9.5.2006   

NL

Publicatieblad van de Europese Unie

C 110/39

1.1

Het Europees Economisch en Sociaal Comité heeft met belangstelling kennisgenomen van het Commissiedocument waarin het JEREMIE-programma (1) (Joint Resources for Micro-to-Medium Enterprises — Gemeenschappelijke middelen voor het midden- en kleinbedrijf) wordt gepresenteerd. Het juicht dit initiatief toe.

1.1.1

Het dankt mevrouw HÜBNER, Europees commissaris voor regionaal beleid, en de diensten van DG REGIO en het EIF voor de ijver waarmee zij zich inzetten voor de ontwikkeling van dit moeilijke programma, en voor hun steun aan de werkzaamheden van het EESC.

1.1.2

Het EESC heeft de plannen van de Commissie om de toegang van micro-, kleine en middelgrote ondernemingen tot financiering te verbeteren altijd gesteund, in de overtuiging — die overigens wordt gedeeld door het Europees Parlement — dat de toegang tot krediet altijd al een zwak punt van kleine ondernemingen is geweest.

1.1.3

De versterking van de positie van kleine ondernemingen is een fundamenteel onderdeel van de Lissabonstrategie: zij bevordert namelijk de innovatie, genereert stabiele arbeidsplaatsen en draagt bij tot de voortdurende bij- en nascholing van arbeidskrachten.

1.1.4

Vanaf 1982 (2) heeft het EESC in veel van zijn adviezen aandacht besteed aan de inspanningen van de Commissie en met name van DG XXIII (3) om ondernemingen te helpen hun contacten met kredietinstellingen en banken te verbeteren.

1.1.5

Ook heeft het EESC altijd benadrukt dat de sociale partners moeten worden betrokken bij alle problemen waar ondernemingen tegenaanlopen, met name kredietproblemen, die immers verstrekkende gevolgen hebben voor de welvaart en de sociale ontwikkeling.

1.2

Gedurende de hele jaren '90 heeft DG XXIII (4), in nauwe samenwerking met de ambachts- en MKB-organisaties, getracht iets te doen aan de problemen die er zijn met de kredietverstrekking. De Europese conferenties van de ambachten en het MKB (5), evenals de vele voorbereidende ontmoetingen (gemiddeld tien voorafgaand aan iedere conferentie, waaraan werd deelgenomen door honderden kleine ondernemers), hebben de volgende resultaten opgeleverd:

1.2.1

Op grond van het bovenstaande is het EESC van mening dat, mede met het oog op de nieuwe programmering voor de periode 2007-2013 en de doelstellingen van Lissabon, moet worden gezorgd voor een bredere voorlichting over de nieuwe programma's, vooral die welke zijn gericht op micro- en kleine ondernemingen, door ontmoetingen in de lidstaten te organiseren met vertegenwoordigers van de sociale partners en het maatschappelijk middenveld.

1.2.2

Alle inspanningen en steunmaatregelen van de afgelopen twintig jaar ten spijt, ontbreekt in veel regio's van de EU-25 — met name de meest achtergebleven regio's — een project waarmee de vele bestaande kredietinstrumenten kunnen worden gecoördineerd en beter kunnen worden afgestemd op de behoeften van het MKB.

1.2.2.1

Ongeveer vier miljoen ondernemingen — d.w.z. 20 % van het totaal — zijn van mening dat de toegang tot financiering een ernstige belemmering vormt voor hun groei (9).

1.2.2.2

Slechts enkele tienduizenden ondernemingen hebben gebruik kunnen maken van de communautaire financiële instrumenten (10). Er gaapt dus een grote kloof tussen theorie en praktijk. Er moet dan ook worden nagedacht over concrete mogelijkheden om iets te doen, zoals de financiële instellingen een grotere rol te laten spelen om zo meer resultaten te boeken.

