(1)

Overeenkomstig artikel 2 van het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) zijn de waarden waarop de Unie berust, eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren. Die waarden hebben de lidstaten gemeen in een samenleving die gekenmerkt wordt door pluralisme, non-discriminatie, verdraagzaamheid, rechtvaardigheid, solidariteit en gelijkheid van vrouwen en mannen. Voorts bepaalt artikel 3 VEU dat de Unie als doel heeft de vrede, haar waarden en het welzijn van haar volkeren te bevorderen en dat de Unie haar rijke verscheidenheid van cultuur en taal moet eerbiedigen en moet toezien op de instandhouding en de ontwikkeling van het Europese culturele erfgoed. Die waarden worden bevestigd en verwoord in de rechten, vrijheden en beginselen die zijn vastgelegd in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (“het Handvest”).

(2)

Het is van cruciaal belang dat die rechten en waarden voortdurend actief worden ontwikkeld, beschermd, bevorderd, gehandhaafd en verspreid onder de burgers en volkeren, en dat ze centraal blijven staan in het project van de Unie: als de bescherming van die rechten en waarden in een lidstaat verslechtert, kan dit immers schadelijke gevolgen hebben voor de Unie in haar geheel. Daarom dient in de algemene begroting van de Unie een nieuwe post Fonds voor justitie, rechten en waarden te worden opgenomen, bestaande uit het programma “Burgers, gelijkheid, rechten en waarden” en het programma “Justitie”, dat werd vastgesteld bij Verordening (EU) 2021/693 van het Europees Parlement en de Raad (4). Nu de Europese samenlevingen worden geconfronteerd met extremisme, radicalisering en verdeeldheid, en het onafhankelijke maatschappelijke middenveld steeds minder ruimte krijgt, is het belangrijker dan ooit om justitie, rechten en de waarden van de Unie - eerbied voor de menselijke waardigheid, vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten - te bevorderen, te versterken en te verdedigen. Dit zal vergaande en rechtstreekse gevolgen hebben voor het politieke, sociale, culturele en economische leven in de Unie. Als onderdeel van het nieuwe Fonds voor justitie, rechten en waarden zal het programma “Justitie”, in overeenstemming met het bij Verordening (EU) nr. 1382/2013 van het Europees Parlement en de Raad (5) voor de periode 2014-2020 vastgestelde programma “Justitie”, de verdere ontwikkeling van een Unieruimte van recht op basis van de rechtsstaat, de onafhankelijkheid en onpartijdigheid van de rechterlijke macht, wederzijdse erkenning en wederzijds vertrouwen, toegang tot de rechter en grensoverschrijdende samenwerking, blijven steunen.

In het programma “Burgers, gelijkheid, rechten en waarden” (het “programma”) worden het bij Verordening (EU) nr. 1381/2013 van het Europees Parlement en de Raad (6) vastgestelde programma “Rechten, gelijkheid en burgerschap” voor de periode 2014-2020 en het bij Verordening (EU) nr. 390/2014 van de Raad (7) vastgestelde programma “Europa voor de burger” (de “voorloperprogramma’s”) samengebracht.

(3)

Het programma moet een looptijd krijgen van zeven jaar om het gelijk te laten lopen met het meerjarig financieel kader dat is vastgesteld bij Verordening (EU, Euratom) 2020/2093 van de Raad (8).

(4)

Het Fonds voor justitie, rechten en waarden en zijn twee onderliggende financieringsprogramma’s zullen gericht zijn op personen en entiteiten die onze gemeenschappelijke waarden en onze rijke diversiteit, alsook onze rechten en gelijkheid, levend en vitaal houden. Het uiteindelijke doel is om een op rechten gebaseerde, gelijke, open, pluralistische, inclusieve en democratische samenleving te bevorderen en in stand te houden. Dat omvat een levendig en mondig maatschappelijk middenveld waarbij de democratische, civiele en sociale participatie van de mensen wordt aangemoedigd en de rijke diversiteit van de Europese samenleving, op basis van onze gemeenschappelijke waarden, geschiedenis en herinnering, wordt bevorderd. Overeenkomstig artikel 11 VEU zijn de instellingen van de Unie verplicht een open, transparante en regelmatige dialoog met het maatschappelijk middenveld te voeren en de burgers en representatieve organisaties langs passende wegen de mogelijkheid te bieden hun mening over alle onderdelen van het optreden van de Unie kenbaar te maken en daarover in het openbaar in discussie te treden.

(5)

Een open, transparante en regelmatige dialoog met de begunstigden van het programma en andere relevante belanghebbenden moet worden ingesteld door de oprichting van een groep voor de dialoog met het maatschappelijk middenveld. De groep voor de dialoog met het maatschappelijk middenveld moet een open en informeel discussieforum zijn en moet bijdragen aan de uitwisseling van ervaringen en goede praktijken, alsook aan de bespreking van beleidsontwikkelingen met betrekking tot de gebieden en doelstellingen van het programma en daaraan verwante gebieden. De groep voor de dialoog met het maatschappelijk middenveld mag geen verantwoordelijkheid dragen op het gebied van het beheer van het programma.

