52007PC0315

[pic] | COMMISSIE VAN DE EUROPESE GEMEENSCHAPPEN |

Brussel, 13.6.2007

COM(2007) 315 definitief

2007/0118 (CNS)

Voorstel voor een

VERORDENING VAN DE RAAD

BETREFFENDE DE OPRICHTING VAN DE GEMEENSCHAPPELIJKE ONDERNEMING CLEAN SKY

(door de Commissie ingediend) {SEC(2007) 773}{SEC(2007) 774}

TOELICHTING

1. ACHTERGROND VAN HET VOORSTEL

Motivering en doel van het voorstel

Gezamenlijke technologie-initiatieven (GTI's) zijn in het zevende kaderprogramma voor onderzoek van de Europese Gemeenschap (KP7) geïntroduceerd als manier om publiek-private partnerschappen voor onderzoek op te zetten op Europees niveau. GTI's zijn een uitdrukking van de sterke verbintenis van de EU tot het coördineren van de inspanningen, zo bijdragend aan de verwezenlijking van de Europese onderzoeksruimte en de Europese doelstellingen inzake concurrentievermogen.

GTI's komen in de eerste plaats voort uit de werkzaamheden van Europese technologieplatforms (ETP's). In enkele gevallen hebben ETP's een dusdanige schaal en draagwijdte bereikt dat zij voor het uitvoeren van belangrijke elementen van hun strategische onderzoeksagenda de mobilisering vereisen van grote publieke en private investeringen en aanzienlijke onderzoeksmiddelen. GTI's worden voorgesteld als een doelmatig middel om te voorzien in de behoeften van deze ETP's.

In het specifiek programma "Samenwerking" worden zes potentiële gebieden aangeduid voor GTI's: waterstof en brandstofcellen, luchtvaart en luchtvervoer, innovatieve geneesmiddelen, ingebedde computersystemen, nano-elektronica en GMES (wereldwijde monitoring van milieu en veiligheid).

Het voorstel beoogt de opzet van een gemeenschappelijke onderneming CLEAN SKY als een publiek-private partnerschap voor de bevordering van sterke banden tussen verschillende organisaties en de opbouw van het Europese O&O-vermogen op het gebied van luchtvaart en luchtvervoer.

De prognoses voor de ontwikkeling van het luchtverkeer in Europa wijzen op meer dan een verdubbeling in de komende twintig jaar, in overeenstemming met de vereisten van een geglobaliseerde economie. Daarnaast groeit de zorg om het milieu en wordt gevraagd om het terugbrengen van de uitstoot van schadelijke gassen en lawaai.

De ontwikkeling van een milieuvriendelijk luchtvervoerssysteem is een prioriteit voor Europese groei die gebruik maakt van en voortbouwt op het industriële netwerk van de luchtvaartsector, met een leveringsketen die is afgestemd op een groot, industrieel hightechprogramma, net als bij EU-initiatieven als JET en ITER (kernfusie) en Galileo (satellietnavigatie).

Clean Sky zal innovatieve technologieën ontwikkelen die minder milieubelastend zijn en maatschappelijke en marktgebaseerde technologische doelen stellen met gevolgen voor het gehele systeem van luchtvervoer. De Europese Gemeenschap zal financiële en andere bijdragen aan het programma leveren om deze doelen te helpen verwezenlijken.

Algemene context

In de wereld van de luchtvaart wordt tijd gemeten in decennia. De groei van het luchtvervoer is tot op heden gebaseerd geweest op innovaties in de sector naar aanleiding van de vraag in de markt, zonder dat speciale aandacht is uitgegaan naar de invloeden van vervoer op het milieu.

Belangrijke doorbraken in schone vervoerstechnologieën die snel kunnen worden doorgevoerd, zijn van cruciaal belang met het oog op de klimaatverandering en de wens om tegelijkertijd economische groei en maatschappelijke vooruitgang te bevorderen. Marktfalen zorgt er echter voor dat bij een volledig vertrouwen op het marktmechanisme de O&O-activiteiten, binnen de luchtvaart, vanuit sociaal-economisch perspectief bekeken, op een suboptimaal niveau zullen blijven steken. De luchtvaart heeft daarom met een aantal belangrijke uitdagingen te maken:

- milieugevolgen vormen een belangrijke beperkende factor bij de ontwikkeling van mobiliteit;

- de luchtvaartindustrie is zowel economisch als maatschappelijk gezien van groot belang, speelt een sleutelrol bij het veilig stellen van mobiliteit, wordt gekenmerkt door intensieve O&O-activiteiten en een groot overschot op de handelsbalans en verschaft werk aan hoogopgeleid personeel;

- de vlootvervangingscyclus is zodanig dat vóór 2015 schone technologieën kunnen worden toegepast indien de O&O-resultaten dat mogelijk maken;

- de vermindering van de bijdrage aan klimaatverandering, emissies en lawaai van de luchtvaart is een prioriteit, waarbij significante technologische veranderingen nodig zijn om te voldoen aan de gestelde doelen op het gebied van emissiereductie en om de totale milieubelasting gedurende de gehele levenscyclus te verminderen;

- de luchtvaartsector in de EU heeft te maken met krachtige concurrentie, en overheidssteun voor O&O is zeer belangrijk. In de VS liggen de overheidsinvesteringen ongeveer drie keer zo hoog als in Europa. Met de onlangs door de president getekende Executive Order is de eerste Amerikaanse beleidsmaatregel voor O&O in de luchtvaart genomen, en andere concurrenten zijn de markt aan het betreden;

- overheidsingrijpen is gerechtvaardigd om marktfalen te voorkomen waardoor onvoldoende in O&O wordt geïnvesteerd vanwege de lange tijdsschalen, de positieve externe effecten ten gevolge van de scheiding van maatschappelijk en persoonlijk rendement, en de negatieve externe effecten in verband met maatschappelijke milieukosten.

Bestaande bepalingen op het door het voorstel bestreken gebied

Geen.

Samenhang met andere beleidsgebieden en doelstellingen van de EU

Beleid ter bevordering van O&O in de luchtvaart, met als doel minder milieubelastende vliegtuigen, maakt deel uit van een bredere strategie gericht op een vermindering van het effect van de luchtvaart op het klimaat. Stimuleren van luchtvaart-O&O is een aanvulling op andere maatregelen, zoals de EU-regeling voor de emissiehandel (ETS). De Europese Gemeenschap heeft de luchtvaart tot één van haar O&O-prioriteiten gemaakt, waarbij de ambitie is de milieubelasting van vliegtuigen te minimaliseren, het lawaai van vliegverkeer te verminderen en de luchtkwaliteit, gezondheid en kwaliteit van leven in de buurt van vliegvelden te verbeteren.