1.2.2.3

Het EESC is zich ervan bewust dat meer inspanningen moeten worden geleverd om de informatie over de door de Commissie, de EIB, het EIF, de EBWO en de nationale en regionale overheden aangeboden kredietmogelijkheden te verbeteren. Micro- en kleine bedrijven blijven immers maar al te vaak verstoken van deze informatie — wat overigens mede aan henzelf te wijten is.

1.3

In dat opzicht zou JEREMIE van nut kunnen zijn als „intelligent” instrument om de bestaande mogelijkheden te coördineren en stroomlijnen.

1.3.1

Het JEREMIE-initiatief sluit aan op de communautaire strategische richtsnoeren voor een cohesiebeleid ter ondersteuning van groei en werkgelegenheid. Het standpunt van het Comité hierover kan als volgt worden samengevat:

1.3.2

Het EESC onderstreept dat het van belang is dat de Commissie het JEREMIE-initiatief ondersteunt, niet alleen naar buiten toe, maar ook via een interne coördinatie binnen de diensten die zijn belast met het beheer van de steunmaatregelen t.b.v. micro-, kleine en middelgrote ondernemingen. Er zou een „Focal point JEREMIE” kunnen worden opgericht, als orgaan dat de verschillende acties coördineert en hierover informatie verstrekt, om de best mogelijke resultaten te behalen.

1.3.3

Het zou wenselijk zijn dat de Commissie om de twee jaar een verslag presenteert aan het Europees Parlement, de Raad, het Comité van de Regio's en het Europees Economisch en Sociaal Comité, waarin zij het verloop van het programma en de geboekte resultaten beschrijft, zodat deze belangrijke ervaringen tot andere sectoren kunnen worden uitgebreid.

1.3.4

Ten slotte beveelt het EESC aan erop toe te zien dat de beginselen van kosteneffectiviteit, doeltreffendheid en doorzichtigheid volledig worden nageleefd, zowel bij de aanbestedings- en selectieprocedures, als bij het beheer van de regionale holding funds en bij de accreditatie van financiële intermediairs die met het projectbeheer worden belast. Er moet met name op worden toegezien dat de communautaire wetgeving volledig wordt nageleefd, zelfs indien een van de spelers exclusieve rechten kan doen gelden. Ook moet het mogelijk zijn sancties te treffen, ondoeltreffende holding funds te ontmantelen en de lijsten met geaccrediteerde financiële intermediairs te herzien.

2.1

Het EESC heeft al dikwijls gehamerd op de belangrijke rol — vanuit economisch én sociaal oogpunt — die in de lidstaten wordt gespeeld door kleinere ondernemingen. Dit standpunt is terug te vinden in verschillende adviezen, uit 1992 (13), 1997 (14), 2001 (15) en 2003 (16), en in het advies over het Europees handvest voor het kleinbedrijf (17).

2.1.1

Micro- en kleine bedrijven spelen een cruciale rol binnen de Europese economie. Er zijn er ongeveer 25 miljoen, en zij vertegenwoordigen 99 % van alle ondernemingen; zij verschaffen werk aan circa 95 miljoen personen, waarmee zij 55 % van het totale aantal arbeidsplaatsen in de particuliere sector voor hun rekening nemen (18).

2.1.2

Uit deze cijfers blijkt wel hoezeer het MKB van belang is voor de Lissabonstrategie. Het is dan ook zaak een sterk partnerschap te sluiten met de vertegenwoordigers van de sociale partners, teneinde nieuwe samenwerkingsvormen (19) te creëren, bedoeld om de sociaaleconomische waarden die Europa tot een sociale markteconomie maken, in de praktijk te brengen (20).

2.1.3

De grootste problemen waar micro- en kleine bedrijven bij de oprichting en ontwikkeling tegenaanlopen zijn, in volgorde van belang:

2.1.4

De toegang tot krediet is dus een eerste voorwaarde voor de oprichting van een onderneming, en een fundamenteel vereiste voor de groei en ontwikkeling van micro- en kleine bedrijven, die meer te lijden hebben onder de beperkingen van het kredietsysteem dan grote ondernemingen.

