1.

2.

2.1.

2.1.1.

2.1.2.

2.1.3.

2.2.

2.3.

2.3.1.

2.3.2.

2.3.3.

2.3.4.

2.3.5.

2.3.6.

2.4.

3.

3.1.

3.1.1.

3.1.2.

3.2.

3.3.

3.3.1.

3.3.2.

3.3.3.

3.3.4.

3.4.

3.5.

3.6.

4.

4.1.

4.2.

4.3.

4.3.1.

4.3.2.

4.3.3.

4.3.4.

4.3.5.

4.3.6.

4.3.7.

4.4.

4.5.

4.6.

4.7.

4.8.

4.9.

4.10.

5.

5.1.

5.1.1.

5.1.2.

5.1.3.

5.1.4.

5.1.5.

5.1.6.

5.1.7.

5.2.

5.2.1.

5.2.2.

5.2.3.

5.3.

5.4.

5.5.

6.

6.1.

6.2.

6.3.

7.

8.

8.1.

8.1.1.

8.1.2.

8.1.3.

8.1.4.

8.1.5.

8.2.

8.3.

8.3.1.

8.3.2.

8.3.3.

8.3.4.

8.4.

9.

10.

11.

11.1.

11.2.

11.3.

11.4.

11.5.

11.6.

(1)

Op 6 augustus 1999 heeft de Commissie besloten de procedure van artikel 108, lid 2, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (“VWEU”) in te leiden ten aanzien van steun die op grond van de initiële openbaredienstcontracten (“de initiële overeenkomsten”) was betaald aan de zes ondernemingen die op dat moment de Gruppo Tirrenia vormden (2).

(2)

Tijdens de onderzoeksfase hebben de Italiaanse autoriteiten verzocht om splitsing van het dossier van de Gruppo Tirrenia, teneinde de eindbeslissing uitsluitend met betrekking tot de onderneming Tirrenia di Navigazione (“Tirrenia”) te bespoedigen. Dit verzoek was gestoeld op het voornemen van de Italiaanse autoriteiten om over te gaan tot privatisering van de groep, en in de eerste plaats van de onderneming Tirrenia, alsook op de wens om het proces juist voor deze onderneming te bespoedigen.

(3)

De Commissie heeft het verzoek van de Italiaanse autoriteiten ingewilligd en bij Beschikking 2001/851/EG van de Commissie (3) de procedure ten aanzien van de steun aan de maatschappij Tirrenia stopgezet (“de beschikking van 2001”). De steun werd verenigbaar verklaard met inachtneming van bepaalde verplichtingen door de Italiaanse autoriteiten.

(4)

Bij Beschikking 2005/163/EG (4) (“de beschikking van 2004”) verklaarde de Commissie de aan de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia behalve Tirrenia (5) verleende compensatie deels verenigbaar met de interne markt, deels verenigbaar mits door de Italiaanse autoriteiten bepaalde verplichtingen in acht worden genomen, en deels onverenigbaar met de interne markt. Dit besluit was gebaseerd op boekhoudkundige gegevens die de jaren 1992 tot en met 2001 bestreken en omvatte voorwaarden ter waarborging van de verenigbaarheid van de compensatie gedurende de hele looptijd van de initiële overeenkomsten (d.w.z. tot 2008).

(5)

In zijn arrest van 4 maart 2009 in de zaken T-265/04, T-292/04 en T-504/04 (6) (“het arrest van 2009”) heeft het Gerecht de beschikking van 2004 nietig verklaard.

(6)

Op 5 oktober 2011 heeft de Commissie een nieuwe formele onderzoeksprocedure ingeleid ten aanzien van diverse aanvullende maatregelen die Italië had genomen ten faveure van de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (“het besluit van 2011”). Het onderzoek betrof onder meer de aan Siremar — Sicilia Regionale Marittima (“Siremar”) toegekende compensaties voor het onderhouden van een aantal scheepvaartroutes vanaf 1 januari 2009, alsook het privatiseringsproces van het bedrijfsonderdeel Siremar (zie punt 2.3.3).

(7)

Het besluit van 2011 is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie (7). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen te maken over de maatregelen waarop het onderzoek zag.

(8)

Italië heeft bij brief van 15 november 2011 zijn antwoord op het besluit van 2011 ingediend. Met betrekking tot de maatregelen waarop dit besluit ziet, heeft de Commissie ook opmerkingen ontvangen van Società Navigazione Siciliana S.p.A. (“SNS”), Pan Med Lines S.r.l. (“Pan Med”), en Grandi Navi Veloci S.p.A. (“GNV”) (zie punt 5). De Commissie heeft deze opmerkingen voor een reactie aan Italië doorgezonden.

(9)

Op 10 januari 2012 hebben de Italiaanse autoriteiten, naar verluidt omwille van de rechtszekerheid, de ontwerp-openbaredienstcontracten (“de overeenkomsten”) die elke toekomstige overnemer van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar moest ondertekenen en op basis waarvan de compensatie voor het verrichten van de openbare dienst zou worden betaald, formeel aangemeld bij de Commissie.

(10)

Op 7 november 2012 heeft de Commissie de onderzoeksprocedure uitgebreid ten aanzien van onder meer i) de onrechtmatige verlenging van de aan Siremar verleende reddingssteun, ii) de mogelijke steun aan Compagnia delle Isole (“CdI”), de eerste overnemer van het bedrijfsonderdeel Siremar, in het kader van de privatisering van laatstgenoemde en iii) de aan CdI te betalen compensaties voor openbaredienstverlening in het kader van de nieuwe overeenkomst die met de Italiaanse staat was gesloten. Op 19 december 2012 heeft de Commissie een gewijzigde versie (8) van dat besluit vastgesteld (“het besluit van 2012”; wanneer daarnaar wordt verwezen samen met het besluit van 2011 “de besluiten van 2011 en 2012”).

(11)

Het besluit van 2012 is bekendgemaakt in het Publicatieblad van de Europese Unie (9). De Commissie heeft de belanghebbenden uitgenodigd hun opmerkingen te maken over de maatregelen waarop het onderzoek zag.

(12)

Italië heeft bij brieven van 7 en 13 december 2012 zijn antwoord op het besluit van 2012 ingediend. Met betrekking tot de maatregelen waarop dit besluit ziet, heeft de Commissie opmerkingen ontvangen van Pan Med Lines S.r.l. (“Pan Med”), Siremar, SNS en CdI (zie de punten 5 en 6). De Commissie heeft deze opmerkingen voor een reactie aan Italië doorgezonden.

(13)

Op 5 oktober 2012 heeft de Commissie Ecorys Nederland BV (“Ecorys”) opdracht gegeven om op basis van twee alternatieve scenario’s een taxatie te maken van de marktwaarde van de activa van Siremar die te koop werden aangeboden (zie punt 2.3.3.7). Op 4 september 2013 heeft Ecorys zijn eindrapport ingediend (“het eerste rapport van Ecorys”). Op 27 september 2013 heeft de Commissie dit rapport aan Italië doorgezonden. Op 18 november 2013 heeft de Commissie op verzoek van de Italiaanse autoriteiten een Italiaanse vertaling van het rapport van Ecorys verstrekt. Op 17 december 2013 heeft Italië zijn opmerkingen ingediend, met inbegrip van een tegentaxatie van zijn eigen onafhankelijke deskundige, de Banca Profilo S.p.A.

(14)

Op 24 juni 2013 heeft de Commissie verschillende ondernemingen uit de maritieme sector een brief gestuurd met het verzoek om op vrijwillige basis gedetailleerde informatie te verstrekken over de routes die Siremar in de periode 2009-2012 heeft onderhouden en over de voorwaarden van de privatisering. Alleen CdI, die op dat moment de nieuwe overeenkomst uitvoerde, heeft gereageerd.

(15)

Bij Besluit (EU) 2018/261 van 22 januari 2014 (10) (“het besluit van 2014”) heeft de Commissie de formele onderzoeksprocedure met betrekking tot bepaalde door de regio Sardinië ten gunste van Saremar genomen maatregelen afgesloten (zie overweging 36).

(16)

Op 15 oktober 2014 hebben de diensten van de Commissie met vertegenwoordigers van Siremar en de Italiaanse autoriteiten gesproken. Daarnaast hebben de diensten van de Commissie op 23 oktober 2014 ook gesproken met vertegenwoordigers van CdI en de Italiaanse autoriteiten. Als follow-up van dat gesprek heeft CdI op 30 oktober 2014 aanvullende informatie aan de Commissie verstrekt.

(17)

Met betrekking tot Siremar heeft de Commissie Italië om aanvullende informatie gevraagd bij brieven van 30 januari 2012, 16 maart 2012, 1 augustus 2012, 22 november 2012, 12 april 2013, 12 juni 2013, 27 juni 2013, 11 juli 2013, 29 juli 2014, 6 november 2014, 16 oktober 2015, 25 januari 2018, 29 maart 2018, 31 augustus 2018, 18 maart 2019, 16 oktober 2019, 31 juli 2020 en 29 oktober 2020.

(18)

Met betrekking tot Siremar heeft Italië aanvullende informatie ingediend bij brieven van 28 maart 2012, 5 oktober 2012, 23 oktober 2012, 13 mei 2013, 8 augustus 2013, 19 september 2014, 20 november 2014, 12 december 2014, 12 februari 2015, 13 november 2015, 18 april 2016, 2 augustus 2017, 26 april 2018, 31 mei 2018, 29 mei 2019, 26 juli 2019, 3 januari 2020, 24 januari 2020, 8 februari 2021 en 11 maart 2021 (11).

(19)

Bij Besluit (EU) 2020/1411 van 2 maart 2020 (12) heeft de Commissie het onderzoek inzake de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia behalve Tirrenia, inclusief Siremar, over de periode 1992-2008 (“het besluit van 2020 inzake de Gruppo Tirrenia”) afgesloten. De Commissie concludeerde dat de voor het verrichten van cabotagediensten in het zeevervoer toegekende steun bestaande steun vormde, terwijl de voor het verrichten van internationale zeevervoersdiensten toegekende steun verenigbaar was met de kaderregeling diensten van algemeen economisch belang (“DAEB’s”) van 2011 (“de DAEB-kaderregeling van 2011”) (13).

(20)

Bij Besluit (EU) 2020/1412 van 2 maart 2020 (14) heeft de Commissie de formele onderzoeksprocedure met betrekking tot de aan Tirrenia en de overnemer CIN toegekende maatregelen over de periode 2009-2020 (“het besluit van 2020 inzake Tirrenia/CIN”) afgesloten.

(21)

Dit besluit heeft betrekking op alle mogelijke steunmaatregelen voor Siremar, CdI en SNS, zoals omschreven in de overwegingen 36 en 37 en zoals vastgesteld in de besluiten van 2011 en 2012, en op de mogelijke steun die aan Unicredit is toegekend in de vorm van de contragarantie (zie de punten 2.3.3.5 en 3.3.2). De Commissie zal in afzonderlijk besluiten ingaan op alle overige maatregelen waarop die besluiten betrekking hebben (de nummers SA.32014, SA.32015 en SA.32016). Die overige maatregelen betreffen met name andere ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (d.w.z. Caremar, Laziomar, Saremar en Toremar).

(22)

De Gruppo Tirrenia was via de onderneming Finanziaria per i Settori Industriale e dei Servizi S.p.A. (“Fintecna”) (15) oorspronkelijk in handen van de Italiaanse staat en bestond uit zes ondernemingen, namelijk Tirrenia, Adriatica, Caremar, Saremar, Siremar en Toremar. Deze ondernemingen verrichtten zeevervoersdiensten op grond van afzonderlijke openbaredienstcontracten die in 1991 met de Italiaanse staat waren gesloten, en die voor een periode van twintig jaar (van januari 1989 tot en met december 2008) van kracht zijn gebleven (“de initiële overeenkomsten”). Fintecna had 100 % van het aandelenkapitaal van Tirrenia in handen. Tirrenia was volledig eigenaar van Adriatica, Caremar, Siremar, Saremar en Toremar (tezamen “de regionale maatschappijen”). Adriatica, die voorheen een aantal routes tussen Italië en Albanië, Kroatië, Griekenland en Montenegro onderhield, is in 2004 met Tirrenia gefuseerd.

(23)

Deze openbaredienstcontracten hadden tot doel de regelmatigheid en de betrouwbaarheid van een groot aantal zeevervoersdiensten, die hoofdzakelijk de verbinding tussen het Italiaanse vasteland en Sicilië, Sardinië en andere kleinere Italiaanse eilanden onderhouden, te waarborgen. Daartoe verleende Italië financiële steun in de vorm van subsidies, die rechtstreeks aan elke onderneming van de Gruppo Tirrenia werden uitgekeerd.

(24)

Siremar, volledig in handen van Tirrenia, was actief op een reeks routes voor cabotage in het zeevervoer, zowel tussen Sicilië en verschillende kleinere naburige eilanden als tussen Milazzo en Napels. De precieze routes in kwestie worden beschreven in overweging 41.

(25)

De initiële overeenkomsten, waaronder die welke betrekking heeft op Siremar, zijn drie keer verlengd.

(26)

Ten eerste zijn bij artikel 26 van wetsbesluit nr. 207 van 30 december 2008 (“wetsbesluit 207/2008”), omgezet in wet nr. 14 van 27 februari 2009, de initiële overeenkomsten, die oorspronkelijk op 31 december 2008 zouden vervallen, verlengd tot 31 december 2009.

(27)

Ten tweede is bij artikel 19 ter van wetsbesluit nr. 135 van 25 september 2009 (“wetsbesluit 135/2009”), omgezet in wet nr. 166 van 20 november 2009 (“de wet van 2009”), bepaald dat, in het licht van de privatisering van de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia, de deelnemingen van de regionale ondernemingen, met uitzondering van Siremar, als volgt zouden worden overgedragen van de moederonderneming Tirrenia:

(28)

De wet van 2009 bepaalde tevens dat uiterlijk 31 december 2009 nieuwe “overeenkomsten” zouden worden gesloten tussen de Italiaanse staat en Tirrenia en Siremar. Evenzo zouden de regionale diensten worden verankerd in nieuwe “openbaredienstcontracten” die tussen Saremar, Toremar en Caremar en de respectieve regionale autoriteiten van Sardinië en Toscane (uiterlijk 31 december 2009) en van Campanië en Lazio (uiterlijk 28 februari 2010) zouden worden gesloten. De nieuwe overeenkomsten of openbaredienstcontracten zouden samen met de ondernemingen zelf worden aanbesteed. De nieuwe eigenaren van elk van deze ondernemingen zouden vervolgens de desbetreffende overeenkomst of het desbetreffende openbaredienstcontract ondertekenen (17).

(29)

Hiertoe werden de initiële overeenkomsten, waaronder die welke betrekking heeft op Siremar, bij de wet van 2009 wederom verlengd, van 1 januari 2010 tot en met 30 september 2010.

(30)

In de wet van 2009 waren ook de volgende vaste jaarlijkse compensatieplafonds voor de dienstverrichting vanaf 2010 opgenomen (in het kader van de verlenging van de initiële overeenkomsten alsook van de nieuwe overeenkomsten en openbaredienstcontracten), met een totaalbedrag van 184 942 251 EUR:

Tabel 1 Compensatieplafonds vanaf 2010

(31)

Tot slot bevatte wet nr. 163 van 1 oktober 2010 (“de wet van 2010”) tot omzetting van wetsbesluit nr. 125 van 5 augustus 2010 (“wetsbesluit 125/2010”) de verdere verlenging van de initiële overeenkomsten, waaronder die welke betrekking heeft op Siremar, van 1 oktober 2010 tot en met het einde van het privatiseringsproces van Tirrenia en Siremar.

(32)

In oktober 2010 ging een aanbestedingsprocedure van start om een koper te vinden voor het bedrijfsonderdeel Siremar (zie punt 2.3.3). In dit verband wordt gedoeld op het bedrijfsonderdeel Siremar, in plaats van Siremar, aangezien de aanbestedingsprocedure alleen betrekking had op de activa en contracten die nodig waren voor nakoming van de openbaredienstverplichtingen (19) die in een met de overnemer af te sluiten nieuwe overeenkomst waren gespecificeerd. Derhalve wordt verwezen naar “het bedrijfsonderdeel Siremar” in plaats van enkel naar “Siremar”. De resterende activa van Siremar, zoals de snelle veerboot Guizzo, die voor andere doeleinden werden aangewend, zouden in afzonderlijke procedures worden verkocht. Verder leidde de verkoop niet tot overdracht van de tot de verkoopdatum door Siremar aangegane schulden aan de koper. Siremar onder buitengewoon beheer (“Siremar onder bijzonder beheer”) bestaat tot op heden als een aparte entiteit, zij het in eerste instantie om te worden geliquideerd nadat zij haar schuldeisers heeft terugbetaald.

(33)

Na haar winnende bod in de aanbestedingsprocedure ondertekende CdI op 20 oktober 2011 het overnamecontract voor het bedrijfsonderdeel Siremar. Vervolgens werd op 30 juli 2012 de nieuwe overeenkomst voor het onderhouden van scheepvaartverbindingen ondertekend door Italië en CdI. Op grond daarvan werd het eigendom van het bedrijfsonderdeel Siremar op 31 juli 2012 overgedragen van de Italiaanse staat aan CdI.

(34)

SNS — de andere onderneming die een bod op het bedrijfsonderdeel Siremar had uitgebracht — heeft de overdracht aangevochten voor de Italiaanse administratieve rechtbanken, die uiteindelijk oordeelden dat de aanbestedingsprocedure gedeeltelijk moest worden overgedaan en dat CdI daarbij geen nieuwe biedingen mocht uitbrengen (zie de overwegingen 93 tot en met 100). Na de bevestiging van haar eerdere bod won SNS dus de nieuwe aanbestedingsprocedure, waarbij zij het bedrijfsonderdeel Siremar overnam en de nieuwe overeenkomst met Italië op 11 april 2016 ondertekende.

(35)

Sinds die datum onderhoudt SNS de routes in het kader van de nieuwe overeenkomst, terwijl Siremar onder bijzonder beheer en CdI beide worden geliquideerd.

(36)

In de formele onderzoeksprocedures die bij de besluiten van 2011 en 2012 werden ingeleid, zijn de volgende maatregelen beoordeeld (zie ook punt 3):

(37)

In dit besluit worden alleen de in overweging 36 genoemde maatregelen 1 tot en met 6 behandeld voor zover zij betrekking hebben op Siremar, CdI of SNS. Deze maatregelen worden in de onderstaande punten uitvoeriger beschreven.

(38)

Artikel 1 van de initiële overeenkomst met Siremar voorzag in vijfjarenplannen waarin werd gepreciseerd welke havens moesten worden aangedaan, welke scheepstypen moesten worden gebruikt en wat de vereiste frequentie van de dienst was. De initiële overeenkomst met Siremar werd in 1994 en 1995 gewijzigd.

(39)

Het eerste vijfjarenplan (periode 1990-1994) werd bij ministerieel besluit van 29 mei 1990 goedgekeurd en met terugwerkende kracht per 1 januari 1990 toegepast. In het tweede plan voor de jaren 1995-1999, goedgekeurd bij ministerieel besluit van 14 mei 1996, bleven de routes en frequenties nagenoeg ongewijzigd.

(40)

Voor de perioden 2000-2004 en 2005-2008 werden formeel geen vijfjarenplannen vastgesteld met betrekking tot Siremar. In plaats daarvan bleven het netwerk van routes en de frequenties tussen 1999 en 2008 grotendeels gelijk. Het interministeriële besluit van 9 maart 2004 (“het besluit van 2004”) bevatte beperkte wijzigingen voor Siremar, die betrekking hadden op de vervanging van oude schepen en een capaciteitsuitbreiding bij dezelfde frequenties (22).

(41)

Uit hoofde van de nadien verlengde en (voor sommige routes) gewijzigde initiële overeenkomst onderhield Siremar van 1 januari 2009 tot en met 30 juli 2012 het hele jaar door de volgende vijf bundelingen van routes, met verschillende frequenties en tijdstippen afhankelijk van de individuele route, het soort dienst (veerdienst of sneldienst), en het seizoen:

(42)

De onderstaande tabel geeft een overzicht van de jaarlijkse compensatie die in de periode 2009 tot en met juli 2012 aan Siremar is betaald:

Tabel 2 Compensatie 2009-2012 (EUR)

(43)

In de initiële overeenkomst (zoals gewijzigd in 1994) is bepaald dat de jaarlijkse compensatie voor openbare diensten als volgt wordt uitbetaald: uiterlijk 1 maart van elk jaar een eerste voorschot, gelijk aan 70 % van de compensatie die in het voorgaande jaar werd betaald; uiterlijk 30 juni een tweede betaling van nog eens 20 %; uiterlijk 30 november een eindbetaling van het saldo van de compensatie voor het desbetreffende jaar, op basis van een schatting van de toekomstige baten en verliezen (26). De definitieve resultaten worden vervolgens gecontroleerd wanneer de onderneming de jaarrekening opstelt. Indien bleek dat de betalingen aan Siremar de nettokosten van de geleverde diensten (baten minus verliezen) hadden overschreden, was het bedrijf gehouden het verschil binnen 15 dagen na de goedkeuring van de jaarrekening terug te betalen. Bij besluit van de interministeriële conferentie over de vaststelling van een jaarlijkse subsidie, die op grond van artikel 11 van wet nr. 856/1986 werd ingesteld tussen het ministerie van Infrastructuur en Vervoer (“het ministerie van Vervoer”), het ministerie van Economische Zaken en het ministerie van Economische Ontwikkeling (“de interdepartementale conferentie”), worden na 25 november 2010 alle overcompensaties in mindering gebracht op toekomstige subsidievoorschotten.

(44)

In 2009 werd de compensatie anders berekend dan in 2010, 2011 en 2012. De berekening vond plaats zoals hieronder is beschreven.

(45)

In presidentieel besluit nr. 501 van 1 juni 1979 (“presidentieel besluit 501/79”) zijn de diverse aspecten (kosten en baten) vermeld die in de berekening van de subsidie voor maritieme openbaredienstverleners verdisconteerd moeten worden. Verder voorzag wet nr. 856 van 5 december 1986 (“wet 856/86”) in bepaalde aanpassingen in het stelsel van maritieme openbaredienstverplichtingen in Italië. Ten aanzien van de verbindingen met grote en kleine eilanden werden bij artikel 11 van die wet de voorwaarden voor de berekening van de compensatie voor openbare diensten gewijzigd. De subsidie moest namelijk worden berekend op basis van het verschil tussen de baten en kosten van de dienst, vastgesteld aan de hand van gemiddelde en objectieve parameters, en moest een redelijk rendement op kapitaal bevatten. Datzelfde artikel bepaalt tevens dat in de openbaredienstcontracten een lijst met gesubsidieerde routes, de frequenties en de te gebruiken scheepstypen moesten worden opgenomen. De subsidies zouden door de verantwoordelijke ministers moeten worden goedgekeurd. In de initiële overeenkomsten zijn de uitgangspunten van presidentieel besluit 501/79 en wet 856/86 verwerkt.

(46)

Voor 2009 werd de compensatie voor de verrichting van DAEB’s berekend overeenkomstig de methode van de initiële overeenkomsten, die sinds 1991 van kracht was en na de oorspronkelijke vervaldatum van 31 december 2008 is verlengd. Meer bepaald kwam de hoogte van de compensatie overeen met het gecumuleerde nettotekort van de in het kader van de openbare dienstverlening verrichte diensten, vermeerderd met een variabel bedrag ten belope van het rendement op kapitaal.

(47)

Hieronder volgen de diverse kostenelementen die bij de berekening van de door de overheidsinstanties vastgestelde compensatie in aanmerking worden genomen: kosten voor acquisitie, publiciteit en verblijf; kosten voor laden, lossen en manoeuvreren; personeelskosten; scheepsonderhoudskosten; administratieve kosten; verzekeringskosten; kosten voor huur en lease; brandstof, belastingen en afschrijvingskosten.

(48)

Vanaf 2010 wordt de compensatie voor het beheer van de DAEB bepaald aan de hand van een nieuwe methode, getiteld “Criteria voor de omschrijving van de openbaredienstverplichtingen en de tariefontwikkeling in de sector cabotage in het zeevervoer van openbaar belang” en opgenomen in het CIPE (27)-besluit van 9 november 2007 (“het CIPE-besluit”) (28). Volgens de preambule werd het CIPE-besluit uitgevaardigd met het oog op de aanstaande privatisering van de overheidsbedrijven die in het kader van de openbaredienstverlening scheepvaartverbindingen verzorgden (29). De bepalingen van het CIPE-besluit werden toegepast op de door de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia sinds 2010 geleverde diensten.

(49)

Volgens de methode van het CIPE-besluit mogen de ondernemingen die maritieme openbare diensten verrichten een gepast rendement behalen. Het rendement op kapitaal (“return on capital” of “ROIC”) wordt berekend op basis van de gewogen gemiddelde vermogenskostenvoet (“WACC”). Het vereiste rendement op eigen vermogen (30) moet worden berekend aan de hand van het Capital Asset Pricing Model.

(50)

Op basis van dat model worden de kosten van eigen vermogen berekend als functie van i) een risicovrij percentage, ii) de bèta (een schatting van het risicoprofiel van de onderneming vis-à-vis de kapitaalmarkt), en iii) de aan de kapitaalmarkt toegekende risicopremie op eigen vermogen.

(51)

Meer bepaald worden de kosten van eigen vermogen berekend door een opslag voor het dragen van extra risico toe te passen op het rendement op risicovrije activiteiten. Deze opslag wordt berekend door de marktrisicopremie te vermenigvuldigen met de bèta ervan, die meet hoe risicovol een bepaalde activiteit is ten opzichte van de markt.

(52)

Volgens het CIPE-besluit komt het rendement op risicovrije activiteiten overeen met het gemiddelde brutorendement van tienjarige benchmarkobligaties over de afgelopen twaalf maanden, waarvoor gegevens beschikbaar zijn.

(53)

In het CIPE-besluit is de marktrisicopremie op 4 % vastgesteld. Bij diensten die op niet-exclusieve basis worden verricht, wordt het veronderstelde grotere risico voor de exploitant bovendien gecompenseerd door nog eens 2,5 % bij de marktrisicopremie op te tellen.

(54)

In de praktijk mag het aan Siremar betaalde compensatiebedrag zoals vastgelegd in de wet van 2009 echter niet uitstijgen boven 55 694 895 EUR per jaar (zie overweging 30). Hoewel de wet van 2009 een maximum heeft vastgesteld voor de compensatie die jaarlijks aan alle ondernemingen van Tirrenia wordt betaald voor de uitvoering van hun openbaredienstverplichtingen, bevat het CIPE-besluit bepaalde waarborgen om te garanderen dat deze maatschappijen hun exploitatiekosten in voldoende mate kunnen dekken.

(55)

Volgens het CIPE-besluit moeten in het bijzonder de omvang van de dienstverlening, de maximumtarieven en de compensatie worden vastgesteld om alle toelaatbare kosten van de dienstverlener volledig te kunnen dekken. De volgende formule wordt gehanteerd:

VA(RSP) + VA(AI(X)) = VA(CA)

waarbij:

(56)

Als de vergelijking niet kloppend is, kan de omvang van de gesubsidieerde activiteiten worden teruggebracht of kan anders de dienstverlening (bv. de scheepstypen) worden herzien of kunnen de maximumtarieven worden aangepast.

(57)

Het maximumtarief (exclusief belastingen en havengelden) voor elke dienst wordt jaarlijks aangepast aan de hand van de volgende formule voor prijsplafonds:

ΔΤ = ΔΡ - Χ

waarbij:

(58)

Het CIPE-besluit bepaalt verder dat het maximumtarief kan worden aangepast om rekening te houden met schommelingen in brandstofkosten, met als ijkpunt publiekelijk beschikbare standaardprijzen.

(59)

Op 16 november 2010 heeft de Commissie de reddingssteun aan Tirrenia en Siremar goedgekeurd (“het besluit van 2010”) (31). De steun bestond uit een garantie voor door particuliere banken verleende kredietlijnen ten belope van 95 000 000 EUR. Italië verbond zich ertoe om de Commissie, uiterlijk zes maanden na de goedkeuring van de reddingssteunmaatregel, op de hoogte te brengen van een herstructureringsplan of van bewijs dat de lening volledig was terugbetaald en/of dat de garantie was stopgezet.