(6)

Door voort te bouwen op de positieve ervaringen die met de voorloperprogramma’s zijn opgedaan en deze verder te ontwikkelen, moet het programma het mogelijk maken synergieën te ontwikkelen teneinde de uitdagingen aan te gaan die verbonden zijn aan de bevordering en bescherming van de waarden van de Unie, en teneinde de kritische omvang te bereiken die noodzakelijk is om concrete praktische resultaten te behalen. Dit zal het mogelijk maken om het potentieel voor synergieën optimaal te benutten teneinde de opgenomen beleidsterreinen effectiever te ondersteunen en het potentieel van de daarmee verband houdende beleidsmaatregelen om personen en het maatschappelijk middenveld te bereiken, te vergroten, waarbij een evenwichtige geografische verdeling wordt nagestreefd. Om resultaat te boeken, moet het programma door middel van een gerichte maatwerkaanpak rekening houden met de specifieke aard van de verschillende beleidsmaatregelen, de uiteenlopende doelgroepen ervan en hun specifieke behoeften.

(7)

Volledige eerbiediging en bevordering van de rechtsstaat en de democratie zijn van fundamenteel belang om het vertrouwen van de burgers in de Unie op te bouwen en ervoor te zorgen dat de lidstaten elkaar vertrouwen. Door rechten en waarden te bevorderen zal het programma bijdragen aan de opbouw van een meer democratische Unie, de eerbiediging van de rechtsstaat en de democratische dialoog, transparantie en goed bestuur, ook daar waar de ruimte voor het maatschappelijk middenveld krimpt.

(8)

Om de Unie dichter bij haar burgers te brengen en democratische participatie te bevorderen, zijn allerlei acties en gecoördineerde inspanningen vereist. Het Europees burgerschap en de Europese identiteit moeten worden ontwikkeld en gepropageerd door aan te moedigen dat burgers inzicht krijgen in het beleidsvormingsproces, en door burgerparticipatie bij het optreden van de Unie te bevorderen. Door bovendien burgers nader tot elkaar brengen via stedenbanden en netwerken van steden en steun te verlenen aan lokale, regionale, nationale en transnationale organisaties uit het maatschappelijk middenveld die actief zijn op gebieden die onder het programma vallen, zullen burgers niet alleen meer betrokken raken bij de samenleving maar gaan ze uiteindelijk ook actief deelnemen aan het democratisch leven van de Unie. Tegelijkertijd ontstaat mede dankzij het steunen van activiteiten die wederzijds begrip, interculturele dialoog, culturele en taaldiversiteit, sociale inclusie en respect voor anderen bevorderen, een gevoel tot de Unie te behoren en een gemeenschappelijk burgerschap te hebben als onderdeel van een Europese identiteit, gebaseerd op een gedeeld inzicht in onze gemeenschappelijke Europese waarden, cultuur, geschiedenis en erfgoed. Het is van groot belang een sterker gevoel van betrokkenheid bij de Unie en een beter besef van de waarden van de Unie te bevorderen bij de burgers van haar ultraperifere gebieden, die immers zeer afgelegen liggen, op grote afstand van het Europese continent.

(9)

Herdenkingsactiviteiten en kritische reflectie over Europa’s verleden zijn noodzakelijk om de burgers, met name jongeren, bewust te maken van hun gemeenschappelijke geschiedenis en waarden, als fundament voor een gemeenschappelijke toekomst. Bij herdenkingsactiviteiten moet worden stilgestaan bij het ontstaan van totalitaire regimes in de moderne Europese geschiedenis, met name het nazisme, dat geleid heeft tot de holocaust, het fascisme, het stalinisme en totalitaire communistische regimes, en moeten de slachtoffers van hun misdaden worden herdacht. Zij moeten ook activiteiten omvatten in verband met andere beslissende momenten en ijkpunten in de recente Europese geschiedenis. Om een Europese identiteit op basis van gemeenschappelijke waarden en een saamhorigheidsgevoel te creëren, moet ook rekening worden gehouden met het belang van historische, sociale, culturele en interculturele factoren.

(10)

Burgers moeten zich beter bewust zijn van de rechten die zij aan het burgerschap van de Unie ontlenen en zij moeten met een gerust hart kunnen wonen, reizen, studeren, werken en vrijwilligerswerk doen in een andere lidstaat. Zij moeten al hun burgerschapsrechten kunnen genieten en uitoefenen en erop kunnen vertrouwen dat zij gelijke toegang hebben tot, en volledig aanspraak kunnen maken op hun rechten en op de bescherming daarvan, zonder enige discriminatie, en waar zij zich ook bevinden in de Unie. Het maatschappelijk middenveld moet steun krijgen voor het bevorderen, beschermen en bewustmaken van de waarden van de Unie en voor het bijdragen aan de daadwerkelijke uitoefening van rechten uit hoofde van het Unierecht.