2.1.5

Alleen rechtstreeks contact met de onderneming en kennis van specifieke problemen en kredietmogelijkheden in de regio waarbinnen de onderneming opereert, kunnen de positieve effecten van de financiële steun maximaliseren. Zo wordt voorkomen dat de structuur van de financieringsbronnen te rigide is, en dat het risico toeneemt, mede tegen de achtergrond van Bazel-akkoorden. De onderneming zal dan ook de juiste balans moeten vinden tussen de in te zetten financiële instrumenten.

2.1.6

Zelffinanciering speelt hierbij een fundamentele rol, hoewel kleine ondernemingen slechts zelden in staat zijn hun investeringsplan m.b.v. dit instrument te verwezenlijken. In 90 % van de gevallen is er behoefte aan:

2.1.7

Risicokapitaal is een instrument waar kleine ondernemingen vaak nogal wantrouwend tegenover staan. Slechts 5 à 6 % van de micro- (21) en kleine (22) ondernemingen (die voor 90 % bestaan uit eenmansbedrijven of personenvennootschappen) doet een beroep op risicokapitaal. Er moeten dus nieuwe vormen van risicokapitaal worden uitgewerkt, die ook kunnen worden gebruikt door personenvennootschappen, omdat dit anders een onderbenut instrument blijft.

2.1.8

De prioriteiten die zijn aangewezen om de bestaande kloof tussen het kredietwezen en het micro- en kleinbedrijf te dichten, kunnen als volgt worden samengevat:

2.1.9

Tijdens de voorbereidende fase van JEREMIE zullen alle regio's van de Unie een evaluatie van de behoeften en mogelijkheden moeten maken. Hierbij is het zaak dat de belanghebbende sociaaleconomische partners hieraan kunnen deelnemen, in het kader van een doeltreffend en verantwoord partnerschap.

2.2.1

Het hierboven beschreven probleem van de toegang tot financiering krijgt een verschillende betekenis al naar gelang van het ontwikkelingsniveau van economie en markt. De zgn. „convergentieregio's” (25), die het meest behoefte hebben aan kredietinstrumenten om de werkgelegenheid in ondernemingen te stimuleren, hebben echter de grootste moeilijkheden met de toegang tot financiering, en kennen hogere rentepercentages dan de meer ontwikkelde regio's (26).

2.2.2

De EIB-leningen (27), die bij toerbeurt worden toegekend aan de trust banks (gevolmachtigde banken) die deze vervolgens tegen variabele maar lage rentepercentages (28) kunnen verdelen onder het MKB, worden vooral gebruikt door banken in ontwikkelde regio's, waar de concurrentie tussen banken groter is en de toekenning van een EIB-lening de klantenbinding dient.

2.2.3

Omdat er in de minst begunstigde regio's een tekort is aan banken — met name coöperatieve of volkskredietbanken — is daar nauwelijks sprake van concurrentie tussen banken, en wordt daar ook nauwelijks „aan de kleintjes gedacht”. Er wordt in deze regio's dan ook zelden van de toch interessante EIB-instrumenten gebruikmaakt.

2.2.4

Als er niets wordt gedaan om het tij te keren, bijvoorbeeld m.b.v. de financieringsinstrumenten die JEREMIE kan aanbieden naast de traditionele leningen van de EIB en het EIF (29), dan zijn de armste regio's gedoemd om nog lange tijd in armoede te verkeren.

2.2.5

Om de kredietverlening in met name de convergentieregio's te vergemakkelijken, zou JEREMIE een contactpunt kunnen openen bij het EIF, dat met behulp van de bankgarantie-instrumenten waarover het beschikt, waarborgen zou kunnen verlenen voor het risicokapitaal dat door banken, consortia en andere financiële instellingen wordt verstrekt aan ondernemingen in de meest achtergebleven regio's.