O&O in de luchtvaart draagt bij aan de tenuitvoerlegging van de strategische doelstellingen van de Europese Unie als neergelegd in de nieuwe strategie van Lissabon. Groenere luchtvaarttechnologieën passen in, en dragen bij aan, het beleid van de Unie voor grotere mobiliteit in een uitgebreide EU, hetgeen met name van belang is voor toetredingslanden met snel toenemende verkeersdruk.

Beleid gericht op ingrijpende kennisveranderingen, zodat zo snel mogelijk schoon luchtvervoer bewerkstelligd kan worden, draagt bij aan verbetering op duurzame wijze van het welvaartsniveau en van de leefomstandigheden voor de huidige en toekomstige EU-generaties.

Het voorgestelde initiatief is onderdeel van een brede, ambitieuze communautaire strategie die gericht is op het aanpakken van de innovatiekloof en onder meer het voorstel tot oprichting van een Europees Instituut voor Technologie (EIT) omvat. Het EIT wil onderwijs, onderzoek en zakendoen met elkaar integreren en nieuwe bestuursmodellen bieden voor bestaande netwerken zodat hun activiteiten verder kunnen worden geïntegreerd.

2. RAADPLEGING VAN BELANGHEBBENDE PARTIJEN EN EFFECTBEOORDELING

Raadpleging van belanghebbende partijen

Wijze van raadpleging, belangrijkste geraadpleegde sectoren en algemeen profiel van de respondenten

De Commissie heeft regelmatig overlegd met belanghebbenden en presentaties gehouden voor lidstaten en geassocieerde landen bij het kaderprogramma inzake de technische inhoud en de bestuursstructuur van Clean Sky.

Samenvatting van de reacties en hoe daarmee rekening is gehouden

In het regelmatige overleg tussen diensten van de Commissie, belanghebbenden, lidstaten en geassocieerde landen bij het kaderprogramma en het Sociaal-Economisch en Milieupanel (S-E&E-panel) werden opmerkingen over en bijdragen aan technisch-inhoudelijke, juridische en beheeraspecten van Clean Sky verzameld.

De Commissie heeft rekening gehouden met het commentaar in het uiteindelijke rapport van het S-E&E-panel. In het voorstel voor de bestuursstructuur is rekening gehouden met de bevindingen in het rapport.

Bijeenbrengen en benutten van deskundigheid

Betrokken wetenschaps- en kennisgebieden

Externe deskundigheid is ingezet voor de S-E&E-effectbeoordeling en voor de initiële analyse van de Clean Sky-bestuursstructuur.

Gebruikte methode

Het S-E&E-panel is tweemaal bijeengekomen, ter kantore van de Commissie, voor een hoorzitting met belanghebbenden uit de sector ten behoeve van een diepgravender analyse van bepaalde zaken. Panelrapporteurs hebben het panelrapport opgesteld met hulp van alle panelleden.

Het panel voor de beoordeling van de bestuursstructuur heeft het conceptvoorstel vanuit de sector ontvangen, alsmede een mandaat van de Commissie.

Belangrijkste geraadpleegde organisaties en deskundigen

De vertegenwoordigers in het S-E&E-panel zijn voorgedragen door de lidstaten en geassocieerde landen bij het kaderprogramma. De opdracht tot analyse van de Clean Sky-bestuursstructuur is gegeven aan twee deskundigen met hoge leidinggevende posities in de gemeenschappelijke onderneming JET.

Samenvatting van de ontvangen en gebruikte adviezen

Er is geen melding gemaakt van het bestaan van mogelijk ernstige risico’s met onomkeerbare gevolgen.

In eerste instantie adviseerde het S-E&E-panel te zorgen voor meer cohesie en meer onderling contact tussen de technische gebieden, een nadere macro-economische analyse uit te voeren voor Clean Sky en de bestuursstructuur te versterken. Bij de tweede beoordeling gaf het panel aan dat de aanbevelingen waren opgevolgd.

In het onderzoek naar de bestuursstructuur zijn enkele belangrijke zaken aangeduid waarover met het oog op de Clean Sky-bestuursstructuur nagedacht moest worden; deze zijn alle opgenomen in het definitieve voorstel.

Wijze waarop het deskundigenadvies beschikbaar is gemaakt voor het publiek

De panelrapporten zijn ter beschikking van de belanghebbenden gesteld en gepresenteerd en bediscussieerd in vergaderingen met lidstaten en geassocieerde landen bij het kaderprogramma.

Effectbeoordeling

De belangrijkste criteria voor de beoordeling van beleidsopties waren de volgende factoren:

- niveau en tijdstip van de investering;

- continuïteit en samenhang;

- versterking van het effect van particuliere en overheidsfondsen;

- kritische massa van deelnemers en multidisciplinaire aanpak;

- coördinatie en onderlinge integratie van deelnemers;

- efficiency van de bestuursstructuur;

- hoog niveau van technologische paraatheid.

De eerste optie die werd bekeken, was "geen EU-actie" (noch nationaal, noch EU-breed). Deze opties moet worden verworpen, aangezien verschillende vormen van marktfalen het onmogelijk maken te vertrouwen op het marktmechanisme voor de belangrijke innovaties die nodig zijn voor een vergroening van de luchtvloot. Een benadering waarbij de EU niets doet en O&O-ondersteuning alleen op nationaal niveau plaatsvindt, is niet geschikt aangezien de schaal en draagwijdte van onderzoek gericht op groenere vliegtuigen de capaciteit van individuele lidstaten te boven gaat, zowel wat financiën betreft als onderzoekscapaciteit. Nationaal O&O-beleid kan een belangrijke aanvullende rol spelen op een EU-programma voor de ontwikkeling van schone luchtvaarttechnologieën, maar kan niet in de plaats komen van maatregelen op gemeenschapsniveau.

