(1)

De uitbraak van COVID-19 en de uitzonderlijke maatregelen die nodig zijn om de verspreiding van het virus te beteugelen en levens te beschermen, hebben een zware en langdurige economische schok in de Europese Unie veroorzaakt. In het derde kwartaal van 2020 was het bbp van de EU bijna 4,2 % lager dan in derde kwartaal van 2019. Vanaf de tweede helft van 2020 volgde een sterke maar onvolledige opleving. De nieuwe stijging van de infecties zal echter naar verwachting tot een matige krimp leiden en het herstel tot de tweede helft van 2021 uitstellen (1).

(2)

Dankzij de beleidsrespons op de COVID-19-pandemie op zowel nationaal als EU-niveau zijn de sociaaleconomische gevolgen van de COVID-19-pandemie beperkt gebleven. Mede dankzij werktijdverkortingsregelingen en soortgelijke maatregelen voor het behoud van banen is de stijging van de werkloosheid tot dusver beperkt gebleven in verhouding tot de daling van de economische activiteit. Op EU-niveau is het werkloosheidspercentage tussen het eerste en het derde kwartaal van 2020 met minder dan één procentpunt gestegen. Het beleid heeft geprofiteerd van flexibele financiering uit de Europese structuur- en investeringsfondsen in het kader van de corona-investeringsinitiatieven (CRII (2) en CRII Plus (3)) en uit het Europees instrument voor tijdelijke steun om het risico op werkloosheid te beperken in een noodtoestand (SURE) (4).

(3)

In de toekomst zullen zowel door crises veroorzaakte veranderingen van de consumptiepatronen als de groene en de digitale transitie, ondersteund door de Europese Green Deal (5) en de Europese digitale strategie (6), onze economieën transformeren. Het is mogelijk dat sommige sectoren zich gedurende enige tijd niet volledig zullen herstellen — als ze zich al herstellen — en dat sommige ondernemingen zich na deze crisis in financiële moeilijkheden zullen bevinden (7). Hoewel de Europese Green Deal de drijvende kracht is achter onze groeistrategie en verwacht wordt dat de transitie naar een groenere economie tegen 2050 in de EU als geheel tot 2 miljoen extra banen zal opleveren (8), dreigen in bepaalde sectoren en regio’s banen verloren te gaan. Deze ontwikkelingen kunnen op korte termijn leiden tot een stijging van de werkloosheid, aangezien het scheppen van nieuwe kwalitatief hoogwaardige banen mogelijk tijd vergt, afhankelijk van de economische vooruitzichten en de beschikbaarheid van geschoolde arbeidskrachten. Stijgende werkloosheid en meer inactiviteit zouden leiden tot een verlies aan vaardigheden, wat voor de betrokken personen en de economie als geheel negatieve gevolgen zou kunnen hebben. Zonder doeltreffende bij- en omscholingsmaatregelen dreigt de werkloosheid blijvend te worden.

(4)

Bij gebrek aan een adequate beleidsrespons zullen jongeren waarschijnlijk de hoogste prijs betalen. Tussen het eerste en het derde kwartaal van 2020 is het percentage werkloze jongeren drie keer zo snel gestegen als het totale werkloosheidspercentage (9). Deze generatie jongeren zou jarenlang gebukt kunnen gaan onder een verlate toetreding tot de arbeidsmarkt.

(5)

De crisis zal waarschijnlijk ook negatieve gevolgen hebben voor de arbeidsmarktsituatie van groepen die achtergesteld of ondervertegenwoordigd zijn op de arbeidsmarkt, zoals vrouwen, oudere werknemers, laaggeschoolden, personen met een handicap, mensen in landelijke en afgelegen gebieden, lhbtiq’ers, Roma en andere etnische of raciale minderheden die een bijzonder groot risico op uitsluiting of discriminatie lopen, en personen met een migrantenachtergrond. Hoewel de gemiddelde arbeidsparticipatie van vrouwen in de EU nu hoger is dan ooit tevoren, worden met name veel vrouwen nog steeds met obstakels geconfronteerd wanneer ze tot de arbeidsmarkt willen toetreden of er actief willen blijven; hun arbeidsparticipatie moet worden verbeterd (10).