2.3.1

De problemen rond de toegang van micro-, kleine en middelgrote bedrijven tot krediet brengen enkele duidelijke tekortkomingen van de markt aan het licht:

2.3.2

Het is dus zaak, de tekortkomingen van de markt te verhelpen, met maatregelen die:

2.3.3

De Europese Raad van maart 2005 heeft de strategie van Lissabon nieuw leven ingeblazen; de regeringen en sociaaleconomische partners werden verzocht drie prioritaire actielijnen te volgen:

2.3.4

De lidstaten geven soms veel geld uit om de werkgelegenheid te steunen en nieuwe arbeidsplaatsen te creëren, maar deze uitgaven worden altijd gerechtvaardigd door de sociale resultaten (31). Stel dat de helft van alle MKB's in de EU-25, oftewel circa 12 miljoen ondernemingen, een lening van 20 000 euro wordt toegekend, dan zou het verwachte verlies als het gevolg van insolventies (32) niet meer dan 6,5 miljard euro bedragen, oftewel 0,07 % van het BBP van de EU-25. Zo'n algemene lening zou de meeste ondernemingen in staat stellen hun positie te consolideren en hun processen en producten te innoveren.

2.3.5

Indien de lening wordt verstrekt met tussenkomst van een consortium, dat 50 % van de insolventies weet op te vangen, kan het verlies op fifty-fiftybasis worden gedragen door het consortium en de bank.

2.3.6

In een klimaat waarin erkend wordt dat krediet ook een sociale functie heeft, kunnen de nodige instrumenten van financial engineering worden ontwikkeld met de participatie van openbare, Europese en solidariteitsfondsen die door de ondernemers zelf worden ingebracht bij de consortia, zij het bij de registratie van het consortium dan wel in de vorm van een percentage van de bankrente (33).

2.4.1

De toekenning van een groot aantal kleine leningen aan startende ondernemingen en Europese micro- en kleine bedrijven is afhankelijk van:

2.4.2

Voor sommige van deze problemen zijn de oplossingen al voorhanden in de bestaande instrumenten, die dan ook vaker en doeltreffender moeten worden ingezet:

2.5.1

De multiplicator is, zeker de afgelopen jaren, een instrument geworden dat zowel door consortia als door banken wordt gebruikt om de kredietmogelijkheden uit te breiden (37). Dankzij een stelselmatige analyse van de insolventies, vooral in de convergentieregio's, kan de multiplicator aan de lokale situatie worden aangepast. Het percentage insolventies onder micro- en kleine bedrijven loopt in de minst begunstigde regio's zelfs op tot 10 %, terwijl het in de rijkere regio's rond de 2,5 % blijft liggen.

2.5.2

Vooral in de convergentieregio's kan JEREMIE zijn potentieel ontwikkelen, door de consortia waarborgen te bieden en de effectisering van de schuld te bevorderen, om meer kredietmogelijkheden te scheppen en de tekortkomingen van de multiplicator te ondervangen.

2.6.1

Het kaderprogramma voor concurrentievermogen en innovatie 2007-2013 (KCI) (38) omvat verschillende communautaire programma's en maatregelen, zoals:

2.6.2

Daarnaast zou moeten worden gekeken naar de financiële instrumenten die zijn opgenomen in het Vierde meerjarenprogramma (MJP) 2000-2005, dat tot 31-12-2006 is verlengd en over een budget van 531,5 miljoen euro beschikt (47); dit MJP zou in het KCI en de JEREMIE-strategie moeten worden geïntegreerd.

2.6.2.1

De activiteiten van het MJP zijn verdeeld over drie pijlers:

2.6.2.2

Een analyse van de werking van de financiële instrumenten van het MJP laat zien welke de beste resultaten hebben gegeven en dus in de JEREMIE-strategie zouden kunnen worden overgenomen. Deze instrumenten vormen veruit de belangrijkste uitgavenpost van het vierde MJP: in 2003 waren zij goed voor 67 % van het totale programmabudget (48). De verdeling van de middelen tussen deze financiële instrumenten is als volgt:

2.6.2.3

Deze instrumenten zijn al eerder gebruikt, namelijk in het Groei- en werkgelegenheidsinitiatief (1998-2000), en in:

2.6.2.4

De SCA heeft tot op heden weinig opgeleverd, net als de JEV.

