–

Copebi SCA, vertegenwoordigd door N. Coutrelis, avocate,

–

de Franse regering, vertegenwoordigd door D. Colas, C. Mosser en A.‑L. Desjonquères als gemachtigden,

–

de Europese Commissie, vertegenwoordigd door B. Stromsky, X. Lewis en W. Farrell als gemachtigden,

1

Het verzoek om een prejudiciële beslissing betreft de uitlegging van beschikking 2009/402/EG van de Commissie van 28 januari 2009 betreffende de in Frankrijk ten uitvoer gelegde noodplannen („plans de campagne”) in de groente‑ en fruitsector (PB 2009, L 127, blz. 11).

2

Het verzoek is ingediend in het kader van een geding tussen Copebi SCA en Établissement national des produits de l’agriculture et de la mer (FranceAgriMer) (nationale instelling voor landbouw‑ en visserijproducten) over de nietigverklaring van het door FranceAgriMer aan Copebi gerichte bevel tot terugbetaling van een bedrag dat overeenstemt met de overheidssteun die zij tussen 1998 en 2002 heeft ontvangen, vermeerderd met rente.

3

Artikel 1 van verordening (EG) nr. 659/1999 van de Raad van 22 maart 1999 tot vaststelling van nadere bepalingen voor de toepassing van artikel [108 VWEU] (PB 1999, L 83, blz. 1), met als opschrift „Definities”, bepaalt onder h):

„Voor de toepassing van deze verordening gelden de volgende definities:

[...]

4

Artikel 6, lid 1, van deze verordening, met als opschrift „Formele onderzoeksprocedure”, bepaalt:

„De beschikking om de formele onderzoeksprocedure in te leiden behelst een samenvatting van de relevante feiten en rechtspunten, een eerste beoordeling van de Commissie omtrent de steunverlenende aard van de voorgestelde maatregel, alsook de redenen waarom getwijfeld wordt aan de verenigbaarheid ervan met de gemeenschappelijke markt. In de beschikking worden de betrokken lidstaat en de andere belanghebbenden uitgenodigd om hun opmerkingen mede te delen binnen een vastgestelde termijn die normalerwijs niet langer dan een maand mag zijn. In naar behoren gerechtvaardigde gevallen kan de Commissie deze termijn verlengen.”

5

De overwegingen 15, 17, 24 tot en met 27, 29 en 71 van beschikking 2009/402 luiden:

[...]

[...]

[...]

[...]

6

Artikel 1 van deze beschikking bepaalt:

„De staatssteun die Frankrijk in het kader van ‚noodplannen’ tussen 1992 en 2002 onrechtmatig en in strijd met artikel [108, lid 3, VWEU] aan producenten van groenten en fruit heeft verleend, is onverenigbaar met de gemeenschappelijke markt.”

7

Artikel 2 van deze beschikking luidt:

„1.   Frankrijk neemt de nodige maatregelen om de in artikel 1 vermelde onverenigbare steun van de begunstigden terug te vorderen.

2.   De terug te vorderen steun omvat de rente vanaf de datum waarop de steun aan de begunstigden is toegekend tot de datum van terugvordering.

[...]”

8

Artikel 5 van dit besluit luidt:

„Deze beschikking is gericht tot de Franse Republiek.”

9

Oniflhor, de rechtsvoorganger van FranceAgriMer, is een onder toezicht van de Franse overheid staande openbare instelling met een industrieel en commercieel karakter, die onder meer tot doel had de economische efficiëntie van de groente‑ en fruitsector te verhogen.

10

Oniflhor heeft tussen 1998 en 2002 een conjuncturele stimulans gecreëerd om de levering aan de verwerkingsindustrie van kersen, genaamd „knapkersen”, voor industrieel gebruik op contractbasis te laten verlopen, in de vorm van financiële steun per betrokken verkoopseizoen.

11

Deze steun ging naar producentengroeperingen die voor het betrokken oogstseizoen knapkersen leverden aan verwerkingsbedrijven op basis van meerjarige, krachtens een sectorale overeenkomst gesloten contracten.

12

De door Oniflhor uitgekeerde steun ging eerst naar het comité économique bigarreau industrie (CEBI) (economisch comité voor de knapkersindustrie) dat de fondsen doorstortte aan zijn leden, waaronder Copebi, die in totaal 2823708,83 EUR ontving.