(6)

Er is een strategische aanpak op EU- en nationaal niveau nodig om geleidelijk over te gaan van de noodmaatregelen als gevolg van de pandemie naar de maatregelen die nodig zijn om het proces van herverdeling van arbeid en kapitaal tijdens het herstel te vergemakkelijken. De EU en de lidstaten moeten samenwerken om een dynamisch, banenrijk en inclusief herstel te bevorderen en de groene en de digitale transitie op de Europese arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Er mag niet uit het oog worden verloren dat de geleidelijke intrekking van de noodmaatregelen zonder doeltreffende nieuwe beleidsmaatregelen ter ondersteuning van werknemers en bedrijven tijdens het herstel risico’s inhoudt.

(7)

Er is een coherent pakket actieve arbeidsmarktmaatregelen nodig — bestaande uit tijdelijke aanwervings- en transitiestimulansen, beleidsmaatregelen op het gebied van vaardigheden en verbeterde diensten voor arbeidsvoorziening (hierna “doeltreffende actieve steun voor werkgelegenheid” of EASE-maatregelen genoemd) — ter ondersteuning van transities op de arbeidsmarkt in de context van het herstel en de dubbele transitie, waarbij ten volle wordt gebruikgemaakt van de voor dit doel beschikbare EU-fondsen.

(8)

Tijdige en doordachte steun voor werkgelegenheid kan niet alleen aan werknemers en bedrijven maar ook aan de economie en de samenleving als geheel ten goede komen. Als werknemers in door de crisis getroffen economische sectoren tijdig en actief steun krijgen, is de kans groter dat ze kwalitatief hoogwaardige banen vinden niet alleen in groeisectoren (bijvoorbeeld de groene en de digitale sector) of in sectoren met innovatieve bedrijfsmodellen, maar ook in de sociale economie en in sectoren met een tekort aan geschoolde werknemers zoals de gezondheids- en zorgsector.

(9)

Tijdelijke aanwervingsstimulansen op de arbeidsmarkt kunnen het scheppen van hoogwaardige banen doeltreffend bevorderen in tijden van matige economische groei in de beginfasen van het herstel. Ze moeten doelgericht zijn en transities op de arbeidsmarkt vergemakkelijken, evenals het scheppen van banen die zonder deze stimulansen niet gecreëerd zouden worden. Tot de doelgroepen kunnen onder meer kwetsbare en ondervertegenwoordigde bevolkingsgroepen behoren, met inbegrip van jongeren die de arbeidsmarkt betreden. Door met name het leerlingwezen te ondersteunen kunnen de op de arbeidsmarkt vereiste vaardigheden doeltreffend worden ontwikkeld en jongeren aan werk worden geholpen. Bovendien kunnen transitiestimulansen, die de aanwerving stimuleren van met ontslag bedreigde werknemers door nieuwe werkgevers, ertoe bijdragen die transities te vergemakkelijken en het aanbod van vaardigheden in groeisectoren te vergroten. Steun voor ondernemerschap — waarbij bijzondere aandacht aan jongeren, vrouwen en sociale ondernemers wordt geschonken — kan een nuttige aanvulling op dergelijke maatregelen vormen, met inbegrip van steun om een aantal van de grootste uitdagingen voor kmo’s — zoals wettelijke verplichtingen, achterstallige betalingen en toegang tot financiering — te helpen aangaan.

(10)

Uit de economische literatuur blijkt dat aanwervingsstimulansen gepaard kunnen gaan met een grotere gemiddelde toename van de werkgelegenheid dan andere vormen van actief arbeidsmarktbeleid. Naast opleidingsprogramma’s hebben dergelijke stimulansen de grootste effecten op middellange tot lange termijn doordat ze de inzetbaarheid en de vaardigheden van werknemers verbeteren. Aanwervings- en transitiestimulansen kunnen in combinatie met werkplekleren doeltreffender dan andere vormen van opleiding zijn om te voorzien in voor de arbeidsmarkt relevante vaardigheden. Het risico dat deze stimulansen banen zouden kunnen scheppen die sowieso zouden zijn gecreëerd, kan worden beperkt door middel van gerichte maatregelen, monitoring en vereisten inzake voortgezette werkgelegenheid. Bovendien is dit risico kleiner tijdens een crisis, wanneer de kans groter is dat aanwervings- en herscholingsmaatregelen een positief effect hebben (11).

(11)

Op de behoeften van de arbeidsmarkt toegesneden bij- en omscholingsmogelijkheden kunnen aan alle bedrijven en werknemers ten goede komen, maar vooral aan ontslagen of met ontslag bedreigde werknemers tegen de achtergrond van aanzienlijke structurele veranderingen op de arbeidsmarkten. Deze maatregelen moeten gebaseerd zijn op kennis over relevante vaardigheden en een geïndividualiseerde aanpak, waarbij werknemers de toegang tot individuele opleidingsrechten wordt gewaarborgd. Naast het ondersteunen van partnerschappen tussen publieke en particuliere belanghebbenden kunnen korte opleidingen een belangrijke rol spelen en door microcredentials worden gecertificeerd.

