23.7.2016

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 269/1

---

MEDEDELING VAN DE COMMISSIE

Richtsnoeren voor de eerbiediging van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie bij de tenuitvoerlegging van de Europese structuur- en investeringsfondsen („ESI-fondsen”)

(2016/C 269/01)

Inhoud

1.

Inleiding

1

2.

De inhoud en juridische status van het Handvest van de grondrechten

2

2.1.

De inhoud van het Handvest

2

2.2.

Juridische status en toepasselijkheid van het Handvest

3

2.2.1.

Juridische status van het Handvest

3

2.2.2.

Toepasselijkheid van het Handvest

3

3.

Tenuitvoerlegging van de ESI-fondsen en het Handvest

3

3.1.

Vaststellen van de interventiestrategie voor de ESI-fondsen en opstellen van de programmeringsdocumenten (uitstippelen van kaders voor strategisch beleid, partnerschapsovereenkomsten, programma’s e.d.)

4

3.2.

Opzetten van systemen voor beheer, bewaking en controle

5

3.3.

Ten uitvoer leggen van programma’s en uitvoeren van concrete acties zoals uiteengezet in een projectbeschrijving voor werkzaamheden ter uitvoering van ESI-fondsen

5

3.4.

Toepasselijkheid van het Handvest in het kader van het cohesiebeleid: waarom is het Handvest van belang voor de overheidsinstellingen die de ESI-fondsen beheren?

6

4.

Beoordeling van overeenstemming met het Handvest — controlelijst voor de grondrechten

6

Bijlagen

—

Bijlage I — Voorbeelden van tenuitvoerlegging van EU-recht door lidstaten in het kader van ESI-fondsen

—

Bijlage II — Grondrechten in de EU buiten het Handvest

—

Bijlage III — Kernvragen

1.   INLEIDING

Het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (het Handvest) is met de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon in december 2009 juridisch bindend geworden voor de EU. Het heeft nu dezelfde juridische waarde als de EU-Verdragen. Eerbiediging van de in het Handvest verankerde grondrechten is dan ook een juridische verplichting voor de instellingen, organen en instanties van de EU bij al hun acties en voor de lidstaten van de EU wanneer zij EU-recht ten uitvoer brengen.

Met deze richtsnoeren wordt lidstaten uitgelegd hoe belangrijk het is om het Handvest in acht te nemen bij de uitvoering van ESI-fondsen en wordt een praktisch instrument aangereikt, de „controlelijst voor de grondrechten”, waarmee lidstaten kunnen nagaan in hoeverre de uitvoeringsmaatregelen van de ESI-fondsen aan het Handvest voldoen.

In de richtsnoeren wordt ingegaan op de inhoud, de juridische status en de toepasselijkheid van het Handvest in het algemeen en in het kader van de ESI-fondsen. Tevens wordt uiteengezet hoe wordt toegezien op naleving van het Handvest in het kader van de ESI-fondsen en wat de mogelijke gevolgen zijn wanneer het Handvest niet in acht wordt genomen. De richtsnoeren bevatten ook aanbevelingen voor de relevante actoren over de beoordeling van overeenstemming van de acties met het Handvest en er wordt in aangegeven welke acties in het kader van ESI-fondsen worden beschouwd als acties die het EU-recht ten uitvoer leggen.

2.   DE INHOUD EN JURIDISCHE STATUS VAN HET HANDVEST VAN DE GRONDRECHTEN

2.1.   De inhoud van het Handvest

Het Handvest omvat rechten en beginselen rondom zes thema’s: waardigheid, vrijheden, gelijkheid, solidariteit, burgerschap en rechtspleging zoals samengevat in onderstaande tabel.

Titel I „Waardigheid” (artikelen 1-5): — de menselijke waardigheid, het recht op leven, het recht op menselijke integriteit, het verbod van folteringen en van onmenselijke of vernederende behandelingen of bestraffingen, het verbod van slavernij en dwangarbeid;

Titel II „Vrijheden” (artikelen 6-19): — het recht op vrijheid en veiligheid, de eerbiediging van het privéleven en van het familie- en gezinsleven, de bescherming van persoonsgegevens, het recht te huwen en het recht een gezin te stichten, de vrijheid van gedachte, geweten en godsdienst, de vrijheid van meningsuiting en van informatie, de vrijheid van vergadering en vereniging, de vrijheid van kunsten en wetenschappen, het recht op onderwijs, de vrijheid van beroep en het recht te werken, de vrijheid van ondernemerschap, het recht op eigendom, het recht op asiel, bescherming bij verwijdering, uitzetting en uitlevering;

