13.1.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 11/1

1.

Bij artikel 5 van Richtlijn 2004/113/EG van de Raad van 13 december 2004 houdende toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van mannen en vrouwen bij de toegang tot en het aanbod van goederen en diensten (1) (hierna: „de richtlijn”) is het gebruik van seksegerelateerde actuariële factoren bij het verlenen van verzekeringsdiensten en aanverwante financiële diensten geregeld. In artikel 5, lid 1, is bepaald dat in alle nieuwe contracten die na 21 december 2007 worden gesloten, het gebruik van sekse als een factor bij de berekening van premies en uitkeringen niet mag resulteren in verschillen in de premies en uitkeringen van individuele personen (hierna: „de regel van sekseneutraliteit”). Artikel 5, lid 2, voorziet in een uitzondering op deze regel door de lidstaten toe te staan proportionele verschillen in premies en uitkeringen voor individuele personen te handhaven in de gevallen waarin sekse een bepalende factor is bij de beoordeling van het risico op basis van relevante en nauwkeurige actuariële en statistische gegevens.

2.

In een arrest van 1 maart 2011 (2) (hierna: „het arrest Test-Aankoop”) heeft het Hof van Justitie van de Europese Unie (hierna: „het Hof van Justitie”) artikel 5, lid 2, met ingang van 21 december 2012 ongeldig verklaard. Het Hof van Justitie is van oordeel dat deze bepaling die de lidstaten toestaat een uitzondering op de in artikel 5, lid 1, vastgelegde regel van sekseneutraliteit zonder beperking in de tijd te handhaven, in strijd is met de verwezenlijking van het door de wetgever op verzekeringsgebied vastgestelde doel van de richtlijn, namelijk gelijke behandeling van vrouwen en mannen bij de berekening van verzekeringspremies en -uitkeringen, en derhalve onverenigbaar is met de artikelen 21 en 23 van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.

3.

In alle lidstaten is momenteel een verschillende behandeling van vrouwen en mannen toegestaan met betrekking tot ten minste één vorm van verzekering. Met name mogen verzekeraars in alle lidstaten het geslacht van de verzekeringnemer als risicobepalende factor bij levensverzekeringen toepassen (3). Het arrest Test-Aankoop heeft daarom gevolgen voor alle lidstaten.

4.

Deze richtsnoeren hebben als doel de naleving van het arrest Test-Aankoop op nationaal niveau te vergemakkelijken. Het standpunt van de Commissie doet evenwel geen afbreuk aan een eventuele toekomstige uitlegging van artikel 5 door het Hof van Justitie.

5.

Met ingang van 21 december 2012 moet de in artikel 5, lid 1, vastgelegde regel van sekseneutraliteit zonder enige uitzondering worden toegepast bij de berekening van de premies en uitkeringen van individuele personen voor nieuwe contracten.

6.

In het arrest Test-Aankoop komt het Hof van Justitie met betrekking tot artikel 5, lid 2, van de richtlijn tot de conclusie dat „deze bepaling ongeldig (moet) worden geacht bij het verstrijken van een passende overgangsperiode”, die op 21 december 2012 eindigt (4). Dit betekent dat de voorschriften van artikel 5, lid 1, vanaf die datum zonder uitzondering moeten worden nageleefd.

7.

De overgangsperiode moet worden geïnterpreteerd in het licht van de doelstelling van de richtlijn, die is vastgelegd in artikel 5, lid 1, waarin wordt bepaald dat de regel van sekseneutraliteit alleen geldt voor nieuwe contracten die na de uiterste omzettingsdatum van de richtlijn (21 december 2007) worden gesloten. Zoals in overweging 18 van de richtlijn wordt toegelicht, heeft deze bepaling ten doel een plotse herordening van de markt te voorkomen. Het arrest Test-Aankoop verandert niets aan deze doelstelling en laat tevens de in artikel 5, lid 1, vervatte bepaling onverlet dat de regel van sekseneutraliteit alleen van toepassing is op nieuwe contracten. Het arrest Test-Aankoop betekent dat deze regel met ingang van 21 december 2012 zonder uitzondering op nieuwe contracten moet worden toegepast, aangezien artikel 5, lid 2, vanaf die datum ongeldig is.

8.