(11)

Gendergelijkheid is een fundamentele waarde en een doelstelling van de Unie. Algemeen gesproken stagneert de vooruitgang op het gebied van gendergelijkheid echter. Door discriminatie en ongelijke behandeling en diverse vormen van geweld worden de grondrechten van vrouwen en meisjes geschonden en wordt verhinderd dat zij op politiek, sociaal en economisch gebied volwaardig kunnen deelnemen aan de samenleving. Bovendien vormt het bestaan van politieke, structurele en culturele barrières een belemmering voor de verwezenlijking van echte gendergelijkheid. Bevordering van gendergelijkheid en gendermainstreaming bij alle activiteiten van de Unie is derhalve een kerntaak van de Unie en een motor voor economische groei en maatschappelijke ontwikkeling, en moet door het programma worden ondersteund. Het is bijzonder belangrijk om stereotypen actief te bestrijden en om stille en intersectionele discriminatie aan te pakken. Gelijke toegang tot werk, gelijke participatie op de arbeidsmarkt en het wegnemen van belemmeringen voor loopbaanontwikkeling in alle sectoren, bijvoorbeeld de rechterlijke macht en sectoren die verband houden met wetenschap, technologie, engineering en wiskunde, zijn pijlers van gendergelijkheid. Er moet ook aandacht worden besteed aan de balans tussen werk en privé en aan de gelijke verdeling tussen mannen en vrouwen van onbetaalde huishoudelijke taken en de onbetaalde zorg voor kinderen, ouderen en andere afhankelijke personen, aangezien het aangelegenheden betreft die intrinsiek verbonden zijn met het bereiken van gelijke economische onafhankelijkheid en economische participatie, en met het bereiken van gelijkheid tussen vrouwen en mannen.

(12)

Gendergerelateerd geweld en geweld tegen risicogroepen (kinderen, jongeren en andere risicogroepen zoals LHBTIQ-personen en personen met een handicap) vormen een ernstige schending van de grondrechten en komen nog altijd in de hele Unie voor, in alle sociale en economische contexten, met ernstige gevolgen voor de lichamelijke, geestelijke en psychologische gezondheid van de slachtoffers en voor de samenleving in haar geheel. Gendergerelateerd geweld en intimidatie, zowel in de huiselijke als in de publieke sfeer, hebben de meeste impact op vrouwen. De bestrijding van dergelijk geweld en dergelijke intimidatie is daarom een essentiële maatregel ter bevordering van gendergelijkheid. In het Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld (het Verdrag van Istanbul) wordt geweld tegen vrouwen gedefinieerd als alle vormen van gendergerelateerd geweld die leiden of waarschijnlijk zullen leiden tot fysiek, seksueel of psychologisch letsel of leed of economische schade voor vrouwen, met inbegrip van bedreiging met dit soort geweld, dwang of willekeurige vrijheidsberoving, ongeacht of dit in het openbaar of in de privésfeer geschiedt. De bestrijding van gendergerelateerd geweld vergt een multidimensionale benadering en omvat een aanpak van de juridische, economische, onderwijs- en gezondheidsaspecten ervan. Het is ook nodig genderstereotypen van jongs af aan actief te bestrijden, alsmede alle vormen van haattaal en onlinegeweld. In deze context blijft het van essentieel belang om vrouwenrechtenorganisaties en andere actoren die op dit gebied actief zijn, te ondersteunen. Kinderen, jongeren en andere risicogroepen, zoals LHBTIQ-personen en personen met een handicap, lopen ook meer kans om het slachtoffer te worden van geweld, vooral in het gezin en in intieme relaties.

Er moeten maatregelen worden genomen om de rechten van risicopersonen te bevorderen — met name de rechten van kinderen, met inbegrip van kinderen die wees zijn geworden als gevolg van misdrijven in huiselijke kring of anderszins, en andere bijzonder kwetsbare groepen kinderen — en om bij te dragen aan hun bescherming en hun recht op ontwikkeling en waardigheid te garanderen. Bestrijding van alle vormen van geweld, met name gendergerelateerd geweld, bevordering van de preventie ervan en bescherming en ondersteuning van de slachtoffers ervan zijn prioriteiten van de Unie die mensen helpen van hun grondrechten te genieten en bijdragen aan gendergelijkheid. Die prioriteiten moeten door het programma worden ondersteund. Beklemtoond wordt hoe belangrijk het is dat uit hoofde van het programma subsidies worden verstrekt aan organisaties uit het maatschappelijk middenveld die gendergelijkheid bevorderen, gendergerelateerd geweld bestrijden en werk maken van het bevorderen van de rechten van vrouwen, met inbegrip van de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten en de rechten van LHBTIQ-personen in alle lidstaten. Al die activiteiten zijn erop gericht de kernwaarden van de Unie te bevorderen en zouden daarom zonder uitzondering in de hele Unie moeten worden ondersteund.