(60)

De particuliere banken Banca Infrastrutture Innovazione e Sviluppo (“BIIS”) en Unicredit hebben later een kredietlijn van 40 000 000 EUR voor Tirrenia en Siremar goedgekeurd (d.w.z. 25 000 000 EUR voor Tirrenia en 15 000 000 EUR voor Siremar), met 30 juni 2011 als vervaldatum. De staat verleende op 15 februari 2011 een waarborg voor die kredietlijn.

(61)

De middelen werden vervolgens als volgt uitgekeerd:

(62)

Italië heeft de Commissie ervan op de hoogte gesteld dat, aangezien de eerste tranche van de gegarandeerde lening pas op 28 februari 2011 werd uitgekeerd, de periode van zes maanden voor de terugbetaling ervan overeenkomstig punt 25, a), van de communautaire richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun aan ondernemingen in moeilijkheden (“de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun van 2004”) (32) en de overwegingen 32 en 47 van het besluit van 2010, op 28 augustus 2011 zou verstrijken.

(63)

Aangezien Tirrenia en Siremar de lening vóór die datum niet hadden afgelost, riep BIIS op 11 juli 2011 de staatsgarantie in. Op die datum had Siremar derhalve een schuld van 15 121 838,33 EUR bij de staat uitstaan. Deze omvatte zowel de hoofdsom van de desbetreffende leningen als de uitstaande rente die aan de bank verschuldigd was.

(64)

De faillissementsrechtbank keurde de opname van het ministerie van Economische Zaken onder de preferente schuldeisers (“prededucibili”) van Tirrenia en Siremar goed. Volgens de Italiaanse autoriteiten was de buitengewoon commissaris die was belast met het beheer van de onderneming toentertijd van oordeel dat Siremar de middelen uiterlijk 28 augustus 2011 zou kunnen terugbetalen en wel door gebruik te maken van de opbrengsten van de voorgenomen privatisering van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar.

(65)

Op 25 juli 2011 werd de overeenkomst voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Tirrenia aan CIN ondertekend. De overdracht van de activa liep echter vertraging op, en derhalve ook de betaling, hoofdzakelijk als gevolg van problemen bij het verkrijgen van de benodigde goedkeuringen voor fusies (eerst van de Commissie en vervolgens van de Italiaanse mededingingsautoriteit, de Autorità Garante della Concorrenza e del Mercato, “AGCM”). De AGCM gaf op 21 juni 2012 uiteindelijk toestemming voor de transactie tussen Tirrenia en CIN, en de verkoop werd op 19 juli 2012 afgewikkeld. Op 20 oktober 2011 werd de overeenkomst voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar aan CdI ondertekend. De overdracht van die activa liep echter ook vertraging op, in dit geval tot 1 augustus 2012 (zie de overwegingen 93 tot en met 95). Op 18 september 2012 heeft Siremar haar schuld aan de staat, inclusief rente, terugbetaald voor een totaalbedrag van 15 511 529,35 EUR.

(66)

Op 23 december 2009 publiceerde Fintecna de eerste aanbesteding voor de verkoop van het volledige aandelenkapitaal van Tirrenia, met inbegrip van haar dochteronderneming Siremar. Op 19 februari 2010 waren 16 blijken van belangstelling ingediend, afkomstig van 19 entiteiten. Op 4 augustus 2010, na het stuklopen van de onderhandelingen met de enige bieder die een bindend bod had uitgebracht, verklaarde Fintecna de procedure gesloten. Volgens Italië waren de onderhandelingen mislukt vanwege zorgen omtrent de financiële aspecten van het bod.

(67)

Na het mislukken van de eerste privatiseringspoging werden Tirrenia en Siremar, die met ernstige financiële moeilijkheden kampten, beide toegelaten tot de collectieve insolventieprocedure waarin de Italiaanse wet voor grote ondernemingen voorziet, de zogeheten bijzondere surseanceprocedure (“amministrazione straordinaria”), en spoedig daarna failliet verklaard. Om precies te zijn werd Siremar op 17 september 2010 tot de bijzondere surseanceprocedure toegelaten. Op 5 oktober 2010 wees de rechtbank van Rome arrest nr. 381/2010 waarbij zij Siremar insolvent verklaarde.

(68)

In tegenstelling tot een gewone faillissementsprocedure, die er in de eerste plaats toe dient een insolvente onderneming te liquideren teneinde de vorderingen van de schuldeisers te voldoen, is de bij wetsbesluit nr. 270 van 8 juli 1999 (“wetsbesluit 270/1999”) vastgestelde bijzondere surseanceprocedure een specifieke insolventieprocedure voor grote ondernemingen, met als doel het veiligstellen van de activa en de voortzetting van de onderneming.

(69)

Bij deze procedure wordt het beheer van de insolvente onderneming overgedragen aan een buitengewoon commissaris, die door het verantwoordelijke ministerie wordt aangesteld. De buitengewoon commissaris stelt een herstelplan voor de onderneming in kwestie voor, hetzij door herstructurering van de onderneming, hetzij door verkoop van haar activa. Voor het plan is voorafgaande toestemming van het verantwoordelijke ministerie nodig, waarbij rekening wordt gehouden met het advies van een raad van toezicht (waarvan de leden door het ministerie benoemde deskundigen zijn).

(70)

Wetsbesluit nr. 347 van 23 december 2003 tot vaststelling van spoedeisende maatregelen voor de herstructurering van grote insolvente ondernemingen (“wetsbesluit 347/2003”), dat met wijzigingen is omgezet in wet nr. 39 van 18 februari 2004 (“de wet Marzano”), regelt de bijzondere surseanceprocedure die van toepassing is op grote insolvente ondernemingen die deze herstructureringsprocedure willen doorlopen. Deze ondernemingen moeten tevens cumulatief aan bepaalde voorwaarden voldoen wat betreft het aantal werknemers in het voorgaande jaar en de omvang van de schuldenlast.

(71)

Voor de procedure moet de insolvente onderneming zowel een aanvraag bij de Italiaanse minister van Economische Ontwikkeling als een verzoekschrift bij de bevoegde faillissementsrechtbank indienen. Vervolgens besluit het ministerie over toelating van de insolvente onderneming tot de procedure en stelt het de buitengewoon commissaris aan die onder toezicht van de raad van toezicht valt, terwijl de faillissementsrechtbank de staat van insolventie van de onderneming nagaat.

(72)

Binnen 180 dagen na zijn aanstelling moet de buitengewoon commissaris aan het ministerie een saneringsplan overleggen. De gewone faillissementsprocedure treedt alleen in werking als het ministerie het saneringsplan afwijst en de alternatieve procedure voor de verkoop van de activa niet haalbaar is.

(73)

Bij artikel 4, lid 4 quater, van wetsbesluit nr. 134 van 28 augustus 2008 (“wetsbesluit 134/2008”), omgezet in wet nr. 166 van 27 oktober 2008 inzake spoedeisende maatregelen voor de herstructurering van grote insolvente ondernemingen (“Disposizioni urgenti in materia di ristrutturazione di grandi imprese in crisi”), werden diverse wijzigingen op de wet-Marzano ingevoerd. Deze wijzigingen gelden voor ondernemingen die essentiële openbare diensten verrichten en betreffen onder meer de mogelijkheid waarover de buitengewoon commissaris beschikt om een koper van de activa van de insolvente onderneming aan te wijzen via een onderhandelingsprocedure met partijen die zowel de continuïteit van de openbare dienstverlening op de middellange termijn als prompt ingrijpen kunnen waarborgen. In wetsbesluit 134/2008 is bepaald dat de verkoopprijs niet lager mag liggen dan de marktwaarde van de activa, zoals vastgesteld door een bij ministerieel besluit benoemde onafhankelijke deskundige.

(74)

Wetsbesluit 134/2008 maakte het ook mogelijk om onmiddellijk een plan voor de vervreemding van de activa te verwezenlijken, terwijl onder de vorige regeling de onderneming eerst een saneringsplan bij het ministerie moest indienen. Tot slot bepaalt wetsbesluit 134/2008 dat als noch het plan voor de vervreemding van de activa noch het saneringsplan kan worden uitgevoerd of deze door het ministerie niet zijn goedgekeurd, de onderneming de gewone faillissementsprocedure zal doorlopen.

(75)

De aanbesteding voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar (33) gebundeld met de nieuwe twaalfjarige overeenkomst werd op 4 oktober 2010 gepubliceerd. De bedoeling van deze aanbesteding was om na te gaan of er nationale of internationale entiteiten waren met belangstelling voor de overname van het bedrijfsonderdeel Siremar die de continuïteit van de vervoersdiensten konden waarborgen. De aanbesteding werd op de website van Siremar gepubliceerd, alsook in meerdere kranten (34) en op bepaalde specialistische websites (35). De uiterste datum voor het indienen van blijken van belangstelling voor de aankoop van het bedrijfsonderdeel Siremar was 20 oktober 2010.

(76)

Bij het verstrijken van de termijn hadden zes partijen (waarvan twee gezamenlijk) vijf blijken van belangstelling voor inschrijving op de aanbesteding van Siremar ingediend. Al deze partijen toonden aan dat zij aan de in het bericht van aanbesteding vermelde voorwaarde voldeden. De buitengewoon commissaris verzocht hen daarom een grondige duediligencecontrole naar het bedrijfsonderdeel Siremar uit te voeren. De belangstellenden kregen toegang tot de relevante documentatie op voorwaarde dat zij een geheimhoudingsovereenkomst tekenden.

(77)

Eén van de zes partijen besloot niet aan de duediligencefase deel te nemen (36). Tijdens die fase hadden de overgebleven vijf partijen (waarvan twee met een gezamenlijk bod) toegang tot de virtuele datarooms waarin het volgende aanwezig was:

(78)

Bij ministerieel besluit van 4 februari 2011 stelde de minister van Economische Ontwikkeling de Banca Profilo S.p.A. aan als onafhankelijke deskundige en belastte deze met de taxatie van zowel het bedrijfsonderdeel Tirrenia als Siremar krachtens artikel 4, lid 4 quater, van wetsbesluit 347/2003. Op 8 maart 2011 raamde de Banca Profilo S.p.A. de waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar op 55 miljoen EUR. Deze voor alle potentiële bieders bestemde informatie werd voor het verstrijken van de termijn voor het indienen van bindende biedingen geüpload naar de dataroom.

(79)

Op 15 maart 2011, bij het verstrijken van de oorspronkelijke termijn voor het indienen van bindende biedingen, stelde de buitengewoon commissaris van Siremar vast dat hij geen bod had ontvangen dat in overeenstemming was met de aanbestedingsvoorschriften. De procedure werd daarom heropend met als nieuwe uiterste datum 5 april 2011. Op die datum bracht CdI een bod uit van 60,1 miljoen EUR, terwijl Ustica Lines om verlenging van de termijn verzocht teneinde de noodzakelijke financiering voor het uitbrengen van haar eigen bod te verkrijgen. De buitengewoon commissaris heeft het bod van CdI naar de dataroom geüpload en de andere deelnemers uitgenodigd om uiterlijk 23 mei 2011 een beter bod uit te brengen. De volgende biedingen waren op die datum ontvangen:

(80)

CdI is opgericht om deel te nemen aan de aanbestedingsprocedure van Mediterranea Holding di Navigazione S.p.A. (“Mediterranea”), Davimar Eolia Navigazione S.r.l. (“Davimar”), Navigazione Generale Italiana S.p.A. (37) (“NGI”), Lauro.it S.p.A., Isolemar S.r.l. en Riccardo Sanges & C. S.r.l. (38). Mediterranea had een aandelenbelang van 60 % in CdI (39). De andere aandeelhouders met de resterende 40 % van de aandelen van CdI waren in particuliere handen. Mediterranea had deelgenomen aan de procedure voor de eerste privatiseringspoging van Tirrenia (zie overweging 66) en was eigendom van de regio Sicilië (“Sicilië”) (43,02 %), van Lauro.it S.p.A. (34,36 %), van Isolemar S.r.l. (14,61 %) en van Acies S.r.l. (8,11 %).

(81)

SNS is opgericht om deel te nemen aan de aanbestedingsprocedure van Ustica Lines S.p.A. (40) en Caronte & Tourist S.p.A. (41) (elk een aandeel van 50 %).

(82)

Naar aanleiding van aanvullende verzoeken om informatie aan de twee bieders, met als uiterste datum 18 juli 2011, heeft de financieel adviseur voor de procedure op 26 juli 2011 de volgende opmerkingen gemaakt:

(83)

Op 3 augustus 2011 heeft Sicilië aan Unicredit een onvoorwaardelijke en onherroepelijke contragarantie verstrekt, zonder dat daar een vergoeding tegenover stond, voor een bedrag van 40 miljoen EUR. In die contragarantie stond dat Unicredit het verlenen van een garantie van 39 miljoen EUR aan CdI afhankelijk had gesteld van het verlenen van een contragarantie van 40 miljoen EUR door Sicilië.

(84)

Op 5 augustus 2011 heeft CdI een patronaatsverklaring aan de buitengewoon commissaris doorgezonden die op dezelfde datum door Unicredit was afgegeven en waarin de bank toezegde de uitgestelde tranches van de door CdI geboden verkoopprijs tot 39 miljoen EUR te garanderen (42). In de patronaatsverklaring van Unicredit wordt de garantie afhankelijk gesteld van: 1) de ondertekening door CdI van de verkoopovereenkomst van het bedrijfsonderdeel Siremar vóór de uiterste datum van 31 december 2011, en 2) de verificatie van de bevoegdheid van de accountant-generaal van Sicilië om de contragarantie te verstrekken.

(85)

De financieel adviseur en andere bij de procedure betrokken consultants hebben bevestigd dat de documenten door CdI waren ingediend na de uiterste datum van 18 juli 2011 voor de indiening van bijkomende verduidelijkingen en bewijsstukken, en dat zij derhalve niet in aanmerking konden worden genomen. Bijgevolg heeft de raad van toezicht van Siremar onder bijzonder beheer op 29 augustus 2011 de gunning van het bedrijfsonderdeel aan SNS goedgekeurd en op 1 september 2011 heeft de buitengewoon commissaris het verantwoordelijke ministerie gevraagd toestemming voor die gunning te verlenen.

(86)

Op 2, 6 en 7 september 2011 heeft Sicilië brieven aan datzelfde ministerie gestuurd waarin werd benadrukt dat CdI de hoogste prijs had geboden en gedeeltelijk in handen was van Sicilië, wat als een toereikende garantie voor haar financiële stabiliteit moest worden beschouwd. Sicilië heeft tevens rechtstreeks aan het ministerie gestuurd: de patronaatsverklaring van Unicredit, zijn eigen contragarantie, en juridisch advies waaruit blijkt dat de accountant-generaal bevoegd was die contragarantie te verstrekken. Op 8 september 2011 heeft het ministerie de buitengewoon commissaris gevraagd aanvullende informatie en verduidelijkingen over de documenten van CdI te verstrekken, ondanks de te late indiening daarvan. Op 22 september 2011 heeft de financieel adviseur de buitengewoon commissaris meegedeeld dat ondanks het feit dat CdI de procedurele termijnen niet in acht had genomen, de nieuwe documenten het risicoprofiel van CdI aanzienlijk hadden verminderd. Dit betekende dat de contante waarde van het bod van SNS niet langer als gunstiger dan dat van CdI kon worden beschouwd.

(87)

Op 26 september 2011 heeft het ministerie navraag gedaan bij de Presidenza del Consiglio of de door Sicilië verstrekte contragarantie voor de financiële verplichtingen van CdI tot staatssteunbezwaren zou kunnen leiden. De Presidenza del Consiglio heeft bevestigd dat aangezien Unicredit haar beslissing om een garantie te verstrekken afhankelijk had gesteld van het verlenen van een contragarantie door Sicilië, de contragarantie moest worden beoordeeld in het kader van de mededeling van de Commissie betreffende de toepassing van de artikelen 87 en 88 van het EG-Verdrag op staatssteun in de vorm van garanties (“de garantiemededeling”) (43).

(88)

Op 27 september 2011 heeft de buitengewoon commissaris het ministerie toestemming gevraagd om een extra fase aan de procedure toe te voegen. Nadat deze toestemming was verkregen, heeft de financieel adviseur op 29 september 2011 CdI en SNS uitgenodigd om uiterlijk 13 oktober 2011 nieuwe en verbeterde bindende biedingen uit te brengen.

(89)

CdI heeft een nieuw en verbeterd bod uitgebracht, dat als volgt is samengesteld:

(90)

SNS heeft het bod bevestigd dat zij op 23 mei 2011 heeft uitgebracht.

(91)

Op 13 oktober 2011 hebben het buitengewoon beheer en zijn consultants vastgesteld dat het bod van CdI overeenkwam met de waarde van het bedrijfsonderdeel zoals geschat door de Banca Profilo en financieel gunstiger was dan het bod van SNS. Voorts voldeed het bij het bod van CdI gevoegde ondernemingsplan aan de vereisten en was er voldoende bewijs dat CdI de continuïteit van de maritieme openbare dienst kon waarborgen. Derhalve vroeg de buitengewoon commissaris het ministerie om de opdracht aan CdI te gunnen.

(92)

Op 14 oktober 2011 heeft de raad van toezicht een gunstig advies uitgebracht en heeft het ministerie de gunning van de opdracht aan CdI goedgekeurd.

(93)

Op 20 oktober 2011 hebben de buitengewoon commissaris van Siremar en CdI de overeenkomst voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar ondertekend. Op 22 november 2011 heeft SNS echter beroep ingesteld tegen de beslissing van de buitengewoon commissaris om het bedrijfsonderdeel aan CdI te gunnen bij het Tribunale Amministrativo Regionale van Lazio (“het TAR”).

(94)

Op 7 juni 2012 heeft het TAR van Lazio geoordeeld dat de door Sicilië aan Unicredit verstrekte contragarantie voor een deel van de door CdI geboden verkoopprijs staatssteun vormde, ongeacht of de garantie uiteindelijk is uitgevoerd of ingetrokken (“beslissing 5172/2012”). Het TAR heeft de verkoopprocedure voor het bedrijfsonderdeel Siremar gedeeltelijk nietig verklaard (44).

(95)

Mediterranea heeft tegen die beslissing beroep ingesteld bij de Consiglio di Stato (“de CdS”). Bij voorlopige voorziening van 18 juli 2012 heeft de CdS de uitvoering van beslissing 5172/2012 opgeschort (zonder uitspraak ten gronde over het beroep te doen). Op 30 juli 2012 heeft CdI de nieuwe overeenkomst voor de uitvoering van de openbare dienst ondertekend en op 1 augustus 2012 heeft de buitengewoon commissaris het bedrijfsonderdeel Siremar aan CdI overgedragen.

(96)

Op 7 februari 2014 heeft de CdS uitspraak ten gronde over het door Mediterranea ingestelde beroep gedaan en geconcludeerd dat bij de door Sicilië verleende contragarantie de in de nationale wetgeving vastgelegde beginselen van transparantie en non-discriminatie niet in acht waren genomen (“beslissing 592/14”). De CdS oordeelde in zijn beslissing dat de contragarantie de volledige doeltreffendheid van het non-discriminatiebeginsel tussen de twee deelnemers aan de aanbesteding in gevaar had gebracht en verklaarde derhalve de verkoopprocedure voor het bedrijfsonderdeel Siremar gedeeltelijk nietig (door nietigverklaring van de handeling tot gunning van de opdracht aan CdI). Met name de garantie van Unicredit was de facto afhankelijk van het verstrekken van de contragarantie door Sicilië, ook al werd Sicilië door Unicredit niet uitdrukkelijk genoemd (zie punt 2.3.3.5).

(97)

De verkoopovereenkomst die CdI na de aanbesteding met de Italiaanse staat heeft gesloten, werd bij arrest van de CdS niet nietig verklaard. De CdS heeft namelijk alleen de gunning nietig verklaard, aangezien het daarbij om een bestuurshandeling ging, maar heeft noch de verkoopovereenkomst noch de nieuwe overeenkomst, waarbij sprake was van privaatrechtelijke overeenkomsten, nietig verklaard. CdI bleef derhalve de openbare dienst verzorgen zoals vastgelegd in de nieuwe overeenkomst (45).

(98)

Op verzoek van de Italiaanse autoriteiten en SNS heeft het TAR van Lazio op 9 februari 2015 uitspraak gedaan over de uitlegging van zijn eerdere beslissing van juni 2012 en van de beslissing van februari 2014 van de CdS (“beslissing 2351/15”). In zijn beslissing heeft het TAR van Lazio geoordeeld dat de laatste fase van de verkoopprocedure voor Siremar opnieuw moest worden gestart met ingang van 29 september 2011 (46). Het TAR van Lazio heeft bevestigd dat CdI van deze nieuwe fase van de procedure moest worden uitgesloten. Het TAR van Lazio heeft eveneens geoordeeld dat het ministerie van Economische Zaken de nodige maatregelen moest nemen om een herstart van de procedure binnen 120 dagen na de datum van de uitspraak mogelijk te maken.

(99)

Om de uitspraak van het TAR van Lazio uit te voeren, heeft Siremar onder bijzonder beheer:

(100)

Op diezelfde datum hebben SNS en het ministerie van Vervoer de nieuwe overeenkomst ondertekend.

(101)

In de verkoopovereenkomst tussen Siremar onder bijzonder beheer en SNS wordt het bedrijfsonderdeel Siremar omschreven als de tak van de onderneming die zich uit hoofde van de lopende openbaredienstverplichtingen bezighoudt met zeevervoersdiensten (48). In artikel 4 wordt specifiek vermeld dat de activa van het bedrijfsonderdeel in een bijlage staan beschreven en betrekking hebben op alle immateriële (49) en materiële activa (50) die door de onderneming bij de uitvoering van haar openbaredienstverplichtingen worden ingezet.

(102)

Volgens artikel 5 van de verkoopovereenkomst verloopt de betaling van de verkoopprijs van 55,1 miljoen EUR als volgt:

(103)

In artikel 7, lid 6, punt d), van de verkoopovereenkomst is bepaald dat de koper in staat is om, overeenkomstig artikel 4, lid 4 quater, van wetsbesluit 347/2003, voor de middellange termijn de continuïteit van de dienstverlening te waarborgen.

(104)

In artikel 7, lid 9, van de verkoopovereenkomst wordt uiteengezet dat de koper alle administratieve medewerkers en bemanningsleden die werden ingezet voor de uitvoering van de openbaredienstverplichtingen een nieuw baanaanbod zal doen, daarbij rekening houdend met verworven kwalificaties en/of het equivalent van de functieomschrijvingen, evenals mogelijke afspraken met de vakbonden. Volgens dat artikel moet de koper, conform de vereisten van artikel 63, lid 2, van wetsbesluit 270/1999, voor een periode van twee jaar afzien van niet-disciplinaire ontslagen (“de voorwaarde met betrekking tot het personeel”). Op grond van artikel 7, leden 11 en 12, van de verkoopovereenkomst is de koper verplicht om de verkoper op gezette tijden te informeren over de nakoming van deze verplichtingen, met aanzienlijke boeten bij verzuim.

(105)

Artikel 8, lid 12, van de verkoopovereenkomst bepaalt dat de nieuwe eigenaar, overeenkomstig artikel 63, lid 5, van wetsbesluit 270/1999, niet gehouden is tot aflossing van enige schuld die Siremar vóór de overdracht van het bedrijfsonderdeel is aangegaan.

(106)

Op 13 oktober 2011 hebben de aandeelhouders van CdI zich ertoe verbonden het aandelenkapitaal te verhogen tot 21 480 236 EUR. Op 3 februari 2012 heeft Mediterranea, met meer dan 60 % van de aandelen van CdI meerderheidsaandeelhouder, zelf een kapitaalverhoging doorgevoerd. Als gevolg daarvan is het aandeel van Sicilië gedaald tot ongeveer 43 %, waardoor Sicilië niet langer meerderheidsaandeelhouder is.

(107)

De kapitaalverhoging van CdI vond plaats toen Sicilië nog meerderheidsaandeelhouder van Mediterranea was, die op haar beurt weer meerderheidsaandeelhouder van CdI was (en nog steeds is). De kapitaalverhoging had tot doel het bedrijfsonderdeel Siremar te verwerven en de nieuwe overeenkomst uit te voeren.

(108)

In de loop van de privatisering heeft Sicilië een contragarantie ten gunste van Unicredit verstrekt.

(109)

Ten eerste heeft Sicilië op 3 augustus 2011, zoals in overweging 83 is beschreven, een contragarantie ten gunste van Unicredit verstrekt, waardoor laatstgenoemde twee dagen later de eerste patronaatsverklaring kon afgeven met de toezegging de uitgestelde tranches van de door CdI geboden verkoopprijs (39 miljoen EUR) te garanderen. In die verklaring wordt de geldigheid van de garantie van Unicredit uitdrukkelijk afhankelijk gesteld van de geldigheid van de contragarantie van Sicilië.

(110)

Ten tweede heeft Sicilië op 7 oktober 2011, in een latere fase van de procedure, bevestigd bereid te zijn om voor de uitgestelde betalingen van de nieuwe verkoopprijs een contragarantie te verstrekken tot een bedrag van 34,6 miljoen EUR. Op 12 oktober 2011 heeft Sicilië de contragarantie van 3 augustus 2011 gewijzigd en betalingen tot 36 miljoen EUR gegarandeerd. Op diezelfde datum heeft Unicredit de tweede patronaatsverklaring afgegeven die in het in overweging 89 beschreven winnende bod van CdI was opgenomen, zonder te vermelden dat de contragarantie van Sicilië, zoals gewijzigd, nog steeds van kracht was.

(111)

Op 20 november 2011 is de contragarantie van Sicilië vervangen door een contragarantie van alle aandeelhouders van CdI. Op 31 januari 2012 heeft Sicilië Siremar onder bijzonder beheer een brief gestuurd met de mededeling dat de contragarantie van 12 oktober 2011 als herroepen moet worden beschouwd. Op 3 februari 2012 heeft Unicredit een nota uitgebracht waarin zij bevestigde dat haar garantie voor de uitgestelde tranches van de verkoopprijs niet afhankelijk was van een contragarantie van Sicilië.

(112)

Zoals hierboven is beschreven (zie overweging 78), werd de Banca Profilo door de minister van Economische Ontwikkeling aangewezen als onafhankelijke deskundige en belast met de taxatie van het bedrijfsonderdeel Siremar krachtens artikel 4, lid 4 quater, van de wet-Marzano. Op 8 maart 2011 heeft de Banca Profilo een rapport gepubliceerd met een beschrijving van de gebruikte taxatiemethoden en gegevens, waaronder het ondernemingsplan voor de periode 2011-2022 van Siremar zelf. Dit rapport bevatte een geschatte reeks waarden voor het bedrijfsonderdeel Siremar.

(113)

De taxaties van de Banca Profilo zijn gebaseerd op diverse veronderstellingen, waaronder met name de veronderstelling dat het nieuwe openbaredienstcontract tot de vervaldatum zou gelden en dat het bedrijfsonderdeel Siremar dientengevolge voor het verzorgen van de in dat contract genoemde scheepvaartverbindingen compensatie voor openbare diensten zou ontvangen. De Banca Profilo hanteert in haar taxatierapport de “discounted cash flow” (“DCF”) en “economic value added” (“EVA”) als belangrijkste methoden en de “market multiples”-methode en de “equity”-methode als secundaire, voor controle bedoelde methoden.

(114)

Bij de DCF-methode houdt de Banca Profilo rekening met: i) de tot aan de vervaldatum van de nieuwe overeenkomst gegenereerde kasstromen; ii) de liquidatiewaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar op de dag van verstrijken van de nieuwe overeenkomst, op basis van de veronderstelling dat het niet mogelijk zal zijn om de activiteiten na die datum voort te zetten. Aan de hand van de EVA-methode beoordeelt de Banca Profilo: i) de gecorrigeerde boekwaarde; ii) de badwill/goodwill; iii) de liquidatiewaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar op de dag van verstrijken van de nieuwe overeenkomst. Deze beoordeling is gebaseerd op gegevens uit het bedrijfsplan van de onderneming en op berekeningen van de Banca Profilo zelf.