Volgens vaste rechtspraak vereisen de eenvormige toepassing van het Unierecht en het gelijkheidsbeginsel dat de bewoordingen van een bepaling van Unierecht die voor de betekenis en de strekking ervan niet uitdrukkelijk naar het recht van de lidstaten verwijst, normaliter in de gehele Europese Unie autonoom en uniform moeten worden uitgelegd (5).

9.

De richtlijn bevat geen definitie van het begrip „nieuw contract”, noch verwijst zij voor de betekenis die aan deze woorden moet worden gegeven naar het nationale recht. Dit begrip moet derhalve voor de toepassing van de richtlijn worden geacht een autonoom Unierechtelijk begrip aan te duiden, dat op het grondgebied van de Unie uniform moet worden uitgelegd. Deze uniforme uitlegging strookt met de doelstelling van de richtlijn op verzekeringsgebied, namelijk de toepassing van de regel van sekseneutraliteit na het verstrijken van een overgangsperiode. Het in artikel 5, lid 1, bedoelde begrip „nieuw contract” is essentieel voor de toepassing van deze bepaling in de praktijk. Indien dit begrip op basis van het nationale contractenrecht op uiteenlopende wijze zou worden uitgelegd, zou het risico bestaan dat verschillende overgangstermijnen worden vastgesteld, waardoor de algemene toepassing van de regel van sekseneutraliteit, en daarmee ook de totstandbrenging van een gelijk speelveld voor alle verzekeringsmaatschappijen, zou worden vertraagd. De doelstelling van de richtlijn, die erop is gericht de gelijke behandeling van vrouwen en mannen met betrekking tot verzekeringspremies en -uitkeringen van individuele personen in alle lidstaten te garanderen vanaf de in artikel 5, lid 1, genoemde datum, zou hierdoor worden ondermijnd (6).

10.

Voor de toepassing van artikel 5, lid 1, is een duidelijk onderscheid tussen bestaande en nieuwe contracten vereist. Het onderscheid moet voldoen aan de eisen van rechtszekerheid, gebaseerd zijn op criteria die niet onnodig afbreuk doen aan bestaande rechten en beantwoorden aan de legitieme verwachtingen van alle partijen. Deze benadering is in overeenstemming met de door de richtlijn nagestreefde doelstelling om een plotse herordening van de markt te voorkomen, door de toepassing van de regel van sekseneutraliteit te beperken tot nieuwe contracten.

11.

De in artikel 5, lid 1, bedoelde regel van sekseneutraliteit is daarom van toepassing wanneer a) een contractuele overeenkomst wordt gesloten, of een wijziging in een bestaand contract wordt aangebracht, waarmee alle partijen uitdrukkelijk moeten instemmen, b) een partij de voor het sluiten van een contract vereiste instemming laatstelijk heeft betuigd op of na 21 december 2012.

12.

Bijgevolg worden de volgende overeenkomsten (7) geacht nieuwe contracten te zijn waarop de regel van sekseneutraliteit van toepassing is:

13.

Daarentegen is er in de volgende situaties (9) geen sprake van een nieuw contract:

14.

Krachtens artikel 5, lid 1, mag het gebruik van sekse als een factor bij de berekening van premies en uitkeringen niet resulteren in verschillen in de premies en uitkeringen van individuele personen. Het gebruik van het geslacht van de verzekeringnemer als risicobepalende factor is niet algemeen verboden. Een dergelijk gebruik is wel toegestaan bij de berekening van gemiddelde verzekeringspremies en –uitkeringen, zolang dit niet tot een differentiëring op individueel niveau leidt. Ondanks het arrest Test-Aankoop blijft het dus, binnen die grenzen, mogelijk om gegevens met betrekking tot het geslacht van verzekeringnemers of seksegerelateerde gegevens te verzamelen, op te slaan en te gebruiken, d.w.z.:

—   berekening van reserves en interne prijsstelling: verzekeraars mogen ook in de toekomst gegevens met betrekking tot het geslacht van verzekeringnemers verzamelen en gebruiken voor de interne risicobeoordeling, met name om in overeenstemming met de voor het verzekeringsbedrijf geldende solvabiliteitsregels technische voorzieningen te berekenen en de samenstelling van hun portefeuille vanuit het oogpunt van prijsstelling te bewaken;

