22.5.2012   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 143/94

—

Om de doelstelling van de algeheel in de EU nagestreefde arbeidsparticipatie te verwezenlijken, dienen voortaan goed meetbare EU-streefdoelen te worden geformuleerd, ook ten aanzien van specifieke doelgroepen zoals langdurig werklozen, vrouwen, ouderen en met name ook jongeren (bestrijding van de werkloosheid, verbetering van de werkgelegenheidssituatie). Een vergaande aanpassing van de geformuleerde concrete doelstellingen op het vlak van werkgelegenheidsbeleid op het niveau van de lidstaten is tot op heden nog maar nauwelijks gerealiseerd.

—

Daarbij dient met name te worden gedacht aan een indicator voor een wezenlijke vermindering van het percentage jongeren dat noch aan de arbeidsmarkt deelneemt, noch onderwijs of een opleiding volgt (de zogeheten NEET-groep).

—

Het EESC verwelkomt het voorstel van de Commissie inzake de zogenaamde "jeugdgarantie", op basis waarvan de lidstaten moeten garanderen dat alle jongeren binnen vier maanden na het afronden van hun opleiding werk hebben gevonden of hun opleiding voortzetten, dan wel dat er activerende en op arbeidsmarktintegratie gerichte maatregelen voor hen worden genomen. In het kader van de nationale herstelplannen zouden hiervoor concrete maatregelen kunnen worden ontworpen.

—

Landen waar de arbeidsmarkt voor jongeren specifiek onder druk staat en die tegelijk aan zeer beperkende begrotingsvoorwaarden moeten voldoen, dienen eenvoudiger toegang te krijgen tot de middelen uit EU-fondsen voor maatregelen op het gebied van "jeugdgarantie" (vereenvoudigingen bij het gebruik van de middelen tot en met een tijdelijke vrijstelling van de nationale cofinancieringsplicht).

—

Ondanks het feit dat de overheidsbegrotingen onder druk staan, moeten de nationale en Europese middelen voor de opleiding en werkgelegenheid van jongeren en langdurig werklozen worden aangehouden en waar nodig worden uitgebreid. In dit opzicht moeten in het nieuwe financiële kader vanaf 2014 voldoende middelen van het ESF, maar ook van andere EU-fondsen voor specifieke initiatieven voor de jeugd, worden gegarandeerd.

—

In alle EU-lidstaten moeten de toegangsvoorwaarden voor ondersteuningsmaatregelen ten behoeve van werkloze jongeren en langdurig werklozen die een baan dan wel een opleiding zoeken, worden doorgelicht en waar nodig worden verbeterd. Aanbevolen wordt dienovereenkomstig doelstellingen op te nemen in de desbetreffende nationale herstelplannen.

—

Wat betreft de integratie van jongeren op de arbeidsmarkt, worden de meeste oplossingen die geen zekerheid bieden en uitzichtloos zijn, door het EESC afgeraden: in plaats van in te zetten op onzekere werkgelegenheid en onzekere arbeidscontracten, moeten er maatregelen worden genomen die garanderen dat tijdelijke werkgelegenheid en arbeidsplaatsen met lage betaling en slechte sociale voorzieningen niet de norm worden.

—

Het EESC beveelt aan dat de lidstaten bijzondere aandacht schenken aan het opzetten van inclusieve intermediaire arbeidsmarkten, waar met publieke middelen een passend aantal deeltijdbanen wordt gecreëerd die ervoor zorgen dat langdurig werklozen hun arbeidsgewoonten niet verliezen en hun kennis en vaardigheden verbeteren. Dit voorkomt een toename van armoede onder werklozen en zorgt voor een soepele doorstroming naar de open arbeidsmarkt zodra de crisis voorbij is.

—

Wat de voorstellen van de Commissie inzake stageplaatsen betreft, is het EESC voorstander van een Europees kwaliteitskader, met als doel leerbevorderende arbeidsplaatsen met een vast contract aan te moedigen. Daarbij zou moeten worden onderzocht of het duale systeem van leren in combinatie met het opdoen van beroepservaring, dat in sommige lidstaten sinds langere tijd met succes wordt gehanteerd, ook elders gedeeltelijk kan worden toegepast.

