ELFDE JAARVERSLAG VOLGENS ARTIKEL 8, LID 2, VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB VAN DE RAAD TOT VASTSTELLING VAN GEMEENSCHAPPELIJKE VOORSCHRIFTEN VOOR DE CONTROLE OP DE UITVOER VAN MILITAIRE GOEDEREN EN TECHNOLOGIE

(2009/C 265/01)

INLEIDING

Op 8 december 2008 heeft de Raad Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB tot vaststelling van gemeenschappelijke voorschriften voor de controle op de uitvoer van militaire goederen en technologie (1) vastgesteld. De vaststelling van dit juridisch bindende instrument, dat in de plaats komt van de sedert juni 1998 vigerende Gedragscode van de EU betreffende wapenuitvoer, was de succesvolle formele afsluiting van een herziening van de Code en was weer een stap vooruit in de verbetering van de normen van de EU voor exportcontrole.

De lidstaten van de EU erkennen weliswaar de bijzondere verantwoordelijkheid van de staten die militaire technologie en goederen uitvoeren, maar hebben zich opnieuw vastberaden getoond in hun streven de uitvoer van die militaire technologie en goederen te voorkomen indien die gebruikt kunnen worden voor ongewenste doeleinden zoals binnenlandse onderdrukking of internationale agressie, of kunnen bijdragen tot regionale instabiliteit.

Een aantal andere staten heeft zich officieel achter de criteria en beginselen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB geschaard, namelijk Bosnië en Herzegovina, Canada, Kroatië, IJsland, Montenegro en Noorwegen.

I.   UITVOERING VAN GEMEENSCHAPPELIJK STANDPUNT 2008/944/GBVB

1.   De Gedragscode betreffende wapenuitvoer en Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB

Sinds de Code in 1998 is aangenomen heeft hij aanzienlijk bijgedragen tot de harmonisatie van het nationale beleid inzake wapenexportcontrole. Het gemeenschappelijk standpunt is in vergelijking met de Gedragscode een aanzienlijk geactualiseerd en versterkt instrument. Het bevat een aantal nieuwe elementen die leiden tot verdergaande en bredere toepassingsmogelijkheden. Deze elementen betreffen onder meer de uitbreiding van het toezicht op de tussenhandel, doorvoertransacties en immateriële technologieoverdracht, alsmede de toepassing van aangescherpte procedures om het uitvoerbeleid van de lidstaten te harmoniseren.

De stand van zaken betreffende de omzetting van het gemeenschappelijk standpunt van de Raad in wetgeving van de lidstaten wordt weergegeven in de bijgevoegde tabel C.

2.   Gebruikersgids

De Gebruikersgids is een cruciaal instrument waarin de overeengekomen leidraden voor de toepassing van de uitvoeringsbepalingen van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB en de uitlegging van de criteria zijn samengevat. Deze Gebruikersgids wordt regelmatig bijgewerkt door de Groep export van conventionele wapens (COARM) van de Raad (de meest recente bijwerking dateert van 19 april 2009) en is in de eerste plaats bedoeld voor functionarissen die uitvoervergunningen afgeven en draagt aldus op een pragmatische manier bij tot de harmonisatie-inspanningen. De Gebruikersgids kan worden geraadpleegd op de website van de Raad (http://www.consilium.europa.eu/export-controls). Hij omvat hoofdstukken over onder andere de volgende onderwerpen.

a)   Kennisgevingen van afwijzing en raadplegingen

Kennisgevingen van afwijzing en bilaterale raadplegingen vinden nog steeds dagelijks plaats via het elektronische Coreu-systeem van de EU. Gegevens worden op duidelijke wijze en tijdig verspreid, waardoor de transparantie van het wapenexportbeleid van de lidstaten ten opzichte van specifieke landen van eindbestemming en specifieke eindgebruikers wordt gewaarborgd. De kennisgevingen van afwijzing en de resultaten van bilaterale raadplegingen zijn opgenomen in een centraal elektronisch EU-afwijzingenbestand. Dit bestand, dat wordt beheerd door het secretariaat van de Raad van de EU, is een dynamisch systeem dat een afspiegeling vormt van het wapenexportcontrolebeleid van de lidstaten. Het aantal afwijzingen (waarvan in 2008 is kennisgegeven) per bestemming en per categorie van de lijst van militaire goederen staat vermeld in rij (d) van de tabellen in tabel AI (bijgevoegd); het aantal raadplegingen waar elke lidstaat om heeft verzocht en die tot hem zijn gericht, alsook het aantal raadplegingen per land van bestemming, staan respectievelijk in tabel BI en tabel BII.

b)   Beste praktijken voor de uitlegging van criteria

De beste praktijken voor de uitlegging van de criteria van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB hebben ten doel meer samenhang te brengen in de toepassing, door de lidstaten, van de criteria van het gemeenschappelijk standpunt, door vast te stellen met welke factoren bij de beoordeling van uitvoervergunningen rekening moet worden gehouden. De beste praktijken zijn bedoeld voor de beambten die uitvoervergunningen afgeven en voor andere functionarissen in overheidsdiensten en -agentschappen die op basis van hun deskundigheid op onder meer regionaal, juridisch (bijvoorbeeld mensenrechtenwetgeving, internationaal publiekrecht), technisch en ontwikkelingsgebied, alsmede op het gebied van veiligheids- en defensievraagstukken voor input in het besluitvormingsproces moeten zorgen.

3.   Stimulering

De gecoördineerde stimuleringsactiviteiten van de lidstaten en het voorzitterschap om de beginselen en de criteria van het gemeenschappelijk standpunt bij derde landen ingang te doen vinden (conform het mechanisme dat in 2004 is overeengekomen), zijn gedurende 2008 en 2009 voortgezet (zie de aangehechte tabel D).

