a)

Voor zover hij zich op een schending van het discriminatieverbod baseert, dat niet alleen in artikel 40, lid 3, van het EEG-Verdrag is vervat, doch dat in de communautaire rechtsorde veeleer als een algemeen rechtsbeginsel geldt, zie ik in zoverre geen problemen als in de rechtspraak reeds herhaaldelijk is erkend, dat het daarbij gaat om een regel ter bescherming van particulieren tegen onrechtmatig optreden van de overheid (vgl. het arrest in de zaken 83 en 94/76). Verzoekers aanspraak zal vooral vanuit dit gezichtspunt, waaraan hij het meeste belang hecht, moeten worden behandeld. Laat ik maar aanstonds zeggen dat het daarbij enkel gaat om de vraag, of het toelaatbaar kan worden geacht dat voor een gebied met dezelfde valuta, zoals Groot-Brittannië en Ierland tot begin 1979, verschillende „groene omrekeningskoersen” worden vastgesteld. Weliswaar sprak verzoeker, zij het eerder als een bijkomstigheid, ook nog van een discriminatie van Britse producenten ten opzichte van landbouwers in andere Lid-Staten — zo wees hij erop dat de prijzen tengevolge van de representatieve koersen in de Bondsrepubliek Duitsland ongeveer 40 % hoger lagen dan in Groot-Brittannië en dat de Italiaanse prijzen ondanks een sterke devaluatie van de lire niet zo veel van de prijzen in andere Lid-Staten verschilden als de voor Groot-Brittannië vast te stellen prijzen —, doch dit heeft voor het onderhavige geval volgens zijn eigen zeggen verder geen betekenis, omdat hij niet in staat was de noodzakelijke gegevens te verschaffen om de situaties te vergelijken.

b)

Voor zover in verzoekers betoog ook van andere onrechtmatigheden sprake was, valt daarmee in het onderhavige geval niets aan te vangen, omdat verzoeker niet kon naantonen dat daarbij gehandeld is in strijd met rechtsregels inzake de aansprakelijkheid van de overheid, of omdat hij tenminste niet kon aantonen dat er sprake was van een duidelijke en voldoende gekwalificeerde schending daarvan.

a)

Bij deze discussie zou men geneigd kunnen zijn verzoekers argumenten eenvoudig af te doen met een verwijzing naar het arrest van 21 februari 1979 (zaak 138/78, Stölting, Jurispr. 1979, blz. 713). Zoals bekend, werd hierin overwogen dat groene wisselkoersen door de vereisten van een gemeenschappelijk landbouwbeleid worden gerechtvaardigd; de toepassing van speciale wisselkoersen op landbouwgebied kan voorof nadelen opleveren, die op discriminatie kunnen lijken, maar beslissend is, dat met de groene wisselkoersen monetaire situaties kunnen worden opgevangen, die bij het ontbreken van gemeenschapsmaatregelen tot veel ernstiger en meer algemene discriminaties zouden leiden. Dit moet waarschijnlijk aldus worden verstaan, dat een zekere discriminatie bij de vaststelling van de groene koersen volkomen aanvaardbaar lijkt, zolang zij maar niet zo ernstig is als de discriminaties die anders in geval van een chaotische monetaire ontwikkeling zouden ontstaan.

Gelet op het feit dat verordeningen als die welke hier in geding zijn, slechts bij unanimiteit worden vastgesteld en dat groene omrekeningskoersen niet tegen de wil van de betrokken regering sterker aan de monetaire werkelijkheid kunnen worden aangepast, zou men in dit verband bovendien heel in het algemeen kunnen overwegen dat het moeilijk aanvaardbaar ware dat aan Britse producenten via een actie uit onrechtmatige overheidsdaad uit gemeenschapsmiddelen een vergoeding — een soort deficiency payment — zou worden toegekend wegens het feit dat de Britse regering de Gemeenschap omrekeningskoersen laat vaststellen die, overeenkomstig de vereisten van het economisch beleid, meer rekening houden met de belangen van de verbruikers van met die van de producenten.

Ik wil echter niet aannemen dat deze beide overwegingen alleen volstaan om het onderhavige geval op bevredigende wijze op te lossen.

b)

Beziet men verzoekers argumenten derhalve nader, dan kan men stellig reeds vraagtekens plaatsen bij zijn verwijzing naar het discriminatieverbod, omdat men terecht kan betwijfelen of de Engelse en Ierse producenten zich werkelijk in een vergelijkbare situatie bevinden.

Ik herinner in dit verband aan hetgeen de Raad — onweersproken — heeft opgemerkt met betrekking tot de verschillende inkomenssituatie van de Engelse en de Ierse landbouwers, die wel het gevolg is van structurele verschillen. En wanneer verzoeker zegt dat de daadwerkelijke devaluatie van het pond de kosten op gelijke wijze heeft beïnvloed — namelijk doordat zij zijn gestegen —, mag men ook niet vergeten dat de verschillende groene koersen ook voor een zeker evenwicht zorgen. Tengevolge van de geringere devaluatie in Groot-Brittannië liggen immers ook de prijzen van andere landbouwprodukten lager, zodat, voorzover deze prijzen als kostenfactoren in aanmerking komen, de Britse kalverfokkers in een gunstiger situatie verkeren dan de Ierse.

c)

Nog belangrijker echter zijn overwegingen die eigenlijk verder kijken dan het discriminatieverbod en de vraag welke differentiatie in dit verband op grond van objectieve feiten toelaatbaar is zonder dat inbreuk wordt gemaakt op het discriminatieverbod.