(13)

Om alle vormen van geweld te voorkomen en bestrijden en de slachtoffers te beschermen, zijn een sterke politieke wil en gecoördineerde maatregelen vereist op basis van de methoden en resultaten van de eerdere “Daphne”-programma’s, het vorige programma “Rechten, gelijkheid en burgerschap” en het vorige programma “Justitie”. Met name heeft de “Daphne”-financiering ter voorkoming en bestrijding van geweld tegen kinderen, jongeren en vrouwen en ter bescherming van slachtoffers vanaf het begin in 1997 veel succes gehad, zowel wat betreft populariteit bij de belanghebbenden (overheden, academische instellingen en niet-gouvernementele organisaties) als wat betreft de resultaten van de gefinancierde projecten. Het “Daphne”-programma heeft projecten gefinancierd ter bewustmaking en ter ondersteuning van slachtoffers en van de activiteiten van organisaties uit het maatschappelijk middenveld die in de praktijk werkzaam zijn. Het heeft alle vormen van geweld aangepakt, met inbegrip van huiselijk geweld, seksueel geweld, mensenhandel, stalking en schadelijke traditionele praktijken, zoals genitale verminking van vrouwen, alsook nieuwe vormen van geweld, zoals cyberpesten en online intimidatie. Gezien het nog steeds alarmerende aantal slachtoffers van gendergerelateerd geweld is het belangrijk dat al die acties worden voortgezet, met een afzonderlijke begrotingstoewijzing voor de activiteiten ter uitvoering van de specifieke doelstelling inzake het voorkomen en bestrijden van alle vormen van gendergerelateerd geweld in het kader van Daphne, en dat met de resultaten en de daaruit getrokken lessen terdege rekening wordt gehouden bij de uitvoering van het programma.

(14)

Non-discriminatie is een grondbeginsel van de Unie. Artikel 19 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie (VWEU) bepaalt dat maatregelen worden genomen om discriminatie op grond van geslacht, ras of etnische afstamming, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele oriëntatie te bestrijden. Non-discriminatie is ook verankerd in artikel 21 van het Handvest. Er moet rekening worden gehouden met de specifieke kenmerken van verschillende vormen van discriminatie, met inbegrip van directe, indirecte en structurele discriminatie, en ter voorkoming en bestrijding van discriminatie op een of meer gronden moeten parallel passende maatregelen worden genomen. Via het programma moet steun worden verleend aan acties ter voorkoming en bestrijding van alle vormen van discriminatie, racisme, vreemdelingenhaat, afrofobie, antisemitisme, zigeunerhaat, moslimhaat en alle vormen van onverdraagzaamheid, waaronder homofobie, bifobie, transfobie, interfobie en onverdraagzaamheid op basis van genderidentiteit, zowel online als offline, alsook onverdraagzaamheid tegen leden van minderheden, waarbij rekening moet worden gehouden met meervoudige discriminatie. In dat verband moet ook bijzondere aandacht worden besteed aan het voorkomen en bestrijden van alle vormen van geweld, haat, segregatie en stigmatisering, alsook aan het bestrijden van pesten, intimidatie en onverdraagzame behandeling. Het programma moet worden uitgevoerd samen met andere Unie-activiteiten met hetzelfde doel, op zodanige wijze dat ze elkaar versterken, en dat geldt met name voor de activiteiten bedoeld in de mededeling van de Commissie van 5 april 2011 over “een EU-kader voor de nationale strategieën voor integratie van de Roma tot 2020” en in de aanbeveling van de Raad van 9 december 2013 over doeltreffende maatregelen voor integratie van de Roma in de lidstaten (9).

(15)

Sociale en omgevingsdrempels en een gebrek aan toegankelijkheid vormen een belemmering voor de volledige en doeltreffende participatie in de samenleving van personen met een handicap op voet van gelijkheid met anderen. Personen met een handicap krijgen te maken met obstakels bij onder meer de toegang tot de arbeidsmarkt, het volgen van inclusief kwaliteitsonderwijs, het voorkomen van armoede en sociale uitsluiting, de toegang tot culturele initiatieven en de media, en de uitoefening van politieke rechten. De Unie en de lidstaten, als partijen bij het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap, hebben zich ertoe verbonden het volledige genot van alle mensenrechten en fundamentele vrijheden, op voet van gelijkheid, door alle personen met een handicap te bevorderen, te beschermen en te waarborgen. Dat verdrag is een integrerend onderdeel geworden van de rechtsorde van de Unie.

(16)

Het recht op eerbiediging van het privéleven, het familie- en gezinsleven, de woning en de communicatie is een grondrecht dat is vastgelegd in artikel 7 van het Handvest. De bescherming van persoonsgegevens is een grondrecht dat is vastgelegd in artikel 16 VWEU en artikel 8 van het Handvest. Op de naleving van de regels voor de bescherming van persoonsgegevens wordt controle uitgeoefend door onafhankelijke toezichthoudende autoriteiten. Het juridisch kader van de Unie, en met name Verordening (EU) 2016/679 van het Europees Parlement en de Raad (10) en Richtlijn (EU) 2016/680 van het Europees Parlement en de Raad (11), bevat bepalingen die waarborgen dat het recht op de bescherming van persoonsgegevens effectief wordt gehandhaafd. Bij die rechtsinstrumenten zijn de nationale toezichthoudende autoriteiten voor gegevensbescherming belast met de taak de publieke bekendheid met en het inzicht in de risico’s, voorschriften, waarborgen en rechten in verband met de verwerking van persoonsgegevens te bevorderen. Gezien het belang van het recht op de bescherming van persoonsgegevens in tijden van snelle technologische ontwikkelingen moet de Unie in staat zijn aan bewustmaking te doen, onder andere door organisaties uit het maatschappelijk middenveld te steunen die ijveren voor de bescherming van persoonsgegevens overeenkomstig de Unienormen, en studies en andere relevante activiteiten te verrichten.