(115)

Wat de secundaire methoden betreft, ging het om het hiernavolgende. De “market multiples”-analyse is gebaseerd op de berekeningen van de Banca Profilo aan de hand van gegevens van Bloomberg over negen vergelijkbare scheepvaartmaatschappijen. De “equity”-methode bestaat uit een raming van de nettowaarde van de op de balans opgenomen activa, maar met enkele aanpassingen van de activa en passiva en vermeerderd met de geschatte waarde van de immateriële activa.

(116)

De Banca Profilo concludeerde dat de waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar op het moment van taxatie tussen 55 en 61 miljoen EUR bedroeg. Bijgevolg zou de minimumprijs voor deze onderneming op 55 miljoen EUR moeten worden vastgesteld.

(117)

In de loop van het onderzoek heeft de Commissie Ecorys met het vaststellen van de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar belast. De consultant werd gevraagd om i) de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar gebundeld met de nieuwe overeenkomst vast te stellen, ii) de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel zonder bijkomende voorwaarden vast te stellen en iii) vast te stellen of de voorwaarde met betrekking tot het personeel de verkoopprijs heeft gedrukt.

(118)

Om de waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar gebundeld met de nieuwe overeenkomst te bepalen, zijn in het eerste rapport van Ecorys de belangrijkste methoden gehanteerd waarvan ook de Banca Profilo gebruik heeft gemaakt. Ecorys gebruikte met name de DCF- en de EVA-methode.

(119)

Ten eerste concludeerde Ecorys dat als het bedrijfsonderdeel Siremar zonder bijkomende voorwaarden was verkocht, en meer bepaald zonder het nieuwe contract voor de openbaredienstverlening, de onderneming voor de liquidatiewaarde (51), d.w.z. — 0,3 miljoen EUR, zou zijn verkocht. Ecorys merkte op dat deze liquidatiewaarde negatief is en wees erop dat onmiddellijke liquidatie (in feite de verkoop van de schepen) voor een marktdeelnemer in een markteconomie geen haalbare optie was. Ecorys baseerde deze conclusie op de veronderstelling dat het bedrijfsonderdeel Siremar zijn activiteiten zonder de compensatie voor openbare diensten niet winstgevend kon voortzetten. Ecorys beschreef de openbaredienstroutes die door zowel Tirrenia als Siremar werden onderhouden als “zwaar verlieslijdende activiteiten die worden gekenmerkt door kleine aantallen passagiers en volledig afhankelijk zijn van financiering uit hoofde van de overeenkomsten”. Verder oordeelde Ecorys dat “de mogelijkheid om de kwaliteit van de dienstverlening aan te passen en meer speling bij het vaststellen van de prijzen van vervoersbewijzen geen voldoende voorwaarden vormen om deze routes in zakelijk opzicht economisch rendabel te maken”.

(120)

Ten tweede veronderstelde Ecorys met het oog op de evaluatie van het bedrijfsonderdeel Siremar gebundeld met de nieuwe overeenkomst dat de nieuwe overeenkomst na de vervaldatum niet zou worden verlengd en dat Siremar derhalve zou worden geliquideerd (52). Op grond daarvan heeft Ecorys de minimale marktwaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar vastgesteld op 57 miljoen EUR (dus 5 % meer dan de taxatie van de Banca Profilo).

(121)

Ten derde heeft Ecorys de personeelsbezetting van zowel het bedrijfsonderdeel Tirrenia als Siremar vergeleken met die van diverse vergelijkbare veerdiensten en geconcludeerd dat de personeelsbezetting en personeelskosten van Siremar “niet afwijken van deze vergelijkbare ondernemingen voor wat betreft het arbeidskostenaandeel in de totale opbrengsten (53) en de verhouding tussen loonkosten en personeelsbezetting” (54). Op basis hiervan heeft Ecorys geconcludeerd dat er geen aanwijzingen zijn dat de voorwaarde met betrekking tot het personeel aanzienlijke gevolgen heeft gehad voor de waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar.

(122)

Zoals in overweging 99 is toegelicht, heeft Italië op 31 augustus 2015, alvorens de verkoopprocedure met SNS — waaraan het openbaredienstcontract was gegund — af te ronden, ook opdracht gegeven tot het opstellen van het tweede rapport van Ecorys om te controleren of het nieuwe bod van SNS een afspiegeling van de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel vormde. In dit tweede rapport van Ecorys, uitgebracht op 28 oktober 2015, is de DCF-methode gehanteerd als belangrijkste evaluatie-instrument en de “equity”-methode om de robuustheid van de bevindingen te controleren. De nieuwe schatting van Ecorys op basis van de DCF-methode kwam uit op 34,4 miljoen EUR, uitgaande van de veronderstelling dat de nieuwe overeenkomst tot en met 31 juli 2024 van kracht zou zijn. Als de nieuwe overeenkomst zou worden verlengd tot en met 31 juli 2026, zou de geschatte waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar 35,7 miljoen EUR bedragen. De “equity”-methode leverde een schatting op van 39,9 miljoen EUR.

(123)

Tot slot werd dit rapport aangevuld met een door SNS opgestelde vergelijking van de twee ondernemingsplannen: een eerste rapport over de periode 2011-2022, opgesteld in mei 2011, en een tweede rapport over de periode 2016-2027, opgesteld in februari 2016. Ecorys concludeerde dat de twee plannen wat de aannames betreft niet identiek waren en niet hetzelfde niveau van detaillering omvatten (in het tweede ondernemingsplan was bijvoorbeeld de lijst met routes en frequenties niet opgenomen). De belangrijkste verschillen tussen de twee plannen waren de aannames over het gebruik van de vloot, over aflossingen en over personeelskosten, en het gebruik van eerdere gegevens van CdI, die in het eerste ondernemingsplan niet beschikbaar waren. Ecorys heeft tevens een beoordeling van één pagina opgesteld waarin aan de Italiaanse autoriteiten de interne logische consistentie van het tweede ondernemingsplan van SNS voor de periode 2016-2027 wordt bevestigd.

(124)

In eerste instantie was CdI de winnende bieder op het bedrijfsonderdeel Siremar en ondertekende zij op 30 juli 2012 de nieuwe overeenkomst voor het onderhouden van scheepvaartroutes. Vervolgens is SNS op 11 april 2016 in de plaats getreden van CdI en begonnen met de exploitatie van diezelfde routes.

(125)

In het kader van de nieuwe overeenkomst moesten CdI en later SNS passagiers- en veerdiensten verzorgen op 20 cabotageroutes verdeeld in 5 bundels, in sommige gevallen met verschillende frequenties en/of routes tussen het hoogseizoen en het laagseizoen (55) (zie Tabel 3).

Tabel 3 Door CdI en later door SNS in het kader van de nieuwe overeenkomst onderhouden routes

(126)

In bijlage A bij de nieuwe overeenkomst wordt uiteengezet op welke wijze elk van de routes in tabel 3 moet worden onderhouden (bv. scheepstypen, frequentie per seizoen). Verder mogen de tarieven die aan de gebruikers in rekening worden gebracht, niet hoger zijn dan de plafonds die in artikel 6 van de nieuwe overeenkomst zijn vastgelegd en in de genoemde bijlage A zijn opgenomen.

(127)

Zowel de nieuwe overeenkomst tussen Sicilië en CdI als die tussen Sicilië en SNS heeft een looptijd van twaalf jaar. De overeenkomst met SNS is in werking getreden op 12 april 2016 en vervalt op 11 april 2028.

(128)

De openbaredienstverplichtingen hebben betrekking op de te onderhouden scheepvaartverbindingen (zie overweging 125), het type en de capaciteit van de vaartuigen die voor de desbetreffende scheepvaartroutes worden ingezet, de beschikbaarheid van een reserveschip ter waarborging van de continuïteit van de dienstverlening, de frequentie van de dienstverlening, en de maximumtarieven die gebruikers van de dienst op elk van de routes aangerekend kunnen worden.

(129)

De compensatie die jaarlijks wordt ontvangen door de onderneming die met de in de nieuwe overeenkomst vastgelegde openbaredienstverplichtingen is belast, is bij wet gemaximeerd op 55 694 895 EUR. Het compensatiebedrag moet aan de hand van de methode in het CIPE-besluit worden vastgesteld (zie de overwegingen 48 tot en met 58). De compensatie werd als volgt aan de twee ondernemingen betaald:

Tabel 4 Compensatie 2012-2019

(130)

Artikel 8 van de nieuwe overeenkomst voorziet in een regelmatige driejaarlijkse herziening van de reikwijdte van de gesubsidieerde activiteiten om te controleren of er geen sprake is van financiële onevenwichtigheden. Verder is in artikel 9 van de nieuwe overeenkomst bepaald dat de partijen in zeer specifieke situaties waarin sprake is van onverwachte en structurele veranderingen in de inkomsten of de kosten, en pas na het eerste jaar van de driejarige periode, eerder tot zo’n herziening kunnen overgaan.

(131)

Artikel 19 ter, lid 21, van wetsbesluit 135/2009 bepaalt dat de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (inclusief Siremar) met het oog op de territoriale continuïteit met de eilanden en in het licht van hun openbaredienstverplichtingen de reeds toegewezen ligplaatsen behouden alsmede de voorrang bij de toewijzing van nieuwe plaatsen, conform de door de Italiaanse maritieme autoriteiten gestelde procedures zoals bepaald bij wet nr. 84 van 28 januari 1994 en de Italiaanse Scheepvaartwet.

(132)

De wet van 2010 bood de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (inclusief Siremar) de mogelijkheid om de financiële middelen die reeds waren bestemd voor verbetering en modernisering van de vloot (56) aan te wenden voor het lenigen van dringende liquiditeitsbehoeften. Om de modernisering van de gehele Gruppo Tirrenia te kunnen betalen, was om precies te zijn uit twee faciliteiten reeds 23 750 000 EUR (57) gereserveerd, waarvan 7 215 800 EUR voor Siremar. De ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia die deze middelen gebruikten voor liquiditeitsdoeleinden moesten deze later terugstorten, zodat de vereiste modernisering van de schepen alsnog kon plaatsvinden. Deze moderniseringen waren nodig om aan bepaalde internationale veiligheidsnormen van het Verdrag van Stockholm uit 1996 te voldoen (58).

(133)

In de wet van 2010 werd daarnaast het volgende bepaald:

(134)

Na eerdere contacten tussen de diensten van de Commissie en de Italiaanse autoriteiten heeft de voor energie en vervoer verantwoordelijke directeur-generaal van de Commissie Italië op 19 december 2008 een verzoek om informatie gestuurd. Dit verzoek betrof onder meer een overzicht van de openbaredienstroutes van dat moment en de door Italië beoogde openbaredienstopdracht in het kader van de voorgestelde nieuwe overeenkomsten. Verder werd Italië gevraagd om meer details te verschaffen omtrent de privatiseringsplannen voor de Gruppo Tirrenia.

(135)

In hun brief van 28 april 2009 hebben de Italiaanse autoriteiten uitvoerig geantwoord, waarbij zij:

(136)

Op 21 december 2009 heeft de directeur-generaal van de Commissie die verantwoordelijk is voor energie en vervoer een brief naar de Italiaanse autoriteiten gestuurd, waarin onder meer werd opgemerkt:

(137)

Op 22 januari 2010 hebben de Italiaanse autoriteiten de brief van de diensten van de Commissie van 21 december 2009 beantwoord en daarbij:

(138)

Op 29 januari 2010 (62) heeft de Commissie een aanmaningsbrief inzake de overtreding van de verordening cabotage in het zeevervoer gestuurd. In deze brief riep de Commissie in herinnering dat die verordening voorschrijft dat wanneer een lidstaat openbaredienstcontracten sluit of openbaredienstverplichtingen oplegt, hij zulks doet op niet-discriminatoire grondslag voor alle reders uit de Gemeenschap. Volgens artikel 4, lid 3, van de verordening cabotage in het zeevervoer mogen bestaande openbaredienstcontracten van kracht blijven tot hun looptijd verstreken is. De Commissie heeft evenwel opgemerkt dat de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia ook na het verstrijken van de desbetreffende openbaredienstcontracten (de initiële overeenkomsten) zeevervoersdiensten bleven verrichten. Om precies te zijn zouden deze overeenkomsten eind 2008 komen te vervallen, maar zijn zij door Italië herhaaldelijk verlengd. De Commissie heeft de Italiaanse autoriteiten derhalve verzocht hun opmerkingen kenbaar te maken.

(139)

Op 29 januari 2010 heeft de directeur-generaal van de Commissie die verantwoordelijk is voor energie en vervoer tevens de brief van de Italiaanse autoriteiten van 22 januari 2010 beantwoord. De directeur-generaal gaf aan dat de rechtvaardigingen ten aanzien van de door Tirrenia onderhouden verbindingen volstonden om de eerder geuite twijfels weg te nemen. Bovendien liet de directeur-generaal zich positief uit over het feit dat Italië, naar aanleiding van zijn eerdere verzoek, een internationale verbinding uit de nieuwe ontwerpovereenkomst voor Tirrenia had geschrapt. Ten aanzien van de vragen over de door Caremar verzorgde routes werden de rechtvaardigingen voor slechts enkele van die routes afdoende geacht. Daarom werd Italië gevraagd nadere verduidelijkingen over enkele routes van Caremar te verstrekken. De directeur-generaal herinnerde eraan dat openbaredienstcontracten alleen mogen gelden voor routes waarop sprake is van marktfalen. De directeur-generaal benadrukte tevens dat zijn antwoord alleen betrekking had op de naleving van de verordening cabotage in het zeevervoer en niet op staatssteunkwesties.

(140)

Op 29 maart 2010 hebben de Italiaanse autoriteiten geantwoord op de aanmaningsbrief van de Commissie van 29 januari 2010 en daarbij:

(141)

Op 10 september 2010 hebben de Italiaanse autoriteiten de Commissie tijdens een ad-hocvergadering meegedeeld dat de procedure voor de privatisering van Tirrenia en Siremar in de laatste fase was gestaakt en dat als gevolg daarvan de uiterste datum van 30 september niet zou worden gehaald. Verder meldden de Italiaanse autoriteiten dat de mededingingsprocedures voor de overeenkomsten inzake Caremar, Saremar, Siremar en Toremar eveneens vertraging hadden opgelopen. Naderhand zijn de initiële overeenkomsten bij de wet van 2010 verder verlengd tot en met het einde van het privatiseringsproces van Tirrenia en Siremar.

(142)

Naar aanleiding van deze ontwikkelingen heeft de Commissie op 24 november 2010 een aanvullende aanmaningsbrief gestuurd. In die brief heeft de Commissie:

(143)

Op 21 juni 2012 heeft de Commissie een met redenen omkleed advies vastgesteld over de vertraging bij de privatisering van drie ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (Caremar, Laziomar en Saremar). Het met redenen omkleed advies had geen betrekking op de overige drie ondernemingen (Tirrenia, Toremar en Siremar), aangezien de aanbestedingsprocedures voor deze ondernemingen in de loop van 2011 (63) waren afgerond. De Commissie wees erop dat Italië, ruim drie jaar na het verstrijken van de normale looptijd van de respectieve initiële overeenkomsten, nog geen mededingingsprocedures had ingesteld voor de gunning van de openbaredienstcontracten voor de door de ondernemingen Caremar, Laziomar en Saremar verrichte cabotage in het zeevervoer. Integendeel, deze overeenkomsten werden automatisch en voor onbepaalde tijd verlengd, waardoor andere reders in de Gemeenschap niet naar die contracten konden meedingen.

(144)

Op 8 augustus 2012 hebben de Italiaanse autoriteiten geantwoord op het met redenen omkleed advies en verklaard dat de aanbestedingsberichten voor de gunning van de ondernemingen die met de nieuwe openbaredienstcontracten waren belast in het Publicatieblad van de Europese Unie waren verschenen of spoedig zouden verschijnen. Om precies te zijn werd het bericht over Caremar op 20 juli 2012 gepubliceerd en het bericht over Laziomar werd ter publicatie ingezonden op 1 augustus 2012. Wat Saremar betreft, ten slotte, werd op 2 augustus 2012 een wet aangenomen waarin werd bepaald dat een dergelijk bericht uiterlijk 2 oktober 2012 zou moeten zijn gepubliceerd.

(145)

Op 13 januari 2014 werd Compagnia Laziale di Navigazione de nieuwe eigenaar van Laziomar en ondertekende een openbaredienstcontract voor verbindingen met de Pontijnse archipel voor de duur van tien jaar. Op 16 juli 2015 werd ATI SNAV-Rifim eigenaar van Caremar en werd belast met een openbaredienstcontract voor de duur van negen jaar. Uiteindelijk werd Saremar, naar aanleiding van het besluit van 2014, geliquideerd en werd het openbaredienstcontract voor de routes tussen Sardinië en kleine eilanden in maart 2016 aan Delcomar gegund.

(146)

Bij schrijven van 15 juli 2016 hebben de Italiaanse autoriteiten de Commissie ervan in kennis gesteld dat de privatisering van alle ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia was voltooid. Op 8 december 2016 heeft de Commissie besloten om de inbreukprocedure te seponeren.

(147)

In haar besluit van 2011 had de Commissie zich op het voorlopige standpunt gesteld dat de omschrijving van de openbaredienstverplichtingen onvoldoende duidelijk was en dat zij daarom niet definitief kon bepalen of die omschrijving een kennelijke fout bevatte. In het bijzonder kon de Commissie, zonder voorafgaande bepaling van het niveau van de vereiste diensten, niet vaststellen of er een reële behoefte was aan een openbare dienst op deze routes, ook al betoogden de Italiaanse autoriteiten dat de concurrenten van Siremar op de binnen het toepassingsgebied van de DAEB vallende routes maatschappijen waren die eveneens scheepvaartverbindingen onderhouden in ruil voor overheidscompensatie.

(148)

De Commissie stelde zich op het voorlopige standpunt dat was voldaan aan het tweede criterium van het Altmark-arrest (64), aangezien de parameters op grond waarvan de compensatie werd berekend, vooraf waren vastgesteld en aan de transparantievoorschriften voldeden. De Commissie merkte met name op dat deze parameters in de initiële overeenkomst (voor de compensatie voor het jaar 2009) en in het CIPE-besluit (voor de compensatie voor 2010 en later) worden omschreven.

(149)

De Commissie meende echter dat niet aan het derde criterium van het Altmark-arrest leek te zijn voldaan en dat de maatschappijen wellicht te veel compensatie hadden ontvangen voor het uitvoeren van de openbarediensttaken. De Commissie betwijfelde met name of de risicopremie van 6,5 % die vanaf 2010 geldt het risiconiveau adequaat weergeeft, aangezien Siremar op het eerste gezicht niet de risico’s leek te dragen die normaal met de uitvoering van dergelijke diensten gepaard gaan.

(150)

Daarnaast was het de voorlopige conclusie van de Commissie dat het vierde Altmark-criterium niet was vervuld omdat er voor de verlenging van de initiële overeenkomsten geen aanbestedingsprocedure was georganiseerd. De Commissie wees er bovendien op dat zij geen enkel bewijs had ontvangen ter staving van het argument dat Siremar de betreffende diensten daadwerkelijk tegen de laagste kosten voor de gemeenschap heeft geleverd.

(151)

De Commissie kwam daarom tot de voorlopige conclusie dat de in de periode 2009-2011 aan Siremar betaalde compensatie voor de openbare dienst staatssteun vormt in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU. Voorts was de Commissie van oordeel dat deze steun als nieuwe steun moet worden beschouwd.

(152)

In haar besluit van 2012 oordeelde de Commissie dat voor zover in 2012 en tot aan de inwerkingtreding van de nieuwe overeenkomst geen van de omstandigheden was gewijzigd, de sinds 1 januari 2012 aan Siremar verleende compensatie in het kader van de verdere verlenging van de initiële overeenkomst ook staatssteun vormt.

(153)

In haar besluit van 2011 stelde de Commissie zich op het voorlopige standpunt dat de compensatie voor openbare diensten voor de jaren 2009-2011 buiten de werkingssfeer van zowel de DAEB-beschikking van 2005 (65) als de DAEB-kaderregeling van 2005 (66) valt. Daarom toetste de Commissie die maatregel rechtstreeks aan artikel 106, lid 2, VWEU en constateerde zij dat er twijfels bestonden of aan de geldende verenigbaarheidsvoorwaarden was voldaan.

(154)

In haar besluit van 2012 merkte de Commissie op dat op 31 januari 2012 een nieuw DAEB-pakket van kracht was geworden, bestaande uit het DAEB-besluit van 2011 (67) en de DAEB-kaderregeling van 2011. De Commissie stelde zich echter op het voorlopige standpunt dat de compensatie voor openbare diensten in het kader van de verlenging van de initiële overeenkomst niet als verenigbaar met de interne markt kon worden beschouwd en niet op grond van het DAEB-besluit van 2011 was vrijgesteld van de verplichting tot aanmelding.

(155)

De wet van 2010 voorzag in de verlenging van de initiële overeenkomst vanaf 30 september 2010 tot en met de voltooiing van het privatiseringsproces. Toen de wet van 2010 werd aangenomen, verkeerde Siremar in moeilijkheden (zie overweging 67). Als gevolg daarvan kon de compensatie die de onderneming vanaf 1 oktober 2010 tot op het moment waarop zij werd geprivatiseerd had ontvangen, niet aan de DAEB-kaderregeling van 2011 worden getoetst. In plaats daarvan stelde de Commissie zich, op grond van punt 9 van de DAEB-kaderregeling van 2011, op het voorlopige standpunt dat deze steun moest worden getoetst aan de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun van 2004.

(156)

De Commissie wees erop dat in dit geval niet was voldaan aan de verenigbaarheidscriteria in de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun van 2004 en stelde zich daarom op het voorlopige standpunt dat de aan Siremar in moeilijkheden uitgekeerde compensatie neerkwam op onverenigbare herstructureringssteun.

(157)

In haar besluit van 2012 nam de Commissie het voorlopige standpunt in dat de reddingssteun onrechtmatig was verlengd van 28 augustus 2011 tot en met 18 september 2012 en dat de verlenging van de reddingssteun in deze periode onverenigbare steun aan Tirrenia en Siremar en mogelijk ook aan de respectieve kopers vormde. Meer specifiek merkte de Commissie op dat Italië had nagelaten om binnen zes maanden na uitbetaling van de eerste tranche van de reddingssteun aan deze ondernemingen een herstructurerings- of liquidatieplan in te dienen, zoals de R&H-richtsnoeren van 2004 voorschrijven. De Commissie was van oordeel dat evenmin was voldaan aan de voorwaarden voor een verlenging van de reddingssteun zoals bepaald in de R&H-richtsnoeren van 2004.

(158)

In haar besluit van 2011 verklaarde de Commissie dat zij betwijfelde of de aanbestedingsprocedure voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar wel voldoende transparant en onvoorwaardelijk was geweest om te kunnen waarborgen dat de verkoop tegen de marktprijs plaatsvond.

(159)

Ten eerste merkte de Commissie op dat, hoewel de oproep tot het indienen van blijken van belangstelling in verscheidene kranten en op een aantal websites was gepubliceerd, de verkooptransactie niet nauwkeurig leek te zijn omschreven en de inschrijvers geen duidelijke instructies leken te hebben gekregen over de vervolgfasen van de procedure. De oproep leek evenmin voorselectie- of selectiecriteria of andere voorwaarden te bevatten waaraan de inschrijvers moesten voldoen, behalve de verplichting om de openbare dienst te blijven uitvoeren. Verder werden alle relevante inlichtingen over de onder de verkoopprocedure vallende activa pas tijdens de duediligencefase aan de bieders ter beschikking gesteld.

(160)

Ten tweede meende de Commissie dat vanwege bepaalde aan de privatisering verbonden voorschriften het aantal bieders wellicht was beperkt en/of de verkoopprijs was beïnvloed. De Commissie herhaalde haar vaste praktijk met betrekking tot de verkoop van activa van ondernemingen in overheidshanden of die aan de staat toegerekend kunnen worden: niet-economische overwegingen waaraan een particuliere verkoper zou voorbijgaan, zoals kwesties inzake de openbare orde, werkgelegenheid en regionale ontwikkeling, doen vermoeden dat er sprake is van staatssteun indien daaruit bezwarende verplichtingen voor de potentiële koper voortvloeien en kunnen bijgevolg de verkoopprijs verlagen.

(161)

De procedure in de wet-Marzano (zie overweging 70) vormde het uitgangspunt voor de verkoopprocedures voor de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar. De Commissie heeft de twee procedures daarom tezamen getoetst. Zij was van oordeel dat de verkoop van de bedrijfsonderdelen die met de nieuwe overeenkomsten waren belast, voor de kopers een verplichting zou inhouden tot het verlenen van de openbare dienst waarvoor vooraf vastgestelde eisen gelden ten aanzien van kwaliteit, frequentie en tarieven zoals vastgelegd in de nieuwe overeenkomsten. Vanwege dergelijke eisen kreeg de Commissie de indruk dat de staat niet zozeer de hoogste prijs nastreefde als wel doelstellingen van algemeen belang. De Commissie achtte het zeer onwaarschijnlijk dat een particuliere verkoper een zelfde belang aan de ononderbroken uitvoering van de openbare dienst zou hebben toegekend.

(162)

Evenzeer was de Commissie van oordeel dat een particuliere verkoper onder normale marktomstandigheden niet de verplichting zou hebben opgelegd om het aantal arbeidsplaatsen voor de duur van twee jaar te behouden.

(163)

Om bovenstaande redenen trok de Commissie de voorlopige conclusie dat de privatiseringsprocedure voor het bedrijfsonderdeel Siremar onvoldoende transparant en onvoorwaardelijk was geweest om als zodanig te waarborgen dat de verkoop tegen de marktprijs plaatsvond. De Commissie kon daarom niet uitsluiten dat er een economisch voordeel was toegekend aan hetzij de verkochte economische activiteit dan wel aan de koper.

(164)

Op basis van de beschikbare informatie oordeelde de Commissie ook dat alle steun waarvan tijdens het privatiseringsproces eventueel sprake was, onverenigbaar zou zijn geweest.

(165)

In haar besluit van 2012 stelde de Commissie zich op het voorlopige standpunt dat de contragarantie van Sicilië voor de uitgestelde tranches van de verkoopprijs van het bedrijfsonderdeel Siremar wellicht steun aan CdI als kredietnemer en aan Unicredit als eerste garant vormde.

(166)

CdI lijkt namelijk dankzij de contragarantie te hebben geprofiteerd van een garantie die anders niet zou zijn verstrekt of op andere, minder gunstige voorwaarden zou zijn verstrekt. De Commissie heeft opgemerkt dat, op basis van de beschikbare informatie, voor de contragarantie geen vergoeding lijkt te zijn gegeven.

(167)

Bovendien heeft de Commissie opgemerkt dat de positie van de accountant-generaal het besluitvormingsproces in Sicilië leek te beïnvloeden. Gezien zijn betrokkenheid bij het dagelijkse beheer van Mediterranea en het aanzienlijke aandeel van laatstgenoemde in het kapitaal van CdI, achtte de Commissie het waarschijnlijk dat de contragarantie werd verstrekt om CdI in het verkoopproces te bevoordelen en dat er dus geen sprake was van marktvoorwaarden.

(168)

De Commissie merkte tevens op dat de documenten die Italië heeft ingediend om aan te tonen dat de contragarantie geen gevolgen heeft gehad, niet dateerden van vóór de gunning van de opdracht aan CdI. Integendeel, beide documenten zijn opgesteld nadat SNS een klacht bij de Commissie had ingediend.

(169)

Ten slotte oordeelde de Commissie dat de contragarantie Unicredit, als eerste garant, mogelijk ook een economisch voordeel heeft opgeleverd doordat als gevolg van deze garantie de aan haar eigen garantie verbonden risico’s afnamen, tenzij de contragarantie door een passende premie werd vergoed.

(170)

Op basis van bovenstaande overwegingen heeft de Commissie zich op het voorlopige standpunt gesteld dat de contragarantie mogelijk steun aan Unicredit en CdI vormde.