Titel III „Gelijkheid” (artikelen 20-26): — gelijkheid voor de wet, non-discriminatie, verscheidenheid van cultuur, godsdienst en taal, de gelijkheid van vrouwen en mannen, de rechten van het kind, de rechten van ouderen, de integratie van personen met een handicap;

Titel IV „Solidariteit” (artikelen 27-38): — het recht op informatie en raadpleging van de werknemers binnen de onderneming, het recht op collectieve onderhandelingen en op collectieve actie, het recht op toegang tot arbeidsbemiddeling, bescherming bij kennelijk onredelijk ontslag, rechtvaardige en billijke arbeidsomstandigheden en -voorwaarden, het verbod van kinderarbeid en de bescherming van jongeren op het werk, het beroeps- en gezinsleven, sociale zekerheid en sociale bijstand, de gezondheidszorg, de toegang tot diensten van algemeen economisch belang, milieubescherming, consumentenbescherming;

Titel V „Burgerschap” (artikelen 39-46): — actief en passief kiesrecht bij de verkiezingen voor het Europees parlement en bij de gemeenteraadsverkiezingen, recht op behoorlijk bestuur, recht van inzage in documenten, het recht zich tot de Europese Ombudsman te wenden, recht van petitie, vrijheid van verkeer en van verblijf, diplomatieke en consulaire bescherming;

Titel VI „Rechtspleging” (artikelen 47-50): — recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht, vermoeden van onschuld en rechten van de verdediging, legaliteitsbeginsel en evenredigheidsbeginsel inzake delicten en straffen, recht om niet tweemaal in een strafrechtelijke procedure voor hetzelfde delict te worden berecht of gestraft.

De tekst van het Handvest kan via de volgende link worden geraadpleegd:

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/?uri=CELEX:12012P/TXT

De toelichtingen bij het Handvest vormen een hulpmiddel voor de interpretatie van de bepalingen ervan. Ze zijn via de volgende link te vinden:

http://eur-lex.europa.eu/legal-content/NL/TXT/HTML/?uri=CELEX:32007X1214(01)&from=EN

Het Bureau voor de grondrechten (FRA) heeft Charterpedia ontwikkeld, een gebruikersvriendelijke onlinetool voor publieksvoorlichting over grondrechten. Hierin is internationaal, Europees en nationaal constitutioneel recht op het gebied van grondrechten opgenomen dat verband houdt met de thema’s, hoofdstukken en artikelen van het Handvest (1)

2.2.   Juridische status en toepasselijkheid van het Handvest

2.2.1.   Juridische status van het Handvest

Sinds de inwerkingtreding van het Verdrag van Lissabon heeft het Handvest dezelfde juridische waarde als de EU-Verdragen. Het is juridisch bindend en de eerbiediging van de in het Handvest verankerde grondrechten is een wettelijke verplichting.

Volgens artikel 51, lid 1, van het Handvest zijn de bepalingen ervan gericht tot de instellingen, organen en instanties van de Europese Unie met inachtneming van het subsidiariteitsbeginsel, en tot de lidstaten wanneer zij het recht van de Unie ten uitvoer brengen. Derhalve dienen zij bij het vaststellen en uitvoeren van regelgeving de rechten en beginselen van het Handvest na te leven en de toepassing ervan te bevorderen overeenkomstig hun respectieve bevoegdheden. In artikel 6, lid 1, van het Verdrag betreffende de Europese Unie en artikel 51, lid 2, van het Handvest is vastgelegd dat de bepalingen van het Handvest de in de Verdragen verankerde bevoegdheden van de Unie geenszins uitbreiden.

De verplichting om in het Handvest neergelegde rechten te eerbiedigen, is voor lidstaten enkel bindend wanneer zij binnen de werkingssfeer van het EU-recht handelen. Wat betreft lidstaten is het Handvest van toepassing op alle „onderdelen van de overheid”. Bij de tenuitvoerlegging van het EU-recht geldt het Handvest dus voor centrale overheden, maar ook voor regionale, lokale en andere overheidsinstanties.

In het kader van de tenuitvoerlegging van de ESI-fondsen vallen alle acties die de lidstaten ter uitvoering van de toepasselijke regelgeving ondernemen, binnen de werkingssfeer van het EU-recht. Het Handvest kan van toepassing zijn op begunstigden van ESI-fondsen, ongeacht hun rechtsvorm, waaraan op grond van een door een lidstaat aangenomen maatregel verantwoordelijkheid is toegekend voor het verrichten van een publieke dienst onder toezicht van de staat en die daartoe beschikken over bijzondere bevoegdheden die verder reiken dan de bevoegdheden die voortvloeien uit de normale regels zoals die gelden voor betrekkingen tussen individuen.