13

Na een klacht heeft de Commissie in beschikking 2009/402 betreffende de door de Franse Republiek ten uitvoer gelegde steunvoorzieningen, die onder meer door Oniflhor werden toegekend in het kader van de „noodplannen” in de groente‑ en fruitsector, verklaard dat de steun aan de Franse groente‑ en fruitsector bedoeld was om de afzet van Franse producten te vergemakkelijken door de verkoopprijs of de op de markt aangeboden hoeveelheden te manipuleren. Zij is tot de slotsom gekomen dat dergelijke maatregelen in strijd met het Unierecht ingevoerde steunmaatregelen vormden, en heeft de terugvordering ervan gelast.

14

Deze beschikking werd bevestigd bij twee arresten van het Gerecht van de Europese Unie van 27 september 2012, Frankrijk/Commissie (T‑139/09, EU:T:2012:496) en Fedecom/Commissie (T‑243/09, niet gepubliceerd, EU:T:2012:497).

15

Na deze arresten is de Franse Republiek begonnen met de terugvordering van de onrechtmatig aan de industriële knapkersproducenten – waaronder Copebi – verleende steun, en heeft FranceAgriMer op 29 maart 2013 een bevel uitgevaardigd tegen laatstgenoemde tot terugbetaling van 5042768,78 EUR, welk bedrag overeenstemt met de overheidssteun die tussen 1998 en 2002 was uitgekeerd, vermeerderd met de rente.

16

Bij vonnis van 20 januari 2015 heeft de tribunal administratif de Nîmes (bestuursrechter in eerste aanleg Nîmes, Frankrijk) het verzoek van Copebi tot nietigverklaring van dat bevel afgewezen.

17

Bij arrest van 18 april 2016 heeft de cour administrative d’appel van Marseille (bestuursrechter in tweede aanleg Marseille, Frankrijk) het door Copebi tegen dat vonnis ingestelde beroep verworpen.

18

Vervolgens heeft Copebi bij de Conseil d’État (hoogste bestuursrechter, Frankrijk) tegen dit arrest hogere voorziening ingesteld.

19

Deze stelt vast dat, ook al ziet beschikking 2009/402 op algemene wijze op de markt van groenten en fruit, die onder de gemeenschappelijke ordening van de sector groenten en fruit viel, welke ten tijde van de feiten werd geregeld door verordening (EEG) nr. 1035/72 van de Raad van 18 mei 1972 (PB 1972, L 118, blz. 1), en vervolgens door verordening (EG) nr. 2200/96 van de Raad van 28 oktober 1996 (PB 1996, L 297, blz. 1), die beide zagen op een gemeenschappelijke ordening van de markten in de sector groenten en fruit, waartoe de markt van de industriële knapkersen behoort, en ook al volgt uit het arrest van 12 februari 2015, Commissie/Frankrijk (C‑37/14, niet gepubliceerd, EU:C:2015:90), dat CEBI de in het hoofdgeding aan de orde zijnde steun heeft ontvangen om de afzet van de Franse producten te vergemakkelijken door de verkoopprijs of de op de markt aangeboden hoeveelheden te manipuleren, CEBI evenwel niet behoort tot de acht landbouwcomités die in overweging 15 van beschikking 2009/402 zijn vermeld.

20

Volgens de verwijzende rechter blijkt uit deze beschikking ook dat de in het hoofdgeding aan de orde zijnde steun, in tegenstelling tot het financieringsmechanisme als beschreven in de overwegingen 24 tot en met 28 van die beschikking, niet wordt gefinancierd met vrijwillige bijdragen van de producenten, de zogenoemde „beroepsbijdragen”, maar alleen met Oniflhor-subsidies.

21

In dit verband merkt de verwijzende rechter op dat de steunbedragen die Oniflhor jaarlijks via CEBI aan de industriële knapkersproducenten heeft uitgekeerd weliswaar tussen de bedragen in de tabel in overweging 29 van beschikking 2009/402 staan, maar deze bedragen werden meegedeeld door de Franse autoriteiten en niets in de beschikking wijst erop dat zij formeel zijn overgenomen door de Commissie, die in overweging 15 van de genoemde beschikking slechts acht economische landbouwcomités vermeldt, bij uitsluiting van CEBI. Die tabel komt enkel voor in het gedeelte waarin de betrokken steun wordt beschreven, en niet in het gedeelte over de terugvorderingsprocedure.