(12)

Doeltreffende beleidsmaatregelen ter bevordering van transities op de arbeidsmarkt moeten gepaard gaan met goed functionerende diensten voor arbeidsvoorziening met een versterkte institutionele capaciteit, die werkzoekenden ondersteuning op maat kunnen bieden, onder meer door op grotere schaal gebruik te maken van digitale instrumenten.

(13)

Het Europees kader voor hoogwaardige en doeltreffende leerlingplaatsen (12) en het kwaliteitskader voor stages (13) voorzien in richtsnoeren en beste praktijken die in het kader van het herstel des te relevanter zullen worden. Vooral kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) moeten worden ondersteund om voor leerlingplaatsen te zorgen, onder meer met behulp van tijdelijke aanwervingsbonussen of — in voorkomend geval — verlagingen van de arbeidskosten.

(14)

De sociale partners komt een cruciale rol toe om onze economieën beter dan voorheen te helpen heropbouwen en tegelijkertijd — via dialoog — de gevolgen van de pandemie voor de werkgelegenheid en op sociaal gebied aan te pakken en de uitdagingen van de dubbele transitie aan te gaan. Het EU-kwaliteitskader voor anticipatie op veranderingen en herstructurering bevordert onder meer hun betrokkenheid bij herstructureringsoperaties, het anticiperen op veranderingen en het opsporen van de behoeften aan vaardigheden.

(15)

In het kader van bedrijfsherstructureringen zal het van cruciaal belang zijn de herverdeling van arbeid te versoepelen. Richtlijn (EU) 2019/1023 van het Europees Parlement en de Raad (14) zorgt ervoor dat levensvatbare ondernemingen in financiële moeilijkheden toegang hebben tot doeltreffende instrumenten voor vroegtijdige waarschuwing en preventieve herstructureringsstelsels om hun activiteiten voort te zetten. In het EU-kwaliteitskader voor anticipatie op veranderingen en herstructurering (15) worden goede praktijken beschreven om op de behoeften aan vaardigheden en opleidingen te anticiperen bij bedrijfsherstructureringen.

(16)

De nieuwe industriestrategie voor Europa (16) beoogt een wereldwijd concurrerende, klimaatneutrale, schone, circulaire en gedigitaliseerde Europese industrie op te bouwen. Centraal staan Europese industriële ecosystemen, die alle spelers die in een waardeketen actief zijn, omvatten: van bedrijven tot de academische wereld, onderzoeksinstellingen, dienstverleners en leveranciers. De identificatie van ecosystemen kan een nuttig kader bieden om de behoeften aan vaardigheden in kaart te brengen.

(17)

Krachtens de Europese pijler van sociale rechten heeft iedereen recht op hulp bij het verbeteren van zijn of haar vooruitzichten om een baan te vinden of zich als zelfstandige te vestigen, met inbegrip van ondersteuning bij het zoeken van werk en bij opleiding. Bovendien moeten de arbeidsvoorwaarden aan kwaliteitscriteria voldoen (17).

(18)

Het bevorderen van inclusiviteit vereist gelijke kansen bij transities op de arbeidsmarkt, ongeacht geslacht, ras of etnische afkomst, godsdienst of overtuiging, handicap, leeftijd of seksuele geaardheid. Het is zaak bijzondere aandacht te blijven schenken aan laaggekwalificeerde/laaggeschoolde volwassenen en personen met een migrantenachtergrond. Ook mag geen enkel gebied — van grote steden tot landelijke, afgelegen en kustgebieden in de hele EU, met inbegrip van de ultraperifere regio’s — veronachtzaamd worden.

(19)

Het pakket ter ondersteuning van de werkgelegenheid voor jongeren (18) is goedgekeurd in het licht van de ernstige problemen waarmee jongeren overal in de EU te kampen hebben; het biedt een opstap naar hun stabiele integratie op de arbeidsmarkt. Naar aanleiding van het pakket hebben de lidstaten twee aanbevelingen van de Raad vastgesteld ter versterking van zowel de jongerengarantie (19) als beroepsonderwijs en -opleiding (20); ze voeren die aanbevelingen momenteel uit.