De eerbiediging van de grondrechten van het Handvest vormt een wettelijke verplichting, maar het Handvest bevat niet een wettelijke verplichting om actieve maatregelen te treffen ter bevordering van de rechten die erin zijn verankerd. Wel worden lidstaten aangemoedigd dergelijke maatregelen vast te stellen indien zij dat wensen.

2.2.2.   Toepasselijkheid van het Handvest

Overeenkomstig artikel 51, lid 1, van het Handvest, is het uitsluitend gericht tot de lidstaten wanneer zij het EU-recht ten uitvoer brengen.

Volgens vaste rechtspraak van het HvJ-EU waarin deze bepalingen zijn uitgelegd, houdt het begrip „lidstaten die EU-recht ten uitvoer brengen” niet in dat lidstaten automatisch EU-recht ten uitvoer leggen wanneer zij steun bieden in het kader van de ESI-fondsen, ongeacht de vraag welke „nationale maatregel” of „nationale wetgeving” ten grondslag ligt aan de handeling waartegen een klager of aanvrager bezwaar maakt.

Om te kunnen bepalen of een nationale regeling het EU-recht ten uitvoer brengt, moet volgens het HvJ-EU „onder meer worden nagegaan

—	of zij de uitvoering van een Unierechtelijke bepaling beoogt;

—	wat de aard van deze regeling is;

—	of zij niet andere doelstellingen nastreeft dan die waarop het EU-recht ziet, ook al zou die regeling dit recht indirect kunnen beïnvloeden,

—	en of er een Unierechtelijke regeling bestaat die specifiek is voor deze materie of deze kan beïnvloeden.”.

Bovenstaande redenering is mutatis mutandis van toepassing op elke nationale maatregel waarmee EU-recht ten uitvoer wordt gelegd, of het nu om wetgeving gaat of niet.

Het Hof heeft voorts bevestigd dat het begrip „ten uitvoer brengen van het EU-recht” in het kader van het cohesiebeleid, zoals op andere terreinen, vereist dat er een zekere mate van een verband bestaat dat verder gaat dan het dicht bij elkaar liggen van de betrokken materies of de indirecte invloed van de ene materie op de andere.

Uit deze rechtspraak volgt dat moet worden onderzocht of een nationale maatregel in de praktijk al dan niet dient ter uitvoering van een bepaling uit het EU-recht.

In deel 3 en bijlage I bij dit document wordt nader ingegaan op de tenuitvoerlegging van het EU-recht in het kader van de tenuitvoerlegging van de ESI-fondsen.

3.   TENUITVOERLEGGING VAN DE ESI-FONDSEN EN HET HANDVEST

In het kader van de tenuitvoerlegging van het cohesiebeleid zijn de bepalingen van het Handvest onder onderstaande voorwaarden van toepassing.

Het beginsel van non-discriminatie is bekrachtigd in Verordening (EU) nr. 1303/2013 van het Europees Parlement en de Raad (2) (hierna „de GB-verordening” genoemd), door de invoering van een ex-antebeoordeling waarbij wordt nagegaan of de naleving ervan daadwerkelijk wordt gewaarborgd.

Krachtens artikel 7 van de GB-verordening dienen lidstaten en de Commissie erop toe te zien dat de beginselen van gelijkheid van mannen en vrouwen en non-discriminatie tijdens de voorbereiding en uitvoering van programma’s worden geëerbiedigd.

Wat betreft het beginsel van non-discriminatie op basis van handicap en het beginsel van integratie van personen met een handicap zij erop gewezen dat de EU partij is bij het VN-Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (3). De juridische gevolgen van de ratificatie door de Unie van het VN-Gehandicaptenverdrag voor het beheer van ESI-fondsen worden hieronder in bijlage II beschreven.

In artikel 4, lid 2, van de GB-verordening is bepaald dat de Commissie en de lidstaten ervoor moeten zorgen dat steun uit de ESI-fondsen coherent is met de desbetreffende beleidsmaatregelen en de horizontale beginselen zoals bedoeld in onder meer artikel 7 van deze verordening en met de prioriteiten van de Unie.

Het juridisch kader voor het cohesiebeleid is bovendien versterkt om te waarborgen dat lidstaten over een systeem voor de afhandeling van klachten beschikken, waaronder klachten betreffende schendingen van het Handvest.

Wat ESI-fondsen betreft, zijn Unierechtelijke bepalingen waaruit de toepassing van het Handvest kan voortvloeien, te vinden in de volgende verordeningen en richtlijnen van de EU:

1.	de GB-verordening;

2.	fondsspecifieke verordeningen;

3.	gedelegeerde en uitvoeringsverordeningen van de Commissie die zijn vastgesteld op basis van de GB-verordening of de fondsspecifieke verordeningen;

4.

overige verordeningen en richtlijnen van de EU die van toepassing zijn op acties van lidstaten die de ESI-fondsen ten uitvoer leggen. Het zou de doelstelling van deze richtsnoeren te buiten gaan om een lijst op te stellen van de nationale maatregelen ter uitvoering van alle andere verordeningen en richtlijnen van de EU die van toepassing zijn op acties van lidstaten wanneer zij de ESI-fondsen ten uitvoer leggen. Nationale autoriteiten zijn echter verplicht om het Handvest ook in dit verband te eerbiedigen.