—

om na te gaan of de vastgelegde doelstellingen tegen de achtergrond van de huidige ontwikkelingen op de arbeidsmarkt en de thans in de EU afgedwongen politieke uitgangspunten voor crisisbestrijding, wel kunnen worden verwezenlijkt;

—

daarnaast gaat de aandacht vooral uit naar de steeds erger wordende jeugdwerkloosheid en de verslechterende situatie van langdurig werklozen en worden daartoe dringend noodzakelijke beleidsaanbevelingen gedaan.

—

dat de richtsnoeren tegen de achtergrond van de crisis de bestrijding van de werkloosheid niet voldoende als hoogste prioriteit nemen;

—

dat de nieuwe richtsnoeren gekenmerkt worden door een duidelijke verzwakking van het Europese beleid, doordat op een paar Europese kerndoelen na het formuleren van het werkgelegenheidsbeleid geheel wordt overgelaten aan de lidstaten;

—

dat er naast de algemene werkgelegenheidsdoelstelling ook meetbare EU-doelen moeten worden geformuleerd, ook voor specifieke doelgroepen zoals langdurig werklozen, vrouwen, ouderen en ook jongeren;

—

dat er bovendien EU-doelen vereist zijn ten aanzien van onder andere de gelijke behandeling van mannen en vrouwen, de strijd tegen langdurige werkloosheid, het tegengaan van arbeidsovereenkomsten met onvoldoende sociale bescherming, de strijd tegen jeugdwerkloosheid en armoede onder kinderen en jongeren;

—

dat in de richtsnoeren niets concreets wordt gezegd over de kwaliteit van werk.

—

De groeiende werkloosheid trof tijdens de crisis vooral jongeren en laagopgeleiden. Daarbij moet worden aangetekend dat het werkloosheidscijfer voor beide groepen reeds voor de crisis duidelijk boven het gemiddelde uitkwam.

—

Het werkloosheidscijfer onder personen met een laag opleidingsniveau lag over 2011KW2 op 16,3 %, tegenover 8,6 % en 5,3 % voor respectievelijk middelhoog en hoog opgeleide personen.

—

Het werkloosheidscijfer is onder zowel mannen als vrouwen van alle leeftijdsgroepen gestegen. Het cijfer bedroeg in 2011KW2 respectievelijk 9,4 % en 9,5 %. Tijdens de eerste fase van de crisis steeg het werkloosheidscijfer sneller onder mannen, aangezien het vooral ging om bedrijfstakken die eerder door mannen worden gedomineerd (zoals de verwerkende industrie en de bouw). In de tweede fase steeg het werkloosheidscijfer juist sneller onder vrouwen, aangezien nu als gevolg van de vergaande bezuinigingsmaatregelen juist door vrouwen gedomineerde beroepen worden getroffen (bijvoorbeeld de dienstverlening of de publieke sector).

—

Arbeidsmigranten, die reeds voorafgaand aan de crisis een hoger werkloosheidscijfer kenden, zijn bovenmatig getroffen door de stijgende werkloosheid. Voor hen ligt het werkloosheidscijfer over 2011KW2 op 16,3 %.

—

Langdurige werkloosheid (>12 maanden), die als gevolg van het grote aantal nieuwe werklozen statistisch tijdelijk was gedaald, is over 2011KW2 voor de gehele EU weer terug op het niveau van voor de crisis, namelijk 43 %. Landen die sterk en in een vroeg stadium door de crisis zijn getroffen (Spanje, Ierland, de Baltische staten) laten ten opzichte van 2008 een sterke toename zien. Dit aantal zal in de toekomst als gevolg van de stagnerende vraag nog fors toenemen.