(20)

De Europese vaardighedenagenda voor duurzaam concurrentievermogen, sociale rechtvaardigheid en veerkracht (21) bevat een alomvattend plan om de ontwikkeling van meer en betere vaardigheden te bevorderen en zo de aanpassing aan een veranderende arbeidsmarkt te vergemakkelijken. Daarnaast roept het pact voor vaardigheden (22) publieke en particuliere organisaties op om de krachten te bundelen en concrete maatregelen te nemen om mensen in Europa bij- en om te scholen.

(21)

Beleidspakketten van EASE-maatregelen zullen het doeltreffendst zijn als ze worden ondersteund door de juiste randvoorwaarden, waaronder moderne arbeidsmarktinstellingen, het verwijderen van obstakels voor investeringen, groei en markttoetreding en -uittreding van ondernemingen, een efficiënt belasting- en uitkeringsstelsel, een goed functionerend openbaar bestuur en een algemene context van duurzame overheidsfinanciën. De uitvoering van de door de Raad in het kader van het Europees Semester vastgestelde gerelateerde landspecifieke aanbevelingen is des te belangrijker om het economisch herstel te bevorderen en ervoor te zorgen dat het duurzame effecten sorteert.

(22)

Om de uitdagingen op de arbeidsmarkt in de context van het herstel en de dubbele transitie aan te gaan, moeten voldoende middelen worden uitgetrokken voor de financiering van EASE-maatregelen. Als horizontaal beginsel moeten de lidstaten ervoor zorgen dat uit hoofde van programma’s en instrumenten van de Unie gefinancierde maatregelen niet dubbel worden gefinancierd. Ze moeten er ook voor zorgen dat deze steunmaatregelen in voorkomend geval niet indruisen tegen staatssteunregels.

(23)

Actieve arbeidsmarktmaatregelen en maatregelen ter versterking van de capaciteit van openbare diensten voor arbeidsvoorziening kunnen in aanmerking komen voor steun uit de structuurfondsen — met name het Europees Sociaal Fonds+ (ESF+) (23) en het Europees Fonds voor regionale ontwikkeling (EFRO) (24) — en uit het Fonds voor een rechtvaardige transitie (25), het Europees Fonds voor aanpassing aan de globalisering (EFG) (26), de herstelbijstand voor cohesie en de regio’s van Europa (React-EU) (27) en de reserve voor aanpassing aan de brexit (28). De lidstaten kunnen ook steun uit het instrument voor technische ondersteuning (TSI) (29) krijgen voor de ontwikkeling en de uitvoering van hervormingen op het gebied van vaardigheden en actief arbeidsmarktbeleid.

(24)

De in deze aanbeveling beschreven maatregelen ter ondersteuning van het scheppen van banen en werkgelegenheid — en met name de maatregelen om de in de gerelateerde landspecifieke aanbevelingen vastgestelde uitdagingen aan te gaan — kunnen worden ondersteund door de faciliteit voor herstel en veerkracht als onderdeel van coherente pakketten hervormingen en investeringen. De door de lidstaten in hun plannen voor herstel en veerkracht voorgestelde EASE-maatregelen moeten voldoen aan de financierings- en beoordelingscriteria die in de verordening tot instelling van de faciliteit zijn vastgesteld (30). De faciliteit kan in de regel geen terugkerende uitgaven financieren — tenzij in naar behoren gemotiveerde gevallen — en alleen hervormingen en investeringen financieren die een blijvend effect hebben en tot structurele veranderingen van de administratie of het betreffende beleid leiden. Er wordt alleen financiering uit hoofde van de faciliteit verstrekt, nadat de Commissie de door de lidstaat voorgestelde maatregelen positief heeft beoordeeld, de Raad de plannen heeft goedgekeurd en de gerelateerde mijlpalen en streefdoelen op bevredigende wijze zijn bereikt.

(25)

In de conclusies van de Raad over het Europees Semester 2021 (31) worden de lidstaten aangemoedigd om in hun plannen voor herstel en veerkracht essentiële hervormingen en investeringen op te nemen op het gebied van arbeidsmarkt, sociaal beleid, gezondheidszorg en onderwijs en opleiding. In de richtsnoeren van de Commissie voor de lidstaten over de plannen (32) wordt benadrukt dat de plannen moeten worden aangegrepen om een krachtige beleidsrespons te bevorderen — door steun te verlenen voor een verschuiving in het werkgelegenheidsbeleid van het behoud van werkgelegenheid naar het scheppen van kwalitatief hoogwaardige banen — en transities op de arbeidsmarkt te ondersteunen en zo structurele veranderingen te vergemakkelijken en te versnellen,