—   prijsstelling voor herverzekeringen: herverzekeringscontracten zijn contracten tussen een verzekeraar en een herverzekeraar. Het blijft in de toekomst mogelijk om het geslacht van verzekeringnemers bij de prijsstelling van herverzekeringsproducten te gebruiken, zolang dit niet tot een differentiëring op individueel niveau leidt;

—   marketing en reclame: ingevolge artikel 3, lid 3, is de richtlijn niet van toepassing op media- en reclame-inhoud, terwijl artikel 5, lid 1, alleen de berekening van de premies en uitkeringen van individuele personen betreft. Daarom kunnen verzekeraars ook in de toekomst gebruik maken van marketing en reclame om de samenstelling van hun portefeuille te beïnvloeden, bijvoorbeeld door zich in advertenties speciaal tot mannen of vrouwen te richten. Verzekeraars mogen de toegang tot een specifiek product echter niet weigeren op grond van het geslacht van een persoon, tenzij aan de voorwaarden van artikel 4, lid 5, is voldaan (12);

—   levens- en ziektekostenverzekeringen: de regel van sekseneutraliteit betekent dat premies en uitkeringen voor twee personen die dezelfde verzekeringspolis afsluiten niet uitsluitend op grond van hun respectieve geslacht mogen verschillen. Er zijn echter andere risicofactoren, zoals de gezondheidstoestand of de familiale voorgeschiedenis, op basis waarvan een differentiëring mogelijk is en die door verzekeraars vanwege bepaalde fysieke verschillen tussen de seksen alleen kunnen worden beoordeeld wanneer zij het geslacht van de verzekeringnemers in aanmerking nemen (13).

15.

De Commissie is tevens van oordeel dat verzekeraars, onder de in artikel 4, lid 5, gestelde voorwaarden, seksespecifieke verzekeringsproducten (of opties als onderdeel van contracten) kunnen blijven aanbieden die betrekking hebben op aandoeningen die uitsluitend of hoofdzakelijk leden van een bepaald geslacht betreffen (14). Met betrekking tot zwangerschap en moederschap is dit evenwel uitgesloten op grond van het specifieke solidariteitsmechanisme waarin artikel 5, lid 3, voorziet.

16.

Het arrest Test-Aankoop heeft alleen betrekking op het gebruik van het geslacht van de verzekeringnemer als risicobepalende factor, en niet op de toelaatbaarheid van andere factoren die door verzekeraars worden gehanteerd. Ingevolge artikel 2, onder b), van de richtlijn is echter sprake van indirecte discriminatie wanneer een ogenschijnlijk neutrale risicofactor personen van een bepaald geslacht bijzonder benadeelt. In tegenstelling tot directe discriminatie kan indirecte discriminatie gerechtvaardigd zijn indien het doel van de ongelijke behandeling legitiem is en de middelen voor het bereiken van dat doel passend en noodzakelijk zijn.

17.

De toepassing van risicofactoren die eventueel seksegerelateerd zijn, blijft dus mogelijk, zolang het om op zichzelf staande risicofactoren gaat (15).

18.

Het arrest Test-Aankoop heeft alleen betrekking op de toepassing van het geslacht van de verzekeringnemer als factor in een context waarin de respectieve situaties van mannen en vrouwen naar het oordeel van de wetgever vergelijkbaar zijn. Het heeft geen betrekking op de toepassing van andere risicobepalende factoren als leeftijd en handicap, waarvoor thans geen regeling op EU-niveau bestaat.

19.

In het arrest Test-Aankoop wijst het Hof van Justitie erop dat „(…) het gelijkheidsbeginsel [vereist] dat vergelijkbare situaties niet verschillend en verschillende situaties niet gelijk worden behandeld, tenzij een dergelijke behandeling objectief gerechtvaardigd is” en dat „de vergelijkbaarheid van situaties moet worden beoordeeld tegen de achtergrond van het voorwerp en het doel van de handeling van de Unie die het betrokken onderscheid invoert (…)” (16).

20.

Het gebruik van de factoren leeftijd en handicap zou ook volgens het voorstel voor een richtlijn betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke behandeling van personen ongeacht godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid (17) zijn toegestaan, aangezien een dergelijk gebruik niet als discriminatie zou worden beschouwd. Wanneer de wetgever bepaalt dat een specifieke praktijk onder bepaalde omstandigheden geen discriminatie vormt, is er geen sprake van een afwijking van het beginsel van de gelijke behandeling van vergelijkbare situaties (die alleen gedurende een overgangsperiode zou zijn toegestaan). Die praktijk is veeleer in overeenstemming met het beginsel van gelijke behandeling, aangezien de situaties in kwestie niet vergelijkbaar zijn en verschillend dienen te worden behandeld (of dat het, ondanks de vergelijkbaarheid van de situaties, objectief gerechtvaardigd is om deze verschillend te behandelen).