De tweede optie is te vertrouwen op intergouvernementele programma's als "EUREKA". Deze bieden echter onvoldoende financiële ruimte en tijd om de grote technologische en economische risico's te overwinnen die een belemmering vormen voor particuliere investeringen. Deze optie voldoet dus ook niet om de ontwikkeling en invoering van groene luchtvaarttechnologieën, van algemeen communautair belang, te bespoedigen.

De derde optie is gebruik te maken van traditionele kaderprogramma-instrumenten gericht op bevordering van basisonderzoeksactiviteiten en meer doelgericht toegepast onderzoek voor fundamenteel onderzoek en validatie op (sub-)systeemniveau. Deze instrumenten zijn echter minder dan optimaal voor het versnellen van de ontwikkeling en het zo spoedig mogelijk invoeren van schone luchtvaarttechnologieën, aangezien hiervoor nodig is dat wordt aangetoond dat het volledige systeem werkt (d.w.z. integratie en demonstratie van een systeem van systemen). Bij een afzonderlijke, reguliere maatregel voor collaboratief onderzoek kan niet op de juiste schaal en het juiste niveau coördinatie worden gevoerd om deze doelen na te streven, vanwege:

- fragmentatie van O&O-inspanningen in afzonderlijke projecten;

- afwezigheid van de benodigde integratie en coördinatie van deelnemers;

- onmogelijkheid om te valideren op het juiste niveau van technologische paraatheid;

- afwezigheid van de juiste juridische en bestuursstructuur voor het benodigde leiderschap.

De ontwikkeling van afzonderlijke demonstratiemodellen leidt niet tot dezelfde milieuvoordelen als een geïntegreerde aanpak. Zonder overheidssteun zal de industrie nieuwe producten ontwikkelen volgens een strategie die de gevolgen van marktfalen beperkt. Het een en ander zou vooral worden gedreven door de wens kostenefficiëntie te bewerkstelligen en groenere vliegtuigen zouden slechts een bijkomend voordeel zijn, geen prioriteit. Timing is een sleutelfactor gezien de concurrentie en de vervangingscyclus; de onzekerheid bij het incorporeren van de resultaten van op zichzelf staande projecten in nieuw te ontwikkelen producten is groot bij een gefragmenteerde aanpak; milieuvoordelen zouden achterblijven aangezien het luchtverkeer sneller groeit dan dat technologische verbeteringen doorkomen. Dit betekent dat de emissies en het lawaai van de luchtvaart gedurende nog eens 3 tot 4 jaar sterker zouden blijven groeien dan bij één samenhangend programma. Een gefragmenteerde benadering vertraagt de implementatie van resultaten en de realisatie van maatschappelijke voordelen. Een bijkomend maatschappelijk nadeel is het verlies aan concurrentievermogen van de Europese luchtvaartindustrie, hetgeen van negatieve invloed is op de werkgelegenheid en de levensstandaard.

De voorgestelde optie is een gemeenschappelijke onderneming op te zetten voor het beheer van Clean Sky-activiteiten, met ambitieuze technologische en onderzoeksagenda's waarvoor op Europees niveau grote particuliere en overheidsinvesteringen nodig zijn. Clean Sky wordt gezien als een geschikte optie om een belangrijke stap voorwaarts te zetten in de richting van de tenuitvoerlegging van de strategische onderzoeksagenda van ACARE inzake milieu. Het door de industrie gepresenteerde voorstel onderstreept dat de milieudoelstellingen van Clean Sky zo ambitieus zijn dat de snelheid waarmee technologische doorbraken worden gerealiseerd en gevalideerd hoger moet liggen dan gebruikelijk binnen O&O. Clean Sky zal een innovatieve, multidisciplinaire benadering hanteren, de volle breedte van luchtvaarttechnologie beslaan en zorg dragen voor de integratie van nieuwe component-, systeem en vervoermiddeltechnologieën, alsmede hun grootschalige validering en demonstratie; het zal zo een fundament leggen voor de introductie van groene producten, tegen aanvaardbare risico's.

De GTI Clean Sky zal op verschillende gebieden een duidelijk positieve invloed hebben:

- minder milieueffecten van de luchtvaart op mondiaal niveau;

- grotere efficiëntie van de luchtvaartgemeenschap;

- tevredener passagiers en grotere mobiliteit;

- concurrentiekracht van de Europese luchtvaartindustrie door duurzame ontwikkeling.

Het investeringsniveau vanuit de industrie is erg hoog, hetgeen betekent dat de resultaten ook daadwerkelijk gebruikt zullen worden. Clean Sky zal op macro-economische schaal een bijdrage leveren aan de economische groei van Europa. En aangezien de groei in luchtverkeer groter is dan die in veel andere sectoren, groeit deze bijdrage ook nog eens. De bijdrage is ook groot als het gaat om werkgelegenheid: 3 miljoen Europeanen werken in deze sector. Clean Sky zal dus een positief effect hebben op de hele Europese economie. Schonere en stillere vliegtuigen betekenen dat de beperkingen op de groei van het luchtverkeer (deels) kunnen worden opgeheven. Kortom:

- Clean Sky beschikt over de benodigde kritieke massa en multidisciplinariteit, alle relevante technologieën omvattend, om de ontwikkeling en invoering van belangrijke stappen voor een vergroening van het luchtvervoer te versnellen. Een regulier instrument gericht op collaboratief onderzoek bereikt niet de kritieke massa en multidisciplinariteit die nodig is om de doelen te behalen, vanwege fragmentatie.

- de wijze van bestuur van Clean Sky staat borg voor integratie en coördinatie van de verschillende activiteiten, waarbij gebruik wordt gemaakt van schaalvoordelen in O&O op het gebied van luchtvaart en synergetische effecten ontstaan tussen de deelnemers. Een EU-maatregel volgens enkel het kaderprogramma biedt dit niet.

- Clean Sky draagt zorg voor de ontwikkeling en werking van diverse demonstratiemodellen waarmee technologieën op een hoog niveau van paraatheid kunnen worden gevalideerd, waardoor nieuwe producten sneller kunnen worden ontwikkeld.

3. JURIDISCHE ELEMENTEN VAN HET VOORSTEL

Samenvatting van de voorgestelde maatregel(en)

Het voorstel bestaat uit een verordening van de Raad betreffende de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky.

Rechtsgrondslag

Artikel 171 van het Verdrag tot oprichting van de Europese Gemeenschap.

Subsidiariteitsbeginsel

Het subsidiariteitsbeginsel is van toepassing voor zover het voorstel geen gebieden bestrijkt die onder de exclusieve bevoegdheid van de Gemeenschap vallen.