(171)

In haar besluit van 2012 oordeelde de Commissie dat de kapitaalverhoging door Mediterranea CdI een voordeel kan hebben opgeleverd, voor zover Sicilië zich niet als een particuliere investeerder heeft gedragen. Bovendien oordeelde de Commissie dat de kapitaalverhoging door Mediterranea met staatsmiddelen was gefinancierd en aan de staat toerekenbaar was.

(172)

De Commissie stelde zich daarom op het voorlopige standpunt dat de kapitaalverhoging wellicht steun aan CdI vormde.

(173)

In haar besluit van 2011 oordeelde de Commissie, op basis van de beschikbare informatie, dat eventuele tijdens het privatiseringsproces toegekende steun onverenigbaar zou zijn geweest.

(174)

In haar besluit van 2012 oordeelde de Commissie, op basis van de beschikbare informatie, dat zowel de contragarantie als de verhoging van het kapitaal van CdI wellicht exploitatiesteun vormden, die in beginsel onverenigbaar is met de interne markt.

(175)

In haar besluit van 2012 nam de Commissie het voorlopige standpunt in dat de compensatie voor de koper van het bedrijfsonderdeel Siremar (op dat moment CdI) niet voldeed aan de criteria van het Altmark-arrest en daarom neerkwam op steun in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(176)

De Commissie was tot deze conclusie gekomen op basis van de volgende overwegingen:

(177)

De Commissie heeft de verenigbaarheid van de compensatie aan CdI eerst beoordeeld in het kader van het DAEB-besluit van 2011. Aangezien de looptijd van de overeenkomst langer leek dan tien jaar en aangezien zij twijfels had over de evenredigheid van de compensatie, heeft de Commissie zich echter op het voorlopige standpunt gesteld dat de compensatie op grond van het DAEB-besluit van 2011 niet als verenigbaar kon worden beschouwd. Vervolgens heeft de Commissie de verenigbaarheid van de steun getoetst aan de DAEB-kaderregeling van 2011, maar geconstateerd dat er twijfels bestonden of aan alle verenigbaarheidsvoorwaarden van die regeling was voldaan.

(178)

In haar besluit van 2011 nam de Commissie het voorlopige standpunt in dat, voor zover tegenover de voorrang bij het aanmeren geen vergoeding staat, deze maatregel een wettelijk voordeel inhoudt waarmee geen overdracht van staatsmiddelen is gemoeid en dus niet als staatssteun kan worden aangemerkt. Indien tegenover de voorrang bij het aanmeren wel een vergoeding stond, was de Commissie van oordeel dat de voorrang, voor zover Siremar een echte dienst van algemeen economisch belang verricht en deze voorrang alleen wordt verleend ten aanzien van routes die onder die DAEB vallen, geen extra economisch voordeel zou opleveren aangezien de voorrang een wezenlijk aspect is van de verrichting van de DAEB.

(179)

Aangezien de Commissie twijfels had geuit over de rechtmatigheid van de DAEB-taak, kon zij geen uitspraak doen over de verenigbaarheid van de maatregel indien deze als steun zou worden beschouwd.

(180)

In haar besluit van 2011 had de Commissie zich op het voorlopige standpunt gesteld dat de in de wet van 2010 vervatte maatregelen staatssteun vormden ten gunste van de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia, waaronder Siremar. Bij deze maatregelen ging het om: 1) het mogelijke gebruik voor liquiditeitsdoeleinden van middelen die waren bestemd voor de modernisering van de schepen; 2) de fiscale vrijstellingen in verband met het privatiseringsproces; 3) het mogelijke gebruik van FAS-middelen. De Commissie heeft namelijk vastgesteld dat dankzij alle bovenvermelde maatregelen de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia kosten konden vermijden die normaliter ten laste van hun eigen financiële middelen zouden moeten komen. Bijgevolg konden die ondernemingen hun algehele financiële situatie verbeteren.

(181)

De Commissie kwam ook tot het voorlopige standpunt dat deze maatregelen waarschijnlijk exploitatiesteun vormden, waardoor de kosten die Siremar en de andere ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia anders zelf hadden moeten dragen lager uitvielen, en dat deze maatregelen derhalve als onverenigbaar met de interne markt moesten worden beschouwd.

(182)

Na de besluiten van 2011 en 2012 heeft Italië verscheidene brieven en documenten ingediend over alle maatregelen die in dit besluit worden beoordeeld. In dit punt worden de belangrijkste argumenten en bijdragen samengevat (69).

(183)

Italië heeft een lijst met routes verstrekt die door Siremar in het kader van de openbaredienstverplichtingen worden onderhouden, samen met de frequentie en de dienstregeling per seizoen, het mededingingsklimaat, en de motivatie achter de oplegging van openbaredienstverplichtingen.

(184)

Met betrekking tot de vraag of er sprake was van een reële DAEB merkte Italië op dat de aan Siremar en later aan CdI en SNS opgelegde openbaredienstverplichtingen een waarborg vormen voor een adequate verbinding, wat betreft regelmaat, continuïteit en kwaliteit, tussen Sicilië en de kleinere eilanden. Deze verbinding draagt bij aan de economische ontwikkeling van die eilanden en garandeert tevens dat aan de essentiële mobiliteitsbehoeften van de eilandgemeenschappen wordt voldaan en dat hun grondwettelijk verankerde recht op territoriale continuïteit wordt geëerbiedigd. In dit verband merkte Italië op dat de openbaredienstverplichtingen geheel in overeenstemming zijn met de doelstellingen van de artikelen 174 e.v. VWEU en van verklaring nr. 30 betreffende insulaire regio’s (bijlage bij de Slotakte van het Verdrag van Amsterdam). Italië verwees ook naar de jurisprudentie van het Hof van Justitie van de Europese Unie (“het Hof van Justitie”) waarin wordt bevestigd dat het streven naar waarborging van voldoende geregelde zeevervoerlijnen vanuit, naar en tussen eilanden, een wettig algemeen belang vertegenwoordigt (70).

(185)

Italië heeft er met name op gewezen dat vanwege de structurele voorwaarden op al deze routes openbaredienstverplichtingen moeten worden opgelegd om de territoriale continuïteit te waarborgen. De in overweging 41 beschreven vijf bundelingen van routes worden aangemerkt als “metropole maritieme gebieden”: de bevolking van al die eilanden is voor essentiële diensten en werkgelegenheid afhankelijk van het hoofdeiland van Sicilië. Tegelijkertijd is het toerisme alleen in het hoogseizoen relevant. Scheepvaartmaatschappijen hebben er daarom vanuit commercieel oogpunt belang bij de routes alleen in het hoogseizoen te onderhouden. In het laagseizoen is er nagenoeg geen vraag van toeristen, waardoor het niet mogelijk is een van deze routes winstgevend te exploiteren met de regelmaat en frequentie die nodig zijn om aan de vraag van de gebruikers tegemoet te komen.

(186)

Tegen deze achtergrond zijn zowel aan Siremar als aan andere maatschappijen, die door Sicilië via openbare aanbestedingsprocedures zijn geselecteerd, openbaredienstverplichtingen opgelegd om betrouwbare en stabiele verbindingen tussen deze eilanden en tussen de eilanden en Sicilië te waarborgen. Niet-gesubsidieerde maatschappijen zouden de territoriale continuïteit niet kunnen waarborgen, omdat zij deze verbindingen alleen in het hoogseizoen zouden onderhouden. Bovendien wees Italië erop dat de door CdI en later SNS geëxploiteerde schepen vaak’s nachts op de eilanden aanmeren, wat hogere kosten met zich meebrengt, om de eerste verbinding in de ochtend te verzorgen voor bewoners die naar hun werk of opleiding pendelen en om de verbindingen in medische noodsituaties te waarborgen.

(187)

Daarnaast betoogde Italië dat de diensten die worden verricht door ondernemingen die met openbaredienstverplichtingen zijn belast, niet volledig vergelijkbaar zijn met de diensten die worden verricht door ondernemingen die hun activiteiten vrijelijk kunnen ontplooien. Met name zouden alleen de eerstgenoemde ondernemingen dankzij duidelijke verplichtingen in de overeenkomsten de regelmaat, continuïteit en kwaliteit van de verleende diensten waarborgen, terwijl particuliere maatschappijen geheel en al afhankelijk zouden zijn van het berekende rendement van de investeringen. Italië gaf in dit verband het voorbeeld van de door Enermar tegen commerciële voorwaarden onderhouden route La Maddalena — Palau, die zonder voorafgaande kennisgeving werd opgeheven. Saremar, daarentegen, onderhield deze verbinding in het kader van een openbaredienstcontract en was verplicht om de verbinding te handhaven, en garandeerde zodoende op doeltreffende wijze de territoriale continuïteit.

(188)

Tot slot wees Italië erop dat in het besluit van 2004 (71) de Commissie reeds had vastgesteld dat op de vijf door Siremar onderhouden bundelingen van routes geen andere particuliere maatschappij aan de behoeften aan een openbare dienst zou kunnen voldoen, met name wat betreft de continuïteit van de dienstverlening gedurende het hele jaar en de te gebruiken scheepstypen. Er was daarom behoefte aan overheidscompensatie om duidelijk marktfalen aan te pakken. Italië heeft vervolgens verduidelijkt dat deze situatie in de tussenliggende jaren niet was veranderd.

(189)

De Italiaanse autoriteiten herinneren eraan dat zij de Commissie bij brief van 16 mei 2011 hebben laten weten dat Tirrenia en Siremar onder bijzonder beheer de door de staat gegarandeerde leningen na afronding van de verkoop van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar zouden terugbetalen en dat daarvoor de opbrengst van beide verkopen zou worden gebruikt, aangezien beide ondernemingen onder hetzelfde buitengewoon beheer en dezelfde buitengewoon commissaris vielen. Gezien het feit dat beide verkoopprocedures in het voorjaar van 2011 aan de gang waren en dat CIN op 25 juli 2011 de overeenkomst voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Tirrenia had ondertekend, vertrouwden zowel de Italiaanse autoriteiten als Siremar onder bijzonder beheer erop dat de steun uiterlijk 28 augustus 2011 kon worden terugbetaald.

(190)

De afronding van de verkoop van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar heeft vanwege de daaropvolgende gebeurtenissen echter onverwachte vertraging opgelopen. Met name de verkoop van het bedrijfsonderdeel Tirrenia was vertraagd omdat van de Commissie goedkeuring voor de fusie moest worden verkregen (zie overweging 65), terwijl de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar vertraging opliep door het opnieuw opstarten van de procedure en de desbetreffende procesvoering, zoals beschreven in punt 2.3.3.2. Als gevolg daarvan moest Siremar onder bijzonder beheer haar dienstverlening aanmerkelijk langer dan gepland voortzetten en opdraaien voor de kosten van dien. Volgens Italië was het liquidatieplan voor Siremar voordat de termijn van zes maanden uit de R&H-richtsnoeren van 2004 afliep, beschikbaar op de website van het buitengewoon beheer. Italië voegt daaraan toe dat de Commissie voortdurend op de hoogte werd gehouden van de voortgang van het privatiseringsproces. Slechts 48 dagen nadat het buitengewoon beheer de eerste betaling uit de verkoop van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar had ontvangen, is het gehele door Tirrenia en Siremar verschuldigde bedrag met rente terugbetaald aan de staat.

(191)

Italië heeft benadrukt dat de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar in overeenstemming met de wet-Marzano is uitgevoerd. Hoewel in de betreffende wet gewag wordt gemaakt van de mogelijkheid om door middel van besloten onderhandelingen een koper te vinden, zou dat geen beletsel vormen voor naleving van de beginselen van openheid, transparantie en non-discriminatie. Bovendien zijn er in deze zaak andere wettelijke bepalingen die expliciet transparante en niet-discriminerende mededingingsprocedures voorschrijven. Meer bepaald verlangt artikel 1, lid 5 bis, punt b), van de wet van 2010 van de buitengewoon commissaris om de procedure te beperken tot “de minimale duur die op grond van de bijzondere surseanceprocedure mogelijk is, met inachtneming van de concurrerende, transparante, niet-discriminerende procedure die voor de verkoop is vereist”.

(192)

De procedure als bedoeld in artikel 4, lid 4 quater, van wetsbesluit 347/2003 bood volgens Italië aanvullende waarborgen wat betreft transparantie en non-discriminatie, met name vanwege de taxatie door een onafhankelijke deskundige van de marktprijs van het te koop aangeboden bedrijfsonderdeel en de keuze voor het gunstigste bod wat de prijs betreft.

(193)

Italië betoogde dat alle partijen gelijke toegang hadden tot alle informatie die nodig was om zich een duidelijk beeld te kunnen vormen van de te koop aangeboden activa en een bod te kunnen opstellen. De verkoop had immers betrekking op de activa en contractuele betrekkingen die inherent zijn aan de openbare dienstverlening:

(194)

Italië heeft ook duidelijk gemaakt dat een van de vaartuigen van Siremar, dat niet nodig was voor de openbare dienstverlening, via een afzonderlijke verkoopprocedure is afgestoten. Dit vaartuig viel daarom niet onder de aanbesteding van het bedrijfsonderdeel Siremar (zie ook punt 4.3.2).

(195)

Specifiek met betrekking tot de verplichting tot behoud van werkgelegenheid heeft Italië onderstreept dat de verkoop van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar niet onder de werkingssfeer van artikel 2112 van het Burgerlijk Wetboek viel en dat er dus geen sprake was van automatische overplaatsing van personeel (met lopende contracten) naar de winnende bieders. De enige wettelijke verplichting die op de winnende bieders rustte, was om het personeel van de verkoper (op basis van nieuwe contracten) te herplaatsen en het aantal arbeidsplaatsen gedurende twee jaar op peil te houden, conform de vereisten van artikel 63, lid 2, van wetsbesluit 270/1999. Dit betekende echter niet dat de werknemers van Siremar automatisch naar de koper zouden worden overgeplaatst. Bovendien geldt deze verplichting alleen voor personeel dat op basis van het eerste ondernemingsplan en de bemanningsplannen van de vaartuigen van het bedrijfsonderdeel van wezenlijk belang voor de ononderbroken uitvoering van de openbare dienst werd geacht.

(196)

Italië betoogde dat deze verplichting, die voortvloeit uit het algemene nationale recht en dient ter waarborging van de continuïteit van de bedrijfsvoering en de openbaredienstverlening, onder dezelfde voorwaarden aan een particuliere verkoper zou zijn opgelegd.

(197)

Na de publicatie van de oproep tot het indienen van blijken van belangstelling in het Italiaans en het Engels op de website van het buitengewoon beheer, in een aantal nationale en internationale kranten en op specialistische websites, werden er vijf blijken van belangstelling ontvangen (zie de overwegingen 76 en 77). Italië is van oordeel dat hieruit blijkt dat uit de inhoud van de oproep duidelijk kon worden opgemaakt wat er te koop werd aangeboden en welk soort procedure moest worden doorlopen, terwijl tegelijkertijd commercieel gevoelige informatie werd beschermd (hoofdzakelijk ter bescherming van de belangen van potentiële kopers). Tijdens de duediligencefase kregen de entiteiten vervolgens uitvoerige informatie overgelegd, die onder meer betrekking had op de precieze activa die te koop werden aangeboden, het ondernemingsplan en het ontwerp van de nieuwe overeenkomst (zie overweging 77).

(198)

Italië stelde daarom dat aan alle entiteiten met belangstelling voor het overnemen van het bedrijfsonderdeel Siremar op transparante en niet-discriminerende wijze de informatie is verstrekt die nodig was om met volledige kennis van zaken een koopbod uit te brengen.

(199)

Italië heeft verklaard dat de buitengewoon commissaris onafhankelijke, transparante en niet-discriminerende aanbestedingsprocedures in gang heeft gezet voor de verkoop van zeven schepen (72) die Tirrenia en Siremar niet nodig hadden voor de openbaredienstverlening. Op 10 december 2010 werden in nationale en internationale kranten en ook in enkele specialistische publicaties oproepen tot het indienen van blijken van belangstelling geplaatst. Bij het verstrijken van de termijn, die tweemaal was verlengd, waren er ten aanzien van de zes snelle veerboten, waaronder die van Siremar, alleen biedingen voor de sloop ervan binnengekomen. Er werden pogingen in het werk gesteld om hogere biedingen te verkrijgen, maar die werden niet ontvangen. Op 12 en 14 juli 2011, na het verkrijgen van toestemming van het ministerie van Economische Ontwikkeling, heeft de buitengewoon commissaris de schepen verkocht aan de bieder die het hoogste bod had gedaan.

(200)

Italië heeft, ten eerste, betoogd dat het besluit tot privatisering van de activa in combinatie met de toewijzing van de openbaredienstverplichting werd genomen met het oog op een soepele liberalisering van de sector cabotage in het zeevervoer. Italië zegt deze strategie vooraf met de Commissie te hebben besproken (zie punt 2.4) en dat die strategie in beginsel in overeenstemming met de verordening cabotage in het zeevervoer werd bevonden.

(201)

Gezien de heersende marktomstandigheden van dat moment, meende Italië voorts dat het terecht was de activa van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar met nieuwe overeenkomsten te bundelen. In een tijd van recessie en grote vraaguitval in de sector zeevervoer vormde de mogelijkheid om de vloot van de bedrijfsonderdelen in te zetten voor het onderhouden van de in de nieuwe overeenkomsten vastgelegde openbaredienstroutes een haalbare zakelijke kans en geen factor die de marktwaarde van de bedrijfsonderdelen zou verlagen. Italië was daarom van mening dat dit niet nadelig kon zijn geweest voor de aanbestedingsprocedure en de prijs die daaruit naar voren is gekomen.

(202)

Italië heeft er in dit verband op gewezen dat zes van de zeven schepen die niet onder de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar vielen (zie overweging 199) voor de sloop moesten worden verkocht. Volgens Italië was het, gezien de complexiteit van de markt voor zeevervoer en de economische teruggang in die tijd, onmogelijk om een betere prijs voor de activa van de onderneming te krijgen, ook als de aanbestedingsprocedure zou zijn herhaald of als de activa niet met de nieuwe overeenkomst zouden zijn gebundeld.

(203)

Tot slot wees Italië erop dat noch SNS noch andere maatschappijen in de sector beschikten over een vloot en bemanningen van de omvang en met de specificaties die nodig zijn voor het verrichten van de in de nieuwe overeenkomst vastgelegde diensten (73). De enige manier om deze diensten met succes toe te wijzen, was derhalve een bundeling ervan met de activa van het bedrijfsonderdeel Siremar, zodat de exploitant over de juiste uitrusting zou hebben beschikt om zijn openbaredienstverplichtingen na te komen.

(204)

Italië stelde dat vijf toonaangevende financiële instellingen die niet bij de Gruppo Tirrenia betrokken waren, op 16 december 2010 werden uitgenodigd om een offerte uit te brengen voor het taxeren van het bedrijfsonderdeel Siremar. Geen van de benaderde instellingen diende binnen de gestelde termijn een offerte in.

(205)

Vervolgens toonde de Banca Profilo belangstelling voor de rol van onafhankelijke adviseur, onder dezelfde voorwaarden die in de selectieprocedure waren vastgelegd. Bij besluit van 4 februari 2011 wees de minister de Banca Profilo aan als onafhankelijke deskundige voor het taxeren van de marktwaarde van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar.

(206)

Italië heeft de verkoopprocedure voor het bedrijfsonderdeel Siremar beschreven, evenals de uitspraken van de Italiaanse administratieve rechtbanken (zie punt 2.3.3.2). Daarin werd bevestigd dat de algemene beginselen van concurrentievermogen, transparantie en non-discriminatie waren geëerbiedigd. De procedure die werd gevolgd, was die van artikel 4, lid 4 quater, van wetsbesluit 347/2003. Hierdoor konden de doelstellingen van het buitengewoon beheer, onder meer om bij de verkoop de hoogst mogelijke prijs te behalen, volledig worden verwezenlijkt. Dit hangt samen met het feit dat in de procedure bepaalde waarborgen zijn opgenomen, met name een minimumprijs die door een onafhankelijke deskundige is vastgesteld. Bovendien hebben alle partijen die belangstelling voor de procedure hadden getoond, tijdig alle relevante informatie gekregen om een bod uit te brengen.

(207)

Italië bevestigde ook dat, bij meerdere biedingen, de hoogste prijs het gunningscriterium zou vormen, zoals bepaald in de specifieke regels die voor de procedure golden.

(208)

In de loop van het onderzoek is aan Italië gevraagd opmerkingen te maken (zie overweging 13) over het eerste rapport van Ecorys. Italië kon zich vinden in de conclusie van Ecorys dat noch de bundeling van de privatisering met de toewijzing van de nieuwe overeenkomst noch de voorwaarde met betrekking tot het personeel de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar heeft verlaagd.

(209)

Met betrekking tot de genoemde bundeling verwees Italië met name naar de verklaring van Ecorys dat ten tijde van de verkoop de liquidatie van het bedrijfsonderdeel Siremar het enige alternatief vormde voor de verkoop van de onder de openbare dienstverlening vallende activa. Italië herhaalde verder dat in een tijd van crisis voor de veerbootsector, die gekenmerkt werd door grote vraaguitval, de mogelijkheid om de vloot van Siremar in te zetten voor het onderhouden van de in de nieuwe overeenkomst gespecificeerde openbaredienstroutes een reële zakelijke kans vormde en geen factor die de waarde van de activa zou doen afnemen.

(210)

Wat de voorwaarde met betrekking tot het personeel betreft, onderstreepte Italië de conclusie van Ecorys dat er geen aanwijzingen zijn dat deze voorwaarde aanzienlijke gevolgen heeft gehad voor de waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar. Verder riep Italië in herinnering dat deze voorwaarde is gebaseerd op artikel 63, lid 2, van wetsbesluit 270/1999 en alleen gold voor de werknemers die, overeenkomstig de bemanningsplannen voor de schepen, onmisbaar zijn voor de exploitatie van de onderneming in kwestie. De bemanningsplannen voor de schepen i) beschrijven de kwalitatieve en kwantitatieve samenstelling van de bemanning die nodig is om het vaartuig overeenkomstig de wetgeving inzake maritieme veiligheid te bedienen, ii) worden bij ministerieel besluit vastgesteld; en iii) worden opgesteld door een comité waarvan, in een adviserende rol, vertegenwoordigende organisaties van werknemers en reders deel uitmaken. Italië voegde daar bovendien aan toe dat de koper van het bedrijfsonderdeel Siremar alle werknemers die noodzakelijk zijn voor de openbaredienstverlening weliswaar werk moest aanbieden, maar dat dat gebeurde op basis van arbeidsovereenkomsten die verschilden van de voorgaande.

(211)

Meer in het algemeen werd wat de waarde van het bedrijfsonderdeel betreft, in het rapport van Ecorys geconcludeerd dat de geschatte waarde van het bedrijfsonderdeel Siremar ongeveer 4,6 % hoger kon zijn dan de waarde die de door de Italiaanse autoriteiten aangewezen deskundige (de Banca Profilo) had aangegeven. Volgens Italië kon dit verschil echter worden verklaard door het feit dat beide deskundigen zich voor tal van technische parameters hadden moeten baseren op prognoses, en dat dergelijke berekeningen aanleiding kunnen geven tot uiteenlopende resultaten. Bovendien merkte Italië op dat dankzij twee biedingen van SNS en CdI de bij de eerste overdracht aan CdI behaalde prijs (69,15 miljoen EUR) 14 miljoen EUR hoger was dan de door de Banca Profilo vastgestelde minimumprijs. De Italiaanse autoriteiten hebben ook een door de Banca Profilo opgestelde tegentaxatie ingediend, waarin de verschillen met het rapport van Ecorys uitvoerig worden toegelicht. De Banca Profilo betoogde dat haar eigen aannames een beter beeld van de te beoordelen situatie schetsten (74).

(212)

Verder merkte Italië op dat de eigendomsoverdracht van het bedrijfsonderdeel Siremar meer dan twee jaar later plaatsvond dan de referentiedatum die door zowel de Banca Profilo als Ecorys voor hun taxatie was aangehouden. In die periode is de waarde van de activa van het bedrijfsonderdeel Siremar gedaald en zijn de economische vooruitzichten aanzienlijk verslechterd. Italië kwam derhalve tot de slotsom dat het, op de datum waarop de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar aan CdI werd afgerond, geen enkele twijfel leed dat de door de partijen overeengekomen prijsvoorwaarden een accurate weergave vormden van de marktwaarde van de bedrijfsactiva.

(213)

Tot slot heeft Italië voor de latere fasen van de privatiseringsprocedure ook het tweede rapport van Ecorys ingediend, waarin werd bevestigd dat het aanbod van SNS in overeenstemming was met de marktwaarde van het bedrijfsonderdeel Siremar, zoals geactualiseerd meer dan vier jaar na de eerste taxatie ervan (zie punt 2.3.3.7). Italië is daarom van mening dat de door de partijen overeengekomen prijsvoorwaarden een accurate weergave vormden van de marktwaarde van de te koop aangeboden bedrijfsactiva, ook al vond de definitieve verkoop aan SNS in 2016 plaats tegen een lagere dan de in het eerste rapport van Ecorys opgenomen prijs, waaraan het buitengewoon beheer om procedurele redenen voorbij moest gaan.

(214)

Italië heeft verscheidene brieven ingediend om de Commissie te informeren over de diverse fasen van de nationale procesvoering bij de administratieve rechtbanken en van de definitieve gunning van het bedrijfsonderdeel Siremar aan SNS (zie de overwegingen 93 tot en met 100).

(215)

Italië heeft betoogd dat deze ontwikkelingen de open, transparante en niet-discriminerende aard van de procedure voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar niet in twijfel trekken (zie punt 4.3.5). Italië onderstreepte dat volgens de uitspraken van de Italiaanse administratieve rechtbanken de vaststelling en uitvoering van de verkoopprocedure niet onrechtmatig waren, maar dat daarin de nadruk lag op één aspect van het bod van CdI: de contragarantie. Deze was niet bekend bij Siremar onder bijzonder beheer toen de opdracht in eerste instantie aan CdI werd gegund (75). Derhalve concludeerde Italië dat, door toepassing van besluit 592/14 zoals beschreven in de overwegingen 96 tot en met 100, de procedure correct was afgerond met de gunning van het bedrijfsonderdeel aan SNS.

(216)

Italië heeft herhaald dat het de in het kader van de nieuwe overeenkomst te betalen compensatie voor openbare diensten uitsluitend ter wille van de rechtszekerheid heeft aangemeld, aangezien Italië van opvatting was dat deze maatregel geen staatssteun vormde (zie overweging 9). Meer bepaald voerden de Italiaanse autoriteiten aan dat omwille van de onderstaande redenen aan de vier Altmark-criteria werd voldaan:

(217)

Italië heeft erop gewezen dat, ongeacht de wettelijke risicopremie van 6,5 %, de in 2009 aan Siremar betaalde compensatie 67 009 405 EUR bedroeg. Vanaf 2010 werd de maximale compensatie vastgesteld op 55 694 895 EUR. Italië merkte op dat dit een verlaging van 25 % betekent. Dit zou de koper van het bedrijfsonderdeel Siremar ertoe dwingen de activiteiten veel efficiënter te maken, zodat over de gehele looptijd van de nieuwe overeenkomst de kosten tot binnen de grenzen van het vaste subsidiebedrag worden teruggebracht en de inflatie voor langere tijd is gecompenseerd.

(218)

Italië heeft opgemerkt dat het CIPE-besluit bepaalt dat de risicopremie van 6,5 % wordt gebruikt om het rendement op kapitaal te bepalen op basis van de WACC (zie de overwegingen 49 tot en met 58). Omdat in de wet van 2009 echter een maximale compensatie is vastgesteld, is de berekening vereenvoudigd door die 6,5 % als forfaitair rendement op kapitaal aan te houden om eventuele overcompensatie te verifiëren. Deze benadering wordt toegepast in het kader van de nieuwe overeenkomst. De Italiaanse autoriteiten toonden verder aan dat volledige toepassing van de methode uit het CIPE-besluit had kunnen leiden tot een rendement op kapitaal van meer dan 6,5 % (namelijk 8,87 %), althans in sommige jaren. Om die reden meent Italië dat zijn vereenvoudigde benadering een voorzichtig karakter heeft en geen ruimte biedt voor compensatie aan Siremar, CdI of SNS die hoger is dan in het CIPE-besluit is vastgelegd.