22

De verwijzende rechter heeft dus twijfels over de rechtmatigheid van het betalingsbevel van FranceAgriMer jegens Copebi, dat was gebaseerd op de terugvordering van de in beschikking 2009/402 bedoelde steun. De rechtmatigheid van dit betalingsbevel hangt onder meer af van de vraag of deze beschikking aldus dient te worden uitgelegd dat zij ziet op de steun die door Oniflhor aan CEBI werd uitgekeerd en die aan de industriële knapkersproducenten werd toegekend door de producentengroeperingen-leden van dit comité, hoewel CEBI niet behoort tot de acht economische landbouwcomités die in overweging 15 van de beschikking worden vermeld en de financieringswijze van deze steun aanmerkelijk verschillend was.

23

Daarop heeft de Conseil d’État de behandeling van de zaak geschorst en het Hof verzocht om een prejudiciële beslissing over de volgende vraag:

„Moet beschikking [2009/402] aldus worden uitgelegd dat zij ziet op de steun die Oniflhor heeft uitgekeerd aan CEBI en die de producentengroeperingen-leden van dit comité hebben toegekend aan de industriële knapkersproducenten, hoewel CEBI niet behoort tot de acht economische landbouwcomités die in overweging 15 van de beschikking worden opgesomd en hoewel de betrokken steun, anders dan het in de overwegingen 24 tot en met 28 van die beschikking beschreven financieringsmechanisme, enkel met Oniflhor-subsidies werd gefinancierd en niet tevens met vrijwillige bijdragen van de producenten (zogenoemde ‚beroepsbijdragen’)?”

24

Met zijn vraag wenst de verwijzende rechter in wezen te vernemen of beschikking 2009/402 aldus moet worden uitgelegd dat zij ziet op de steun die door Oniflhor aan CEBI is uitgekeerd en door de producentengroeperingen-leden van dat comité werd toegekend aan industriële knapkersproducenten, terwijl dit comité niet behoort tot de acht in die beschikking vermelde economische landbouwcomités, en deze steun, in tegenstelling tot het financieringsmechanisme dat in die beschikking wordt beschreven, uitsluitend werd gefinancierd met subsidies van Oniflhor en niet ook met vrijwillige bijdragen van de producenten.

25

Wat in de eerste plaats het feit betreft dat CEBI niet wordt vermeld in beschikking 2009/402, wordt niet betwist dat verzoekster in het hoofdgeding tussen 1998 en 2002 steun heeft genoten die via CEBI door Oniflhor werd uitgekeerd.

26

Evenmin wordt betwist dat CEBI hetzelfde rechtskarakter heeft als de acht andere economische landbouwcomités die in overweging 15 van beschikking 2009/402 worden vermeld, dat op haar dezelfde nationaalrechtelijke bepalingen van toepassing zijn, en dat, zoals de verwijzende rechter heeft opgemerkt, dit comité wel degelijk steun heeft ontvangen van dezelfde openbare instantie, namelijk Oniflhor, met als doel om de afzet van Franse producten te vergemakkelijken door de verkoopprijs of de op de markt aangeboden hoeveelheden te manipuleren.

27

Voorts dient te worden opgemerkt dat overeenkomstig artikel 1 van beschikking 2009/402 „[d]e staatssteun die Frankrijk in het kader van ‚noodplannen’ tussen 1992 en 2002 onrechtmatig en in strijd met artikel [108, lid 3, VWEU] aan producenten van groenten en fruit heeft verleend, [...] onverenigbaar [is] met de gemeenschappelijke markt”. Zoals door de Commissie in haar schriftelijke opmerkingen is aangevoerd, moet derhalve worden vastgesteld dat het dispositief van beschikking 2009/402 niet beperkt is tot enkel de acht economische landbouwcomités die in overweging 15 van de beschikking vermeld staan.

28

In dit verband dient in herinnering te worden gebracht dat uit vaste rechtspraak van het Hof volgt dat terugvorderingsbesluiten inzake staatssteun gericht zijn tot de verantwoordelijke lidstaat en niet tot de begunstigden van de steun, en dat geen enkele bepaling van de procedure van controle van staatssteun een bijzondere rol toekent aan de begunstigde van de steun (zie met name arrest van 24 september 2002, Falck en Acciaierie di Bolzano/Commissie, C‑74/00 P en C‑75/00 P, EU:C:2002:524, punten 81 en 83).