Wat betreft de ESI-fondsen brengen lidstaten EU-recht ten uitvoer wanneer zij de interventiestrategie voor de ESI-fondsen vaststellen en de programmeringsdocumenten opstellen (1), wanneer zij het systeem voor beheer, bewaking en controle opzetten (2) en wanneer zij programma’s ten uitvoer leggen (3) op grond van de in punt 1 t/m 3 genoemde regelgeving. lidstaten dienen de naleving van het Handvest daarom in de volgende fasen te waarborgen  (4):

3.1.   Vaststellen van de interventiestrategie voor de ESI-fondsen en opstellen van de programmeringsdocumenten (uitstippelen van kaders voor strategisch beleid, partnerschapsovereenkomsten, programma’s e.d.)

Lidstaten worden geacht te handelen binnen de werkingssfeer van het EU-recht wanneer zij handelingen vaststellen of documenten opstellen die voortvloeien uit een verplichting in de GB-verordening of een van de gedelegeerde of uitvoeringshandelingen daarvan. Het gaat hierbij bijvoorbeeld om het opstellen van de partnerschapsovereenkomst of operationele programma’s.

Wanneer lidstaten dergelijke documenten opstellen, moeten zij aan de hand van de „controlelijst voor de grondrechten” waarborgen dat de inhoud van het document strookt met de bepalingen van het Handvest. Het document moet inhoudelijk in overeenstemming zijn met de rechten die in het Handvest worden beschermd en met de daarin vervatte beginselen.

In dit verband zijn de meest relevante rechten en beginselen gelijkheid voor de wet, non-discriminatie, gelijkheid van vrouwen en mannen, integratie van personen met een handicap, het recht op eigendom en milieubescherming.

3.2.   Opzetten van systemen voor beheer, bewaking en controle

Lidstaten worden geacht te handelen binnen de werkingssfeer van het EU-recht wanneer zij krachtens de GB-verordening verplichte structuren en procedures voor beheer, bewaking en controle van de ESI-fondsen instellen of, indien dat niet uitdrukkelijk voorgeschreven is, wanneer zij dergelijke structuren instellen ter uitvoering van de GB-verordening, fondsspecifieke regels of de gedelegeerde handelingen of uitvoeringshandelingen. Het gaat hierbij om de aanwijzing van de autoriteiten en intermediaire instanties, hun onderlinge werkafspraken, het opzetten van het toezichtcomité en de vaststelling van procedurehandleidingen.

Daarbij dienen de autoriteiten van de lidstaten te waarborgen dat de rechten en beginselen van het Handvest worden geëerbiedigd. De meest relevante bepalingen in dit verband zijn met name de artikelen 7, 8, 41 en 47 van het Handvest.

In artikel 47 wordt het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht erkend, inclusief het recht om te worden gehoord. Artikel 7 betreft de eerbiediging van het privéleven en van het familie- en gezinsleven. Artikel 8 heeft betrekking op de bescherming van persoonsgegevens, terwijl artikel 41 betrekking heeft op de plicht van de diensten om hun beslissingen met redenen te omkleden.

Het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht (eerlijk proces) dient te worden gewaarborgd in alle procedures waarmee uitvoering wordt gegeven aan de bepalingen van de GB-verordening, fondsspecifieke regels of de gedelegeerde handelingen of uitvoeringshandelingen.

Zo was het Seirekomitee, dat was opgezet in het kader van het programma voor grensoverschrijdende samenwerking tussen Estland en Letland, voorwerp van zaak C-562/12, Liivimaa Lihaveis MTÜ vs Eesti-Läti programmi 2007-2013, voor het HvJ-EU. Het betrof een orgaan bestaande uit vertegenwoordigers van beide lidstaten dat de definitieve besluiten nam over de kwalitatieve beoordeling van projectaanvragen in het kader van dat programma. Dat comité had ook een programmagids vastgesteld waarin was vastgelegd dat zijn besluiten niet vatbaar waren voor beroep voor een nationale rechter. Hoewel de vaststelling van een programmagids niet uitdrukkelijk was vastgelegd in de toepasselijke wetgeving voor de programmeringsperiode 2007-2013, noch in uitvoeringsbepalingen van de EU, is het HvJ-EU tot de slotsom gekomen dat de gids duidelijk was vastgesteld met de intentie het EU-recht ten uitvoer te leggen en dat hij bindend was voor iedereen die via het genoemde programma steun wenste te ontvangen. Dientengevolge werd het Handvest, inclusief artikel 47, in deze zaak toepasselijk geacht. Het HvJ-EU was van oordeel dat artikel 47 zich ertegen verzet dat rechterlijke toetsing door een nationale rechter van een besluit tot weigering van steun in een programmagids wordt uitgesloten.