(219)

Italië stelde verder dat het rendement op kapitaal van 6,5 % het risico weergeeft van de activiteiten waarmee Siremar, CdI of SNS zijn belast en dat er om de volgende redenen geen sprake was van overcompensatie voor de publieke dienst:

(220)

Italië was weliswaar van oordeel dat de in het kader van de nieuwe overeenkomst betaalde compensatie voor openbare diensten geen staatssteun vormt, maar legde ook uit waarom deze maatregel, indien die wel steun inhield, aan het DAEB-besluit van 2011 zou voldoen.

(221)

Italië wees erop dat de beoordeling door de Commissie van het bestaan van een DAEB beperkt blijft tot het nagaan of de lidstaat een kennelijke fout heeft gemaakt bij het omschrijven van een dienst als een DAEB. Tegen deze achtergrond heeft Italië de in de nieuwe overeenkomst vermelde routes beschreven en erop gewezen dat voor alle verbindingen structureel openbaredienstverplichtingen moeten worden opgelegd, zowel aan Siremar als aan andere maatschappijen.

(222)

Ter ondersteuning van de stelling dat de drempel van 300 000 passagiers, zoals vastgelegd in artikel 2, lid 1, punten d) en e), van het DAEB-besluit van 2011, niet was overschreden op de door Siremar onderhouden individuele verbindingen, heeft Italië voor de twee boekjaren voorafgaande aan het boekjaar waarin de onderneming met het beheer van de DAEB werd belast (d.w.z. 2010 en 2011), ook gegevens over de jaarlijkse passagiersaantallen overgelegd. Voorts stelde Italië dat is voldaan aan artikel 2, lid 4, van het DAEB-besluit van 2011 omdat dankzij de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar via een concurrerende, transparante, niet-discriminerende aanbestedingsprocedure de vereisten van de verordening cabotage in het zeevervoer volledig zijn nageleefd.

(223)

Italië stelde dat de nieuwe overeenkomst voldoet aan alle voorwaarden die gelden voor toewijzingsbesluiten zoals omschreven in de artikelen 4 tot en met 9 van het DAEB-besluit van 2011. De overeenkomst bevat in het bijzonder een uitvoerige beschrijving van de openbaredienstverplichtingen, de looptijd daarvan, de compensatieregeling (gebaseerd op het CIPE-besluit en de wet van 2009), en van de regelingen ter voorkoming en terugvordering van eventuele overcompensatie. Tot slot wees Italië op de maatregelen die zijn getroffen met het oog op een strikte naleving van de voorwaarden van de nieuwe overeenkomst, waaronder een stelsel van rechtsmiddelen en financiële sancties.

(224)

Italië betoogde dat de door de potentiële bieders tijdens de aanbestedingsprocedure overgelegde documenten geen aanwijzingen bevatten voor het bestaan van een contragarantie ter dekking van de patronaatsverklaring van Unicredit die bij het winnende bod van CdI was gevoegd. In die verklaring werd namelijk geen melding gemaakt, noch expliciet noch impliciet, van het bestaan van een contragarantie van Sicilië. Volgens Italië werd de opdracht aan CdI gegund omdat haar bod aan alle nodige eisen voldeed en gunstiger was dan het bod van SNS. Italië betoogde ook dat het ontbreken van een verband tussen de patronaatsverklaring en de contragarantie van Sicilië wordt bevestigd door het feit dat zelfs nadat Sicilië deze contragarantie had ingetrokken (78), Unicredit haar toezegging aan CdI bevestigde en vervolgens daadwerkelijk een bankgarantie voor Siremar onder buitengewoon beheer ter dekking van de betalingstranches van CdI afgaf (79).

(225)

Verder heeft Italië bepaalde documenten overgelegd om aan te tonen dat de contragarantie CdI geen selectief voordeel had opgeleverd en derhalve niet als staatssteun werd aangemerkt. Italië heeft met name de volgende documenten overgelegd: een garantieovereenkomst die op 20 november 2011 werd ondertekend door de aandeelhouders van CdI (d.w.z. Sicilië, Mediterranea, Isolemar S.r.l., Lauro.it S.p.A. en Davimar), waarbij zij overeenkwamen om gezamenlijk een contragarantie voor het winnende bod van CdI af te geven tot 35 miljoen EUR; en een brief van Unicredit van 10 mei 2012, waarin CdI werd geïnformeerd over de voorwaarden voor haar garantie, met name een opslag van ten minste 250 basispunten per jaar. Volgens Italië kon de contragarantie geen staatssteunaspecten bevatten als de latere intrekking ervan geen gevolgen had voor de rechten en verplichtingen van de begunstigde. Uit deze documenten zou dus blijken dat de voorwaarden voor de vaststelling van staatssteun in het kader van een garantie, zoals omschreven in de vaste rechtspraak van de Unie, in dit geval niet zijn vervuld.

(226)

De Italiaanse autoriteiten hebben betoogd dat met de toewijzing van de voorrang bij het aanmeren geen staatsmiddelen gemoeid waren of zijn. Alle veerdienstmaatschappijen dragen namelijk de gebruikelijke vergoedingen voor het aanmeren af aan de havenautoriteiten, ongeacht of zij openbare diensten verrichten. Deze voorrang bij het aanmeren geldt alleen voor de openbaredienstroutes en is door de Commissie aanvaard bij brief van 24 januari 2011, verzonden in het kader van inbreukprocedure nr. 2007/4609 (zie punt 2.4), voor zover de voorrang alleen voor die routes geldt. Bovendien heeft Italië verklaard dat Siremar en haar opvolgers voor deze voorrang bij het aanmeren geen extra vergoeding betalen of hebben betaald.

(227)

Omdat voor de voorrang bij het aanmeren geen vergoeding verschuldigd is, kan het eventueel aan Siremar en haar opvolgers toegekende financiële voordeel niet worden gekwantificeerd. Italië heeft echter opgemerkt dat de voorrang bij het aanmeren in de praktijk slechts in een beperkt aantal situaties wordt toegepast vanwege de omvang van de meeste havens en de dienstregeling voor aankomsten en afvaarten.

(228)

Italië heeft niet betwist dat Siremar 7 215 800 EUR heeft ontvangen voor de benodigde modernisering van schepen teneinde te voldoen aan de internationale veiligheidsnormen (hierna “Stockholm-fondsen” genoemd). De Italiaanse autoriteiten hebben echter bevestigd dat deze middelen uitsluitend zijn gebruikt voor de modernisering van schepen. Bij de ondertekening van de verkoopovereenkomst met CdI op 21 oktober 2011 was er namelijk nog slechts 580 600 EUR over om te besteden. Siremar onder bijzonder beheer heeft die resterende middelen besteed in januari 2012, vóór de overdracht van het bedrijfsonderdeel aan CdI, om bepaalde achterstallige werkzaamheden aan het schip Martini uit te voeren.

(229)

Wat betreft de fiscale vrijstellingen voor de handelingen en activiteiten in verband met de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar, zoals vastgesteld in de wet van 2010, hebben de Italiaanse autoriteiten er in de eerste plaats op gewezen dat voor ondernemingen die bij insolventieprocedures betrokken zijn, de inkomsten worden bepaald aan de hand van de regels in artikel 183 van de geconsolideerde wet op de inkomstenbelasting. Volgens die bepaling bestaan de inkomsten van een onderneming in de periode vanaf het begin van de faillissementsprocedure tot en met de afsluiting daarvan uit het verschil tussen de activa van de onderneming aan het begin van de procedure en de resterende activa aan het eind van de procedure. Het is daarom vóór het einde van de procedure niet mogelijk om te voorspellen of er sprake zal zijn van een belastingverplichting en wat de omvang daarvan is.

(230)

Wat de indirecte belastingen betreft, hebben de Italiaanse autoriteiten benadrukt dat de bedoelde vrijstellingen zijn ingesteld met het oog op administratieve vereenvoudiging. Vanuit fiscaal oogpunt kunnen de gevolgen ervan worden beschouwd als verwaarloosbaar en van geringe betekenis in vergelijking met forfaitaire belastingen op documenten. Meer bepaald gaat het hierbij om het registratierecht (168 EUR per document), overschrijvings- en kadasterbelastingen (ieder 168 EUR) en het zegelrecht (14,62 EUR per vier bladzijden). Bovendien hebben de Italiaanse autoriteiten opgemerkt dat krachtens artikel 9 van de overeenkomsten voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel van Siremar onder bijzonder beheer aan CdI en aan SNS alle rechten en belastingen door de koper verschuldigd waren. In het geval van de overdracht aan SNS hebben de Italiaanse autoriteiten verduidelijkt dat een vast registratierecht van 245 EUR is toegepast, overeenkomstig artikel 19 ter, lid 24 bis, van wetsbesluit 135/2009.

(231)

Tot slot hebben de Italiaanse autoriteiten verduidelijkt dat de FAS-middelen niet zijn gebruikt als extra compensatie voor de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (inclusief Siremar). In plaats daarvan zijn deze middelen ter beschikking gesteld als aanvulling op de begrotingskredieten die waren vastgelegd voor het uitkeren van de compensaties voor de openbare dienst aan de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia, voor het geval die begrotingskredieten onvoldoende zouden blijken. Italië merkt op dat artikel 1, lid 5 ter, van wetsbesluit 125/2010 de regio’s de gelegenheid bood om de FAS-middelen te gebruiken voor de financiering van (een deel van) de gebruikelijke compensatie voor openbare diensten en zodoende de continuïteit van de maritieme openbare diensten te waarborgen. Bovendien heeft Italië verduidelijkt dat krachtens artikel 26 van wetsbesluit 185/2008 65 miljoen EUR voor elk van de jaren 2009, 2010 en 2011 bestemd was voor de Gruppo Tirrenia en dat bijgevolg 195 miljoen EUR aan de FAS-middelen werd onttrokken. Die middelen werden vervolgens overgemaakt naar de rekening van het ministerie van Vervoer die bestemd was voor de uitkering van de compensatie voor openbare diensten aan de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (Tirrenia, Siremar, Caremar, Toremar en Saremar). Deze maatregel zou daarom louter betrekking hebben op de toewijzing van middelen binnen de Italiaanse overheidsbegroting voor de uitkering van compensaties voor openbaredienstverlening.

(232)

Op grond van de volgende redenen heeft Italië aangevoerd dat er geen sprake is van economische continuïteit tussen Siremar onder bijzonder beheer en CdI:

(233)

Siremar onder bijzonder beheer heeft één hoofdreeks opmerkingen en één vervolgbrief ingediend. Vervolgens hebben er ook informele contacten plaatsgevonden, met volledig medeweten van de Italiaanse autoriteiten, om bepaalde hangende kwesties te verduidelijken of specifieke informatie te vergaren. Bovendien heeft Siremar onder bijzonder beheer met betrekking tot de meeste steunmaatregelen argumenten aangevoerd die vrijwel gelijk waren aan de argumenten van Italië.

(234)

In haar reactie op het besluit van 2012, ontvangen op 19 april 2013, verwees Siremar onder bijzonder beheer in eerste instantie naar inbreukprocedure nr. 2007/4609 van de Commissie inzake de onjuiste toepassing van de verordening cabotage in het zeevervoer (zie ook punt 2.4). In dit verband noemde Siremar onder bijzonder beheer de brief van 21 december 2009 (zie overweging 136) betreffende het voornemen van Italië om geen aanbestedingen uit te schrijven voor de openbaredienstcontracten maar voor de verkoop van de scheepvaartmaatschappijen waarmee dergelijke contracten zijn gesloten. In die brief werd opgemerkt dat, rekening houdend met de voorgenomen radicale herstructurering van de sector en vanwege de sociale gevolgen indien de ondernemingen niet onder de aanbestedingen zouden vallen, de gekozen procedures — in beginsel en bij wijze van uitzondering — aanvaardbaar waren met het oog op de naleving van het non-discriminatiebeginsel tussen reders uit de Gemeenschap.

(235)

Op 21 juni 2012 (zie overweging 143) stuurde de Commissie Italië een met redenen omkleed advies over de vertraging bij de uitvoering van mededingingsprocedures voor de gunning van de openbare diensten op het gebied van cabotage in het zeevervoer die door de ondernemingen Caremar, Laziomar en Saremar werden verzorgd, ruim drie jaar na het verstrijken van de normale looptijd van de betreffende overeenkomsten. Het met redenen omkleed advies had geen betrekking op Tirrenia, Siremar en Toremar aangezien de mededingingsprocedures voor de gunning van de openbare diensten op het gebied van cabotage in het zeevervoer die deze ondernemingen verrichten door de Italiaanse autoriteiten waren afgerond. Op grond daarvan en gelet op eerdere contacten tussen de Italiaanse autoriteiten en de diensten van de Commissie stelde Siremar onder bijzonder beheer dat de Commissie had geconstateerd dat de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar in overeenstemming was met artikel 4 van de verordening cabotage in het zeevervoer.

(236)

Op grond van jurisprudentie van de Europese rechtscolleges (81) betoogde Siremar onder bijzonder beheer dat als eenmaal is vastgesteld dat openbaredienstverplichtingen voldoen aan de verordening cabotage in het zeevervoer zij geacht moeten worden te voldoen aan het Unierecht, zonder dat uit hoofde van artikel 106, lid 2, VWEU aanvullend onderzoek nodig is. Omdat de inbreukprocedure was uitgemond in de conclusie dat de openbaredienstverplichtingen die werden ingesteld ten aanzien van de verbindingen die door het bedrijfsonderdeel Siremar vóór de privatisering werden onderhouden, gerechtvaardigd waren in het licht van de verordening cabotage in het zeevervoer, kan volgens Siremar onder bijzonder beheer in het kader van de formele onderzoeksprocedure van de Commissie zoals bepaald in artikel 108, lid 2, VWEU niet aan die conclusie worden getornd (82). Eventuele verdere actie krachtens artikel 108, lid 2, VWEU moet daarom beperkt blijven tot andere maatregelen, die verschillen van de compensatie voor de extra kosten voortvloeiende uit de openbaredienstverplichtingen die in het kader van de verordening cabotage in het zeevervoer rechtmatig zijn opgelegd en worden uitgevoerd.

(237)

Tot slot verwees Siremar onder bijzonder beheer naar het arrest van 2009 waarmee de beschikking van 2004 nietig werd verklaard en naar de mogelijkheid dat de in die beschikking beoordeelde compensatie voor openbare diensten als bestaande steun kon worden aangemerkt. Als de aan de voormalige Gruppo Tirrenia toegekende steun inderdaad als bestaande steun zou zijn aangemerkt, zou deze typering vermoedelijk ook gelden voor de aan het bedrijfsonderdeel Siremar betaalde compensatie voor het vervullen van de openbaredienstverplichtingen tot aan de privatisering, en wel om de onderstaande redenen:

(238)

Wat betreft het bestaan van een echte DAEB op de routes die door het bedrijfsonderdeel Siremar in het kader van de initiële overeenkomst werden onderhouden, heeft Siremar onder bijzonder beheer ten eerste de verbindingen genoemd waarop zij tijdens de verlengingsperiode een openbare dienst onderhield. Op sommige routes was gedurende sommige perioden van het jaar sprake van mededinging. Deze maatschappijen verleenden echter ook een openbare dienst en ontvingen daarvoor compensatie. Siremar onder bijzonder beheer heeft derhalve opgemerkt dat de aanwezigheid van die maatschappijen het bestaan van een echte DAEB niet in twijfel trok. Daarnaast heeft Siremar onder bijzonder beheer gegevens over de passagiersaantallen op de in 2010 en 2011 onderhouden routes verstrekt, waaruit bleek dat op alle individuele routes het gemiddelde aantal passagiers per jaar minder dan 300 000 bedroeg (83). Op grond daarvan zou zijn voldaan aan de voorwaarden in artikel 2, lid 1, punten d) en e), van het DAEB-besluit van 2011. Verder zou ook zijn voldaan aan de voorwaarde in artikel 2, lid 4, en artikel 2, lid 2, van de DAEB-besluiten van respectievelijk 2011 en 2005, aangezien de compensatie die is betaald op grond van de verlenging van de initiële overeenkomsten reeds in het kader van de inbreukprocedure is goedgekeurd.

(239)

Bovendien stelde Siremar onder bijzonder beheer dat zij door Italië niet is overgecompenseerd. Ten eerste verwees de onderneming naar een verslag van de Corte dei Conti waarin wordt ingestemd met de in artikel 3 van de initiële overeenkomst uiteengezette methode voor de bepaling van het compensatiebedrag van de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia. Ten tweede wees Siremar onder bijzonder beheer erop dat het subsidiebedrag tijdens de periode waarin zij onder buitengewoon beheer stond (september 2010-juli 2012) in reële zin ongeveer 16 miljoen EUR en in relatieve zin ongeveer 25 % lager was dan het gemiddelde subsidiebedrag dat de onderneming in de voorgaande twee jaren (2008-2009) had ontvangen. Siremar onder bijzonder beheer merkte op dat zij dankzij de compensatie voor openbare diensten die tot eind 2009 werd betaald haar inkomsten en uitgaven in evenwicht had kunnen houden en haar activiteiten ondanks de geleidelijke verslechtering van de economische en financiële vooruitzichten had kunnen voortzetten. In de loop der tijd was Siremar echter afhankelijker geraakt van de subsidies: tussen 1999 en 2008 nam hun aandeel in de omzet toe van 64 % tot 77 %. Vervolgens is vanaf 2010 het compensatiebedrag door de wet van 2009 gemaximeerd op een aanzienlijk lager niveau dan in de voorgaande jaren. Siremar onder bijzonder beheer betoogde dat de overheidssubsidie dus niet toereikend zou zijn geweest om haar exploitatiekosten te dekken. Siremar onder bijzonder beheer heeft derhalve geconcludeerd dat in de jaren waarin de initiële overeenkomst werd verlengd, geen sprake kan zijn geweest van overcompensatie en dat de nieuwe methode voor de berekening van de compensatie de nieuwe eigenaar van het bedrijfsonderdeel zou dwingen de activiteiten van het onderdeel te reorganiseren om de efficiëntie te vergroten.

(240)

Siremar onder bijzonder beheer riep in herinnering dat de Italiaanse autoriteiten de Commissie op 16 mei 2011 hebben gemeld dat de bewindvoerders van Tirrenia en Siremar de bij het besluit van 2010 goedgekeurde reddingssteun na afronding van de verkoop van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar zouden terugbetalen en daarvoor gebruik zouden maken van de ontvangsten uit de verkoop van deze bedrijfsonderdelen. Siremar onder bijzonder beheer heeft echter opgemerkt dat de afronding van de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar door onverwachte gebeurtenissen vertraging opliep en dat Siremar onder bijzonder beheer om die reden haar dienstverlening aanmerkelijk langer dan gepland moest voorzetten en opdraaide voor de kosten van dien. Op 18 september 2012 is de volledige reddingssteun echter in één keer aan de staat terugbetaald, dus slechts 48 dagen na de overdracht van het bedrijfsonderdeel Siremar, die op 1 augustus 2012 plaatsvond.

(241)

Met betrekking tot het in punt 25, c), van de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun opgenomen voorschrift heeft Siremar onder bijzonder beheer opgemerkt dat het liquidatieplan voor zowel Tirrenia als Siremar op de website van het buitengewoon beheer (84) was gepubliceerd lang voordat de eerdergenoemde termijn van zes maanden afliep. Siremar onder bijzonder beheer voegde daaraan toe dat alle relevante informatie over het verdere verloop van het privatiseringsproces — waarvan zij stelde dat het in essentie een herstructureringsplan was zoals omschreven in de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun — op grond van de procedures voor staatssteun en goedkeuring van overnames met regelmaat aan de Commissie was voorgelegd. Siremar onder bijzonder beheer betoogde daarom dat de Commissie volledig in kennis was gesteld en dat het, conform de vereisten van de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun, ging om een haalbaar, samenhangend en ingrijpend plan voor het herstel van de levensvatbaarheid van Siremar.

(242)

Siremar onder bijzonder beheer betoogde ook dat Siremar, zodra zij de reddingssteun had ontvangen waarmee zij de openbare dienst op gezette tijden kon verlenen, niet langer een onderneming in moeilijkheden was en het liquidatieproces naar behoren begeleidde. Naar haar opvatting werden deze activiteiten in de betreffende periode op regelmatige basis uitgevoerd en zonder de onderbrekingen die vaak kenmerkend zijn voor in moeilijkheden verkerende ondernemingen. Siremar onder bijzonder beheer voegde daaraan toe dat de voltooiing van de privatisering samenviel met de volledige uitvoering van het herstructureringsplan. Het ging daarbij om structurele veranderingen in de organisatie en het bestuur van Siremar, waardoor haar winstgevendheid op de lange termijn werd hersteld. Ten slotte gaf Siremar onder bijzonder beheer aan dat in het besluit van 2010 werd bevestigd dat ook met betrekking tot het verleden aan het eenmaligheidsbeginsel was voldaan ten aanzien van reddings- en herstructureringssteun of onrechtmatige steun, zoals de compensatie voor de openbaredienstverplichtingen. Siremar onder bijzonder beheer stelde daarom dat de Italiaanse autoriteiten op goede gronden konden verwachten dat die compensatie geen enkele vorm van staatssteun inhield.

(243)

Met betrekking tot de gevolgde procedure voerde Siremar onder bijzonder beheer aan dat Italië de nieuwe overeenkomst uitsluitend ter wille van de rechtszekerheid op 10 januari 2012 bij de Commissie had aangemeld. Siremar onder bijzonder beheer onderschreef namelijk niet het oordeel van de Commissie in het besluit van 2012 dat deze maatregel onrechtmatige steun zou kunnen vormen, die in strijd met de opschortingsverplichting uit artikel 108, lid 3, VWEU is verleend.

(244)

Inhoudelijk heeft Siremar onder bijzonder beheer de vier Altmark-criteria ingeroepen en uitgelegd waarom zij van oordeel was dat aan elk criterium was voldaan, waardoor de aanwezigheid van staatssteunelementen in de nieuwe overeenkomst werd uitgesloten.

(245)

Ten eerste werd de onderneming belast met het verrichten van een DAEB (het eerste Altmark-criterium): in artikel 3 van de nieuwe overeenkomst worden de te verlenen diensten duidelijk omschreven en in bijlage A is uitvoerig bepaald welke typen schepen moeten worden gebruikt en welke tijdvensters moeten worden bestreken, met vermelding van de voorschriften ten aanzien van avond- en nachtdiensten en de tariefbeperkingen. Ten tweede werden de parameters voor de berekening van de compensatie tevoren op transparante en objectieve wijze vastgesteld (het tweede Altmark-criterium): de nieuwe overeenkomst, de bijlagen daarbij en het CIPE-besluit bevatten een uitvoerige beschrijving van de berekeningsmethode. Ten derde werden alleen de nettokosten van het verrichten van de openbare dienst gecompenseerd (het derde Altmark-criterium): in de nieuwe overeenkomst is bepaald dat alleen de als een openbare opdracht uitgevoerde diensten zouden worden gecompenseerd. De elementen die in aanmerking moeten worden genomen bij de berekening van de kosten en de redelijke winst, d.w.z. 6,5 % rendement op risicokapitaal, zijn beschreven in het CIPE-besluit en de bijlagen B en C bij de nieuwe overeenkomst. Ten vierde moet de compensatie worden vastgesteld op het minimumniveau (het vierde Altmark-criterium): Siremar onder bijzonder beheer betoogde dat de aanbesteding voor de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar transparant, open en niet-discriminerend was en dat de methode voor de berekening van de compensatie een grotere efficiëntie van de dienstverlener vereiste.

(246)

Niettegenstaande haar redenering betreffende het Altmark-arrest heeft Siremar onder bijzonder beheer ook gereageerd op de twijfels van de Commissie over de vraag of de nieuwe overeenkomst voldoet aan de criteria uit het DAEB-besluit van 2011.

(247)

Siremar onder bijzonder beheer betoogde met name dat, op basis van de passagiersaantallen over 2010 en 2011, de in artikel 2, lid 1, punten d) en e), van het DAEB-besluit van 2011 vastgestelde drempel niet was overschreden. Daarnaast stelde Siremar onder bijzonder beheer dat, gezien de uitkomst van de inbreukprocedure (zie ook punt 5.1.1) en na de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar, ook is voldaan aan de voorwaarde van artikel 2, lid 4, van het DAEB-besluit van 2011.

(248)

Siremar onder bijzonder beheer verwees naar haar argumenten betreffende de Altmark-criteria om aan te tonen dat is voldaan aan de voorwaarden van artikel 4, punten a) en b), van het DAEB-besluit van 2011. Bovendien bevat de nieuwe overeenkomst de parameters voor het berekenen, controleren en toetsen van de compensatie en de regelingen ter voorkoming en terugvordering van eventuele overcompensatie, alsook bindende voorschriften met betrekking tot essentiële aspecten (prijs, kwaliteit en kwantiteit) van de verleende diensten (artikel 4, punten d) en e), van het DAEB-besluit van 2011). Daarnaast zijn in bijlage A bij de nieuwe overeenkomst voor elke route de maximumtarieven per persoon of voertuig vastgelegd, waarbij onderscheid wordt gemaakt tussen reguliere tarieven en gereduceerde tarieven voor eilandbewoners. De jaarlijkse compensatie voor de openbaredienstverplichtingen is voor de duur van de overeenkomst vastgesteld. Er bestaat echter een regeling voor een driejaarlijkse herziening van de economische referentieparameters evenals een vrijwaringsclausule ten gunste van beide partijen in geval van onvoorziene en structurele veranderingen in bepaalde economische parameters die een vastgestelde drempel overschrijden. Bovendien is met de nieuwe overeenkomst een strikt en uitgebreid stelsel van sancties voor de dienstverlener ingevoerd, gebaseerd op het beginsel van de afschrikkende werking en met als doel de volledige naleving van de hierboven beschreven voorschriften. De toezichthoudende ministeries zijn ook bevoegd om inspecties en controles uit te voeren en informatie te vergaren, zodat zij de naleving van de verplichtingen van de overeenkomst kunnen beoordelen (artikel 5 van het DAEB-besluit van 2011). Tot slot stelde Siremar onder bijzonder beheer dat zij voldeed aan de andere toepasselijke bepalingen van het DAEB-besluit van 2011 (artikelen 6 tot en met 9) door middel van de algemene bepalingen betreffende een open, transparante en niet-discriminerende aanbesteding, zoals die welke voor de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar werd gebruikt.

(249)

Siremar onder bijzonder beheer heeft de belangrijkste fasen van de aanbestedingsprocedure en de daaropvolgende ontwikkelingen in herinnering geroepen. Zij benadrukte dat de buitengewoon commissaris de aanbestedingsprocedure heeft ontworpen en uitgevoerd op een wijze die het meest geschikt werd geacht voor het verkrijgen van een zo hoog mogelijke prijs en dat hij wettelijk verplicht was om waarborgen te treffen voor een transparante, onpartijdige en eerlijke aanbestedingsprocedure. Meer bepaald had een onafhankelijke deskundige de minimumprijs vastgesteld en was de selectie van het winnende bod gebaseerd op het criterium van de hoogste prijs. Bovendien heeft Siremar onder bijzonder beheer opgemerkt dat bij de beoordeling van mogelijke steunverlening in het kader van een privatisering de Commissie de jurisprudentie inzake GRAWE moet volgen (85), waarin staat dat bij de privatisering van een overheidsbedrijf mag worden aangenomen dat de marktprijs overeenkomt met het hoogste uitgebrachte bod indien dat bod geloofwaardig is en economische waarde heeft.