De doelstellingen van het voorstel kunnen om de volgende redenen niet voldoende door de lidstaten worden verwezenlijkt:

- de luchtvaartindustrie is mondiaal. Het specifieke grensoverschrijdende karakter van de luchtvaart betekent dat voldaan moet worden aan wereldwijde certificatienormen in verband met veiligheid en traceerbaarheid, afkomstig van innovatie. Nieuwe technologieën kunnen als zodanig niet op nationaal niveau worden ingevoerd. Verschillende O&O-niches in verschillende lidstaten leiden tot een Europese technologische basis voor de aanpak van innovatie op het niveau 'systeem van systemen';

- de milieugevolgen van luchtvervoer zijn mondiaal en behelzen verschillende aspecten van het hele luchtvervoersysteem. De belanghebbenden in de afzonderlijke lidstaten beschikken niet over de benodigde middelen. Het niveau waarop activiteiten moeten worden beheerd en gecoördineerd om de doelen binnen de gestelde tijd te bereiken, vereist een internationaal project op Europees niveau;

- de Europese luchtvaartindustrie is actief op een wereldwijde, maar beperkte markt. Hierdoor zijn de productiekosten hoog en kan de industrie slechts beperkt investeren in technologische innovatie.

Het is daarom nodig O&O-inspanningen op EU-niveau samen te brengen, evenals het nodig is een voldoende kritieke massa te realiseren om de innovaties te kunnen consolideren.

De doelstellingen van het voorstel kunnen om de volgende redenen beter door een optreden van de Gemeenschap worden verwezenlijkt.

- O&O moet op Europees niveau plaatsvinden. De implementatie van technologische innovaties en de ontwikkeling van full-scale demonstratiemodellen moeten vanuit de EU worden gecoördineerd om er zeker van te zijn dat de maatschappelijke voordelen in Europa en de economische voordelen in de toeleverketen maximaal zijn. Een dergelijke coördinatie kan alleen worden uitgevoerd op basis van de communautairrechtelijke bepalingen van Clean Sky.

- Het publiek-private partnerschap dat is vereist om de synergetische effecten te maximaliseren die nodig zijn voor de sprongsgewijze veranderingen in milieubelastende technologieën, met de juiste hefboomwerking op nationale en EU-programma's, is enkel op Europees niveau voorstelbaar.

Interventie door de Gemeenschap maakt ook de rationalisatie van O&O-programma's mogelijk. Doordat de technische vaardigheden zo sterk complementair zijn, ontstaan schaalvoordelen en neemt de kans toe dat de technologische demonstratiemodellen op tijd worden opgeleverd.

De S-E&E-beoordeling wijst uit dat Clean Sky een aanzienlijke bijdrage zal leveren aan een vermindering van de milieubelasting van luchtvervoer, aan Europese groei en aan extra werkgelegenheid dankzij een verbetering van de concurrentiepositie van de industrie.

De voor Clean Sky gekozen optie paart de voordelen van een brede technologie- en kennisbasis aan voldoende kritieke massa, verzorgt de benodigde hefboomwerking en heeft een bij de taak passende bestuursstructuur.

Naast de Europese Commissie voeren 86 organisaties uit 16 lidstaten en geassocieerde landen bij het kaderprogramma beheers- en technische taken uit namens en voor Clean Sky. In latere fasen zullen zich hier nog meer organisaties bij voegen.

Het voorstel is derhalve in overeenstemming met het subsidiariteitsbeginsel.

Evenredigheidsbeginsel

Het voorstel is om de volgende redenen in overeenstemming met het evenredigheidsbeginsel.

Clean Sky houdt zich bezig met O&O-activiteiten gericht op de milieugevolgen van het luchtvervoersysteem; een goed beheer van dit programma is nodig om zeker te zijn van tijdige realisatie van de doelstellingen. De optie van een gemeenschappelijke onderneming is de eenvoudigste manier om Clean Sky te beheren, omdat zij de Europese Commissie in staat stelt banden aan te gaan met de private sector. De geplande bestuursstructuur van Clean Sky staat borg voor de juiste mate van flexibiliteit en voor de juiste reactiesnelheid om de technologische doelen te halen alsmede voor de juiste mate van transparantie en controle om het publieke belang te dienen.

Het totale voor Clean Sky benodigde budget wordt geraamd op 1,6 miljard EUR voor een periode van zeven jaar, met een uitgavenprofiel. Dit bedrag moet worden afgezet tegen de actuele uitgaven voor O&O in de Europese luchtvaartsector, de milieuvoordelen, mogelijke doorwerkingseffecten en overige voordelen.

Keuze van instrumenten

Voorgestelde instrumenten: verordening.

Andere instrumenten zouden om de volgende reden(en) ongeschikt zijn.

- De totstandbrenging van een onderneming met communautaire participatie vereist een verordening van de Raad.

4. GEVOLGEN VOOR DE BEGROTING

De voorlopige budgettaire evaluatie geeft een communautaire bijdrage aan van 47 miljoen euro in jaar 1, een stijgend jaarlijks uitgavenprofiel dat piekt op 140 miljoen euro in jaar 5 en een afrondingsbudget van 267 miljoen euro in jaren 6 en 7.

5. AANVULLENDE INFORMATIE

Simulatie, proefperiode en overgangsperiode

Er is of was een overgangsperiode voor het voorstel.

Evaluatie-/herzienings-/vervalbepaling

Het voorstel bevat een evaluatiebepaling.

Het voorstel bevat een vervalbepaling.

Gezamenlijk technologie-initiatief Clean Sky

Technologisch overzicht

Clean Sky wil een radicaal innovatief luchtvervoersysteem creëren door geavanceerde technologieën te integreren en full-scale demonstratiemodellen te produceren, met als uiteindelijk doel de milieubelasting van het luchtvervoer te verminderen door middel van vermindering van lawaai en uitstoot van gassen en verbetering van het brandstofverbruik van vliegtuigen. Clean Sky omvat alle belangrijke vliegende segmenten van het luchtvervoersysteem en de daaraan ten grondslag liggende technologieën, als vastgesteld in de strategische onderzoeksagenda voor de luchtvaart van het luchtvaarttechnologieplatform ACARE.