Wat betreft de organisatie van het partnerschap zijn de meest relevante rechten en beginselen uit het Handvest: non-discriminatie, taalkundige verscheidenheid, gelijkheid van vrouwen en mannen en integratie van personen met een handicap, terwijl het voor de formulering van regels voor lidmaatschap bijvoorbeeld noodzakelijk zou zijn om de aandacht met name te richten op rechten en beginselen van non-discriminatie, taalkundige verscheidenheid en gelijkheid van vrouwen en mannen.

Wat betreft de functies en verplichtingen van het toezichtcomité bij van het opzetten van het systeem voor beheer, bewaking en controle vormen de meest relevante rechten en beginselen uit het Handvest de bescherming van persoonsgegevens, non-discriminatie, taalkundige verscheidenheid, gelijkheid van vrouwen en mannen, integratie van personen met een handicap, gelijkheid voor de wet en het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht.

3.3.   Ten uitvoer leggen van programma’s en uitvoeren van concrete acties zoals uiteengezet in een projectbeschrijving voor werkzaamheden ter uitvoering van ESI-fondsen

Voor de tenuitvoerlegging van de programma’s moeten acties worden ondernomen door de beheerautoriteit of intermediaire instanties (5). Dergelijke acties zijn acties voor die het EU-recht ten uitvoer leggen. Het gaat daarbij bijvoorbeeld om het doen van oproepen tot het indienen van voorstellen, het selecteren van werkzaamheden, het ondertekenen van subsidieovereenkomsten, de follow-up van de tenuitvoerlegging, het controleren van betalingsaanvragen van begunstigden, het uitvoeren van controles ter plaatse, het toezien op de werkzaamheden van intermediaire instanties, het versturen van betalingsaanvragen en het opstellen en indienen van verslagen.

Ook de verantwoordelijkheden van certificeringsautoriteiten uit hoofde van artikel 126 van de GB-verordening kunnen het treffen van maatregelen omvatten waarmee het EU-recht ten uitvoer wordt gebracht. Dit geldt ook voor auditautoriteiten wanneer zij een auditstrategie opstellen, de audit uitvoeren of een auditoordeel en controleverslagen opstellen.

Zoals uiteengezet in Hoofdstuk 2.2, juridische status van het Handvest, kan het Handvest van toepassing zijn op bepaalde begunstigden, wanneer aan de in hoofdstuk 2.2 genoemde voorwaarden is voldaan (de lidstaat keurt een maatregel goed op grond waarvan deze begunstigden, ongeacht hun rechtsvorm, verantwoordelijk worden voor het verlenen van een publieke dienst onder toezicht van de centrale overheid. Voor dat specifieke doel beschikken zij over bijzondere bevoegdheden die verder reiken dan de bevoegdheden die voortvloeien uit de normale regels zoals die gelden voor betrekkingen tussen individuen) (6).

Bij de uitvoering van hun taken dienen de nationale autoriteiten erop toe te zien dat de rechten en beginselen van het Handvest worden geëerbiedigd; de meest relevante rechten en beginselen van het Handvest in dit verband zijn het recht op een doeltreffende voorziening in rechte en op een onpartijdig gerecht, het recht op bescherming van persoonsgegevens, het recht op gelijkheid voor de wet en gelijkheid van vrouwen en mannen, non-discriminatie, de rechten van het kind, de integratie van personen met een handicap en een hoog niveau van milieubescherming, taalkundige verscheidenheid, veilige werkomstandigheden, vrijheid van meningsuiting en van informatie, vrijheid van vergadering en vereniging, recht op onderwijs, vrijheid van ondernemerschap, recht op eigendom, bescherming bij verwijdering, uitzetting en uitlevering en eerbiediging van het privéleven en van het familie- en gezinsleven.

3.4.   Toepasselijkheid van het Handvest in het kader van het cohesiebeleid: waarom is het Handvest van belang voor de overheidsinstellingen die de ESI-fondsen beheren?

Inbreuken op in het Handvest verankerde grondrechten zijn onderworpen aan rechterlijke toetsing door de rechterlijke instanties van de lidstaten en het Hof van Justitie van de Europese Unie (HvJ-EU).