(17)

Artikel 24 VWEU verplicht het Europees Parlement en de Raad bepalingen vast te stellen voor de procedures en voorwaarden voor een burgerinitiatief in de zin van artikel 11 VEU. Zij hebben dat gedaan bij Verordening (EU) 2019/788 van het Europees Parlement en de Raad (12). Het programma moet voorzien in de financiering van de technische en organisatorische ondersteuning voor de uitvoering van die verordening en zo de grondslag vormen om de burgers hun recht te laten uitoefenen Europese burgerinitiatieven te organiseren en er steun aan te betuigen.

(18)

Overeenkomstig de artikelen 8 en 10 VWEU moeten gendermainstreaming en de mainstreaming van non-discriminatie worden ondersteund in alle activiteiten van het programma. Bij een tussentijdse en een eindevaluatie van het programma moeten de gendereffecten worden geëvalueerd om te beoordelen in hoeverre het programma bijdraagt aan gendergelijkheid en of het geen onbedoelde negatieve gevolgen voor de gendergelijkheid heeft. In deze context en rekening houdend met de verschillende aard en omvang van de activiteiten van de diverse onderdelen van het programma, zal het belangrijk zijn dat de door projectpromotoren verzamelde individuele gegevens waar mogelijk worden uitgesplitst naar geslacht. Ook is het van belang aanvragers informatie te verstrekken over de wijze waarop rekening moet worden gehouden met gendergelijkheid, onder meer informatie over het gebruik van instrumenten voor gendermainstreaming, zoals genderbudgettering en gendereffectbeoordelingen, indien nodig. Bij het raadplegen van deskundigen en belanghebbenden moet rekening worden gehouden met genderevenwicht.

(19)

Op grond van artikel 3 VEU moet de Unie onder meer de bescherming van de rechten van het kind bevorderen, overeenkomstig artikel 24 van het Handvest en het Verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van het kind.

(20)

Overeenkomstig Uniehandelingen inzake gelijke behandeling hebben de lidstaten onafhankelijke organen voor de bevordering van gelijke behandeling (“gelijkheidsorganen”) opgericht, teneinde discriminatie op grond van ras, etnische afstamming en geslacht te bestrijden. Veel lidstaten gaan echter verder dan de vereisten van die Uniehandelingen en hebben ervoor gezorgd dat gelijkheidsorganen ook bevoegd zijn om op te treden tegen discriminatie op andere gronden, zoals taal, leeftijd, geslachtskenmerken, genderidentiteit en genderdiversiteit, seksuele oriëntatie, godsdienst en overtuiging, en handicaps. Gelijkheidsorganen spelen een belangrijke rol voor het bevorderen van gelijkheid en voor het waarborgen van de effectieve toepassing van de wetgeving inzake gelijke behandeling, door met name onafhankelijke bijstand te verlenen aan slachtoffers van discriminatie, onafhankelijke onderzoeken over discriminatie uit te voeren, onafhankelijke rapporten te publiceren en aanbevelingen te doen over elk onderwerp in verband met discriminatie in hun respectieve lidstaten. Het is van essentieel belang dat de werkzaamheden van gelijkheidsorganen op dit punt op Unieniveau worden gecoördineerd.

Het Europees netwerk van organen voor de bevordering van gelijke behandeling (Equinet) werd in 2007 opgericht en bestaat uit de nationale organen voor de bevordering van gelijke behandeling, zoals vastgelegd in de Richtlijnen 2000/43/EG (13) en 2004/113/EG (14) van de Raad en de Richtlijnen 2006/54/EG (15) en 2010/41/EU (16) van het Europees Parlement en de Raad. Op 22 juni 2018 werd door de Commissie Aanbeveling (EU) 2018/951 (17) vastgesteld betreffende normen voor gelijkheidsorganen, met betrekking tot hun mandaat, onafhankelijkheid, doeltreffendheid en hun onderlinge coördinatie en samenwerking. Equinet neemt hierbij een uitzonderlijke positie in, omdat het de enige entiteit is die zorgt voor de coördinatie van activiteiten tussen de gelijkheidsorganen. De coördinatie door Equinet is van cruciaal belang voor de doeltreffende uitvoering van het Unierecht inzake antidiscriminatie in de lidstaten en moet worden ondersteund door het programma.

(21)

Om een gebruiksvriendelijke toegang tot het programma te vergemakkelijken en onpartijdig advies, praktische informatie en bijstand te verstrekken aan aanvragers, belanghebbenden en begunstigden met betrekking tot alle aspecten van het programma, moeten de lidstaten contactpunten voor het programma kunnen opzetten. De contactpunten voor het programma moeten hun taken onafhankelijk uitvoeren en zonder overheidsbemoeienis in hun besluitvorming. Het is belangrijk dat de lidstaten het meest geschikte beheer van dergelijke contactpunten voor het programma kunnen kiezen, onder meer via overheidsinstanties, organisaties uit het maatschappelijk middenveld of consortia daarvan. De contactpunten voor het programma zouden geen verantwoordelijkheden mogen hebben op het gebied van het beheer van het programma.