Clean Sky zal zes verschillende technische gebieden beslaan, die alle zijn georganiseerd rondom een zogenaamde ITD (Integrated Technology Demonstrators - demonstratiemodel van geïntegreerde technologie). Op elk gebied worden voorstudies uitgevoerd en wordt een selectie uitgevoerd op veelbelovend werk, waarna wordt gewerkt aan grootschalige demonstraties, al dan niet tijdens vluchten, om de innovatieve technologieën zo tot wasdom te laten komen en te kunnen worden toegepast in een nieuwe generatie van 'groene luchtvaartuigen'. Tussen de verschillende ITD's zullen verschillende contactvormen bestaan zodat gegevens eenvoudig kunnen worden uitgewisseld en de diverse activiteiten onderling coherent blijven. De meeste proefbanken zullen door meerdere ITD's worden gebruikt. De zes ITD's zijn:

1. Het SMART-vliegtuig met vaste vleugels – ITD gericht op 'actieve' vleugels die de luchtstroom registreren en hun vorm aanpassen, alsmede op nieuwe vliegtuigconfiguraties voor een optimaal gebruik van deze nieuwe vleugelconcepten.

2. Het Groene regiovliegtuig – ITD gericht op zeer lichte configuraties en op technologieën die gebruikmaken van slimme structuren, stille configuraties en de integratie van voor andere ITD's ontwikkelde zaken, zoals motoren, energiebeheer en configuraties.

3. Het Groene draaivleugelvliegtuig – ITD gericht op innovatieve installatie van rotorbladen en motor voor minder geluid, minder cascoweerstand, dieselmotor en elektrische systemen voor lager brandstofverbruik en milieuvriendelijke vluchtpaden.

4. De Duurzame en groene motor – ITD die technologieën integreert voor weinig geluid en lichtgewicht lagedruksystemen, hoge efficiency, lage NOx en laag kerngewicht, nieuwe configuraties met bijvoorbeeld open rotoren of tussenkoelers.

5. De Systemen voor groen luchtverkeer – ITD gericht op volledige elektrische apparatuur- en systeemarchitecturen voor vliegtuigen, thermisch beheer, capaciteit voor 'groene' vliegtrajecten en verbeterde grondoperaties.

6. Het Eco-design – ITD gericht op de volledige productcyclus van materialen en componenten, kijkend naar zaken als het beste gebruik van grondstoffen, het terugbrengen van het gebruik van niet-hernieuwbare materialen, natuurlijke hulpbronnen, energie, de uitstoot van schadelijk vloeibaar afval en recycling.

De Technology Evaluator is het eerste compleet geïntegreerde Europese instrument dat een directe relatie geeft tussen geavanceerde, in ontwikkeling zijnde technologieën en de lokale of mondiale gevolgen (op een algemeen niveau) ervan. De Evaluator weegt factoren mee van zowel binnen als buiten het directe bereik van Clean Sky en levert kwantitatieve milieutechnische gegevens op en niveaus voor vliegtuigen, luchthavens en luchtvloten.

Met de Technology Evaluator kunnen op een algemeen niveau de aannamen, methoden en resultaten worden gemonitord. Hierdoor kunnen onafhankelijke externe deskundigen en het algemene publiek beoordelen in hoeverre ze valide zijn.

Aangezien het brandstofverbruik van vliegtuigen mede wordt beïnvloed door de strategie volgens welke vliegtrajecten worden beheerd, zal Clean Sky nauwe banden aangaan met de gemeenschappelijke onderneming SESAR die luchtverkeersbeheertechnologieën onderzoekt in het kader van het "Single Sky"-initiatief van de Commissie. Deze banden zullen worden aangegaan via de Technology Evaluator en via de systemen-ITD voor de ontwikkeling van luchtvaartelektronica die moet communiceren met luchtverkeersbeheer.

Een overzicht van de technologische doelen van Clean Sky staan in onderstaande tabel:

Technology Evaluator |

08.07.01 10 | Niet verplicht | GK[24] | Nee | Ja | Ja | Nr. 1A |

08.07.01 20 | Niet verplicht | GK | Ja | Ja | Ja | Nr. 1A |

4. OVERZICHT VAN DE MIDDELEN

4.1. Financiële middelen

4.1.1. Overzicht van de vastleggingskredieten (VK) en betalingskredieten (BK)

in miljoen euro (tot op 3 decimalen)

Soort uitgave | Punt nr. | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later | Totaal |

Beleidsuitgaven[25] |

Vastleggingskredieten (VK) | 8.1. | A | 45,000 | 86,375 | 119,375 | 129,375 | 136,375 | 259,500 | 776,000 |

Betalingskredieten (BK) | B | 38,250 | 80,169 | 114,425 | 127,875 | 135,325 | 279,956 | 776,000 |

Administratieve uitgaven binnen het referentiebedrag[26] |

Technische en administratieve bijstand (NGK) | 8.2.4. | C | 2,000 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 7,500 | 24,000 |

TOTAAL REFERENTIEBEDRAG |

Vastleggingskredieten | a+c | 47,000 | 90,000 | 123,000 | 133,000 | 140,000 | 267,000 | 800,000 |

Betalingskredieten | b+c | 40,250 | 83,794 | 118,050 | 131,500 | 138,950 | 287,456 | 800,000 |

Administratieve uitgaven die niet in het referentiebedrag zijn begrepen[27] |

Personeelsuitgaven en aanverwante uitgaven (NGK) | 8.2.5. | D | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.702 | 2.457 |

Administratieve uitgaven anders dan personeelsuitgaven en aanverwante uitgaven die niet in het referentiebedrag begrepen zijn (NGK) | 8.2.6. | E | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.363 | 0.013 | 0.376 | 0.791 |

Totale indicatieve kosten van de maatregel |

TOTAAL VK inclusief personeelsuitgaven | a+c+d+e | 47,364 | 90,364 | 123,364 | 133,714 | 140,364 | 268,078 | 803,248 |

TOTAAL BK inclusief personeelsuitgaven | b+c+d+e | 40,614 | 84,158 | 118,414 | 132,214 | 139,314 | 288,534 | 803,248 |

Ten aanzien van de betalingskredieten wordt er voorzien in een inhoudingsregeling waarbij 85% van de nominale bijdrage wordt voorgeschoten en de resterende 15% wordt uitbetaald nadat goedkeuring is verleend aan de (technische en financiële) rapporten. Dit verklaart de verschuiving tussen VK en BK.