29

Zo is beschikking 2009/402 volgens artikel 5 ervan specifiek gericht tot de Franse Republiek en niet tot een bepaald economisch comité. Het kwam dus deze lidstaat toe om overeenkomstig artikel 2 van deze beschikking de nodige maatregelen te nemen om de bij die beschikking onverenigbaar verklaarde steun terug te vorderen van de begunstigden ervan, en om te bepalen welke instanties steun hebben ontvangen.

30

Het Hof heeft tevens gepreciseerd dat, in het kader van een steunprogramma, de Commissie slechts de kenmerken van het betrokken programma behoeft te onderzoeken om in de overwegingen van haar beschikking te kunnen beoordelen of dit steunprogramma op grond van de erin vastgelegde modaliteiten de begunstigden een merkbaar voordeel verschaft ten opzichte van hun concurrenten en naar zijn aard voornamelijk ten goede komt aan ondernemingen die deelnemen aan het intracommunautair handelsverkeer (arrest van 7 maart 2002, Italië/Commissie, C‑310/99, EU:C:2002:143, punt 89).

31

De beschikking van de Commissie waarin de onverenigbaarheid van de steun met de interne markt wordt vastgesteld, behoeft dus geen analyse te bevatten van de steun die op basis van deze regeling in individuele gevallen is toegekend. Enkel bij de terugvordering van steun moet de individuele situatie van elke onderneming worden onderzocht (zie in die zin arrest van 7 maart 2002, Italië/Commissie, C‑310/99, EU:C:2002:143, punt 91).

32

Dit is des te meer het geval wanneer, zoals de Commissie opmerkt, zij niet in staat is om van de betrokken lidstaat voldoende informatie te verkrijgen over de exacte wijze waarop die maatregelen zijn toegepast.

33

Derhalve kan uit het feit dat CEBI niet behoort tot de acht economische landbouwcomités die in beschikking 2009/402 worden vermeld, niet worden afgeleid dat deze beschikking niet ziet op de steun die door Oniflhor via dit economisch landbouwcomité werd uitgekeerd en die werd toegekend aan Copebi.

34

Bovendien kan niet worden gesteld dat beschikking 2009/402 is vastgesteld in strijd met het recht van verzoekster in het hoofdgeding om te worden gehoord. Het Hof heeft immers ook geoordeeld dat het begrip „belanghebbende” in de zin van artikel 1, onder h), van verordening nr. 659/1999 verwijst naar een onbepaalde groep van adressaten (zie in die zin arrest van 27 oktober 2011, Oostenrijk/Scheucher-Fleisch e.a., C‑47/10 P, EU:C:2011:698, punt 132), en dat deze bepaling derhalve geen individuele aanmaning van particulieren vereist (zie in die zin arrest van 14 november 1984, Intermills/Commissie, 323/82, EU:C:1984:345, punt 17).

35

Zij heeft slechts tot doel de Commissie te verplichten ervoor te zorgen dat alle potentiële belanghebbenden op de hoogte worden gebracht en in de gelegenheid worden gesteld om hun argumenten te doen gelden. In die omstandigheden is de publicatie van een kennisgeving in het Publicatieblad van de Europese Unie op het gebied van het toezicht op staatssteun een doeltreffend middel om alle belanghebbenden op de hoogte te brengen van de inleiding van een procedure (zie in die zin arresten van 14 november 1984, Intermills/Commissie, 323/82, EU:C:1984:345, punt 17, en 24 september 2002, Falck en Acciaierie di Bolzano/Commissie, C‑74/00 P en C‑75/00 P, EU:C:2002:524, punt 80).

36

Wat in de tweede plaats de omstandigheid betreft dat de door Copebi ontvangen steun, in tegenstelling tot het door de Commissie in beschikking 2009/402 beschreven financieringsmechanisme, enkel werd gefinancierd met subsidies van Oniflhor en niet ook met vrijwillige bijdragen van de producenten, blijkt uit deze beschikking dat de financiering van de „noodplannen” voor 30 tot 50 % door de betrokken sectoren werd verzekerd. Deze beroepsbijdrage werd aangevuld met financieringen die afkomstig waren van de overheid via Oniflhor. Deze beroepsbijdragen werden geïnd door de economische landbouwcomités en de niet-betaling van deze bijdrage kwam in beginsel neer op een weigering om de steun van Oniflhor te ontvangen.