De bepalingen van het EU-recht en het nationale recht moeten in samenhang met de verplichtingen op grond van het Handvest worden uitgelegd, teneinde uitvoering te geven aan de rechten die het Handvest waarborgt. Als een nationale rechter twijfels heeft over de toepasselijkheid van het Handvest of de juiste uitlegging van de bepalingen ervan, kan hij — en moet de rechter in laatste instantie — de zaak verwijzen naar het HvJ-EU met het oog op een prejudiciële beslissing. Het antwoord van het HvJ-EU stelt de nationale rechter in staat het geding te beslechten. De nationale rechterlijke instanties maken regelmatig gebruik van deze procedure. Dit is goed voor de ontwikkeling van rechtspraak betreffende het Handvest en versterkt de rol van de nationale rechterlijke instanties bij de handhaving ervan.

Als hoedster van de Verdragen heeft de Commissie de bevoegdheid pogingen te ondernemen om een schending van het Handvest te beëindigen. Zij kan een niet-nakomingsprocedure in gang zetten tegen lidstaten wegens schending van het Handvest.

Aangezien het Handvest op de lidstaten alleen van toepassing is wanneer zij het EU-recht ten uitvoer brengen, kan de Commissie geen niet-nakomingsprocedure wegens schending van het Handvest door nationale wetgeving initiëren als die nationale wetgeving niet de tenuitvoerlegging van het EU-recht behelst. Wanneer het Handvest niet van toepassing is, blijven grondrechten op nationaal niveau gewaarborgd uit hoofde van de grondwetten of grondwettelijke tradities van lidstaten en internationale overeenkomsten die zij hebben geratificeerd. In dit verband wordt de naleving gewaarborgd door de nationale rechterlijke instanties.

Voorts moeten, wat ESI-fondsen betreft, acties die in dat kader worden ondersteund, op grond van artikel 6 van de GB-verordening in overeenstemming zijn met het toepasselijke recht van de Unie en het nationale recht betreffende de toepassing hiervan. Als een lidstaat het Handvest niet adequaat naleeft bij het ondernemen van acties of het treffen van maatregelen waarmee EU-recht ten uitvoer wordt gebracht, kan dit een onregelmatigheid van een economisch subject vormen (artikel 2, punt 36, van de GB-verordening). De Commissie zal dan ook, in voorkomend geval, gebruikmaken van de middelen die tot haar beschikking staan om te waarborgen dat de EU-fondsen in overeenstemming met het Handvest worden ingezet en waar nodig overgaan tot de onderbreking van betalingstermijnen, de opschorting van betalingen, financiële correcties en het inleiden van inbreukprocedures uit hoofde van artikel 258 VWEU.

De verplichting van nationale autoriteiten om de naleving en bescherming van grondrechten te waarborgen, is in het bijzonder van belang met het oog op klachten die de lidstaten kunnen krijgen over mogelijke schendingen van het Handvest. In verband met de controle op de toepassing en de tenuitvoerlegging van het Handvest in de lidstaten is er de verplichting van de lidstaten op grond van artikel 74, lid 3, van de GB-verordening om te zorgen voor doeltreffende regelingen voor het onderzoek van klachten in verband met de ESI-fondsen die door natuurlijke of rechtspersonen worden ingediend. Klachten over de ESI-fondsen kunnen ook rechtstreeks aan de Commissie worden gericht.

4.   BEOORDELING VAN OVEREENSTEMMING MET HET HANDVEST — CONTROLELIJST VOOR DE GRONDRECHTEN

Nationale autoriteiten die verantwoordelijk zijn voor de tenuitvoerlegging van de ESI-fondsen wordt verzocht zorgvuldig te beoordelen of de (door hen geplande of reeds goedgekeurde) acties en maatregelen binnen de werkingssfeer van het EU-recht vallen en na te gaan of deze van invloed kunnen zijn op de in het Handvest verankerde grondrechten.

De volgende controlelijst is een praktisch hulpmiddel voor deze beoordeling, maar het gebruik ervan is niet verplicht.

I.   CONTROLEER — of de geplande nationale actie of maatregel een maatregel is waarmee het EU-recht ten uitvoer wordt gebracht en dus binnen de werkingssfeer van het Handvest valt

NB: Deze controle is niet noodzakelijk voor acties en documenten die overeenkomstig deze richtsnoeren worden beschouwd als acties die het EU-recht ten uitvoer leggen.

a)	Controleer of er ingevolge het EU-recht behalve het Handvest nog andere verplichtingen van toepassing zijn op de nationale actie of maatregel.

b)	Als er een dergelijke Unierechtelijke verplichting bestaat, controleer dan of de nationale actie of maatregel de tenuitvoerlegging daarvan beoogt.