Medefinanciering

Indien het voorstel door lidstaten of uit andere bronnen (geef aan welke) wordt medegefinancierd, geef dan een raming daarvan in de onderstaande tabel (voeg extra rijen toe indien de medefinanciering uit meer dan één bron afkomstig is):

in miljoen euro (tot op 3 decimalen)

Medefinancieringsbron | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later | Totaal |

Overige leden van de gemeenschappelijke onderneming | f | 2,000 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 7,500 | 24,000 |

TOTAAL VK inclusief medefinanciering | a+c+d+e+f | 49,481 | 94,106 | 127,106 | 137,456 | 144,106 | 275,812 | 828,067 |

De hier in aanmerking genomen medefinanciering bestaat uit de bijdrage van de overige leden aan de lopende kosten van de GO. Deze bijdrage is gelijk aan die van de Commissie, zoals vermeld in 8.2.4. (c). De resterende bijdrage van de overige leden wordt in natura voldaan, waarmee de totale bijdrage uitkomt op 800 miljoen euro.

Zoals uiteengezet in het onderdeel over de statuten draait de GO om zes technologische onderwerpen, de zogeheten Integrated Technology Demonstrators (ITD’s). De leden zijn:

- De Europese Commissie

- De ITD-hoofden

- De geassocieerde ITD-leden

De Commissie zal voor de GO een contant bedrag van 800 miljoen euro inleggen, opgesplitst in beleidsuitgaven en lopende kosten. De andere GO-leden en hun affiliaties leveren een bijdrage van 776 miljoen euro in natura en 24 miljoen euro in contanten voor de lopende kosten. Als de werkzaamheden van de GO een aanvang nemen, betalen de ITD-hoofden circa 75%, ofwel 600 miljoen euro, van de bijdragen in natura - de geassocieerde leden nemen de resterende 25%, ofwel 200 miljoen euro, voor hun rekening.

Om de deelname aan het GTI te vergroten, zullen de ITD-hoofden in het kader van de GTI-werkzaamheden via uitnodigingen tot het indienen van voorstellen (onder toezicht van de Commissie) activiteiten ten belope van minstens 200 miljoen euro uitbesteden aan partners. Deze partners leveren gedurende een beperkte termijn en ter zake van specifieke activiteiten een bijdrage in natura. Zij zullen geen leden zijn van de GO.

Niettemin is het belangrijk om op te merken dat de ITD-hoofden zich ertoe verbinden de werkzaamheden ter waarde van de bovengenoemde 200 miljoen euro zelf uit te voeren in het (onwaarschijnlijke) geval dat alle uitnodigingen tot het indienen van voorstellen op niets uitlopen.

4.1.2. Verenigbaarheid met de financiële programmering

( Het voorstel is verenigbaar met de huidige financiële programmering.

( Het voorstel vergt herprogrammering van de betrokken rubriek van de financiële vooruitzichten.

( Het voorstel vergt wellicht toepassing van de bepalingen van het Interinstitutioneel Akkoord[28] (flexibiliteitsinstrument of herziening van de financiële vooruitzichten).

4.1.3. Financiële gevolgen voor de ontvangsten

( Het voorstel heeft geen financiële gevolgen voor de ontvangsten.

( Het voorstel heeft de volgende financiële gevolgen voor de ontvangsten:

in miljoen euro (tot op 1 decimaal)

Vóór de actie [Jaar n-1] | Situatie na de actie |

Totaal personele middelen | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 per jaar |

5. KENMERKEN EN DOELSTELLINGEN

5.1. Behoefte waarin op korte of lange termijn moet worden voorzien

Oprichting van een publiek-privaat partnerschap als gemeenschappelijke onderneming; de bijdrage in contanten van de Gemeenschap aan de middelen van de GO worden gebruikt ter medefinanciering van de onderzoeksactiviteiten in de luchtvaartsector met als oogmerk het luchtvervoersysteem 'groener' te maken en zo bij te dragen aan de verwezenlijking van de doelstellingen van ACARE met betrekking tot haar tweede strategische onderzoeksagenda (SRA-2) (zie punt 1 van de toelichting voor een nadere beschrijving).

5.2. Meerwaarde van het communautaire optreden, samenhang van het voorstel met andere financiële instrumenten en mogelijke synergie

Dit wordt behandeld in punt 1 van de toelichting.

5.3. Doelstellingen, verwachte resultaten en bijbehorende indicatoren van het voorstel in de context van het ABM

De algemene doelstellingen worden behandeld in punt 1 van de toelichting. De kwantitatieve doelen komen aan bod in de technische samenvatting van Clean Sky.

Er zijn passende indicatoren vastgesteld in een onafhankelijke beoordeling van de sociaaleconomische en milieueffecten, uitgevoerd door externe deskundigen die door lidstaten zijn benoemd. Hun aanbevelingen staan in paragraaf 7.3 van het document inzake de effectbeoordeling.

5.4. Wijze van uitvoering (indicatief)

( Gecentraliseerd beheer

( rechtstreeks door de Commissie

( gedelegeerd aan:

( uitvoerende agentschappen

( door de Gemeenschappen opgerichte organen als bedoeld in artikel 185 van het Financieel Reglement

( nationale publiekrechtelijke organen of organen met een openbaredienstverleningstaak

( Gedeeld of gecentraliseerd beheer

( met lidstaten

( met derde landen

( Gezamenlijk beheer met internationale organisaties (geef aan welke)

Opmerkingen:

Het belangrijkste bestuursorgaan van Clean Sky is de raad van bestuur, waarin de Europese Commissie een centrale rol vervult. De raad van bestuur stippelt de strategische koers uit van de activiteiten die in het kader van het GTI worden verricht. In de raad wordt zitting genomen door de ITD-hoofden (twaalf in totaal), een geassocieerd lid dat elk van de ITD vertegenwoordigt en tot slot de Commissie, die haar veto kan uitspreken over alle zaken op het gebied van het openbaar belang.

De directeur (ondersteund door zijn/haar medewerkers) houdt zich bezig met het dagelijks bestuur van de gemeenschappelijke onderneming. De directeur is de wettelijke vertegenwoordiger van de onderneming en treedt volkomen onafhankelijk op.

De stuurcomités van de ITD zijn verantwoordelijk voor het technisch beheer, en de leden die participeren in een bepaald ITD hebben er zitting in.