—

De zorgen over de jeugdwerkloosheid worden door twee indicatoren gevoed: het werkloosheidscijfer (8) en het NEET-cijfer, die beide zijn gestegen. In dat opzicht is de NEET-indicator bijzonder interessant, aangezien deze iets zegt over de situatie van jongeren in de leeftijdsgroep van 15-24 jaar, die noch aan de arbeidsmarkt deelnemen, noch onderwijs of een opleiding volgen ("Not in Employment, Education or Training").

—

Tussen de afzonderlijke lidstaten bestaan duidelijke verschillen: de situatie is het beste in Denemarken, Nederland, Slovenië en Oostenrijk met percentages onder 7 %, terwijl de situatie in met name Italië en Bulgarije, met percentages van respectievelijk 19,1 % en 21,8 %, heel moeilijk is. Het gemiddelde van de EU-27 lag in 2010 op 12,8 %. Als gevolg van de crisis is met name in Spanje, Ierland, Litouwen, Estland en Letland het NEET-cijfer erg verslechterd.

—

Voortijdige schoolverlaters vormen weer een andere categorie personen, die als gevolg van hun lage opleidingsniveau een nog groter risico op werkloosheid hebben. Ondanks het feit dat in sommige landen het percentage voortijdige schoolverlaters gedurende de crisis is afgenomen (bijvoorbeeld Spanje, Portugal, Estland, Letland en het Verenigd Koninkrijk), ligt het EU-gemiddelde van 14,1 % over 2010 nog altijd een flink stuk boven de in het kader van Europa 2020 nagestreefde doelstelling van minder dan 10 % (9). De onderlinge verschillen tussen de landen zijn groot: Portugal en Spanje laten percentages zien van meer dan 28 % en in Malta bedraagt het percentage voortijdige schoolverlaters bijna 37 %, terwijl in Slowakije, Tsjechië en Slovenië het percentage nog geen 5 % bedraagt (10).

—

Vrouwen zijn met een gemiddeld percentage van 31,6 % in 2011KW2 ten opzichte van 8,1 % bij mannen duidelijk oververtegenwoordigd bij werk dat in deeltijd wordt gedaan.

—

Jonge werknemers worden met een toename van het percentage deeltijdarbeid in de gehele EU beduidend sterker door dit fenomeen getroffen dan werknemers van middelbare leeftijd en oudere werknemers.

—

Bovendien is het percentage laaggeschoolde werknemers dat in deeltijd werkt, sterker toegenomen.

—

Arbeidstijdverkorting geeft mensen de kans om in tijden van crisis in contact te blijven met de arbeidsmarkt en geeft hun een goede uitgangspositie om na de crisis weer voltijds aan het werk te gaan.

—

Tijdens de crisis is echter ook het aantal werknemers in onvrijwillige deeltijdarbeid  (12) aanzienlijk gestegen. In de landen die het sterkst door de crisis worden getroffen (de Baltische staten, Spanje, Ierland), is het percentage onvrijwillige deeltijdarbeid tussen 2008 en 2010 beduidend sterker gestegen dan het gemiddelde. Het aandeel vrouwen dat in deeltijdarbeid werkt, is vanwege de zorg voor kinderen of arbeidsongeschikte volwassenen in vele landen nog steeds hoog.

—

De nationale verschillen wat betreft de omvang van tijdelijke arbeid zijn aanzienlijk: terwijl het percentage in een aantal lidstaten in Midden- en Oost-Europa, zoals Roemenië, Bulgarije, Litouwen en Estland, minder dan 5 % bedraagt, laten Portugal, Spanje en Polen percentages van circa 23-27 % zien.

—

De kans op een tijdelijke arbeidsovereenkomst is bij jonge werknemers (15-24 jaar) met afstand het grootst (in 201042,2 %). Dit geldt voor nagenoeg alle landen. In veel beroepen is het tot op zekere hoogte vanzelfsprekend dat jongeren bij hun eerste baan een tijdelijk contract krijgen. Toch gebeurt dit vaak niet vrijwillig en dit is een van de redenen waarom de situatie van jongeren op de arbeidsmarkt tijdens de crisis ernstig verslechterd is.