(250)

Siremar onder bijzonder beheer betoogde voorts dat er op de aanbestedingsprocedure geen voorwaarden van toepassing waren die als zodanig de waarde van de te koop aangeboden activa konden drukken of het aantal potentiële kopers konden verminderen. Dit geldt in het bijzonder voor de in het besluit van 2011 genoemde voorwaarden met betrekking tot: i) behoud van werkgelegenheid; ii) het bundelen van de schepen met de openbaredienstverplichtingen in één aanbestedingsprocedure. Met betrekking tot het eerstgenoemde punt wees Siremar onder bijzonder beheer erop dat het hier om een dwingende bepaling gaat, vastgesteld bij een wetgevingsbesluit van algemene strekking en zonder onderscheid van toepassing, gedurende een periode die beperkt is tot twee jaar. Over het laatste punt merkte Siremar onder bijzonder beheer op dat de mogelijkheid om de vloot van het bedrijfsonderdeel in te zetten voor het onderhouden van de in de nieuwe overeenkomst vastgelegde openbaredienstroutes een haalbare zakelijke kans leek te vormen in plaats van een negatieve factor met nadelige gevolgen voor de waarde van het te koop aangeboden bedrijfsonderdeel, zeker in een tijd waarin de sector zeevervoer in een recessie verkeerde.

(251)

Specifiek over de kwestie van de contragarantie van Sicilië voerde Siremar onder bijzonder beheer aan dat er geen bewijs was voor het bestaan van een contragarantie in de documenten die de bieders in de loop van de aanbestedingsprocedure hebben ingediend. Met name bevatte de patronaatsverklaring van Unicredit van 12 oktober 2011 geen enkele verwijzing, expliciet noch impliciet, naar een contragarantie van Sicilië. Daarnaast handhaafde Unicredit haar toezegging om de uitgestelde betalingen van een deel van de verkoopprijs te garanderen, ook nadat Sicilië zijn contragarantie had ingetrokken. Het feit dat de verkoop werd afgerond lang nadat Sicilië zijn contragarantie had ingetrokken, zou namelijk volstaan om te concluderen dat er geen oorzakelijk verband was tussen de patronaatsverklaring van Unicredit en de contragarantie van Sicilië.

(252)

Om deze redenen concludeerde Siremar onder bijzonder beheer dat de twijfels van de Commissie over het bestaan van steun in het kader van de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar, waaronder de door Sicilië afgegeven contragarantie, niet gegrond waren.

(253)

Siremar onder bijzonder beheer heeft de volgende kenmerken van de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar beschreven: de omvang van de overdracht (activa en passiva); de economische activiteit, het personeel en de identiteit van de partijen; de verkoopprijs; de logica en het tijdstip van de verkoop. Siremar onder bijzonder beheer betoogde dat in het onderhavige geval al deze elementen wezen op economische discontinuïteit tussen de verkoop van het bedrijfsonderdeel Siremar door het buitengewoon beheer en de overnemer.

(254)

Siremar onder bijzonder beheer merkte met name op dat:

(255)

Op 12 februari 2014 heeft Siremar onder bijzonder beheer beslissing 592/14 inzake het afgeven van de contragarantie door Sicilië (zie overweging 96) ingediend en haar eigen voorlopige beoordeling voorgelegd. Met betrekking tot beslissing 592/14 geldt met name dat:

(256)

Met betrekking tot het laatste punt heeft het buitengewoon beheer al in die fase aangegeven dat niet kon worden uitgesloten dat het opnieuw zou worden verzocht de bij wet voorgeschreven activiteiten door te voeren om het privatiseringsproces van Siremar af te ronden.

(257)

SNS heeft in de loop van het onderzoek vier brieven ingediend: drie brieven met informatie en één formeel verzoek aan de Commissie om prioriteit te geven aan het deel van het onderzoek naar de Gruppo Tirrenia dat betrekking heeft op Siremar. Vervolgens hebben er ook informele contacten plaatsgevonden, met volledig medeweten van de Italiaanse autoriteiten, om bepaalde hangende kwesties te verduidelijken of specifieke informatie te vergaren. In dit punt worden slechts de drie brieven met informatie samengevat (86).

(258)

In het eerste schrijven, verzonden op 22 februari 2012 na de vaststelling van het besluit van 2011, heeft de onderneming een actueel overzicht van het privatiseringsproces van Siremar ingediend, alsook bepaalde verduidelijkingen betreffende de contragarantie die door Sicilië is afgegeven op 12 oktober 2011, na het laatste verzoek om incrementele biedingen van 29 september 2011. SNS wees er met name op dat deze contragarantie: 1) niet evenredig was aan de aandelen van Sicilië in Mediterranea; 2) door Sicilië op eigen initiatief was afgegeven en dat daar geen vergoeding tegenover stond; 3) is afgegeven zonder compensatie of risicovermindering voor de aandeelhouders van CdI. SNS heeft de contragarantie ook zelf bij de Commissie ingediend. Bovendien betoogde SNS dat uit de tekst van die contragarantie bleek dat deze garantie een vereiste was voor het afgeven van de garantie voor de uitgestelde tranches van de verkoopprijs door Unicredit. Bijgevolg concludeerde SNS dat de contragarantie neerkwam op onrechtmatige staatssteun aan CdI en mogelijk aan Unicredit.

(259)

In het tweede schrijven, verzonden op 21 maart 2013 na de vaststelling van het besluit van 2012, heeft de onderneming de diverse stadia van de privatiseringsprocedure en de desbetreffende procesvoering tot die datum gereconstrueerd (zie punt 2.3.3.2). Daarin werd ook melding gemaakt van een klacht die de veerdienstmaatschappij NGI bij het ministerie van Vervoer heeft ingediend tegen de gunning van een contract voor het verzorgen van diensten naar de Egadische eilanden, Pantelleria en Ustica aan CdI (87). Vervolgens werd de aard van het indirecte belang van Sicilië in CdI verduidelijkt en werd beargumenteerd waarom zowel de contragarantie als de kapitaalverhoging staatssteunmaatregelen vormden.

(260)

Ten eerste kan naar het oordeel van SNS het indirecte belang van Sicilië in CdI niet als een minderheidsbelang zonder invloed op het beheer van de onderneming worden beschouwd. Sicilië zou namelijk tussenbeide zijn gekomen bij alle strategische besluiten van CdI. De klager wees er met name op dat de heer Vincenzo Emanuele tegelijkertijd de functie van accountant-generaal van Sicilië en voorzitter van de raad van toezicht van Mediterranea bekleedde en daarom de besluiten van CdI kon beïnvloeden. Op grond van artikel 2409 octies van het Italiaans Burgerlijk Wetboek oefent de raad van toezicht controlefuncties uit. De raad is onder meer belast met de volgende taken: benoeming en ontslag van de raad van bestuur; goedkeuring van de balans; uitvoering van de functies die op grond van artikel 2403 van het Italiaans Burgerlijk Wetboek aan het Collegio Sindacale zijn toegewezen; aanzetten tot vorderingen tot schadevergoeding tegen leden van de raad van bestuur; verstrekking van een jaarlijkse schriftelijke update aan de aandeelhouders. Bovendien wordt in de statuten van Mediterranea aan haar raad van toezicht de aanvullende bevoegdheid toegekend om te stemmen over de strategische activiteiten en de financiële en ondernemingsplannen die door de raad van bestuur zijn opgesteld. SNS wees er ook op dat Sicilië bij de oprichting van Mediterranea twee van de drie leden van de raad van bestuur van de onderneming heeft benoemd. Tot slot merkte SNS op dat de minderheidsaandeelhouders van Mediterranea en CdI gedeeltelijk dezelfde waren, waardoor de invloed van Sicilië toenam. Met name Lauro.it S.p.A. en Isolemar S.r.l. waren minderheidsaandeelhouders van zowel Mediterranea als CdI.

(261)

Ten tweede wees SNS er met betrekking tot de contragarantie op dat toen de opdracht aan SNS zou worden gegund, en na het verstrijken van de procedurele termijn, CdI haar bod heeft gewijzigd door voor te stellen de eerder verstrekte garantie, van Commercial Fidi, te vervangen door een garantie van Unicredit, waarvoor Sicilië een contragarantie had afgegeven. Vervolgens heeft Unicredit op 12 oktober 2011, na het laatste verzoek om incrementele biedingen, een nieuwe patronaatsverklaring aan CdI afgegeven, zonder melding te maken van een contragarantie. Op dezelfde dag heeft Sicilië echter zijn contragarantie aan Unicredit bevestigd en de bedragen aangepast aan die in de verklaring van Unicredit. SNS heeft ook opgemerkt dat Sicilië naast zijn indirecte deelneming in CdI ook een minderheidsbelang in Unicredit bezat (0,62 %) en nauwe betrekkingen met laatstgenoemde onderhield (88).

(262)

SNS is van mening dat het buitengewoon beheer het bedrijfsonderdeel Siremar aan SNS zou hebben gegund indien Unicredit niet de garantie aan CdI had verleend. Tegen deze achtergrond betoogde SNS dat, op basis van de jurisprudentie ter zake van staatssteun en de garantiemededeling, de contragarantie voldeed aan de definitie van een staatssteunmaatregel, aangezien zij CdI een selectief economisch voordeel opleverde doordat CdI de aanbesteding voor het bedrijfsonderdeel Siremar kon winnen met gebruikmaking van staatsmiddelen en met verstoring van de mededinging en het handelsverkeer. SNS voerde aan dat het bij de maatregel ook om steun aan Unicredit kan gaan, aangezien het risicoprofiel van haar garantie ten gunste van CdI dienovereenkomstig zou worden verlaagd.

(263)

Ten derde beschreef SNS de kapitaalverhoging door CdI en de wijzigingen in de aandeelhoudersstructuur van zowel CdI als Mediterranea in de loop van de tijd. SNS merkte ten eerste op dat na de kapitaalverhoging van 1 miljoen EUR tot 21 480 263 EUR, die in twee fasen plaatsvond, Mediterranea nog steeds de meerderheid van de aandelen van CdI in bezit had. SNS merkte ook op dat in de twee fasen van de kapitaalverhoging Sicilië meerderheidsaandeelhouder van CdI was, ook al zou zijn aandeel later tot 43,02 % worden verminderd. SNS is van mening dat de besluiten tot kapitaalverhoging en tot verlening van de contragarantie met elkaar verband hielden en dat geen van beide uiteindelijk een winstoogmerk had. Geen enkele particuliere investeerder zou immers de kapitaalverhoging hebben onderschreven en tegelijkertijd een dergelijke contragarantie hebben verstrekt, rekening houdend met de bedragen die ermee gemoeid waren en het tijdstip van beide maatregelen. Tot slot wees SNS erop dat de particuliere partners, die wel aan de kapitaalverhoging van CdI hadden deelgenomen, veel kleinere deelnemingen hadden dan Sicilië (ongeveer de helft) en nooit aan die kapitaalverhoging zouden hebben deelgenomen indien Sicilië niet de meeste gelden uit overheidsmiddelen had verstrekt. SNS betoogde derhalve dat de kapitaalverhoging door CdI ook voldeed aan alle voorwaarden om als staatssteun te worden beschouwd.

(264)

Tot slot beschreef de onderneming problemen bij de uitvoering van de nieuwe overeenkomst door CdI, met aanzienlijke vertragingen, annuleringen en tariefverhogingen die gevolgen hadden voor de eindgebruikers, en vroeg zij de Commissie het onderzoek met betrekking tot enkel de contragarantie en de kapitaalverhoging af te ronden.

(265)

In het derde schrijven, verzonden op 31 juli 2019, maakte SNS inleidende opmerkingen over de kleine eilanden die in het kader van de nieuwe overeenkomst worden bediend. Sicilië heeft veertien kleine eilanden, elk met zijn eigen bevolking en behoeften op het gebied van scheepvaartverbindingen, die aangewezen zijn op geregelde en frequente zeeverbindingen met het vasteland, ook voor hun eerste levensbehoeften zoals voedsel, water, brandstof en post. Veel van deze eilanden hebben geen ziekenhuizen of middelbare scholen, waardoor patiënten en scholieren voor hun gezondheidszorg en onderwijs afhankelijk zijn van stabiele en betaalbare verbindingen (89). SNS merkte ook op dat alle evacuatieplannen voor deze eilanden, in het geval van natuurrampen of voor burgerbeschermingsdoeleinden, zijn gebaseerd op de scheepvaartverbindingen in het kader van de nieuwe overeenkomst.

(266)

Vervolgens voerde SNS aan dat zij van oordeel was dat de in het kader van de nieuwe overeenkomst aan haar betaalde compensatie geen staatssteun vormde, aangezien zij aan de Altmark-criteria voldeed. SNS vergeleek haar zaak met name met de door Saremar verleende diensten die in het besluit van 2014 werden beoordeeld en wees op verschillende elementen die wel voor SNS gelden maar niet op die diensten van toepassing waren:

(267)

Daarnaast en als subsidiaire redenering merkte SNS op dat de compensatie in het kader van de nieuwe overeenkomst ook voldeed aan de verenigbaarheidsvoorwaarden van het DAEB-besluit van 2011. De door SNS te vervullen openbaredienstverplichtingen zijn namelijk in al hun kenmerken duidelijk omschreven en afgebakend. Daarnaast zijn in de overeenkomst met SNS opgenomen:

(268)

In haar reactie op het besluit van 2011, verzonden op 29 februari 2012, heeft Pan Med verklaard akkoord te gaan met bepaalde punten van dat besluit betreffende de voorlopige beoordeling van de Commissie betreffende het bestaan van steun in het kader van de privatisering, de voorrang bij het aanmeren en de in de wet van 2010 vastgestelde maatregelen.

(269)

In haar reactie op het besluit van 2012, verzonden op 19 april 2013, merkte Pan Med op voornemens te zijn te beginnen met de exploitatie van bepaalde nieuwe routes, maar beweerde zij dat de mededinging hinder ondervond van de onverenigbare steun die aan de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia en de overnemers daarvan werd toegekend. De onderstaande overwegingen bieden een samenvatting van de opmerkingen van Pan Med die betrekking hebben op Siremar.

(270)

Wat betreft de reddingssteun voor Tirrenia en Siremar heeft Pan Med betoogd dat deze twee ondernemingen tussen 28 augustus 2011 (de datum waarop die steun had moeten worden beëindigd) en de terugbetaling daarvan ongeveer een jaar en twee maanden later, hebben geprofiteerd van onwettige en onrechtmatige reddingssteun. Meer bepaald zou de reddingssteun niet hebben voldaan aan de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun en geen onderdeel zijn geweest van een uitgebreid herstructureringsplan. Naar het oordeel van Pan Med komt die steun daarom neer op exploitatiesteun aan Tirrenia en Siremar.

(271)

Ten aanzien van de nieuwe overeenkomsten heeft Pan Med opmerkingen gemaakt over de vraag of CIN en CdI daadwerkelijk een DAEB uitvoerden en daarin de nadruk gelegd op de routes die door eerstgenoemde werden geëxploiteerd (d.w.z. de verbindingen tussen Sicilië en het vasteland, in tegenstelling tot de verbindingen tussen Sicilië en de kleinere eilanden, die door CdI werden verzorgd). Pan Med betoogde dat noch de mobiliteitsbehoeften van de lokale gemeenschappen, noch de argumenten met betrekking tot de economische ontwikkeling de overheidscompensatie voor deze maatschappijen konden rechtvaardigen. Pan Med wees erop dat de doelstelling om de territoriale continuïteit te waarborgen, niet mag worden nagestreefd door middel van willekeurig gekozen bundelingen van routes, die geen afspiegeling van het openbaar belang leken te vormen en bijna 25 jaar eerder waren vastgelegd. Bovendien betoogde Pan Med dat de maatschappijen dankzij de compensatie voor de openbaredienstverlening meer dan redelijke winsten konden boeken en dat die compensatie daarom niet aan het derde Altmark-criterium voldeed (90). Pan Med stelde met name dat de in het CIPE-besluit vastgestelde risicopremie van 6,5 % niet terecht zou zijn, aangezien de maatschappijen geen zakelijk risico meer zouden lopen.

(272)

In haar brief gaf Pan Med ook een beschrijving van een aantal nieuwe routes die zij had besloten te exploiteren en van een nieuwe dagelijkse dienst op de route Gaeta-Milazzo, die zij nog aan het evalueren was. Pan Med achtte deze dienst commercieel levensvatbaar. Het project zou echter zijn tegengehouden door bureaucratische rompslomp en weerstand van CdI en andere maatschappijen (91). Deze dienst zou concurreren met de veerdiensten van CdI op de route Napels — Eolische eilanden — Milazzo (en met de dienst van Tirrenia op de route Napels — Palermo). Wat betreft de concurrentiesituatie op de door CdI onderhouden cabotageroutes, riep Pan Med in herinnering dat de Commissie reeds had opgemerkt dat concurrerende maatschappijen vergelijkbare gemengde diensten aanboden, ten minste op de volgende routes: Milazzo — Eolische eilanden — Napels, Trapani — Pantelleria en Palermo — Ustica. Hieruit zou naar het oordeel van Pan Med blijken dat de markt daadwerkelijk in staat is te voldoen aan de openbaredienstverplichtingen waarmee CdI op arbitraire wijze werd belast.

(273)

Pan Med concludeerde dat de in het kader van de verlenging van de initiële overeenkomst verleende steun, de reddingssteun en de in het kader van de nieuwe overeenkomst verleende steun onrechtmatig en onverenigbaar zijn en moesten worden teruggevorderd van de desbetreffende begunstigden (d.w.z. de oorspronkelijke ondernemingen of de nieuwe eigenaren, afhankelijk van de maatregel in kwestie en van het bestaan van economische continuïteit).

(274)

Op 1 maart 2012 heeft Grandi Navi Veloci in reactie op het besluit van 2011 opmerkingen over de volgende punten ingediend:

Grandi Navi Veloci heeft betoogd dat de in de punten b) en e) genoemde steunmaatregelen nieuwe steun vormen, die zowel onrechtmatig als onverenigbaar met het VWEU is. De opmerkingen van Grandi Navi Veloci zijn echter gericht op het specifieke geval van Saremar, dat buiten het bestek van dit besluit valt. Deze opmerkingen, die ook relevant zijn voor dit besluit, worden hieronder samengevat.

(275)

Wat betreft de vermeende inbreuk op de verordening cabotage in het zeevervoer, heeft Grandi Navi Veloci opgemerkt dat de lidstaten in het kader van die verordening kunnen ingrijpen wanneer de markt tekortschiet in het verlenen van toereikende diensten, door subsidies in verband met openbaredienstverplichtingen te verlenen voor routes die door de lidstaten zelf zijn aangewezen. De lidstaten moeten hun interventie echter beperken tot de in de verordening cabotage in het zeevervoer vastgestelde essentiële vereisten en moeten het discriminatieverbod naleven ten aanzien van alle communautaire reders die voor die routes belangstelling hebben. Aangezien Italië de routes exclusief aan de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia heeft toegewezen zonder een openbare aanbesteding uit te schrijven, heeft het inbreuk gemaakt op artikel 4, leden 1 en 2, van de verordening cabotage in het zeevervoer. Daarnaast merkt Grandi Navi Veloci op dat, indien er concurrenten zijn die dezelfde diensten op die routes aanbieden, niet aan de in het arrest Analir vastgestelde voorwaarden zou worden voldaan (93).

(276)

Met betrekking tot de voorrang bij het aanmeren heeft Grandi Navi Veloci niet het voorlopige standpunt van de Commissie betwist dat de maatregel geen staatssteun vormde omdat er geen sprake was van derving van staatsmiddelen. Grandi Navi Veloci betoogde echter wel dat de overdracht van de voorrang bij het aanmeren aan de nieuwe eigenaren van de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia, zoals voorgeschreven in artikel 19 ter, lid 21, van wetsbesluit 135/2009, ook een inbreuk vormt op artikel 4 van de verordening cabotage in het zeevervoer. Grandi Navi Veloci noemde vervolgens twee in 1995 en 1997 door de AGCM vastgestelde besluiten (segnalazioni) met betrekking tot Caremar, waarin stond dat deze voorrang de mededinging ongunstig kan beïnvloeden, vooral als de begunstigde het alleenrecht heeft op de aanmeerplaatsen die in economisch opzicht het meest waardevol zijn.

(277)

Wat de privatisering van de bedrijfsonderdelen Tirrenia en Siremar betreft, was Grandi Navi Veloci het eens met het voorlopige standpunt van de Commissie in het besluit van 2011 dat de procedures onvoldoende transparant en onvoorwaardelijk waren om het bestaan van steun te kunnen uitsluiten. Verder betoogde Grandi Navi Veloci dat de Italiaanse autoriteiten eindeloos hebben gewacht met de privatisering van de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia, inclusief de regionale maatschappijen, ondanks de verzekeringen die in de loop der jaren aan de Commissie zijn gedaan en die zijn geformaliseerd in de beschikking van 2001 (in de overwegingen 4 en 12) en in het besluit van 2004 (in de overwegingen 5 en 45). Grandi Navi Veloci beweerde dat het vooruitzicht op toekomstige privatiseringen was gebruikt als troefkaart in de onderhandelingen met de Commissie om tot eind 2008 het uitkeren van compensatie voor openbare diensten aan de ondernemingen van de Gruppo Tirrenia mogelijk te maken.

(278)

Op 2 december 2019 heeft de burgemeester van Lipari en de andere Eolische eilanden behalve Salina (94) een brief overgelegd, na het verstrijken van de procedurele termijnen voor het kenbaar maken van standpunten van belanghebbende derden ten aanzien van de besluiten van 2011 en 2012.

(279)

In deze brief onderstreepte de burgemeester het belang van de sector zeevervoer voor het dagelijkse leven van de mensen die op de Eolische eilanden wonen. De burgemeester heeft er met name op gewezen dat de eilanden in kwestie veel kleiner zijn dan Sardinië of Sicilië en dat om die reden de maritieme cabotageverbindingen van essentieel belang zijn. De burgemeester merkte op dat deze eilanden, met name de kleinste, deze verbindingen nodig hebben voor hun eerste levensbehoeften en geneesmiddelen. Zonder betrouwbare en frequente verbindingen zouden deze eilanden het risico lopen dat de bevolking massaal zou wegtrekken en dat de eilanden zouden leeglopen. Daarnaast wees de burgemeester erop hoe het toerisme de belangrijkste economische activiteit van deze eilanden vormt en hoe efficiënt en effectief vervoer essentieel is voor het toerisme, met name in het hoogseizoen. Op dit punt merkte de burgemeester op dat de gebruikersvraag naar deze vervoersdiensten in het laagseizoen tamelijk gering maar stabiel is (voornamelijk pendelaars en eilandbewoners), terwijl deze in het hoogseizoen groter is (voornamelijk toeristen). Bijgevolg zijn de verbindingen met de Eolische eilanden afhankelijk van staatssteun, en intrekking daarvan zou rampzalig zijn voor de grondrechten en basisbehoeften van de mensen die op deze eilanden wonen.

(280)

Op 23 oktober 2014 heeft CdI deelgenomen aan een bijeenkomst met de Commissie en de Italiaanse autoriteiten. De onderneming heeft ook drie keer opmerkingen ingediend, telkens na het verstrijken van de procedurele termijnen voor het kenbaar maken van standpunten van belanghebbende derden ten aanzien van de besluiten van 2011 en 2012. Voor geen van deze opmerkingen heeft CdI het verplichte klachtenformulier ingevuld dat wordt genoemd in artikel 24, lid 2, van Verordening (EU) 2015/1589 van de Raad (95). Desondanks vat de Commissie die opmerkingen in de onderstaande punten samen en heeft zij bij haar beoordeling daarmee rekening gehouden.

(281)

In haar eerste brief, op 8 augustus 2013 verzonden op verzoek van de Commissie, heeft CdI gedetailleerde gegevens verstrekt over de routes die zij onderhield in de periode van 1 augustus 2012 tot en met 31 december 2012. De verstrekte informatie omvatte onder meer een lijst van geëxploiteerde routes met de volgende gegevens:

(282)

Daarnaast verklaarde CdI dat zij het bedrijfsonderdeel Siremar had overgenomen na een taxatie door een onafhankelijke deskundige en dat er geen sprake was van economische continuïteit met Siremar onder bijzonder beheer.

(283)

In haar tweede reeks opmerkingen, verzonden op 23 en 30 oktober 2014, ging CdI in op de contragarantie.

(284)

Ten eerste merkte CdI op dat Sicilië had besloten Mediterranea op te richten met duidelijke politieke en economische doelstellingen: ondersteuning van de gemeenschappen van de kleine eilanden door in eigen beheer cabotagediensten in het zeevervoer te verrichten en het nodige kapitaal te verschaffen voor een gekwalificeerde en welomschreven deelname aan de verlening van die diensten. In dit verband heeft CdI ter uitvoering van haar ondernemingsdoel verscheidene biedingen tot overname van Siremar uitgebracht, de laatste op 9 juni, 18 juli en 13 oktober 2011.

(285)

Ten tweede heeft zij betoogd dat de gunning van het bedrijfsonderdeel rechtmatig was en documenten verstrekt over de aanbestedingsprocedure en de desbetreffende procesvoering voor de nationale rechter. CdI stelde verder dat Siremar onder bijzonder beheer en het ministerie van Economische Ontwikkeling op de hoogte waren van het bestaan van de contragarantie en desondanks de overdracht van het bedrijfsonderdeel Siremar aan CdI uitvoerden, maar liefst tien maanden na de gunning van de opdracht. Met name deelde CdI met de Commissie een uitspraak van de rechtbank te Rome van 15 april 2014 waarin de eisers werden vrijgesteld van strafrechtelijke vervolging, aangezien de rechtbank had geconcludeerd dat het buitengewoon beheer op de hoogte was van de contragarantie van Sicilië toen het het bedrijfsonderdeel aan CdI gunde. Aangezien feiten die zijn vastgesteld in een definitieve uitspraak in een strafprocedure niet kunnen worden betwist in een aanverwante procedure, betoogde CdI dat deze omstandigheid aantoonde dat de contragarantie volkomen rechtmatig was en tegelijkertijd niet beslissend voor de uitkomst van de aanbesteding (98).

(286)

Ten derde merkte CdI op dat Sicilië de contragarantie heeft aangeboden in zijn hoedanigheid van investeerder met een belang in een onderneming, en niet als overheidsinstantie. Aangezien een contragarantie nodig was om de garantie van Unicredit voor de uitgestelde betalingen van de verkoopprijs te verkrijgen, hebben al haar aandeelhouders, met inbegrip van de particuliere partijen Lauro.it S.p.A., Davimar en Isolemar S.r.l, een contragarantie afgegeven. Bij het eerste aanbod van CdI hebben zij dat zelfs gedaan voordat Sicilië zijn eigen contragarantie afgaf, omdat de besluitvormingsprocedures van een overheidsdienst langer duren. Vanwege die vertraging moest CdI namelijk in eerste instantie vertrouwen op de garantie van Commercial Fidi, die later zou worden vervangen door de patronaatsverklaring van Unicredit. Deze bevatte een opschortende clausule over de verificatie van de bevoegdheid van de accountant-generaal van Sicilië om de contragarantie af te geven (zie overweging 84). Dit zou echter om twee redenen niet relevant zijn: ten eerste heeft de buitengewoon commissaris daarmee geen rekening gehouden en om een andere biedingsronde verzocht en ten tweede waren de contragaranties van de andere partijen compleet. CdI heeft derhalve geconcludeerd dat de contragarantie van Sicilië een gewone zakelijke transactie was en CdI of Unicredit geen enkel voordeel heeft opgeleverd.

(287)

In haar derde brief, verzonden op 15 juli 2015, verwees CdI eerst naar de argumenten van de Italiaanse autoriteiten over de prijs van het bedrijfsonderdeel, die aan het criterium van de particuliere verkoper voldeed, en over de economische discontinuïteit tussen Siremar onder bijzonder beheer en CdI. CdI stelde met name dat de beslissingen 5172/2012 en 592/14 niets aan deze conclusie hebben veranderd, aangezien zij waren gericht op één onderdeel van de privatiseringsprocedure, namelijk de contragarantie van Sicilië. De beslissingen van het TAR en de CdS hebben geen invloed gehad op de mechanismen die zijn ingevoerd om economische discontinuïteit te waarborgen: de omvang van de overdracht en van de openbare diensten in het kader van de nieuwe overeenkomst, zoals omschreven in de wet van 2010 en de bepalingen ten aanzien van het personeel die zijn opgenomen in artikel 56, lid 3 bis, van wetsbesluit 270/1999. Bovendien had Sicilië de contragarantie afgegeven, terwijl het buitengewoon beheer en het ministerie van Economische Ontwikkeling toezicht hielden op de overdracht van het bedrijfsonderdeel. Het bestaan van een dergelijke contragarantie kan derhalve geen afbreuk doen aan de rechtmatigheid van de verkoopprocedure. CdI heeft de Commissie ook laten weten dat de verschillende betrokken instellingen en belanghebbenden op 20 april 2015 zijn bijeengekomen om ervoor te zorgen dat de besluiten 5172/2012 en 592/14 correct worden toegepast (99).