In het algemeen forum wordt zitting genomen door één vertegenwoordiger van elke GO-deelnemer. Dit forum is een raadplegingsorgaan dat aanbevelingen doet aan de voornaamste bestuurslichamen.

Er wordt verwacht dat er buiten de gemeenschappelijke onderneming contact wordt onderhouden met een aantal instellingen. ACARE bouwt voort op de technische vorderingen van het GTI. Voorts zitten er in de groep van vertegenwoordigers van de nationale overheden specialisten die de voortgang van het GTI bewaken en optreden als tussenpersoon, enerzijds om de gemeenschappelijke onderneming te informeren over belangrijke nationale initiatieven en programma's en anderzijds om informatie te verstrekken aan de industrie en onderzoeksgemeenschap in hun land over oproepen om voorstellen in te dienen of inschrijvingen die voortkomen uit de GO voor Clean Sky.

Daarnaast kan zowel de GO als de Commissie een beroep doen op de diensten van een raadgevend comité dat is samengesteld uit onafhankelijke deskundigen die adviezen verstrekken omtrent wetenschappelijke, technische, financiële en bestuurlijke aangelegenheden.

6. TOEZICHT EN EVALUATIE

6.1. Toezicht

De ontwerpstatuten van de gemeenschappelijke onderneming bevatten specifieke bepalingen inzake interne controle.

6.2. Evaluatie

6.2.1. Evaluatie vooraf

De effectenanalyse die als bijlage bij dit voorstel is gevoegd en gebaseerd is op een sociaaleconomische effectbeoordeling in twee fasen, die door een panel van onafhankelijke externe deskundigen wordt uitgevoerd, reikt reeds grotendeels de nodige elementen aan voor een evaluatie vooraf van de oprichting van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky.

6.2.2. Naar aanleiding van een tussentijdse evaluatie of evaluatie achteraf genomen maatregelen (ervaring die bij soortgelijke activiteiten in het verleden is opgedaan)

N.v.t.

6.2.3. Vorm en frequentie van toekomstige evaluatie

De interne evaluatie van de gemeenschappelijke onderneming zal gebeuren aan de hand van een jaarverslag over de voortgang van het project. Een raadgevend comité zal worden belast met tussentijdse beoordelingen van de voortgang en het verstrekken van adviezen omtrent wetenschappelijke, technische, financiële en bestuurlijke aangelegenheden.

Daarnaast zal een extern adviesbedrijf worden ingeschakeld dat halverwege de looptijd van het project de resultaten ervan evalueert en bijsturingsadviezen verstrekt.

7. Fraudebestrijdingsmaatregelen

Artikel 14 van het reglement van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky bevat specifieke maatregelen op het vlak van fraudebestrijding.

8. MIDDELEN

8.1. Financiële kosten van de doelstellingen van het voorstel

Vastleggingskredieten, in miljoen euro (tot op 3 decimalen)

2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later/jaar |

Ambtenaren of tijdelijk personeel[30] (XX 01 01) | A*/AD | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 |

B*, C*/AST | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 | 1 |

Uit art. XX 01 02 gefinancierd personeel[31] |

Uit art. XX 01 04/05 gefinancierd ander personeel[32] |

TOTAAL | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |

8.2.2. Omschrijving van de taken die uit de actie voortvloeien

2 AD-posten (VTE) zijn noodzakelijk om de volgende taken uit te voeren:

- Technische follow-up van de voortgang van de GTI-werkzaamheden

- Ruggespraak met de groep van vertegenwoordigers van de nationale overheden, ACARE en het comité voor het vervoerprogramma

- Waarneming bij uitnodigingen tot het indienen van voorstellen, aanbestedingen en het toelaten van nieuwe leden

- Deelname aan vergaderingen en vertegenwoordiging van de Commissie op het niveau van de raad van bestuur en het stuurcomité inzake Integrated Technology Demonstrators

- Organisatie van evaluaties halverwege de looptijd en aan het eind van het project

- Uitvoering van inspecties/controles ter plekke

- Rapportage over de voortgang van het GTI

Voorts is er één AST-post (fte) gecreëerd ter ondersteuning bij de uitvoering van bovengenoemde taken.

De betreffende functionarissen voeren de follow-up uit van het GTI, en dat doen zij vanuit de Commissie (te vergelijken met de functie van twee projectmedewerkers + ondersteuning). Zij worden dus niet gedetacheerd bij de gemeenschappelijke onderneming.

8.2.3. Herkomst van het (statutaire) personeel

( Posten die momenteel zijn toegewezen aan het beheer van het te vervangen of te verlengen programma

( Posten die al zijn toegewezen in het kader van de JBS/VOB-procedure voor jaar n

( Posten waarom in het kader van de volgende JBS/VOB-procedure zal worden gevraagd

( Bestaande posten binnen de beherende dienst die worden heringedeeld (interne herindeling)

( Posten die voor jaar n nodig zijn maar die in het kader van de JBS/VOB-procedure voor dat jaar nog niet zijn toegewezen

8.2.4. Andere administratieve uitgaven binnen het referentiebedrag (XX 01 04/05 – Uitgaven voor administratief beheer)

in miljoen euro (tot op 3 decimalen)

Begrotingsonderdeel (nummer en omschrijving) | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later | TOTAAL |

Andere technische en administratieve bijstand |

- intern |

- extern | 2,000 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 7,500 | 24,000 |

Totaal technische en administratieve bijstand | 2,000 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 3,625 | 7,500 | 24,000 |

Bovengenoemde bedragen dekken de financiering van de werkzaamheden voor de liquidatie van de GO (die naar schatting tot na 2015 blijft bestaan). Ze vertegenwoordigen 50% van de communautaire bijdrage aan de lopende uitgaven van de gemeenschappelijke onderneming.

Gemiddelde kosten van 117.000 euro per jaar voor AD/AST en 51.000 euro per jaar voor extern personeel. De communautaire bijdrage bedraagt 11,4 miljoen euro.

Andere lopende uitgaven: monitoring van projecten, communicatieactiviteiten, vergaderingen, reis en verblijf, kantoorkosten, IT, auditing, enzovoort. De communautaire bijdrage bedraagt 12,6 miljoen euro.