(22)

Onafhankelijke mensenrechteninstanties en organisaties uit het maatschappelijk middenveld spelen een essentiële rol bij de bevordering, bescherming en bewustmaking van de gemeenschappelijke waarden van de Unie, en leveren een essentiële bijdrage aan het daadwerkelijke genot van de rechten die voortvloeien uit het Unierecht, waaronder het Handvest. Zoals ook is aangegeven in de resolutie van het Europees Parlement van 19 april 2018 (18) zijn een verhoging van de financiering en voldoende financiële steun van cruciaal belang voor de ontwikkeling van een gunstige en duurzame omgeving voor organisaties uit het maatschappelijk middenveld zodat zij hun rol kunnen versterken en hun taken onafhankelijk en doeltreffend kunnen uitoefenen. De Uniefinanciering moet de inspanningen op nationaal niveau aanvullen door bij te dragen aan de ondersteuning, empowerment en capaciteitsuitbreiding van onafhankelijke organisaties uit het maatschappelijk middenveld die zich voor rechten en waarden inzetten en waarvan de activiteiten bijdragen aan de strategische handhaving van de rechten die voortvloeien uit het Unierecht, met inbegrip van het Handvest, onder meer door belangenbehartiging zoals strategische procesvoering, campagnevoering, communicatie en ander optreden als waakhond, alsook aan de bevordering, bescherming en bewustmaking van de waarden van de Unie op lokaal, regionaal, nationaal en transnationaal niveau. Het programma moet op een gebruiksvriendelijke manier worden uitgevoerd, bijvoorbeeld via een gebruiksvriendelijke procedure voor aanvragen en verslaglegging. Bijzondere aandacht moet worden besteed aan de toegankelijkheid van het programma voor organisaties uit het maatschappelijk middenveld op lokaal, regionaal, nationaal, en transnationaal niveau, met inbegrip van lokale organisaties uit het maatschappelijk middenveld die dicht bij de mensen staan, en aan de capaciteit van de begunstigden. Dit houdt in dat rekening moet worden gehouden met het verlenen van financiële steun aan derden, indien van toepassing.

(23)

De Commissie moet zorgen voor de algehele samenhang, complementariteit en synergieën met het werk van de organen en instanties van de Unie, met name het Europees Instituut voor gendergelijkheid en het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten, en moet rekening houden met de werkzaamheden van andere nationale en internationale actoren op de gebieden die onder het programma vallen.

(24)

Het programma moet onder bepaalde voorwaarden openstaan voor deelname van de landen van de Europese Vrijhandelsassociatie (EVA) die lid zijn van de Europese Economische Ruimte (EER). Toetredende staten, kandidaat-lidstaten, potentiële kandidaat-lidstaten die onder een pretoetredingsstrategie vallen, landen die onder het Europees nabuurschapsbeleid vallen en andere derde landen moeten eveneens aan het programma kunnen deelnemen.

(25)

Om de middelen uit de algemene begroting van de Unie efficiënt te kunnen toewijzen, moeten alle in het kader van het programma uitgevoerde acties toegevoegde waarde voor de Unie hebben, complementair zijn met het optreden van de lidstaten en samenhang met andere acties van de Unie vertonen. Er moet worden gestreefd naar samenhang, complementariteit en synergieën met financieringsprogramma’s ter ondersteuning van onderling nauw verbonden beleidsterreinen, met name met het programma “Justitie”, alsook met het programma “Creatief Europa”, vastgesteld bij Verordening (EU) XXXX/XXXX van het Europees Parlement en de Raad (19) en Erasmus+, vastgesteld bij Verordening (EU) XXXX/XXXX van het Europees Parlement en de Raad (20), teneinde het potentieel van kruisbestuiving op het gebied van cultuur, media, kunst, onderwijs en creativiteit te verwezenlijken. Er dienen synergieën te worden gecreëerd met andere financieringsprogramma’s van de Unie, met name op het gebied van werkgelegenheid en de bestrijding van sociale uitsluiting, in het bijzonder met het Europees Sociaal Fonds Plus, alsook op het gebied van de interne markt, ondernemerschap, jeugdzaken, gezondheid, burgerschap, justitie, migratie, veiligheid, onderzoek, innovatie, technologie, industrie, cohesie, toerisme, externe betrekkingen, handel en duurzame ontwikkeling.

(26)

In deze verordening worden de financiële middelen voor de gehele looptijd van het programma vastgelegd die in het kader van de jaarlijkse begrotingsprocedure voor het Europees Parlement en de Raad het voornaamste referentiebedrag vormen in de zin van punt 18 van het Interinstitutioneel Akkoord van 16 december 2020 tussen het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie betreffende begrotingsdiscipline, samenwerking in begrotingszaken en goed financieel beheer, alsmede betreffende nieuwe eigen middelen, met inbegrip van een routekaart voor de invoering van nieuwe eigen middelen (21).