—

Bovendien heeft circa 20 % van de laaggeschoolden een tijdelijke arbeidsovereenkomst - een percentage dat beduidend hoger is dan bij hoog en middelbaar opgeleide werknemers (circa 12-13 %).

—

Het aandeel werknemers dat onvrijwillig tijdelijk werk heeft, is tussen 2008 en 2010 met circa 2 % gestegen; dit fenomeen doet zich met name voor in Litouwen en Ierland, twee landen die behoren tot de landen die het zwaarst getroffen zijn door de crisis, evenals in Tsjechië, Denemarken en Groot-Brittannië.

—

Voor jonge werknemers (18-24 jaar) is het risico op armoede ondanks het feit dat ze een baan hebben  (14), aanmerkelijk groter dan gemiddeld voor de groep van 25- tot 64-jarigen in verscheidene EU-lidstaten het geval is.

—

Ook alleenstaande ouders, die er dikwijls niet aan ontkomen om in deeltijd te werken, en laaggeschoolden worden onevenredig hard getroffen door het fenomeen tijdelijk werk en deeltijdarbeid en zijn daarnaast oververtegenwoordigd bij laagbetaald voltijdwerk, hetgeen resulteert in een hoger aandeel onder arme werknemers.

5.1.1

De huidige richtsnoeren omvatten een indicator voor de vermindering van het aantal jongeren dat noch aan het werk is, noch onderwijs of een opleiding volgt (NEET). De lidstaten hebben weliswaar onderscheid gemaakt in de maatregelen overeenkomstig de uiteenlopende bijzonderheden van de NEET-groepen, waarbij de aandacht met name uitging naar de kansarmen (17), maar desondanks zijn er nog steeds geen concrete doelstellingen ten aanzien van de bestrijding van jeugdwerkloosheid en het verbeteren van de werkgelegenheid voor jongeren. Het EESC dringt er nogmaals op aan dat dit centrale thema duidelijker tot uitdrukking komt in de richtsnoeren, onder meer door de formulering van meetbare Europese doelen met betrekking tot werkgelegenheid voor jongeren: in het bijzonder 1) een streefcijfer voor een significante verlaging van de jeugdwerkloosheid en 2) een maximumtermijn van vier maanden voor het "activeren" van jongeren die op zoek zijn naar een baan of een opleidingsplek. Het heeft tot dusver in elk geval nauwelijks vruchten afgeworpen dat het opstellen van specifieke doelstellingen ten aanzien van werkgelegenheid voor jongeren aan de lidstaten is overgelaten. Slechts enkele landen hebben op dit gebied doelen in hun nationale hervormingsprogramma's geformuleerd (18).

5.2.1

Het EESC is verheugd dat zijn roep om een garantie door de lidstaten dat alle schoolverlaters binnen vier maanden een baan, een beroepsopleiding of activerende en op arbeidsmarktintegratie gerichte maatregelen moeten worden aangeboden, in de vorm van een voorstel voor een "Jeugdgarantie" in het vlaggenschipinitiatief "Jeugd in beweging" is opgenomen (19). Het EESC sluit zich in dit verband volledig aan bij de eisen van de Commissie dat de lidstaten onmiddellijk moeten vaststellen welke belemmeringen er op dit gebied bestaan. Er moeten in het kader van de nationale hervormingsplannen concrete maatregelen worden geformuleerd om deze belemmeringen op te heffen. Om die reden zal de specifieke ondersteuning van openbare diensten voor de arbeidsvoorziening in vele lidstaten grondig moeten worden uitgebreid, waarbij de aandacht voornamelijk uitgaat naar kansarmen (vooral ook mensen met een migrantenachtergrond en Roma).

5.2.2

De lidstaten worden opgeroepen om de algemene prioriteiten in de werkgelegenheidsrichtsnoeren op het gebied van jongeren op doeltreffende wijze te verwezenlijken en voor zichzelf ambitieuze doelen en oogmerken te stellen, zoals evenwichtige maatregelen voor meer flexibiliteit en zekerheid, een beleid ter bevordering van arbeidsmobiliteit, de invoering van adequate socialezekerheidsstelsels ter waarborging van arbeidsmarkttransities, de bevordering van ondernemerschap en adequate randvoorwaarden voor het behoud en het scheppen van arbeidsplaatsen, met name bij het midden- en kleinbedrijf.