8.2.5. Personeelsuitgaven en aanverwante uitgaven die niet in het referentiebedrag zijn begrepen

in miljoen euro (tot op 3 decimalen)

Soort personeel | 2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later |

Ambtenaren en tijdelijk personeel (08 07 01 01) | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.702 |

Uit art. XX 01 02 gefinancierd personeel (hulpfunctionarissen, gedetacheerde nationale deskundigen, personeel op contractbasis, enz.) (vermeld begrotingsonderdeel) |

Totaal Personeelsuitgaven en aanverwante uitgaven die NIET in het referentiebedrag zijn begrepen | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.351 | 0.702 |

Berekening – Ambtenaren en tijdelijk personeel |

Standaardkosten 117 000 euro/jaar per fte |

Berekening – Uit art. XX 01 02 gefinancierd personeel |

[…] |

8.2.6. Andere administratieve uitgaven die niet in het referentiebedrag zijn begrepen

in miljoen euro (tot op 3 decimalen) |

2008 | 2009 | 2010 | 2011 | 2012 | 2013 en later | TOTAAL |

XX 01 02 11 01 – Dienstreizen[34] | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.026 | 0.091 |

XX 01 02 11 02 – Conferenties en vergaderingen |

XX 01 02 11 03 – Comités[35] |

XX 01 02 11 04 – Studies en adviezen[36] | 0.350 | 0.350 | 0.700 |

XX 01 02 11 05 - Informatiesystemen |

2 Totaal andere beheersuitgaven (XX 01 02 11) | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.363 | 0.013 | 0.376 | 0.791 |

3 Andere uitgaven van administratieve aard (vermeld welke en verwijs naar het begrotingsonderdeel) |

Totale andere administratieve uitgaven die NIET in het referentiebedrag zijn begrepen | 0.013 | 0.013 | 0.013 | 0.363 | 0.013 | 0.376 | 0.791 |

Berekening - Andere administratieve uitgaven die niet in het referentiebedrag zijn begrepen |

[…] |

[1] PB L 412 van 30.12.2006, blz. 1.

[2] PB L 400 van 30.12.2006, blz. 86-241.

[3] 9039/03.

[4] 12339/03.

[5] 12487/04.

[6] COM(2003) 226.

[7] 15717/06.

[8] 6044/07.

[9] 7224/07.

[10] Zie COM(2007) 2.

[11] Het Europese Parlement en de Europese Raad hebben in het voorjaar van 2005 de EU-doelstelling om de wereldwijde temperatuurstijging tot 2º C te beperken bevestigd (de 2°-doelstelling).

[12] Artikel 185 van Verordening (EG, Euratom) nr. 1605/2002 van de Raad houdende het Financieel Reglement van toepassing op de algemene begroting van de Europese Gemeenschappen, PB L 248 van 16.9.2002, blz. 1; Verordening gerectificeerd in PB L 25 van 30.1.2003, blz. 43.

[13] Verordening (EG, Euratom) nr. 2343/2002 van de Commissie van 23 december 2002 houdende de financiële kaderregeling van de organen, bedoeld in artikel 185 van Verordening (EG, Euratom) nr. 1605/2002 van de Raad houdende het Financieel Reglement van toepassing op de algemene begroting van de Europese Gemeenschappen, PB L 357 van 31.12.2002, blz. 72; Verordening gerectificeerd in PB L 2 van 7.1.2003, blz. 39.

[14] PB L 312 van 23.12.1995, blz. 1.

[15] PB L 292 van 15.11.1996, blz. 2.

[16] PB L 136 van 31.5.1999, blz. 1.

[17] PB L 357 van 31.12.2002 blz. 72; Verordening gerectificeerd in PB L 2 van 7.1.2003, blz. 39.

[18] PB L 145 van 31.5.2001, blz. 43.

[19] PB L 264 van 25.9.2006, blz. 13.

[20] Van een "aanzienlijke" budgettaire verandering is sprake wanneer circa 10 % van het budget van een ITD wordt beïnvloed.

[21] Deze kostenverdeling komt overeen met wat gebruikelijk is bij O&O-projecten in de luchtvaartindustrie, waar de grootste hoeveelheid werk en het grootste investeringsrisico worden gedragen door de grootste integratiebedrijven.

[22] Deze verdeling is verkregen door van onder af te werken ('bottom-up'), waarbij de budgettaire vereisten van de afzonderlijke ITD's en de Technology Evaluator zijn afgezet tegen hun technische doelstellingen.

[23] PB L 357 van 31.12.2002 blz. 72; Verordening gerectificeerd in PB L 2 van 7.1.2003, blz. 39.

[24] Gesplitste kredieten.

[25] Uitgaven 08.07.01 01 – Samenwerking – Vervoer (incl. Luchtvaart) "Beleidsuitgaven voor onderzoeksactiviteiten van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky".

[26] Uitgaven 08.01.04 60 – "Ondersteuningsuitgaven voor lopende kosten van de gemeenschappelijke onderneming Clean Sky".

[27] Uitgaven binnen hoofdstuk 08.07.01 met uitzondering van de artikelen 08.07.01 01 of 08.01.04 60.

[28] Zie de punten 19 en 24 van het Interinstitutioneel Akkoord.

[29] Voeg zo nodig extra kolommen toe (wanneer de duur van de actie langer is dan 6 jaar).

[30] Waarvan de kosten NIET door het referentiebedrag worden gedekt.

[31] Waarvan de kosten NIET door het referentiebedrag worden gedekt.

[32] Waarvan de kosten door het referentiebedrag worden gedekt.

[33] Verwijs naar het specifieke financieel memorandum voor de betrokken uitvoerende agentschappen.

[34] Dienstreizen van personeel van de Commissie dat voor het project werkt: hangt af van de definitieve vestigingsplaats van de zetel van de gemeenschappelijke onderneming. Hier wordt aangenomen dat Brussel de zetel zal zijn en dat daar de vergaderingen van de raad van bestuur plaatsvinden.Voor de berekening van de uitgaven voor dienstreizen wordt een gemiddeld bedrag van 1300 euro als uitgangspunt genomen. Het geschatte aantal vergaderingen: 2 functionarissen, 4 maal per jaar, voor het bijwonen van stuurcomitévergaderingen inzake ITD; 2 extra dienstreizen.

[35] Vermeld het soort comité en de groep waartoe het behoort.

[36] Er wordt in opdracht van de Commissiediensten één tussentijdse en één eindevaluatie uitgevoerd.