II.   CONTROLEER — of er mogelijk grondrechten worden geschonden

1.	Welke grondrechten zijn in het geding? (Toetsing van de geplande actie of maatregel aan de grondrechten in het Handvest en de „impactvragen” in bijlage III vormt een eerste indicatie van de betrokken grondrechten)

2.	Zijn dit absolute rechten? (Bijvoorbeeld het verbod op foltering en het verbod op slavernij en dienstbaarheid.)

Indien wordt geconcludeerd dat de onderzochte actie of maatregel een absoluut recht inperkt, moet deze reeds in dit stadium worden verworpen, aangezien absolute rechten niet mogen worden ingeperkt. Nadere analyse aan de hand van de punten 3 t/m 6 is derhalve niet nodig.

3.	Wat zijn de gevolgen van de geplande nationale actie of maatregel voor de grondrechten? Met deze stap wordt beoogd vast te stellen wat voor alle betrokken partijen de positieve gevolgen (bevordering van grondrechten) of de negatieve gevolgen (inperking van grondrechten) zijn.

4.	Heeft de geplande nationale actie of maatregel, naar gelang van de grondrechten in kwestie, zowel een gunstige als een ongunstige invloed (bijvoorbeeld een negatieve uitwerking op de vrijheid van meningsuiting en een positieve uitwerking op intellectuele eigendom)?

Indien uit de analyse blijkt dat de geplande actie of maatregel geen materiële impact op de grondrechten heeft of er alleen een positieve impact op heeft, is er geen verdere analyse nodig aan de hand van de punten 5 en 6. Als er negatieve gevolgen worden vastgesteld, moet het volgende worden bekeken:

5.	Zal de inperking van of de negatieve impact op de grondrechten op duidelijke en voorspelbare wijze wettelijk worden vastgesteld?

6.

Zal een dergelijke inperking of negatieve uitwerking: — daadwerkelijk een doelstelling van algemeen belang van de Unie verwezenlijken of de rechten en vrijheden van anderen beschermen? (Bij deze stap moet worden vastgesteld om welk doel van algemeen belang of ter bescherming van de rechten en vrijheden van anderen het gaat.); — noodzakelijk zijn voor het bereiken van de beoogde doelstelling? (Bij deze stap moet worden onderzocht of het beoogde doel adequaat en effectief kan worden bereikt met de maatregel, zonder verder te gaan dan wat noodzakelijk is.) Waarom is er geen even effectieve, maar minder ingrijpende maatregel voorhanden?); — evenredig zijn met de beoogde doelstelling? — de wezenlijke inhoud van de betrokken grondrechten eerbiedigen?

Als het antwoord op al deze vragen bevestigend is, kan de inperking van het grondrecht in kwestie als legitiem worden beschouwd.

Ter illustratie van het gebruik van deze controlelijst volgt hierna een concreet voorbeeld op basis van de feiten van zaak C-401/11, Blanka Soukupová tegen Ministerstvo zemědělství, en de beoordeling van het HvJ-EU in zijn arrest van 11 april 2013.

De lidstaat in kwestie had een steunregeling voor vervroegde uittreding voor landbouwers opgezet, met medefinanciering uit het Europees Oriëntatie- en Garantiefonds voor de Landbouw (EOGFL). Het begrip „pensioengerechtigde leeftijd” voor deelname aan de regeling was in nationale wetgeving gedefinieerd. Op grond van die wetgeving was deze pensioengerechtigde leeftijd afhankelijk van het geslacht van de aanvrager en, voor vrouwen, van het aantal grootgebrachte kinderen.

Bij de toepassing van de controlelijst op deze zaak zijn de volgende vragen leidend:

1.

Welke grondrechten zijn in het geding? De steunregeling voor vervroegde uittreding raakt aan het beginsel van gelijke behandeling en non-discriminatie zoals vastgelegd in de artikelen 20, 21, lid 1, en 23 van het Handvest.

2.

Zijn dit absolute rechten? Neen, de rechten die zijn verankerd in artikel 20, artikel 21, lid 1, en artikel 23 van het Handvest zijn geen absolute rechten.

3.

Wat zijn de gevolgen van de geplande nationale actie of maatregel voor de grondrechten? Met deze stap wordt beoogd vast te stellen wat voor alle betrokken partijen de positieve gevolgen (bevordering van grondrechten) of de negatieve gevolgen (inperking van grondrechten) zijn. Gezien het feit dat de „normale pensioengerechtigde leeftijd” varieert naar gelang van het geslacht van degene die steun voor vroegtijdige uittreding uit de landbouw aanvraagt en, in het geval van vrouwelijke aanvragers, van het aantal door de aanvraagster grootgebrachte kinderen, heeft de regeling voor vervroegde uittreding een negatieve uitwerking op het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen en pakt zij bijzonder ongunstig uit voor vrouwelijke landbouwers, vergeleken met hun mannelijke collega’s.

