetenschappelijk advies van de EFSA over de verslagen betreffende de risico’s van Salmonella en norovirus in rauw in salades gegeten bladgroenten.

(32)  Tot conventioneel behandeld zuiveringsslib wordt in een slibreservoir bewaard, ingedikt en mesofiel anaeroob vergist slib gerekend. De behandeling moet garanderen dat 99 % van de ziekteverwekkers is vernietigd (een 2-log reductie).

(33)  Zuiveringsslib dat een behandeling als pasteurisatie, thermofiele gisting, kalkstabilisatie en compostering heeft ondergaan. De behandeling moet garanderen dat 99,9999 % van de ziekteverwekkers is vernietigd (een 6-log reductie).

(34)  In Verordening (EU) nr. 142/2011 van de Commissie zijn enkele microbiologische normen vastgesteld voor gistingsresiduen en compost afkomstig van dierlijke bijproducten, waaronder mest.

(*1)  Deze veiligheidstermijnen tot de oogst zijn voorbeelden van goede praktijken en tuinders zouden ze als leidraad moeten hanteren, met inachtneming van de risico’s die in hun specifieke geval gelden. De snelheid waarmee ziekteverwekkers in verse stal- of drijfmest doodgaan na het aanbrengen op de bodem hangt onder meer af van de temperatuur, uv-straling, pH, droging, soort bodem enz. Daarom kunnen andere termijnen gerechtvaardigd worden door regionale verschillen, zoals klimatologische en milieuomstandigheden.

(1)  Indien begrazing door vee een essentieel onderdeel van het landbouwsysteem vormt (bv. op bepaalde biologische boerderijen), zou er een termijn van ten minste zes maanden moeten worden aangehouden tussen de begrazing door vee en de oogst. Om de risico’s verder te verkleinen, zouden zo mogelijk de hierboven in de tabel aangegeven termijnen moeten worden gevolgd.

(35)  Bijvoorbeeld BSi PAS 110 of gelijkwaardig.

(36)  Bijvoorbeeld BSi PAS 100 of gelijkwaardig.

(37)  Mest en drijfmest van boerderijen zou ten minste zes maanden lang als partij moeten worden bewaard zonder toevoeging van verse mest of drijfmest gedurende die periode. Actievere behandelingswijzen zijn composteren (vaste mest) en behandeling met kalk (drijfmest), zie punt 7.2.3.2.

(38)  Tot conventioneel behandeld zuiveringsslib wordt in een slibreservoir bewaard, ingedikt en mesofiel anaeroob vergist slib gerekend. De behandeling moet garanderen dat 99 % van de ziekteverwekkers is vernietigd (een 2-log reductie).

(39)  Zuiveringsslib dat een behandeling als pasteurisatie, thermofiele gisting, kalkstabilisatie en compostering heeft ondergaan. De behandeling moet garanderen dat 99,9999 % van de ziekteverwekkers is vernietigd (een 6-log reductie).

(40)  Mag in het verleden met ziekteverwekkers verontreinigd zijn geweest, bijvoorbeeld kropsla, bladsla, selderij, bosui, radijs, verse en bevroren kruiden enz.

(41)  Gestreefd moet worden naar 0 % (m/m drooggewicht) glas, absolute grens van < 0,1 % moet worden gerespecteerd (de grenswaarde voor glasresten/besmetting van compost of behandelde mest).

(42)  Mag in het verleden met ziekteverwekkers verontreinigd zijn geweest, bijvoorbeeld aardbei, appel, bloemkool, bosbessen, broccoli, courgette, erwten, framboos, kersen, knolselderij, knoflook, komkommer, meloen, noten, paddenstoelen, paprika, peer, perzik, pruim, rode biet, sperziebonen (m.u.v. pronkbonen), suikererwten, suikermais, tomaat, tuinbonen, ui (rode en witte), wittekool, wortel, zwarte bessen enz.

(43)  Gestreefd moet worden naar 0 % (m/m drooggewicht) glas, absolute grens van < 0,1 % moet worden gerespecteerd (de grenswaarde voor glasresten/besmetting van compost of behandelde mest).

(44)  Bijvoorbeeld aardappel, artisjok, courgette, kalebas, knolraap, koolraap, pastinaak, pompoen, prei, pronkbonen enz.

(45)  ISO 16075-2:2015 Richtlijnen voor gebruik van behandeld afvalwater in irrigatieprojecten.