(288)

Daarnaast betoogde CdI dat de waarborgen van de procedure ervoor hebben gezorgd dat de voor het bedrijfsonderdeel Siremar betaalde prijs de werkelijke marktprijs was na het verlenen van de steun, wat inhoudt dat de waarde van die steun in feite al in de verkoopprijs was begrepen (100). Volgens deze lezing zou de verkoper het voordeel van de staatssteun hebben behouden, aangezien de marktprijs van zijn activa ook hoger was, en zou de koper derhalve die steun niet hoeven terug te betalen. Een eventueel aan Siremar onder bijzonder beheer gerichte invorderingsopdracht mag daarom niet gelden voor de koper van het bedrijfsonderdeel Siremar onder bijzonder beheer.

(289)

De Commissie heeft de in de punten 5 en 6 samengevatte opmerkingen en standpunten aan Italië doorgezonden. Italië heeft bij brief van 13 mei 2015 echter alleen opmerkingen gemaakt over het tweede schrijven van SNS (zie punt 5.2.2).

(290)

Italië heeft met name opgemerkt dat in de laatste fase van de verkoopprocedure, met als uiterste datum 13 oktober 2011, de buitengewoon commissaris de bieders nadrukkelijk heeft geadviseerd geen biedingen uit te brengen die worden gedekt door een garantie die in strijd is met de staatssteunregels. CdI heeft bijgevolg haar bod uitgebracht met de patronaatsverklaring van Unicredit, waarin geen melding werd gemaakt van de contragarantie van Sicilië, en tegelijkertijd de geldigheid van de patronaatsverklaring aan andere voorwaarden gebonden (101). De ministeriële goedkeuring werd derhalve verleend in de veronderstelling dat de regels van de procedure volledig waren nageleefd.

(291)

Italië betoogde voorts dat de kapitaalverhoging door Mediterranea plaatsvond op gelijke voet (pari passu) met de andere particuliere aandeelhouders van CdI en om die reden geen staatssteun inhield. Bovendien herhaalde Italië dat de aandelen van Sicilië statutair verschilden van die van de particuliere aandeelhouders van CdI, waardoor de invloed van Sicilië binnen de onderneming strikt werd beperkt.

(292)

Overeenkomstig artikel 107, lid 1, VWEU zijn “steunmaatregelen van de staten of in welke vorm ook met staatsmiddelen bekostigd, die de mededinging door begunstiging van bepaalde ondernemingen of bepaalde producties vervalsen of dreigen te vervalsen, onverenigbaar met de interne markt, voor zover deze steun het handelsverkeer tussen de lidstaten ongunstig beïnvloedt”.

(293)

De criteria van artikel 107, lid 1, VWEU zijn cumulatief. Daarom moet, om te bepalen of de maatregelen waarop dit besluit betrekking heeft staatssteunmaatregelen zijn in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, aan alle onderstaande voorwaarden zijn voldaan. Met name moet de financiële steun:

(294)

In de eerste plaats merkt de Commissie op dat de nieuwe overeenkomst samen met de privatisering van het bedrijfsonderdeel Siremar moet worden beoordeeld. Een dergelijke gezamenlijke beoordeling is wenselijk omdat Italië in wezen een aanbesteding van een openbaredienstcontract had georganiseerd (d.w.z. de nieuwe overeenkomst) waarbij de winnende bieder een aantal activa van Siremar moest overnemen (hoofdzakelijk schepen) die onmisbaar waren voor de uitvoering van de in dat openbaredienstcontract opgenomen openbaredienstverplichtingen.

(295)

In de tweede plaats merkt de Commissie op dat de Italiaanse autoriteiten en CdI op het moment waarop dit besluit wordt vastgesteld zowel de verkoopovereenkomst als de nieuwe overeenkomst die zij hadden gesloten, reeds hebben ontbonden. Vervolgens werd de nieuwe overeenkomst, gebundeld met het bedrijfsonderdeel Siremar, overgedragen aan SNS. Zoals in de overwegingen 99 en 100 is beschreven, is de aanvankelijke gunning van de nieuwe overeenkomst en het bedrijfsonderdeel Siremar aan CdI immers volledig nietig verklaard en zijn beide uiteindelijk op 11 april 2016 aan SNS toegewezen. Aangezien de gunning van de nieuwe overeenkomst en de verkoop van het bedrijfsonderdeel intrinsiek met elkaar verbonden zijn, is het bovendien niet mogelijk om een van beide maatregelen afzonderlijk te beoordelen, zelfs niet voor een beperkte periode. Tegen deze achtergrond zou het afronden van het onderzoek naar de aanvankelijke gunning van de nieuwe overeenkomst, gebundeld met het bedrijfsonderdeel Siremar, aan CdI in de periode 1 augustus 2012 tot en met 10 april 2016, logischerwijs onmogelijk zijn, aangezien dit erop zou neerkomen dat dezelfde procedure tweemaal wordt beoordeeld (eenmaal voor de tussentijdse gunning aan CdI en eenmaal voor de definitieve gunning aan SNS) (102). Daarom zal in dit besluit alleen de gunning van de nieuwe overeenkomst, gebundeld met het bedrijfsonderdeel Siremar, van Siremar onder bijzonder beheer aan SNS worden beoordeeld. Aangezien de nieuwe overeenkomst, die sinds 11 april 2016 van kracht is, in wezen in dezelfde voorwaarden voorzag als de overeenkomst die in de periode 1 augustus 2012 tot en met 10 april 2016 van toepassing was, en aangezien ook het bedrijfsonderdeel in wezen identiek was, heeft de Commissie alle relevante informatie die zij in de loop van het formele onderzoek met betrekking tot de periode 1 augustus 2012 tot en met 10 april 2016 heeft verzameld, meegenomen in de beoordeling van de gunning van de nieuwe overeenkomst, gebundeld met de bedrijfstak van Siremar, aan SNS.

(296)

Tot slot merkt de Commissie op dat de voorrang bij het aanmeren, die alleen voor de openbaredienstroutes geldt, onlosmakelijk is verbonden met de uitvoering van de DAEB door Siremar en de overnemer SNS. Deze maatregel zal daarom samen met de aan die ondernemingen verleende compensatie voor openbare diensten worden beoordeeld (zie de punten 8.1.1, 8.1.3 en 8.3.1).

(297)

Om te worden aangemerkt als staatssteun, moet een maatregel aan de staat zijn toe te rekenen en moet deze al dan niet rechtstreeks met staatsmiddelen worden bekostigd.

(298)

Siremar was door de Italiaanse staat belast met het verzorgen van scheepvaartroutes, zoals uiteengezet in de (nadien verlengde) initiële overeenkomst. Die initiële overeenkomst werd met de staat gesloten en de daaruit voortvloeiende compensatie voor openbare diensten aan Siremar wordt door de staat uit zijn eigen begroting gefinancierd. De compensatie voor openbare diensten aan Siremar kan derhalve worden toegerekend aan de staat en wordt met staatsmiddelen bekostigd.

(299)

De Commissie neemt er kennis van dat volgens Italië alle veerdienstmaatschappijen de gebruikelijke vergoedingen voor het aanmeren aan de betreffende havenautoriteiten afdragen, maar dat Siremar geen extra vergoeding betaalt of heeft betaald voor de voorrang bij het aanmeren. Desondanks meent de Commissie dat Italië er in beginsel voor had kunnen kiezen om voor de voorrang bij het aanmeren een extra vergoeding in rekening te brengen en dat Italië, door dat niet te doen, staatsmiddelen heeft gederfd. Omdat de voorrang bij het aanmeren bij wet is verleend, is deze bovendien aan de staat toerekenbaar (zie overweging 131).

(300)

Om te worden aangemerkt als staatssteun, moet een maatregel selectief zijn. De compensatie voor de openbare dienst in het kader van de verlening van de zeevervoersdiensten in kwestie wordt alleen aan Siremar toegekend en is dus selectief. Omdat de voorrang bij het aanmeren alleen aan de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia, met inbegrip van Siremar, werd toegekend, is ook deze selectief.

(301)

De Commissie herinnert eraan dat compensaties voor openbare diensten die aan een onderneming worden toegekend, onder bepaalde strikte voorwaarden mogelijk geen economisch voordeel vormen.

(302)

In het bijzonder heeft het Hof van Justitie in het arrest Altmark (103) beslist dat, wanneer een overheidsmaatregel te beschouwen is als een compensatie die de tegenprestatie vormt voor de prestaties die de begunstigde ondernemingen hebben verricht om openbaredienstverplichtingen uit te voeren, zodat deze ondernemingen in werkelijkheid geen financieel voordeel ontvangen en voormelde maatregel dus niet tot gevolg heeft dat deze ondernemingen vergeleken met ondernemingen die met hen concurreren in een gunstiger mededingingspositie worden geplaatst, een dergelijke maatregel niet binnen de werkingssfeer van artikel 107, lid 1, VWEU valt.

(303)

Het Hof van Justitie heeft echter ook duidelijk gemaakt dat, om te voorkomen dat een dergelijke compensatie voor openbare diensten in een specifiek geval als staatssteun wordt aangemerkt, moet worden voldaan aan de vier cumulatieve voorwaarden (“de Altmark-criteria”), die hieronder zijn samengevat:

(304)

In haar mededeling betreffende de toepassing van de staatssteunregels op voor het verrichten van DAEB verleende compensatie (“de DAEB-mededeling”) (104) heeft de Commissie uitgewerkt hoe zij de Altmark-criteria toepast.

(305)

Aangezien de Altmark-criteria die moeten worden nageleefd cumulatieve criteria zijn, zou het niet-naleven van een van deze criteria de Commissie tot de conclusie brengen dat de maatregel die ter beoordeling voorligt de begunstigde een economisch voordeel verschaft. De Commissie zal daarom eerst beoordelen of aan het vierde Altmark-criterium is voldaan.

(306)

Volgens het vierde Altmark-criterium dient de compensatie beperkt te blijven tot het minimum dat nodig is om niet als staatssteun te worden beschouwd. Aan dit criterium wordt geacht te zijn voldaan als de begunstigde van de compensatie voor openbare diensten is gekozen in het kader van een openbare aanbesteding, waarbij de kandidaat kan worden geselecteerd die de vereiste diensten tegen de laagste kosten voor de gemeenschap kan leveren, of, bij gebreke daarvan, als de compensatie is vastgesteld op basis van een analyse van de kosten van een goed beheerde onderneming.

(307)

Voor geen van de verlengingen van de initiële overeenkomst in de periode tussen 1 januari 2009 en 31 juli 2012 geldt dat Siremar in het kader van een openbare aanbestedingsprocedure is gekozen. Italië heeft de reeds bestaande regeling slechts verlengd, waardoor de reeds gevestigde exploitant compensatie voor de uitvoering van de openbaredienstverplichtingen mocht blijven ontvangen.

(308)

Bovendien hebben de Italiaanse autoriteiten de Commissie geen informatie verstrekt waaruit blijkt dat de hoogte van de compensatie is vastgesteld aan de hand van een analyse van de kosten die een gemiddelde, goed beheerde onderneming die zodanig met vervoermiddelen is uitgerust dat zij aan de vereisten van de openbare dienst kan voldoen, zou hebben gemaakt om deze verplichtingen uit te voeren, rekening houdend met de opbrengsten en een redelijke winst. Italië heeft slechts betoogd dat de compensatie voor openbare diensten aan Siremar, na invoering van het in de wet van 2009 vastgestelde maximale compensatiebedrag, vanaf 2010 aanmerkelijk is gedaald. Italië heeft echter niet aangetoond dat de kosten die Siremar voor het verrichten van haar openbaredienstverplichtingen heeft gemaakt, overeenkomen met die van een gemiddelde, goed beheerde onderneming die over adequate vervoermiddelen beschikt.

(309)

De Commissie concludeert derhalve dat in het onderhavige geval niet aan het vierde Altmark-criterium is voldaan.

(310)

Aangezien in casu niet aan alle vier de cumulatieve Altmark-criteria is voldaan, concludeert de Commissie dat de compensatie voor het verzorgen van scheepvaartroutes in het kader van de verlenging van de initiële overeenkomst Siremar een economisch voordeel heeft verschaft.

(311)

Wat de voorrang bij het aanmeren betreft, herinnert de Commissie er allereerst aan dat de Italiaanse mededingingsautoriteit AGCM bij ten minste twee gelegenheden heeft geoordeeld dat deze maatregel economische waarde vertegenwoordigt (zie overweging 276). Desondanks betaalt Siremar geen enkele vergoeding voor de voorrang bij het aanmeren (zie overweging 226). Daarnaast merkt de Commissie op dat de voorrang bij het aanmeren, in theorie althans, de kosten van de maatschappij kan verlagen (bv. omdat de gegarandeerde aanmeerplaatsen de wachttijd in de havens kunnen verkorten en zodoende tot lagere brandstofkosten leiden) of de inkomsten kan vergroten (bv. omdat sommige tijdstippen wellicht gewilder zijn bij passagiers). Voor zover de voorrang bij het aanmeren het dokken sneller doet verlopen, kunnen gebruikers van de veerdiensten immers de voorkeur geven aan de veerdienstmaatschappij die van deze maatregel profiteert. Ook als deze effecten slechts onder zeldzame omstandigheden zouden optreden of beperkt zouden zijn, kan de voorrang bij het aanmeren Siremar desalniettemin een economisch voordeel opleveren.

(312)

Wanneer door een lidstaat toegekende steun de positie van een onderneming ten opzichte van andere concurrerende ondernemingen in het handelsverkeer binnen de EU versterkt, moet die steun worden geacht dat handelsverkeer ongunstig te beïnvloeden (105). Het is voldoende dat de ontvanger van de steun op markten waar concurrentie is, met andere ondernemingen concurreert (106).

(313)

In deze zaak concurreert de begunstigde onderneming met andere ondernemingen die zeevervoersdiensten in de Unie verrichten, met name sinds de inwerkingtreding van Verordening (EEG) nr. 4055/86 van de Raad (107) en de verordening cabotage in het zeevervoer waarbij de markt voor respectievelijk het internationale zeevervoer en de cabotage in het zeevervoer is geliberaliseerd. Bijgevolg kan de compensatie voor het verzorgen van scheepvaartroutes in het kader van de verlenging van de initiële overeenkomst het handelsverkeer in de Unie ongunstig beïnvloeden en de mededinging op de interne markt vervalsen. Om dezelfde redenen geldt deze conclusie ook voor de voorrang bij het aanmeren.

(314)

Aangezien aan alle in artikel 107, lid 1, VWEU genoemde criteria is voldaan, concludeert de Commissie dat de compensatie voor openbare diensten die op grond van de diverse verlengingen van de initiële overeenkomst is betaald en de voorrang bij het aanmeren staatssteun ten faveure van Siremar vormen.

(315)

Om te beginnen herinnert de Commissie eraan dat volgens artikel 1, punt c), van Verordening (EU) 2015/1589 met “nieuwe steun” alle steun wordt bedoeld, “dat wil zeggen steunregelingen en individuele steun, die geen bestaande steun is, met inbegrip van wijzigingen in bestaande steun”. Artikel 108, lid 3, VWEU bepaalt immers dat elk voornemen tot invoering van nieuwe steunmaatregelen of tot wijziging van bestaande steunmaatregelen tijdig bij de Commissie moet worden aangemeld en niet tot uitvoering kan worden gebracht voordat de procedure tot een eindbeslissing (108) heeft geleid.

(316)

Siremar onder bijzonder beheer meent dat als de tot 2008 aan Siremar toegekende compensatie voor openbare diensten wordt beschouwd als bestaande steun op grond van artikel 4, lid 3, van de verordening cabotage in het zeevervoer, deze ook zou gelden voor de compensatie die op grond van de verlenging van de initiële overeenkomst is betaald (overweging 237). De Commissie wijst erop dat de tot 2008 aan Siremar betaalde compensatie voor het uitvoeren van maritieme openbaredienstverplichtingen is beoordeeld in het besluit van 2020 inzake de Gruppo Tirrenia en inderdaad als bestaande steun is aangemerkt (zie overweging 19).

(317)

Conform het standpunt van de Unierechter (109) is de Commissie echter van oordeel dat wijziging (d.w.z. verlenging) van de looptijd van een steunregeling met een duidelijke vervaldatum (in casu 31 december 2008) volstaat om van nieuwe steun te kunnen spreken, ongeacht de vraag of andere kenmerken van de steunmaatregel zijn gewijzigd. Op grond hiervan concludeert de Commissie dat de compensatie voor openbare diensten die in het kader van de opeenvolgende verlengingen van de initiële overeenkomst is betaald, als nieuwe steun moeten worden beschouwd. De argumenten van Siremar onder bijzonder beheer moeten dus worden afgewezen.

(318)

De Commissie merkt op dat noch de Italiaanse autoriteiten noch Siremar onder bijzonder beheer hebben beargumenteerd dat de voorrang bij het aanmeren bestaande steun vormt. De Commissie zal deze maatregel dus als nieuwe steun beoordelen.

(319)

De Commissie heeft in de overwegingen 34 tot en met 40 van het besluit van 2010 reeds vastgesteld dat de aangemelde reddingssteunmaatregel staatssteun ten gunste van Siremar vormde in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU.

(320)

In het besluit van 2010 heeft de Commissie de aangemelde reddingssteun ten gunste van Siremar verenigbaar met de interne markt verklaard. Overeenkomstig de richtsnoeren inzake reddings- en herstructureringssteun van 2004 heeft Italië zich ertoe verbonden om de Commissie binnen zes maanden op de hoogte te brengen van een herstructureringsplan (of liquidatieplan) dan wel van bewijs dat de lening volledig was terugbetaald en/of dat de garantie was stopgezet.

(321)

De eerste tranche van de gegarandeerde lening is op 28 februari 2011 aan Siremar uitgekeerd en de termijn van zes maanden zou derhalve op 28 augustus 2011 zijn verstreken.

(322)

Italië heeft op die datum bij de Commissie geen herstructureringsplan (of liquidatieplan) ingediend. Op 11 juli 2011 werd de garantie door BIIS ingeroepen en vanaf die dag had Siremar schulden bij de staat (zie overweging 63). Op 18 september 2012 heeft Siremar het verschuldigde bedrag aan de staat terugbetaald (zie overweging 65). Tot die datum heeft Siremar ten volle kunnen blijven profiteren van de reddingssteunmaatregel.

(323)

De Italiaanse autoriteiten hebben beargumenteerd noch aangetoond dat de verlenging van de reddingssteun niet langer staatssteun zou vormen. Zij hebben alleen gemotiveerd (zie punt 4.2) waarom de maatregel ook na het verstrijken van de termijn van zes maanden nog steeds verenigbaar zou zijn.

(324)

De Commissie is daarom van oordeel dat de verlenging van de reddingssteun tot na de termijn van zes maanden, namelijk van 28 augustus 2011 tot 18 september 2012, ook staatssteun aan Siremar in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU vormt.

(325)

Om te kunnen concluderen of de gunning van de nieuwe overeenkomst, gebundeld met het bedrijfsonderdeel Siremar en de voorrang bij het aanmeren, aan SNS een voordeel verschaft in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, moet de Commissie beoordelen of aan de Altmark-criteria is voldaan (zie de overwegingen 301 tot en met 304).

(326)

De Commissie herinnert eraan dat er geen eenvormige en precieze definitie is van welke dienst volgens het Unierecht kan worden aangemerkt als DAEB in de zin van het eerste Altmark-criterium dan wel in de zin van artikel 106, lid 2, VWEU. Punt 46 van de DAEB-mededeling luidt als volgt:

“Bij gebreke van specifieke Unieregelgeving waarin de ruimte voor het bestaan van een dienst van algemeen economisch belang wordt afgebakend, beschikken de lidstaten over een ruime beoordelingsmarge bij het omschrijven van een bepaalde dienst als dienst van algemeen economisch belang en bij het verlenen van compensatie aan de dienstverrichter. De bevoegdheid van de Commissie op dit punt is beperkt tot het nagaan of de lidstaat een kennelijke fout heeft gemaakt bij het omschrijven van de dienst als dienst van algemeen economisch belang, en tot de beoordeling van de met de compensatie gemoeide staatssteun. Wanneer er specifieke regels van de Unie bestaan, wordt de beoordelingsmarge van de lidstaten verder ingeperkt door die regels, onverminderd de taak van de Commissie om na te gaan of de dienst van algemeen economisch belang correct is omschreven uit oogpunt van het staatssteuntoezicht.”.

(327)

Bijgevolg hebben de nationale autoriteiten de mogelijkheid gekregen om bepaalde diensten als DAEB’s aan te merken, en deze moeten worden beheerd door openbaredienstverplichtingen vast te stellen die moeten borgen dat het algemeen belang is gegarandeerd wanneer marktwerking onvoldoende is om te verzekeren dat deze diensten worden beheerd op het vereiste niveau of tegen de vereiste voorwaarden.

(328)

Voor cabotage in het zeevervoer zijn gedetailleerde Unieregels inzake openbaredienstverplichtingen vastgesteld in de verordening cabotage in het zeevervoer en, wat betreft het onderzoek van mogelijke staatssteun voor ondernemingen die zeevervoersdiensten verrichten, in de communautaire richtsnoeren betreffende staatssteun voor het zeevervoer (“richtsnoeren zeevervoer”) (110).

(329)

Artikel 4, lid 1, van de verordening cabotage in het zeevervoer luidt als volgt:

“Een lidstaat kan, als voorwaarde voor het verrichten van cabotagediensten, met scheepvaartmaatschappijen die aan geregelde diensten vanuit, tussen en naar eilanden deelnemen, openbaredienstcontracten sluiten of hun openbaredienstverplichtingen opleggen. Wanneer een lidstaat openbaredienstcontracten sluit of openbaredienstverplichtingen oplegt, doet hij zulks op niet-discriminatoire grondslag voor alle reders uit de Gemeenschap.”.

(330)

Volgens artikel 2, punt 3, van de verordening cabotage in het zeevervoer kan een openbaredienstcontract het volgende omvatten:

(331)

Volgens punt 9 van de richtsnoeren zeevervoer “kunnen openbaredienstverplichtingen (ODV’s) worden opgelegd of openbaredienstcontracten (ODC’s) worden gesloten voor de diensten die zijn vermeld in artikel 4 van Verordening (EEG) nr. 3577/92”, d.w.z. lijndiensten tussen, van en naar eilanden.

(332)

Volgens vaste rechtspraak kunnen openbaredienstverplichtingen alleen worden opgelegd indien deze worden gerechtvaardigd door de noodzaak dat er voldoende geregelde zeevervoersdiensten zijn, die misschien niet zouden worden verricht indien de uitvoering daarvan aan de marktwerking werd overgelaten (111). In de mededeling over de interpretatie van de verordening cabotage in het zeevervoer (112) wordt bevestigd dat “[h]et […] aan de lidstaten (inclusief regionale en lokale overheden, afhankelijk van het geval) en niet aan de reders [is] om te bepalen voor welke routes openbaredienstverplichtingen nodig zijn. In het bijzonder mogen, met het oog op een toereikende dienstverlening, openbaredienstverplichtingen worden overwogen voor geregelde eilandcabotagediensten, wanneer de markt tekortschiet”. Bovendien worden openbaredienstverplichtingen in artikel 2, punt 4, van de verordening cabotage in het zeevervoer gedefinieerd als verplichtingen die de betrokken reder, indien hij zijn eigen commercieel belang in aanmerking zou nemen, niet of niet in dezelfde mate, noch onder dezelfde voorwaarden op zich zou nemen.

(333)

Om na te gaan of er een reële behoefte aan de openbare dienst bestaat en of het gebruik van een openbaredienstcontract (d.w.z. de nieuwe overeenkomst) noodzakelijk en evenredig was, en derhalve of aan het eerste Altmark-criterium is voldaan, zal de Commissie overeenkomstig de rechtspraak (113) beoordelen:

(334)

In het onderhavige geval waren CdI en later SNS belast met de verlening van gemengde passagiers- en vrachtdiensten alsmede uitsluitend voor passagiers bestemde sneldiensten op meerdere routes. De openbaredienstverplichtingen van CdI en later SNS hebben betrekking op de te onderhouden scheepvaartverbindingen, het type en de capaciteit van de vaartuigen die voor de desbetreffende scheepvaartroutes worden ingezet, de beschikbaarheid van een reserveschip ter waarborging van de continuïteit van de dienstverlening, de frequentie van de dienstverlening, en de maximumtarieven die gebruikers van de dienst op elk van de routes kunnen worden aangerekend (d.w.z. lagere tarieven voor bewoners van de kleinere eilanden en hogere tarieven voor andere passagiers).

(335)

Zoals in overweging 184 is beschreven, heeft Italië de in de nieuwe overeenkomst opgenomen openbaredienstverplichtingen hoofdzakelijk opgelegd om met behulp van regelmatige en betrouwbare zeevervoersdiensten i) de territoriale continuïteit tussen Sicilië en de kleinere omringende eilanden te waarborgen, en ii) bij te dragen aan de economische ontwikkeling van de eilanden in kwestie. De Commissie meent dat het daarbij inderdaad kan gaan om rechtmatige doelstellingen van openbaar belang.

(336)

Voordat CdI aanvankelijk werd belast met het onderhouden van de scheepvaartverbindingen zoals bepaald in de nieuwe overeenkomst, werden deze routes op grond van de initiële overeenkomsten door Siremar verzorgd. De Commissie merkt op dat de betreffende routes in feite jarenlang grotendeels ongewijzigd zijn onderhouden, dat wil zeggen: ten minste vanaf het moment waarop de initiële overeenkomst van kracht werd (114). Bij de toewijzing van de nieuwe overeenkomst in 2012 waren de Italiaanse autoriteiten, en met name Sicilië, van mening dat deze diensten nog steeds noodzakelijk waren om aan de vraag van gebruikers te voldoen.

(337)

Om de reële vraag van gebruikers naar de diensten te verduidelijken, heeft Italië cijfers overgelegd waaruit blijkt dat Siremar in 2010 1 342 402 passagiers en 311 114,50 strekkende meter vracht heeft vervoerd op de vijf routebundels tezamen. In 2011 bedroegen die cijfers respectievelijk 1 332 400 en 290 704,70. Hieruit blijkt dat er in de twee jaar voordat CdI met de openbaredienstverplichtingen werd belast sprake was van een aanzienlijke totale vraag naar zeevervoersdiensten op de routes in kwestie.

(338)

Om te kunnen bepalen of er op elk van de twintig betrokken routes, samengevoegd in de vijf bundels, een reële vraag van gebruikers bestaat, is evenwel een grondigere beoordeling nodig. Hiertoe heeft Italië voor de periode 2007-2019 cijfers per route verschaft (115). Deze cijfers omvatten het jaarlijkse totale aantal passagiers of de jaarlijks vervoerde strekkende meters vracht en aan de hand daarvan konden gemiddelden per vaart worden berekend. Bij wijze van toelichting worden in tabel 5 voor de jaren 2010 en 2019 twee van die parameters getoond. Uit deze cijfers blijkt dat in beide jaren op de meeste retourvaarten op de betrokken routes meer dan honderd passagiers aan boord waren. In 2010 waren slechts op vier routes gemiddeld minder dan honderd passagiers aan boord, terwijl dat in 2019 nog maar drie routes waren. De Commissie merkt op dat het lage aantal passagiers op deze individuele routes kan worden verklaard door de geringe bevolking en de geringe omvang van de betrokken eilanden, alsmede door de relatief korte en frequente vaarten, die noodzakelijk zijn om aan de mobiliteitsbehoeften van de bewoners van deze eilanden te voldoen. De Commissie heeft ook de cijfers per route voor elk jaar tot eind 2019 geanalyseerd (116). De Commissie merkt op dat er door de jaren heen schommelingen waren in het aantal geregistreerde vaarten en passagiers op de verschillende routes. Dit komt echter omdat de betrokken eilanden zeer klein zijn, over een beperkte haveninfrastructuur beschikken en relatief dicht bij elkaar liggen. Dit vereist een frequente aanpassing van de dienstregelingen om tegemoet te komen aan lokale behoeften (zoals pendelpatronen naar het werk of een opleiding) en om eventuele verbindingsproblemen te ondervangen (indien bijvoorbeeld een aanlegplaats onderhoud ondergaat en alleen kleinere schepen of minder schepen tegelijk kan ontvangen, kan het gebeuren dat een route van een bundel enige tijd niet wordt geëxploiteerd, terwijl andere routes van die bundel met een hogere frequentie kunnen worden geëxploiteerd). Op basis van de gegevens waarover de Commissie beschikt, zijn er echter geen aanwijzingen dat de vraag van gebruikers op een route of routebundel was of is verdwenen.