4.

Heeft de geplande nationale actie of maatregel, naar gelang van de grondrechten in kwestie, zowel een gunstige als een ongunstige invloed? De geplande actie heeft alleen negatieve gevolgen voor het desbetreffende recht, met name voor vrouwen die meer kinderen hebben grootgebracht. Vrouwen die meer kinderen hebben grootgebracht, hebben objectief gezien een kortere periode waarbinnen zij een registratieaanvraag voor de steunregeling voor vroegtijdige uittreding kunnen indienen dan mannen of vrouwen die minder kinderen hebben grootgebracht.

5.

Zal de inperking van of de negatieve impact op de grondrechten op duidelijke en voorspelbare wijze wettelijk worden vastgesteld? Ja, het begrip „normale pensioengerechtigde leeftijd” was in nationale wetgeving gedefinieerd.

6.

Zou een dergelijke inperking of negatieve uitwerking: — daadwerkelijk een doelstelling van algemeen belang van de Unie verwezenlijken of de rechten en vrijheden van anderen beschermen? Neen, het verschil in behandeling vormt geen verwezenlijking van een doelstelling van algemeen belang van de Unie of dient niet ter bescherming van de rechten en vrijheden van anderen. — noodzakelijk zijn voor het bereiken van de beoogde doelstelling? (Bij deze stap moet worden onderzocht of het beoogde doel adequaat en effectief kan worden bereikt met de maatregel, zonder verder te gaan dan wat noodzakelijk is.) Waarom is er geen even effectieve, maar minder ingrijpende maatregel voorhanden?); Neen, de maatregel is niet noodzakelijk voor het bereiken van het gewenste doel, dat erin bestaat dergelijke landbouwers, ongeacht geslacht en aantal grootgebrachte kinderen, te stimuleren vroegtijdig en definitief uit de landbouw te stappen, om de levensvatbaarheid van landbouwbedrijven beter te waarborgen. Die landbouwers, zowel mannen als vrouwen, kunnen dergelijke steun aanvragen als zij definitief alle commerciële landbouwactiviteiten hebben beëindigd na een periode van tien jaar waarin zij als landbouwer werkzaam zijn geweest en op het moment van uittreding niet jonger waren dan 55 jaar en nog niet de normale pensioengerechtigde leeftijd hadden bereikt. Het beoogde doel had ook kunnen worden verwezenlijkt indien er geen onderscheid werd gemaakt op basis van geslacht of aantal grootgebrachte kinderen. Aangezien het antwoord op deze vragen niet bevestigend is, kan de inperking van het grondrecht in kwestie (gelijke behandeling) niet als legitiem worden beschouwd. Zij vormt daarom een schending van artikel 20, artikel 21, lid 1, en artikel 23 van het Handvest.

---

(1)  https://infoportal.fra.europa.eu/InfoPortal/infobaseFrontEndCountryHome.do?btnCountryLinkHome_1

(2)  Verordening (EU) nr. 1303/2013 van het Europees Parlement en de Raad van 17 december 2013 houdende gemeenschappelijke bepalingen inzake het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds, het Cohesiefonds, het Europees Landbouwfonds voor plattelandsontwikkeling en het Europees Fonds voor maritieme zaken en visserij en algemene bepalingen inzake het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling, het Europees Sociaal Fonds, het Cohesiefonds en het Europees Fonds voor maritieme zaken en visserij, en tot intrekking van Verordening (EG) nr. 1083/2006 van de Raad (PB L 347 van 20.12.2013, blz. 320).

(3)  Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (door de Algemene Vergadering goedgekeurd bij Resolutie 61/106 van 13 december 2006. Het verdrag is op 3 mei 2008 bij de 20e ratificatie in werking getreden) — https://www.un.org/development/desa/disabilities/conference-of-states-parties-to-the-convention-on-the-rights-of-persons-with-disabilities-2.html

(4)  De voorbeelden van acties van lidstaten die als tenuitvoerlegging van EU-recht worden beschouwd, worden gegeven in het kader van het juridisch kader voor de programmeringsperiode 2014-2020. De bepalingen van het Handvest dienen echter sinds 2009, onder meer in het kader van de tenuitvoerlegging van de ESI-fondsen, te worden toegepast onder de in deze richtsnoeren in herinnering gebrachte voorwaarden.

(5)  Bijvoorbeeld plaatselijke actiegroepen waarnaar wordt verwezen in de artikelen 34, lid 1, en 125, van de GB-verordening die optreden als intermediaire instanties.

(6)  Met de controlelijst in hoofdstuk 4 van deze richtsnoeren kan worden beoordeeld of met een bepaalde actie van deze begunstigden EU-recht ten uitvoer wordt gebracht.

---

---

---

---