21.

Sommige verzekeringsproducten, zoals lijfrenten, dragen bij tot het pensioeninkomen. De richtlijn heeft echter alleen betrekking op verzekeringen en pensioenen die berusten op een particuliere, vrijwillige en los van de arbeidsbetrekking staande grondslag, en is uitdrukkelijk niet van toepassing op aangelegenheden in verband met arbeid en beroep (18). De gelijke behandeling van vrouwen en mannen met betrekking tot bedrijfspensioenen valt onder Richtlijn 2006/54/EG van het Europees Parlement en de Raad van 5 juli 2006 betreffende de toepassing van het beginsel van gelijke kansen en gelijke behandeling van mannen en vrouwen in arbeid en beroep (herschikking) (19).

22.

Sommige bedrijfspensioenregelingen voorzien in uitkeringen in een bepaalde vorm, zoals een lijfrente. Een dergelijke regeling valt onder Richtlijn 2006/54/EG, zelfs wanneer de uitkeringen in kwestie worden uitbetaald door een verzekeraar. Indien de individuele werknemer het verzekeringscontract daarentegen zonder tussenkomst van de werkgever rechtstreeks met de verzekeraar moet afsluiten, bijvoorbeeld om een bepaalde som om te zetten in een lijfrente, is er sprake van een situatie die onder de richtlijn valt. Krachtens artikel 8, lid 1, onder c), van Richtlijn 2006/54/EG zijn van de werkingssfeer daarvan uitdrukkelijk uitgesloten door werknemers aangegane verzekeringsovereenkomsten waarbij de werkgever geen partij is.

23.

Overeenkomstig artikel 9, lid 1, onder h), van Richtlijn 2006/54/EG mogen voor vrouwen en mannen uiteenlopende niveaus voor de prestaties worden vastgesteld wanneer dit op grond van actuariële berekeningsfactoren gerechtvaardigd is. De Commissie is van oordeel dat het arrest Test-Aankoop geen juridische gevolgen voor deze bepaling heeft, die van toepassing is binnen de aparte en duidelijk afgebakende context van bedrijfspensioenen en die bovendien op heel andere wijze is geformuleerd dan artikel 5, lid 2, van de richtlijn. Volgens artikel 9, lid 1, onder h), van Richtlijn 2006/54/EG wordt de vaststelling van verschillende prestaties voor mannen en vrouwen dan ook niet als discriminatie beschouwd wanneer die verschillen gerechtvaardigd zijn door actuariële gegevens.

24.

De lidstaten moeten de consequenties uit het arrest Test-Aankoop trekken en hun wetgeving vóór 21 december 2012 aanpassen om te waarborgen dat de regel van sekseneutraliteit door de verzekeraars wordt toegepast overeenkomstig de eisen van het arrest. Op basis van de in deze richtsnoeren uiteengezette criteria zal de Commissie de stand van zaken nauwlettend in het oog houden om ervoor te zorgen dat de nationale verzekeringswetgeving vanaf die datum volledig in overeenstemming is met het arrest.

25.

De Commissie wil een concurrerende en innovatieve bedrijfstak als de verzekeringssector aansporen voor de nodige aanpassingen te zorgen en de consument aantrekkelijke sekseneutrale producten aan te bieden, zonder dat het algemene prijsniveau daardoor op ongerechtvaardigde wijze wordt beïnvloed. De Commissie zal de ontwikkelingen op de verzekeringsmarkt op de voet blijven volgen teneinde eventuele ongerechtvaardigde prijsstijgingen naar aanleiding van het arrest Test-Aankoop op te sporen, en zal in het geval van vermeend concurrentieverstorend gedrag de beschikbare instrumenten van het mededingingsrecht daarbij betrekken (20).

26.

De Commissie zal in 2014, in het kader van een meer algemeen verslag over de tenuitvoerlegging van de richtlijn, verslag doen van de tenuitvoerlegging van het arrest Test-Aankoop in de nationale wetgeving en de verzekeringspraktijk.