(27)

Overeenkomstig artikel 193, lid 2, van Verordening (EU, Euratom) 2018/1046 van het Europees Parlement en de Raad (22) (het “Financieel Reglement”) kan subsidiëring van reeds begonnen acties worden toegestaan indien de aanvrager kan aantonen dat het noodzakelijk was met de actie te beginnen vóór de ondertekening van de subsidieovereenkomst. Vóór de datum van indiening van de subsidieaanvraag gemaakte kosten zijn evenwel, behalve in naar behoren gemotiveerde uitzonderlijke gevallen, niet subsidiabel. Om te voorkomen dat Uniefinanciering onderbroken wordt en de belangen van de Unie aldus mogelijk geschaad worden, moet het gedurende een beperkte periode aan het begin van het meerjarig financieel kader 2021-2027 mogelijk zijn om kosten die gemaakt zijn in verband met reeds begonnen acties die uit hoofde van deze verordening worden ondersteund, met ingang van 1 januari 2021 als subsidiabel te beschouwen, zelfs indien die kosten gemaakt zijn vóór de indiening van de subsidieaanvraag.

(28)

Het Financieel Reglement is op het programma van toepassing. Het Financieel Reglement stelt regels voor de uitvoering van de Uniebegroting vast, waaronder de regels voor subsidies, prijzen, aanbestedingen, indirect beheer, financieringsinstrumenten, begrotingsgaranties, financiële bijstand en de vergoeding van externe deskundigen.

(29)

De financieringsvormen en de uitvoeringsmethodes in het kader van deze verordening moeten worden gekozen op basis van hun capaciteit voor het verwezenlijken van de specifieke doelstellingen van de acties en voor het behalen van resultaten, waarbij met name rekening wordt gehouden met de kosten van controles, de administratieve lasten, de capaciteit van de betrokken belanghebbenden en de beoogde begunstigden, en het verwachte risico van niet-naleving. Daarbij moet het gebruik van vaste bedragen, financiering volgens een vast percentage en eenheidskosten worden overwogen, alsmede niet aan de kosten gekoppelde financiering als bedoeld in artikel 125, lid 1, van het Financieel Reglement.

(30)

Overeenkomstig het Financieel Reglement, Verordening (EU, Euratom) nr. 883/2013 van het Europees Parlement en de Raad (23) en Verordeningen (EG, Euratom) nr. 2988/95 (24), (Euratom, EG) nr. 2185/96 (25) en (EU) 2017/1939 (26) van de Raad moeten de financiële belangen van de Unie worden beschermd door middel van evenredige maatregelen, onder meer maatregelen met betrekking tot preventie, opsporing, correctie en onderzoek van onregelmatigheden, waaronder fraude, met betrekking tot terugvordering van verloren gegane, ten onrechte betaalde of onjuist bestede financiële middelen, en, waar passend, met betrekking tot het opleggen van administratieve sancties. Met name heeft het Europees Bureau voor fraudebestrijding (OLAF) overeenkomstig Verordeningen (Euratom, EG) nr. 2185/96 en (EU, Euratom) nr. 883/2013 de bevoegdheid administratieve onderzoeken uit te voeren, met inbegrip van controles en verificaties ter plaatse, om vast te stellen of er sprake is van fraude, corruptie of andere onwettige activiteiten waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad. Het Europees Openbaar Ministerie (EOM) is overeenkomstig Verordening (EU) 2017/1939 bevoegd over te gaan tot onderzoek en vervolging van strafbare feiten waardoor de financiële belangen van de Unie worden geschaad, als bepaald in Richtlijn (EU) 2017/1371 van het Europees Parlement en de Raad (27).

Personen of entiteiten die middelen van de Unie ontvangen, moeten overeenkomstig het Financieel Reglement volledig meewerken aan de bescherming van de financiële belangen van de Unie, de nodige rechten en toegang verlenen aan de Commissie, OLAF, de Rekenkamer en, ten aanzien van de lidstaten die deelnemen aan de nauwere samenwerking op grond van Verordening (EU) 2017/1939, het EOM, alsmede ervoor zorgen dat derden die betrokken zijn bij de uitvoering van financiële middelen van de Unie, gelijkwaardige rechten verlenen.

(31)

Derde landen die lid zijn van de EER kunnen aan programma’s van de Unie deelnemen in het kader van de samenwerking die is ingesteld uit hoofde van de Overeenkomst betreffende de Europese Economische Ruimte (28), waarin is bepaald dat de programma’s worden uitgevoerd op basis van een uit hoofde van die overeenkomst vastgesteld besluit. Derde landen kunnen ook deelnemen op basis van andere rechtsinstrumenten. Er moet een specifieke bepaling in deze verordening worden opgenomen die derde landen verplicht om de verantwoordelijke ordonnateur, OLAF en de Rekenkamer de nodige rechten en toegang te verlenen zodat deze hun respectieve bevoegdheden ten volle kunnen uitoefenen.