37

Opgemerkt dient te worden dat, ook al werd de door Copebi ontvangen steun enkel gefinancierd met de subsidies van Oniflhor zonder bijdrage van de betrokken sector, deze steun desalniettemin werd bekostigd met staatsmiddelen.

38

Een dergelijke omstandigheid kan de door Copebi genoten steun dan ook niet van de kwalificatie als „staatssteun” in de zin van artikel 107, lid 1, VWEU, en dus van de werkingssfeer van beschikking 2009/402 uitsluiten.

39

Bovendien dient eraan te worden herinnerd dat, voor zover de niet-betaling van de beroepsbijdragen de uitsluiting van elke betaling van steun door Oniflhor zou rechtvaardigen, het Hof reeds heeft geoordeeld dat de vraag of het aan de belanghebbende ondernemingen toegekende voordeel conform de nationale wetgeving was, dan wel integendeel belastingontwijking of ‑fraude opleverde, de verplichting van de betrokken lidstaat om de steun binnen de gestelde termijnen terug te vorderen, onverlet laat (arrest van 5 mei 2011, Commissie/Italië, C‑305/09, EU:C:2011:274, punt 42).

40

Het feit dat Copebi er derhalve in is geslaagd om het voordeel van de noodplannen te genieten zonder eraan bij te dragen, en zij zo een gunstigere regeling heeft verkregen dan deze die de andere begunstigden konden genieten, is geen omstandigheid die van aard is haar van de werkingssfeer van beschikking 2009/402 uit te sluiten.

41

Ten slotte betoogt verzoekster in het hoofdgeding in de derde plaats dat, anders dan de in beschikking 2009/402 bedoelde „noodplannen”, de interprofessionele steunvoorziening in de sector van industriële knapkersen verband hield met een structureel plan, in de vorm van conjuncturele en specifieke steun, dat niet tot doel had om de tijdelijke overschotten van de offerte te verminderen.

42

Vastgesteld moet echter worden dat uit het verzoek om een prejudiciële beslissing blijkt dat de steun die Oniflhor aan CEBI heeft uitgekeerd, de vorm aannam van een zich bij elk betrokken verkoopseizoen herhalende financiële steun om tegemoet te komen aan de moeilijkheden die deze sector ondervond wegens de sterke concurrentiedruk van de Italiaanse en Spaanse verwerkende bedrijven, alsmede van uit de landen van Centraal-Europa ingevoerde producten. Uit het aan het Hof overgelegde dossier blijkt ook dat deze steun elk jaar aan de hand van het gebruikte oogstprocedé en de bestemming van het product werd berekend binnen de grenzen van een bepaalde hoeveelheid fruit.

43

Gelet op een en ander moet op de gestelde vraag worden geantwoord dat beschikking 2009/402 aldus moet worden uitgelegd dat deze ziet op de steun die Oniflhor heeft uitgekeerd aan CEBI, en die de producentengroeperingen-leden van dit comité hebben toegekend aan de industriële knapkersproducenten, ook al behoort dat comité niet tot de acht economische landbouwcomités die in die beschikking worden vermeld, en ook al werd de betrokken steun, in tegenstelling tot het in de beschikking beschreven financieringsmechanisme, enkel met subsidies van Oniflhor gefinancierd en niet ook met vrijwillige bijdragen van de producenten.

44

Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de verwijzende rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. De door anderen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakte kosten komen niet voor vergoeding in aanmerking.

Het Hof (Vijfde kamer) verklaart voor recht:

Beschikking 2009/402/EG van de Commissie van 28 januari 2009 betreffende de in Frankrijk ten uitvoer gelegde noodplannen („plans de campagne”) in de groente‑ en fruitsector dient aldus te worden uitgelegd dat zij ziet op de steun die het Office national interprofessionnel des fruits, des légumes et de l’horticulture (Oniflhor) heeft uitgekeerd aan het comité économique bigarreau industrie (CEBI), en die de producentengroeperingen-leden van dit comité hebben toegekend aan de industriële knapkersproducenten, ook al behoort dat comité niet tot de acht economische landbouwcomités die in die beschikking worden vermeld, en ook al werd de betrokken steun, in tegenstelling tot het in de beschikking beschreven financieringsmechanisme, enkel met subsidies van Oniflhor gefinancierd en niet ook met vrijwillige bijdragen van de producenten.