2.6.2.5

Eind 2003 hadden circa 178 000 middelgrote en kleine bedrijven (MKB's) van de MKB-garantiefaciliteit gebruikgemaakt (53) (waarvan 136 000 via het Groei- en werkgelegenheidsinitiatief, 32 000 via het programma voor kredietgaranties en 10 000 via het programma voor microkredieten).

2.6.2.6

In dezelfde periode hebben circa 240 000 MKB's geprofiteerd van de ETF-startersregeling (54).

2.6.3

JEREMIE zou de ervaringen met deze twee instrumenten dan ook kunnen voortzetten en ervoor zorgen dat — zeker in de convergentieregio's — meer MKB's hiervan gebruik gaan maken.

2.6.4

Het is een feit dat slechts 0,81 % van de Europese MKB's de afgelopen jaren heeft kunnen profiteren van de gemeenschappelijke maatregelen van DG Ondernemingen, DG Economische en financiële zaken en het EIF.

2.6.5

Het is echter van belang dat JEREMIE nieuwe wegen inslaat, die voor een deel reeds zijn opgenomen in de nieuwe programma's, zoals met name:

2.6.6

Het EESC is er hoe dan ook van overtuigd dat de informatie en opleiding m.b.t. deze maatregelen sterk voor verbetering vastbaar zijn: hierbij moeten zowel de financiële instellingen worden betrokken als de werkgevers- en werknemersorganisaties, terwijl de maatschappelijke verantwoordelijkheid van bedrijven en de sociale functie van de kredietverlening moeten worden gerespecteerd.

2.7.1

Volgens het EESC kan het JEREMIE-initiatief pas echt een succes worden als de communautaire wetgeving op het gebied van overheidsopdrachten voor diensten volledig in acht wordt genomen.

2.7.2

De JEREMIE-diensten van de Commissie en/of het EIF zouden erop moeten toezien dat de beginselen van kosteneffectiviteit, doeltreffendheid, onpartijdigheid, gelijke behandeling en doorzichtigheid volledig worden nageleefd bij de aanbestedingsprocedures. De aanbestedingsdossiers, die van tevoren worden vastgesteld door de Commissie, zouden met name de volgende criteria voor de toelating van een bank of consortium moeten bevatten:

2.7.2.1

In het kader van de operationele programma's 2007-2015 moet worden voorzien in de mogelijkheid om sancties te treffen en om over te gaan tot de intrekking of ontmanteling van holding funds die ondoeltreffend zijn of indien onregelmatigheden of ernstige overtredingen zijn vastgesteld. Om de twee jaar zou het beheer aan een monitoring moeten worden onderworpen, met medewerking van de regionale sociaaleconomische partners, en met doorzichtige procedures voor de publicatie van de verslagen. Deze laatste moeten worden toegezonden aan de nationale centrale overheden, het Europees Parlement, het EESC en het Comité van de Regio's.

2.7.3

Financiële instellingen of consortia uit een andere lidstaat, of uit een land dat de overeenkomst inzake openbare aanbestedingen heeft getekend (zie de bijlage van de WTO-overeenkomst), moeten onder dezelfde voorwaarden kunnen meedingen als nationale deelnemers, mits de documentatie conform de wetgeving van de betreffende landen is en aantoont dat aan alle vereisten voor deelname wordt voldaan.

2.7.4

Deze bepalingen zouden ook van toepassing moeten zijn op de accreditatieprocedures voor financiële intermediairs, die systematisch op hun prestaties moeten worden beoordeeld. De beoordelingscriteria moeten in overleg met de sociaaleconomische partners worden vastgesteld. Ook moet de accreditatie periodiek worden herzien. Zo moet in ieder geval een deel van de geaccrediteerde intermediairs om de drie jaar worden vervangen.