(32)

De horizontale financiële regels die het Europees Parlement en de Raad op basis van artikel 322 VWEU hebben vastgesteld, zijn op deze verordening van toepassing. Die regels zijn neergelegd in het Financieel Reglement en bepalen met name de procedure voor het opstellen en uitvoeren van de begroting door middel van subsidies, aanbestedingen, prijzen en indirecte uitvoering, en voorzien in controles op de verantwoordelijkheid van de financiële actoren. De op basis van artikel 322 VWEU vastgestelde voorschriften omvatten ook een algemeen conditionaliteitsregime ter bescherming van de Uniebegroting.

(33)

Op grond van Besluit 2013/755/EU van de Raad (29) komen personen en desbetreffende overheids- en/of particuliere instanties en instellingen in landen en gebieden overzee in aanmerking voor financiering, overeenkomstig de voorschriften en doelstellingen van het programma en eventuele regelingen die van toepassing zijn op de lidstaat waarmee het desbetreffende land of gebied overzee banden heeft.

(34)

Om recht te doen aan het belang van de strijd tegen de klimaatverandering, conform de toezeggingen van de Unie om de Overeenkomst van Parijs die is aangenomen in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake klimaatverandering uit te voeren en de duurzame-ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties te verwezenlijken, is het Programma bedoeld om bij te dragen aan het mainstreamen van klimaatacties en aan het verwezenlijken van de algemene doelstelling dat 30 % van de Uniebegrotingsuitgaven aan klimaatdoelstellingen wordt besteed, alsmede aan de ambitie om in 2024 7,5 % en in 2026 en 2027 10 % van de begroting voor biodiversiteitsuitgaven te bestemmen, daarbij rekening houdend met de bestaande overlappingen tussen klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen. Het programma zou activiteiten moeten ondersteunen die stroken met de klimaat- en milieunormen en -prioriteiten van de Unie en het niet-schadenbeginsel van de Europese Green Deal. Acties op dit gebied zouden gekozen moeten worden tijdens de voorbereiding en uitvoering van het programma, en opnieuw beoordeeld moeten worden in het kader van de toepasselijke evaluaties en toetsingsprocessen.

(35)

Op grond van de punten 22 en 23 van het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven (30) moet het programma worden geëvalueerd op basis van overeenkomstig specifieke monitoringvoorschriften verzamelde informatie, waarbij administratieve lasten, in het bijzonder voor de lidstaten, en overregulering moeten worden vermeden. Die voorschriften moeten, waar passend, meetbare indicatoren omvatten als maatstaf om de effecten van het programma in de praktijk te evalueren.

(36)

Om ervoor te zorgen dat de voortgang van het programma bij de verwezenlijking van de doelstellingen ervan doeltreffend wordt beoordeeld, moet aan de Commissie de bevoegdheid worden overgedragen om overeenkomstig artikel 290 VWEU handelingen vast te stellen ten aanzien van de indicatoren die zijn vastgesteld in de artikelen 14 en 16 en in bijlage II. Het is van bijzonder belang dat de Commissie bij haar voorbereidende werkzaamheden tot passende raadplegingen overgaat, onder meer op deskundigenniveau, en dat die raadplegingen gebeuren in overeenstemming met de beginselen vastgelegd in het Interinstitutioneel Akkoord van 13 april 2016 over beter wetgeven. Met name om te zorgen voor gelijke deelname aan de voorbereiding van gedelegeerde handelingen ontvangen het Europees Parlement en de Raad alle documenten op hetzelfde tijdstip als de deskundigen van de lidstaten, en hebben hun deskundigen systematisch toegang tot de vergaderingen van de deskundigengroepen van de Commissie die de gedelegeerde handelingen voorbereiden.

(37)

Om eenvormige voorwaarden voor de uitvoering van deze verordening te waarborgen, moeten aan de Commissie uitvoeringsbevoegdheden worden toegekend. Die bevoegdheden moeten worden uitgeoefend in overeenstemming met Verordening (EU) nr. 182/2011 van het Europees Parlement en de Raad (31).

(38)

Daar de doelstellingen van deze verordening, namelijk de bescherming en bevordering van de rechten en waarden die in de Verdragen, het Handvest en de toepasselijke internationale mensenrechtenverdragen zijn verankerd, niet voldoende door de lidstaten kunnen worden verwezenlijkt, maar vanwege de omvang en de gevolgen van het optreden beter door de Unie kunnen worden verwezenlijkt, kan de Unie, overeenkomstig het in artikel 5 VWEU neergelegde subsidiariteitsbeginsel, maatregelen nemen. Overeenkomstig het in hetzelfde artikel neergelegde evenredigheidsbeginsel gaat deze verordening niet verder dan nodig is om die doelstellingen te verwezenlijken.

(39)

Verordeningen (EU) nr. 1381/2013 en (EU) nr. 390/2014 moeten daarom worden ingetrokken.

(40)

Om ervoor te zorgen dat de steun voor het betrokken beleidsgebied ononderbroken doorloopt en de uitvoering van start kan gaan vanaf het begin van het meerjarig financieel kader 2021-2027, moet deze verordening met spoed in werking treden, en met terugwerkende kracht van toepassing zijn vanaf 1 januari 2021,