Tabel 5 Cijfers over de gebruikersvraag voor het jaar 2010 (beheer door Siremar) en 2019 (beheer door SNS)

(339)

Om aan te tonen dat de vraag van gebruikers bleef bestaan toen CdI en later SNS de routes in het kader van de nieuwe overeenkomst begonnen te exploiteren, heeft Italië verdere statistieken verstrekt. De cijfers in tabel 6 laten zien dat CdI en later SNS vanaf 2013 meer passagiers en vracht hebben vervoerd dan Siremar in 2010 en 2011 (zie overweging 337). Hoewel er in de loop van de tijd enige schommelingen zijn geweest, bevestigen deze cijfers dat de vraag van gebruikers is blijven bestaan en in de laatste jaren zelfs is toegenomen.

Tabel 6 Cijfers voor de jaren 2012-2019 (gemengde en uitsluitend voor passagiers bestemde routes geëxploiteerd door CdI en SNS)

(340)

De Commissie meent dat de bovenstaande cijfers (zie de overwegingen 337, 338 en 339) duidelijk aantonen dat er op elk van de twintig openbaredienstroutes, samengevoegd in vijf bundels, sprake is van een reële gebruikersvraag naar passagiers- en vrachtdiensten. Daarom kan worden geconcludeerd dat deze diensten beantwoorden aan een reële gebruikersvraag en derhalve in daadwerkelijke publieke behoeften voorzien.

(341)

Volgens punt 48 van de DAEB-mededeling zou het niet passend zijn “om specifieke openbaredienstverplichtingen te verbinden aan een activiteit die al wordt verricht of die op bevredigende wijze kan worden verricht en op voorwaarden (zoals prijs van, objectieve kwaliteitskenmerken van, continuïteit van en toegang tot de dienst) die stroken met het algemeen belang, zoals dat door de staat is omschreven, door ondernemingen die onder normale marktomstandigheden actief zijn (122)”. De Commissie moet daarom nagaan of de dienstverlening, in het licht van de openbaredienstverplichtingen die de lidstaat op grond van de nieuwe overeenkomst heeft opgelegd, ontoereikend was geweest wanneer die alleen aan de werking van de markt was overgelaten. In punt 48 van de DAEB-mededeling wordt in dit verband opgemerkt dat “de beoordeling door de Commissie beperkt [blijft] tot het nagaan of de lidstaat een kennelijke fout heeft gemaakt”.

(342)

De Commissie heeft in eerdere beschikkingen en besluiten reeds onderzocht of er sprake was van marktfalen met betrekking tot deze routebundels. Met name heeft de Commissie in haar beschikking van 2004 ten aanzien van Siremar opgemerkt dat geen van de Italiaanse particuliere exploitanten op de door de (toenmalige) publieke exploitant verzorgde routebundels gedurende het hele jaar vergelijkbare diensten aanbood die geheel kunnen voldoen aan de vereisten voor de openbare dienstverlening zoals vastgesteld in de vijfjarenplannen (123). Deze bevinding heeft betrekking op de periode 1992-2008 en wordt onverlet gelaten door het arrest van 2009 waarbij de beschikking van 2004 nietig is verklaard, noch door het besluit van 2020 inzake de Gruppo Tirrenia, waarin is geconcludeerd dat de aan Siremar toegekende compensatie voor openbare diensten bestaande steun vormde.

(343)

In haar besluit van 2012 merkte de Commissie echter op dat in de periode voorafgaand aan de eerste gunning van de nieuwe overeenkomst andere exploitanten geregelde diensten aanboden op de betrokken routes (124). Destijds had Italië aangevoerd dat Sicilië deze andere exploitanten via verschillende aanbestedingsprocedures had geselecteerd om aanvullende openbare diensten te verlenen uit hoofde van afzonderlijke overeenkomsten. Alvorens over te gaan tot haar beoordeling, maakt de Commissie de volgende opmerkingen.

(344)

Ten eerste is deze beoordeling beperkt tot de concurrentiesituatie van de markt in de jaren vóór juli 2012, aangezien dit de periode is die de Italiaanse autoriteiten in aanmerking hebben genomen voor het omschrijven van de openbaredienstverplichtingen. Hoewel de nieuwe overeenkomst specifieke openbaredienstverplichtingen oplegt wat betreft tarieven (inclusief gereduceerde tarieven voor de bewoners van de kleinere eilanden), heeft Italië met het argument dat CdI en later SNS lagere tarieven moesten hanteren dan andere exploitanten geen rechtvaardiging gegeven van de noodzaak van de openbare dienst. In de loop van het onderzoek heeft Italië juist aangevoerd dat, voor zover andere exploitanten veerdiensten verzorgden op de door CdI en later SNS onderhouden routes, deze concurrerende diensten zouden verschillen wat betreft de continuïteit en de frequentie gedurende het jaar, niet gelijkwaardig zouden zijn (wat betreft havens of het soort diensten, bv. uitsluitend voor passagiers in plaats van gemengd), niet van dezelfde kwaliteit zouden zijn, of eveneens zouden worden gesubsidieerd in het kader van afzonderlijke overeenkomsten. De Commissie heeft om die reden geen vergelijkende analyse uitgevoerd naar de tarieven die door alle exploitanten op de routes in kwestie worden aangerekend. De Commissie heeft zich daarentegen geconcentreerd op mogelijke verschillen in continuïteit, regelmaat, capaciteit en kwaliteit (zie overweging 330), en op de vraag of de concurrerende exploitanten eveneens werden gesubsidieerd in het kader van afzonderlijke overeenkomsten.

(345)

Ten tweede werden de vergelijkbare diensten die door andere exploitanten op de in de nieuwe overeenkomst vastgestelde routebundels werden aangeboden, eveneens in het kader van een overheidscompensatie verleend als aanvullende DAEB die door Sicilië was omschreven (125). In beginsel doet de aanwezigheid van andere verleners van DAEB op de in de nieuwe overeenkomst vastgestelde routebundels geen afbreuk aan de geldigheid van de DAEB voor deze bundels, maar versterkt zij deze juist, aangezien zij erop wijst dat de behoefte aan deze verbindingen zo groot en/of gevarieerd was dat alleen meerdere exploitanten daaraan konden voldoen. Het feit dat andere exploitanten op een bepaalde routebundel aanwezig zijn, kan immers geen aanwijzing zijn dat die bundel op toereikende wijze door de marktwerking alleen kan worden bediend, wanneer die andere exploitanten uit hoofde van afzonderlijke overeenkomsten eveneens overheidscompensatie ontvangen om hun diensten aan te bieden.

(346)

Ten derde heeft Italië twintig routes, samengevoegd in vijf bundels, of netwerken van verbindingen aangewezen die in de nieuwe overeenkomst (126) moesten worden opgenomen. De Commissie wijst erop dat in punt 5.5.3 van de mededeling van de Commissie over de interpretatie van de verordening cabotage in het zeevervoer (127) het navolgende wordt verklaard: “De lidstaten willen vaak openbaredienstroutes naar en van verschillende eilanden bundelen om zo schaalvoordelen te genereren en exploitanten aan te trekken. Bundeling als zodanig is niet in strijd met de Uniewetgeving, zolang het hierbij niet tot discriminatie komt. Om te bepalen wat de meest geschikte omvang van deze bundels zou zijn, zou rekening moeten worden gehouden met de beste synergieën die bij het voorzien in de essentiële vervoersbehoeften kunnen worden gerealiseerd.”.

(347)

In dit geval zijn de routes voor planningsdoeleinden samengevoegd in geografische bundels, teneinde eventuele leemten of overlappingen op te sporen en te zorgen voor een samenhangend en compleet geheel van verbindingen voor de bewoners van deze eilanden, zowel met Sicilië als met de andere eilanden, met name de relatief grotere eilanden. Uit Table 3 blijkt inderdaad dat de routes binnen elke bundel elkaar vaak overlappen en elkaar aanvullen (128). Aangezien bepaalde essentiële diensten zoals scholen, grote levensmiddelenzaken en gespecialiseerde medische diensten alleen op Sicilië of op de relatief grotere eilanden aanwezig zijn, heeft Italië ervoor gekozen routebundels in plaats van afzonderlijke routes toe te wijzen. Het is namelijk zo dat particuliere exploitanten weliswaar enkele verbindingen aanbieden tussen de relatief grotere eilanden (bv. Lipari en Pantelleria) en Sicilië, maar niet het hele jaar door verbindingen naar en tussen alle eilanden onderhouden. Gezien de noodzaak om de verbindingen tussen verschillende kleine eilanden op verschillende en soms vrij afgelegen locaties te verzekeren, is de Commissie van mening dat Italië geen kennelijke fout heeft gemaakt door de vijf bundels aan te wijzen, die een of meer routes omvatten naargelang van de kenmerken van het eiland of de archipel in kwestie. Om deze redenen heeft de Commissie, gezien de bijzondere omstandigheden van deze zaak, niet elke verbinding afzonderlijk beoordeeld, maar heeft zij zich in plaats daarvan geconcentreerd op elke bundel als een samenhangend geheel van verbindingen van en naar een eiland en van, naar en binnen een archipel.

(348)

Tegen deze achtergrond heeft de Commissie, op basis van de concurrentiesituatie tot het moment van de eerste toewijzing op 30 juli 2012 en op basis van de opmerkingen van de belanghebbenden (zie punt 5), elke routebundel geanalyseerd om na te gaan of Italië geen kennelijke fout heeft gemaakt door vast te stellen dat er sprake was van marktfalen:

(349)

Gezien het bovenstaande concludeert de Commissie dat de marktwerking op het moment van toewijzing als zodanig onvoldoende was om aan de behoeften aan een openbare dienst te voldoen. In dit verband merkt de Commissie verder op dat op alle routebundels die SNS momenteel in het kader van de nieuwe overeenkomst exploiteert, de tot op zekere hoogte vergelijkbare diensten die door de andere exploitanten werden verleend, eveneens werden gesubsidieerd en in elk geval niet volledig gelijkwaardig waren qua continuïteit, regelmaat, capaciteit en kwaliteit, en derhalve niet volledig voldeden aan de door Italië in de nieuwe overeenkomst vastgestelde behoeften aan een openbare dienst.

(350)

De Commissie wijst erop dat de Italiaanse autoriteiten ervoor hebben gekozen om een openbaredienstcontract met één maatschappij (CdI en later SNS) af te sluiten in plaats van openbaredienstverplichtingen op te leggen aan meerdere exploitanten. Op grond van de door Italië verstrekte informatie erkent de Commissie dat door het opleggen van openbaredienstverplichtingen niet aan de gebruikersvraag (zoals hierboven beschreven, zie de overwegingen 334 tot en met 340) had kunnen worden voldaan. Op alle routebundels vereist de verlening van geregelde diensten gedurende het hele jaar compensaties voor openbare diensten. Wanneer er particuliere exploitanten aanwezig zijn die geen compensatie voor openbare diensten ontvangen, wordt de dienst alleen in het hoogseizoen aangeboden (zie overweging 348). Bovendien blijkt uit een analyse van de gedetailleerde rekeningen per route in het kader van de nieuwe overeenkomst dat de exploitatie van alle routes door SNS in 2017, 2018 en 2019 structureel verlieslatend is, zodat zij zonder compensatie voor openbare diensten niet met de gewenste frequentie, capaciteit en kwaliteit zouden worden geëxploiteerd (132). Ecorys trok in zijn verslag aan de Commissie een soortgelijke conclusie (zie overweging 119). Daarnaast neemt de Commissie nota van het argument van Italië dat de keuze voor een openbaredienstcontract ook noodzakelijk was vanwege de privatisering van Siremar. Meer in het bijzonder heeft Italië betoogd dat dankzij de aanbesteding van de activa van Siremar in combinatie met een nieuw openbaredienstcontract i) de continuïteit van de maritieme openbare dienst gewaarborgd bleef; ii) de waarde voor de staat werd gemaximaliseerd, en iii) de werkgelegenheid werd beschermd. Juist om deze redenen heeft de Commissie ermee ingestemd dat Italië het bedrijfsonderdeel Siremar samen met de nieuwe overeenkomst zou aanbesteden (zie overweging 136). Daarmee heeft de Commissie ook aanvaard, en zij herhaalt dat in dit besluit, dat Italië geen toevlucht zou nemen tot voor alle exploitanten geldende openbaredienstverplichtingen, maar een enkel openbaredienstcontract zou sluiten, aanvankelijk met CdI en vervolgens met SNS.

(351)

Op grond van de bovenstaande beoordeling komt de Commissie tot de conclusie dat Italië geen kennelijke fout heeft begaan door de diensten waarmee CdI en later SNS zijn belast aan te merken als DAEB. De door de Commissie in het besluit van 2012 geuite twijfels zijn daarom weggenomen.

(352)

Om te kunnen vaststellen dat aan het eerste Altmark-criterium is voldaan, moet de Commissie nog altijd verifiëren of CdI en later SNS zijn belast met openbaredienstverplichtingen die duidelijk omschreven zijn. De Commissie merkt in dit verband op dat de openbaredienstverplichtingen in de nieuwe overeenkomst en de bijlagen daarbij (met daarin bijvoorbeeld de scheepsspecificaties per route) duidelijk zijn omschreven. In de overeenkomst, de wet van 2009 en het CIPE-besluit zijn ook de voorschriften ter regeling van de compensatie uiteengezet. De nieuwe overeenkomst heeft tevens een duidelijk aangegeven looptijd (twaalf jaar), wijst CdI en later SNS aan als openbaredienstverlener en bevat regelingen om overcompensatie te vermijden en terug te vorderen (zie ook punt 2.3.4). De Commissie concludeert daarom dat aan het eerste Altmark-criterium is voldaan.

(353)

In artikel 19 ter, lid 21, van wetsbesluit 135/2009 is duidelijk aangegeven dat de voorrang bij het aanmeren noodzakelijk is om de territoriale continuïteit met de eilanden te waarborgen alsook in het licht van de openbaredienstverplichtingen van de ondernemingen van de voormalige Gruppo Tirrenia (inclusief Siremar). Als de met de openbaredienstverplichtingen belaste ondernemingen geen voorrang bij het aanmeren zouden hebben gehad, zouden zij namelijk (soms) op hun beurt moeten wachten alvorens te kunnen aanmeren en daardoor vertraging oplopen, hetgeen indruist tegen de bedoeling om burgers van betrouwbare en gemakkelijke verbindingen te voorzien. Een vaste dienstregeling is uiteraard onmisbaar om tegemoet te komen aan de mobiliteitsbehoeften van de bevolking van de kleinere eilanden en bij te dragen aan de economische ontwikkeling van de betreffende eilanden. Aangezien de nieuwe overeenkomst bepaalde verplichtingen bevat ten aanzien van het tijdschema, zoals de inachtneming van de dienstregelingen van andere vervoersmiddelen (zoals bussen), draagt de voorrang bij het aanmeren er bovendien aan bij dat havens de aanlegplaatsen en -tijden op zodanige manier toewijzen dat de openbaredienstverlener zijn openbaredienstverplichtingen kan nakomen. Na de overname van het bedrijfsonderdeel Siremar werd deze voorrang bij het aanmeren overgedragen aan CdI en vervolgens aan SNS. Tegen die achtergrond meent de Commissie dat deze maatregel is toegekend zodat CdI en later SNS hun openbaredienstverplichtingen, die een reële DAEB vormen, konden verrichten (zie overweging 351). Ook de voorrang bij het aanmeren voldoet derhalve aan de eerste voorwaarde van het Altmark-arrest.

(354)

De Commissie herinnert eraan dat zij zich in het besluit van 2012 (zie overweging 205 daarvan) op het voorlopige standpunt had gesteld dat aan de tweede voorwaarde van het Altmark-arrest is voldaan.

(355)

In het licht daarvan merkt de Commissie op dat de parameters op grond waarvan de compensatie wordt berekend, vooraf zijn vastgesteld en overeenkomstig het tweede Altmark-criterium aan de transparantievoorschriften voldoen.

(356)

Meer in het bijzonder worden in het CIPE-besluit de parameters op basis waarvan de compensatie werd berekend uitvoerig toegelicht en zijn deze in de nieuwe overeenkomst (en de bijlagen daarbij) toegepast, terwijl de maximale compensatiebedragen in de wet van 2009 zijn vastgelegd. In het CIPE-besluit wordt de methode voor de berekening van de compensatie, waaronder bijvoorbeeld de kostenelementen die in aanmerking zijn genomen, uitvoerig beschreven. Aangezien de voorrang bij het aanmeren geen financiële overdracht aan de exploitant van de dienst omvat, is de Commissie van oordeel dat deze maatregel voldoet aan het tweede Altmark-criterium.

(357)

De Commissie concludeert derhalve dat is voldaan aan de tweede voorwaarde van het Altmark-arrest.

(358)

Volgens het derde Altmark-criterium mag de ontvangen compensatie niet hoger zijn dan nodig is om de kosten van de uitvoering van de openbaredienstverplichtingen geheel of gedeeltelijk te dekken, rekening houdend met de opbrengsten alsmede met een redelijke winst.

(359)

Het Altmark-arrest geeft echter geen nauwkeurige definitie van “redelijke winst”. Volgens de DAEB-mededeling moet onder “redelijke winst” een rendement op kapitaal worden verstaan dat zou worden verlangd door een gemiddelde onderneming die onderzoekt of zij de dienst van algemeen economisch belang moet verrichten voor de hele duur van de periode waarvoor de onderneming met het beheer van de dienst van algemeen economisch belang wordt belast, rekening houdende met de omvang van het risico voor de onderneming. Het risico hangt af van de sector, het soort dienst en de kenmerken van de compensatieregeling.

(360)

In haar besluit van 2012 uitte de Commissie twijfels over de evenredigheid van de aan CdI betaalde compensatie. De Commissie stelde zich meer bepaald op het voorlopige standpunt dat de risicopremie van 6,5 % het risiconiveau niet adequaat weergeeft, aangezien CdI op het eerste gezicht niet de risico’s leek te dragen die normaal met de uitvoering van dergelijke diensten gepaard gaan. Meer in het bijzonder omvatten de kostenelementen die bij de berekening van de compensatie in aanmerking zijn genomen alle kosten die bij de dienstverlening komen kijken, en is ook rekening gehouden met fluctuaties in bijvoorbeeld brandstofprijzen. Bijgevolg meende de Commissie op dat moment dat CdI wellicht was overgecompenseerd.

(361)

De Commissie merkt op dat bepaalde aspecten van de compensatiemethode uit de nieuwe overeenkomst inderdaad de zakelijke risico’s voor CdI en later SNS lijken te verkleinen. Met name de maximumtarieven die de exploitant mag aanrekenen, worden jaarlijks gecorrigeerd voor inflatie en fluctuaties in de brandstofkosten. Bovendien bevat de nieuwe overeenkomst bepaalde clausules die zijn gericht op handhaving van het economisch-financieel evenwicht van de openbare dienst (zie overweging 130). Meer specifiek bieden die clausules, indien de compensatie voor openbare diensten niet toereikend zou zijn ter dekking van de kosten van de diensten die via de nieuwe overeenkomst zijn toegewezen, ruimte voor herziening van i) de omvang van de diensten; ii) de wijze waarop deze worden verleend (bv. scheepstypen), of iii) de maximumtarieven.

(362)

Op de bovengenoemde clausules is echter een aantal beperkingen van toepassing. Volgens artikel 8 van de nieuwe overeenkomst wordt het economisch-financieel evenwicht van de openbare dienst slechts om de drie jaar beoordeeld. Als uit die beoordeling blijkt dat de compensatie onvoldoende is om de kosten van de openbare dienst te kunnen dekken, mogen de exploitant en de Italiaanse autoriteiten alleen wijzigingen afspreken die betrekking hebben op de komende periode van drie jaar. Volgens artikel 9 van de nieuwe overeenkomst kunnen de partijen (onder een aantal voorwaarden) om een beoordeling van het economisch-financieel evenwicht vragen indien de inkomsten of kosten van de openbare dienst onvoorziene afwijkingen van structurele aard vertonen die meer dan 3 % hoger of lager liggen dan de in die overeenkomst vastgestelde waarden. Volgens beide artikelen gaat aan dergelijke (eventuele) wijzigingen een onderhandelingsprocedure vooraf en moet de exploitant, zolang er nog geen overeenstemming is bereikt, de openbaredienstverlening ongewijzigd voortzetten. Hierdoor staat de exploitant ten dele bloot aan het risico dat de compensatie onvoldoende is om de kosten van de dienstverlening te dekken. Hoewel de artikelen 8 en 9 van de nieuwe overeenkomst kunnen worden ingeroepen voor het herstel van het economisch-financieel evenwicht, wordt dit alleen met het oog op de toekomst gedaan en is een correctie met terugwerkende kracht uitgesloten.

(363)

Zoals in de overwegingen 49 tot en met 58 is uiteengezet, is in het CIPE-besluit vastgesteld dat de risicopremie van 6,5 % wordt gebruikt voor het bepalen van het rendement op kapitaal aan de hand van de WACC-formule. Met name voor Siremar hield Italië aanvankelijk rekening met een bèta van 0,56 voor die formule. De bèta geeft het risico van de door de exploitant uitgeoefende activiteit weer en het niveau ervan toont aan dat Italië bij de berekening van het rendement op kapitaal rekening heeft gehouden met het feit dat het risico van de door de exploitant uitgeoefende activiteit aanzienlijk lager is dan het marktrisico. Italië heeft in de loop van het formele onderzoek (zie overweging 218) echter verklaard dat, gezien het feit dat het compensatiebedrag door de wet van 2009 is gemaximeerd, is besloten de berekening te vereenvoudigen door de 6,5 % te hanteren als een forfaitair rendement op kapitaal. De Italiaanse autoriteiten hebben verder aangetoond dat toepassing van de volledige methode uit het CIPE-besluit tot een rendement op kapitaal van meer dan 6,5 % (namelijk 8,87 %) zou hebben geleid. Om die reden meent Italië dat zijn vereenvoudigde benadering een voorzichtig karakter heeft en geen ruimte biedt voor compensatie aan de exploitant die hoger is dan in het CIPE-besluit is vastgesteld.

(364)

Tegen deze achtergrond heeft de Commissie in overweging 363 van het besluit van 2020 inzake Tirrenia/CIN het rendement op kapitaal van 6,5 %, dat ook werd toegepast bij de berekening van de compensatie voor de onderneming waarop dat onderzoek betrekking had (namelijk CIN), vergeleken met de mediaan van het rendement op kapitaal dat in 2011 (het jaar vóór de eerste toewijzing aan CdI) door een benchmarkgroep werd gerealiseerd. De benchmarkgroep bestond uit geselecteerde veerdienstmaatschappijen die in Italië of tussen Italië en andere lidstaten scheepvaartverbindingen aanboden (133). De Commissie merkt op dat Siremar qua omvang vergelijkbaar is met CIN. De routes in kwestie verschillen echter van die welke door CIN worden geëxploiteerd, aangezien zij korter zijn en kleinere eilanden verbinden. De Commissie is van mening dat, hoewel de benchmarkgroep nog steeds relevant is voor Siremar, de activiteiten van Siremar als riskanter kunnen worden beschouwd, hetgeen betekent dat een hogere risicopremie niet onredelijk zou zijn. Uit de analyse bleek dat het door CdI en later SNS gerealiseerde rendement op kapitaal net onder de mediaan van het door de benchmarkgroep gerealiseerde rendement ligt. Deze vergelijking laat zien dat een rendement op kapitaal van 6,5 % voor de zeevervoersector in het jaar voorafgaand aan de toewijzing aan CdI niet onredelijk was.

(365)

De Commissie constateert bovenal dat, ongeacht het bedrag waarop de exploitant op basis van de bovengenoemde methode recht zou hebben (inclusief het rendement op kapitaal), SNS toekomstig in de praktijk nooit meer kan ontvangen dan het maximumbedrag dat in de wet van 2009 is vastgesteld (d.w.z. 55 694 895 EUR). Hetzelfde gold voor CdI in de periode waarin zij de openbare diensten in het kader van de nieuwe overeenkomst verrichtte. Dit in 2009 vastgestelde en nimmer voor inflatie gecorrigeerde bedrag was hoogstwaarschijnlijk aan de conservatieve kant, want het was bijna 17 % lager dan het bedrag dat Siremar in datzelfde jaar voor het verlenen van de dienst nodig had (134). Ongeacht of CdI dan wel SNS met de openbaredienstverplichtingen was belast, blijkt uit de werkelijke cijfers voor de periode 2012-2019 in tabel 7 dat de compensatie voor openbare diensten in al die jaren te laag was om de nettokosten van de dienst, inclusief het rendement op kapitaal van 6,5 %, te kunnen dekken (135). In 2012 heeft CdI een kleine overcompensatie ontvangen, die ruimschoots is geneutraliseerd door de verliezen in 2013 en 2014. CdI exploiteerde de dienst echter alleen in de maanden augustus tot en met december. Deze periode omvat de meest rendabele maand, wanneer de toeristische vraag het grootst is (augustus), en niet de eerste maanden van het jaar waarin de vraag zeer gering is. Een soortgelijke overweging geldt voor de compensatie die SNS in 2016 heeft ontvangen. De overcompensatie die SNS in dat jaar ontving — die in de daaropvolgende jaren eveneens ruimschoots is geneutraliseerd — was te wijten aan het feit dat SNS de dienst alleen in de periode 11 april-31 december 2016 had geëxploiteerd, d.w.z. zonder de eerste drie maanden van dat jaar. Overeenkomstig punt 47 van de DAEB-kaderregeling van 2011 beoordeelt de Commissie of er tijdens de gehele looptijd van de overeenkomst sprake was van overcompensatie. Voor de periode 2012-2019 hebben SNS en CdI samen ongeveer 30,3 miljoen EUR minder ontvangen dan het bedrag zoals berekend aan de hand van de methode inclusief 6,5 % rendement. Dit cijfer bevestigt dat de herzieningsclausules van de nieuwe overeenkomst de exploitant niet beschermen tegen alle risico’s die met de openbaredienstverlening gepaard gaan. Ondanks enkele schommelingen van jaar tot jaar bedroeg het door het bedrijfsonderdeel Siremar gerealiseerde rendement op kapitaal voor de periode als geheel (tot en met 2019) dus ongeveer – 4,7 % in plaats van de oorspronkelijke door Italië voorziene 6,5 %. Het totaalbedrag dat CdI en SNS in de periode 2012-2019 aan compensatie heeft ontvangen, is dus lager dan de nettokosten die voor de openbaredienstverlening zijn gemaakt, zelfs wanneer wordt uitgegaan van een rendement op kapitaal van 0 %. Zoals uit tabel 7 blijkt, zouden CdI en SNS samen een extra compensatie van ongeveer 12,7 miljoen EUR nodig hebben gehad om alleen al hun nettokosten te dekken. De conclusie dat de herzieningsclausules van de nieuwe overeenkomst de exploitant niet tegen alle risico’s beschermen, geldt ook voor SNS op zichzelf (periode 2016-2019): SNS heeft ongeveer 23,3 miljoen EUR minder ontvangen dan het bedrag zoals berekend aan de hand van de methode inclusief 6,5 % rendement op kapitaal; het gerealiseerde rendement op kapitaal voor SNS bedraagt ongeveer – 11,8 %, in plaats van de oorspronkelijke door Italië voorziene 6,5 %; en SNS zou ongeveer 15 miljoen EUR extra compensatie nodig hebben gehad om alleen al haar nettokosten te dekken.