(46)  http://www.fao.org/DOCReP/003/T0234e/T0234e00.htm; ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/010/a1336e/a1336e07.pdf

(47)  http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/78265/1/9241546824_eng.pdf

(48)  Bij gebruik van meerdere bronnen of een mengsel van water uit verschillende bronnen moet de risicobeoordeling voor elke gebruikte bron worden uitgevoerd.

(49)  [In de EU geldt een geharmoniseerde definitie voor technische hulpstoffen die voor verse groenten en fruit worden gebruikt (zie Verordening (EG) nr. 1333/2008) en ontsmettingsmiddelen moeten zijn goedgekeurd volgens Verordening (EU) nr. 528/2012 van het Europees Parlement en de Raad van 22 mei 2012 betreffende het op de markt aanbieden en het gebruik van biociden (PB L 167 van 27.6.2012, blz. 1). Als stoffen als technische hulpstoffen worden gebruikt, moeten de goede manieren van produceren (good manufacturing practices — GMP) worden gevolgd. Sommige ondernemingen gebruiken chloor of andere middelen om de microbiële belasting van het water onder controle te houden. Meestal wordt als chloorontsmettingsmiddel natriumhypochloriet in vloeibare, korrel- of tabletvorm gekozen. De gebruikte hoeveelheid chloor moet in overeenstemming zijn met het maximumgehalte dat in de EU geldt voor chloraten die in het eindproduct kunnen worden aangetroffen (zie ook punt 7.3.4.3, onder d)). Bovendien mag chloraat op grond van Beschikking 2008/865/EG van de Commissie niet meer als bestrijdingsmiddel worden gebruikt. Aangezien geen specifiek MRL is vastgesteld uit hoofde van Verordening (EG) nr. 396/2005 tot vaststelling van maximumgehalten aan bestrijdingsmiddelenresiduen, is de standaardwaarde van 0,01 mg/kg van toepassing op alle in bijlage I bij die verordening opgenomen levensmiddelen. De MRL’s van Verordening (EG) nr. 396/2005 zijn van toepassing op residuen van momenteel of vroeger als bestrijdingsmiddel gebruikte stoffen. Het MRL van 0,01 mg/kg is dus ook van toepassing op chloraat, hoewel de meeste residuen tegenwoordig het gevolg zijn van het gebruik van chloorhoudende ontsmettingsmiddelen als biociden].

(50)  Hetzelfde geldt bij het aanbrengen van bestrijdingsmiddelen.

(51)  Als de waterkwaliteit niet zeer goed is, zou deze irrigatiemethode alleen in de vroege groeistadia moeten worden toegepast.

(52)  Deze categorieën groenten en fruit vormen volgens de EFSA-adviezen het grootste risico: met Salmonella of norovirussen verontreinigde producten.

(53)  Door watermonsters voor microbiële analyse naar een laboratorium te sturen.

(54)  Indien besloten wordt de voorgestelde frequenties voor microbiologische tests aan te houden, zie de frequenties in bijlage II.

(55)  Met documentatie worden posters of folders bedoeld die op zichtbare plaatsen zijn opgehangen, respectievelijk neergelegd, zodat ze zichtbaar zijn voor iedereen die de inrichting betreedt.

(56)  Bijvoorbeeld op maximaal 400 m of 5 minuten loopafstand.

(57)  Bijvoorbeeld: als er minder dan 25 werknemers zijn, is één gemengd toilet toegestaan. Vanaf 25 werknemers zou er één toilet per twintig werknemers moeten zijn en moeten er aparte toiletten voor dames en heren zijn.

(58)  Verkeerde opslag van hypochlorieten kan bijvoorbeeld leiden tot chloraatvorming.

BIJLAGE III

VOORBEELD VAN EEN BESLISBOOM VOOR DE BEOORDELING VAN HET MICROBIOLOGISCHE RISICO VAN LANDBOUWWATER

Deze methode is eenvoudiger dan die van bijlage II, aangezien de uitkomst op grond van een kleiner aantal bemonsteringsaanbevelingen wordt verkregen. Het is mogelijk dat de uitkomst van deze beslisboom (bijlage III) afwijkt van die van de matrix (bijlage II).

Aanhangsel

Werkingssfeer van Verordening (EG) nr 852/2004 voor levensmiddelen van niet-dierlijke oorsprong