5.3.1

Om de jeugdwerkloosheid op korte termijn terug te dringen moeten er volgens het EESC in het kader van het sociale, onderwijs- en arbeidsmarktbeleid specifieke maatregelen worden genomen, zeker nu de begrotingen overal onder druk staan. Zoals de Commissie in haar recente initiatief "Kansen voor jongeren" (20) stelt, is het inderdaad zo dat "snelle en niet-bureaucratische steun geboden is, en dan vooral in die landen waar de jeugdwerkloosheid het ernstigst is" (21). Lidstaten die niet alleen een ongunstige arbeidsmarkt voor jongeren en een hoog aantal langdurig werklozen hebben, maar ook nog eens bezuinigingen moeten doorvoeren, zouden gemakkelijker toegang moeten krijgen tot middelen uit EU-fondsen voor met name maatregelen in het kader van de "Jeugdgarantie" en voor investeringen voor het scheppen van banen. De administratieve procedures voor het verkrijgen van middelen moeten worden vereenvoudigd en tegelijkertijd pragmatischer en flexibeler worden vormgegeven. De verplichting tot nationale cofinanciering voor het verkrijgen van middelen uit het ESF of andere Europese fondsen zou tijdelijk buiten werking moeten worden gesteld.

5.4.1

Ondanks het feit dat de begrotingsprioriteiten als gevolg van de economische crisis in alle EU-lidstaten opnieuw zullen moeten worden gedefinieerd, is het, zoals het EESC reeds heeft benadrukt, belangrijk om nationale en communautaire middelen beschikbaar te blijven stellen voor opleidingen en banen voor jongeren en langdurig werklozen en waar nodig voor dit doel zelfs extra middelen te reserveren (22). Daarom wil het EESC dat er in de financiële vooruitzichten voor ná 2014 voldoende middelen uit het ESF worden vrijgemaakt voor op jongeren en langdurig werklozen gerichte initiatieven  (23). Het EESC vindt ook dat onderzocht moet worden welke andere EU-fondsen kunnen worden ingezet voor het financieren van maatregelen ter bestrijding van de jeugdwerkloosheid en langdurige werkloosheid.

5.5.1

De EU-lidstaten verschillen sterk van elkaar als het gaat om de toegang tot en de omvang van sociale uitkeringen, en dat geldt niet alleen voor jongeren. In de werkgelegenheidsrichtlijnen worden de lidstaten terecht opgeroepen hun systemen voor sociale zekerheid aan te passen om ervoor te zorgen dat er bij het flexibeler maken van de arbeidsmarkt geen sociale lacunes ontstaan. Die eis is op alle leeftijdscategorieën in gelijke mate van toepassing. Volgens het EESC wordt in de meeste lidstaten aan de steeds beperktere toegang van jongeren tot werkloosheidsuitkeringen echter te weinig aandacht besteed (24). In sommige landen zijn de voorwaarden voor toegang tot zulke uitkeringen voor de door de crisis getroffen groepen (waaronder ook jongeren) ietwat versoepeld. Deze maatregelen zijn echter tijdelijk en het is altijd mogelijk dat ze bij volgende besparingsronden worden ingetrokken.

5.5.2

Het EESC roept alle lidstaten op om de voorwaarden voor uitkeringen ten behoeve van werkloze jongeren en langdurig werklozen die werkwillig zijn en een baan zoeken of een opleiding willen volgen, te analyseren en indien nodig te verbeteren. Het zou een goede zaak zijn om daarvoor in de nationale hervormingsprogramma’s doelstellingen vast te leggen. Op die wijze kan een belangrijke bijdrage worden geleverd aan het opheffen van de onzekere situaties waarin veel jongeren in hun gang naar de arbeidsmarkt komen te verkeren.