Een geval van niet-contractuele aansprakelijkheid als het onderhavige mag immers niet alleen in het licht van het discriminatieverbod worden bekeken. Veeleer dient men zich af te vragen of — zelfs wanneer een zekere discriminatie kan worden geconstateerd — men zich in verband met een gedifferentieerde behandeling soms door doelmatigheidsoverwegingen heeft laten leiden, op grond waarvan in elk geval niet van een zo ernstige en duidelijke overschrijding van de grenzen van discretionaire bevoegdheid kan worden gesproken dat er nagenoeg van willekeur sprake zou zijn. Dit wordt bijzonder duidelijk aan de hand van de onlangs ten aanzien van isoglucose-heffingen gewezen arresten (116/77, 124/77 en 143/77). In deze gevallen stond reeds na de prejudiciële procedure in de zaken 103 en 145/77 vast, dat de bestreden produktieheffing als kennelijk onredelijk in de zin van het discriminatieverbod moest worden bestempeld. Toch ontkende het Hof — en daarvoor waren niet in de laatste plaats landbouwpolitieke overwegingen beslissend — dat de voorwaarden voor aansprakelijkheid van de Gemeenschap wegens onrechtmatige wettelijke regelingen waren vervuld, omdat het zich alles welbeschouwd genoopt zag vast te stellen dat er geen sprake was van ernstige fouten op grond waarvan de behandeling van de isoglucose-producenten als willekeurig zou moeten worden aangemerkt.

Hiervan uitgaande kan moeilijk worden bestreden dat de Raad voor de vastgestelde maatregelen wel degelijk zakelijke overwegingen van enig gewicht heeft aangevoerd. Rechtshandelingen krachtens artikel 3 van verordening nr. 129 zijn, zoals reeds gezegd, van landbouwpolitieke aard en daarbij dienen dus typisch landbouwpolitieke overwegingen een rol te spelen. Een voorbeeld daarvan is te vinden in artikel 39, lid 2, EEG-Verdrag. Volgens deze bepaling moet bij het tot stand brengen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid rekening worden gehouden met het feit, dat de landbouwsector in de Lid-Staten nauw verweven is met de gehele economie. Dit betekent dat men met de gehele economische situatie rekening moet houden. Het komt derhalve aan op de situatie van alle producenten en verbruikers tezamen, en niet enkel op de individuele situatie van de personen die tot deze groepen behoren. Zo gezien is het stellig gerechtvaardigd dat — naast het krachtens artikel 39 in elk geval noodzakelijke evenwicht tussen producenten-, en verbruikersbelangen, dat in het kader van de vaststelling van gemeenschappelijke prijzen vaak slechts onvoldoende kan worden verwezenlijkt — bij de vaststelling van speciale maatregelen zoals bedoeld in artikel 3 van verordening nr. 129 voor elke Lid-Staat verschillende belangen in aanmerking worden genomen. Dit heeft de Raad kennelijk gedaan. Wat de Raad met betrekking tot de situatie van de landbouw in het kader van de gehele economie en in het bijzonder met betrekking tot de runderteelt in Ierland en Groot-Brittannië heeft betoogd, maakt stellig indruk. Ik zal dat hier niet in detail herhalen, doch verwijs daartoe naar bladzijde 10 van het verweerschrift en de bijlagen daarvan. Volgens deze stukken is het van belang, dat Ierland hoofdzakelijk produceert en uitvoert, terwijl Groot-Brittannië als verbruikend land moet worden beschouwd. Houdt men dit voor ogen en bedenkt men bovendien dat Groot-Brittannië vóór de toetreding een beleid van lage verbruikersprijzen heeft gevolgd, die ten gevolge van het Verdrag moesten worden aangepast — wat door de economische moeilijkheden van de jaren 1973 tot 1977 toch al aanzienlijk is bemoeilijkt —, dan kan men het niet onjuist, in elk geval niet kennelijk onterecht vinden, dat bij de vaststelling van de groene koersen voor Groot-Brittannië het accent meer op de consumentenbelangen is gelegd. Wanneer op deze manier een omrekeningskoers is vastgesteld die niet alleen rekening houdt met zwaarwegende nationale belangen in het kader van een door de Gemeenschap goedgekeurde conjunctuur- en anti-inflatiepolitiek, maar ook met de belangen van het gemeenschappelijk landbouwbeleid, doordat hij de produkticomvang in Groot-Brittannië beïnvloedt, dan mag men naar mijn overtuiging met betrekking tot een dergelijk besluit zeker niet stellen, dat het willekeurig is vastgesteld. Wanneer dit in beginsel zo is, dan kunnen verzoekers verwijzing naar de nietgelijkvormige ontwikkeling van de verschillende groene koersen, en zijn standpunt dat op zijn minst moet worden verlangd dat de afwijkingen precies zijn afgestemd op de omvang van de bij de relevante factoren (bijvoorbeeld een te lage produktie in Groot-Brittannië) geconstateerde verschillen, niet tot een andere beoordeling leiden. In zoverre ontbreken eenvoudig voldoende aanwijzingen voor een klaarblijkelijke onjuiste toepassing. Verzoeker heeft immers niet aangetoond dat de gemeenschapsmaatregelen tot vaststelling van de omrekeningskoersen duidelijk verder gingen dan in de situatie van het ogenblik noodzakelijk was, en hij heeft ook niet weten aan te tonen dat de ontwikkeling van de economische situatie er geenszins aanleiding toe gaf, de onderlinge waardeverhouding van de twee groene ponden in de loop van de tijd steeds weer te wijzigen.