5.6.1

De werkloosheid onder 15- tot 24-jarigen ligt twee keer zo hoog als bij volwassenen. Daar komt bij dat jongeren uit deze leeftijdscategorie vaak onzekere banen hebben (in sommige landen meer dan 60 %), of niet-gereguleerde banen in het kader van stages (vooral in zuidelijke landen (25)). Verder zijn ze vaak te hoog gekwalificeerd voor het werk dat ze doen. Wat de arbeidsmarktintegratie betreft, wordt door het EESC afgeraden om al te veel gebruik te maken van oplossingen die geen zekerheid bieden en uitzichtloos zijn: in plaats van onzekere banen en arbeidsbetrekkingen moeten er maatregelen worden genomen om te verhinderen dat slecht betaalde tijdelijke banen met onvoldoende sociale zekerheid voor jongeren de norm worden.

5.6.2

Het EESC heeft er in talrijke adviezen op gewezen dat opleidingen voor jongeren moeten worden aangepast en dat trainingsdoelstellingen zodanig moeten worden gedefinieerd, dat jongeren die opleidingen kiezen waar op de arbeidsmarkt daadwerkelijk behoefte aan bestaat (26). Om de bestaande kloof tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt – voor een deel het gevolg van ontoereikende kwalificaties, beperkte geografische mobiliteit en inadequate beloningen (27) – te verkleinen moeten onderwijsinstellingen hun leerprogramma's ook afstemmen op de behoeften van de arbeidsmarkt; werkgevers zullen van hun kant hun kanalen voor de aanwerving van personeel moeten verbreden en overheden zullen moeten investeren in werkzame en doeltreffende, op de arbeidsmarkt gerichte maatregelen. Zij die een opleiding volgen, hebben zelf ook een verantwoordelijkheid wat betreft hun toekomstige kansen op de arbeidsmarkt.

5.6.3

Wat het initiatief van de Commissie met betrekking tot stages aangaat, is het EESC voorstander van een Europees kwaliteitskader. Daartoe zal moeten worden samengewerkt met ondernemingen, zodat die leerstages kunnen aanbieden, met wederzijds bindende arbeidscontracten. Speciale aandacht dient daarbij uit te gaan naar jongeren met opleidingachterstanden. Een dergelijk duaal systeem, met een algemene én een beroepsgerichte opleiding, heeft in een aantal landen tot goede resultaten geleid. Het zou dus een goede zaak zijn te onderzoeken of zo’n systeem ook – voor een deel – door andere landen kan worden overgenomen.

5.7.1

Bij de aanpak van de jeugdwerkloosheid zouden de volgende grondbeginselen moeten gelden: de inzetbaarheid van jongeren verbeteren door het onderwijs beter af te stemmen op de arbeidsmarkt, mede door middel van samenwerkingsverbanden tussen scholen, bedrijven en sociale partners; actieve arbeidsmarktmaatregelen, zoals betere steun en stimulansen voor jongeren om te gaan werken; nagaan wat het effect is van de wetgeving op de arbeidsbescherming (employment protection legislation - EPL); ondernemersschap van jongeren steunen.

5.8.1

De als gevolg van de crisis almaar voortdurende stagnering van de vraag naar arbeidskrachten leidt tot een toename van langdurige werkloosheid, waardoor de toegang tot de arbeidsmarkt ernstig wordt bemoeilijkt en dientengevolge de werkloosheidsgerelateerde armoede groter wordt. Het EESC beveelt de lidstaten aan om in het bijzonder aandacht te schenken aan het creëren van intermediaire arbeidsmarkten, waarbij m.b.v. overheidsmiddelen een redelijk aantal passende arbeidsplaatsen wordt geschapen, zodat langdurig werklozen hun aansluiting op de arbeidsmarkt niet verliezen en hun vaardigheden kunnen bijspijkeren. Dit zal een toename van werkloosheidsgerelateerde armoede voorkomen en werklozen de kans bieden om na de crisis vlot weer toegang te krijgen tot de open arbeidsmarkt.