De lidstaten kwamen in 2008 overeen deze activiteiten kracht bij te zetten door de aanneming van een gemeenschappelijk optreden van de EU inzake steun voor EU-activiteiten ter bevordering van de controle op wapenuitvoer en van de beginselen en criteria van de EU-Gedragscode betreffende wapenuitvoer bij derde landen (Gemeenschappelijk Optreden 2008/230/GBVB van de Raad van 17 maart 2008) (2), waarin vier opeenvolgende voorzitterschappen worden belast met de uitvoering van een reeks stimuleringsprojecten in buurlanden van de EU.

Er zijn onder meer de volgende activiteiten georganiseerd.

a)   Stimuleringsseminars op grond van Gemeenschappelijk Optreden 2008/230/GBVB

Het Sloveense voorzitterschap heeft de uitvoering van het gemeenschappelijk optreden van de Raad aangevat met een tweedaags stimuleringsseminar voor de landen van Zuidoost-Europa (Albanië, Bosnië en Herzegovina, Kroatië, de voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië, Montenegro en Servië) van 4 tot en met 6 mei 2008 in het kasteel van Jable, Slovenië. Het Tsjechische voorzitterschap heeft voor deze landen van 4 tot 6 juni 2009 een tweedaags stimuleringsseminar georganiseerd in Tirana, Albanië.

Het Franse voorzitterschap heeft voor Noord-Afrikaanse landen (Algerije, Egypte, Libië, Marokko en Tunesië) op 17 en 18 december 2008 in Rabat, Marokko, een tweedaags stimuleringsseminar georganiseerd.

Het Tsjechische voorzitterschap heeft voor Oekraïne van 22 tot 24 april in Kiev een tweedaags stimuleringsseminar georganiseerd.

De stimuleringsmanifestaties voor de Noord-Afrikaanse landen en voor Oekraïne waren de eerste seminars over wapenexportcontrole die op EU-niveau voor deze landen zijn georganiseerd. De deelnemers aan de workshops waardeerden het dat hun de gelegenheid werd geboden op deskundigenniveau bijeen te komen en te praten over diverse aspecten van uitvoervergunningen, en over andere daarmee verband houdende onderwerpen.

b)   Trojkavergaderingen

Het Sloveense, het Franse en het Tsjechische voorzitterschap hebben elk in het kader van de politieke dialoog van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid van de Europese Unie COARM-trojkavergaderingen gehouden met Canada, Noorwegen, de Russische Federatie, Oekraïne en de Verenigde Staten. Met deze landen hebben vruchtbare discussies plaatsgevonden over wapenuitvoercontroles in het algemeen en over de Gedragscode/Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB in het bijzonder. In die vergaderingen heeft het voorzitterschap de gesprekspartners geïnformeerd over de activiteiten die de COARM sedert de laatste ronde van trojkabijeenkomsten heeft ontplooid en over de prioriteiten van het Sloveense, het Franse en het Tsjechische voorzitterschap van de COARM op het gebied van wapenuitvoercontrole. Voorts zijn kwesties van wederzijds belang besproken zoals wapenuitvoer, nalevings- en controlevraagstukken en aanvragen voor het lidmaatschap van het Wassenaar Arrangement.

Overeenkomstig een in november 2004 met Noorwegen bereikte overeenkomst zijn tijdens de trojkavergaderingen met dit land gegevens uitgewisseld over wederzijdse afwijzingen. De EU is de volledige lijst van afwijzingen van de lidstaten vier keer per jaar blijven toezenden, zoals in 2007 was overeengekomen. Door deze regelmatige toezending wordt het gevaar dat Noorwegen onbedoeld EU-afwijzingen zou omzeilen, kleiner.

4.   Bijwerking van de gemeenschappelijke lijst van militaire goederen van de Europese Unie

De gemeenschappelijke lijst van militaire goederen van de Europese Unie heeft in het kader van het gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid de status van een verbintenis. Zij wordt weerspiegeld in de lijst van defensiegerelateerde producten die is gehecht aan Richtlijn 2009/43/EG van het Europees Parlement en de Raad van 6 mei 2009 betreffende de vereenvoudiging van de voorwaarden voor de overdracht van defensiegerelateerde producten binnen de Gemeenschap (3).

De Raad heeft op 23 februari 2009 een geactualiseerde versie van de lijst goedgekeurd, waarin rekening is gehouden met de wijzigingen in de munitielijst van het Wassenaar Arrangement die tijdens de plenaire vergadering van 2008 van het Wassenaar Arrangement waren overeengekomen. Deze meest recente versie van de gemeenschappelijke lijst van militaire goederen van de EU is gepubliceerd in Publicatieblad C 65 van 19 maart 2009 en kan worden geraadpleegd op het volgende internetadres: http://www.consilium.europa.eu/export-controls.

5.   Verdrag over de wapenhandel (ATT)

In 2008 en 2009 zijn de lidstaten de ontwikkelingen met betrekking tot het verdrag over de wapenhandel van nabij blijven volgen en zijn zij het proces volledig blijven steunen. Zij zijn standpunten en informatie blijven uitwisselen over inspanningen om alle lidstaten van de Verenigde Naties aan te moedigen het concept van een verdrag over de wapenhandel te steunen.

Naar aanleiding van Resolutie 61/89 van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en de positieve tendensen die uit de antwoorden van de lidstaten van de VN aan de secretaris-generaal van de VN blijken, is een groep van regeringsdeskundigen (GGE) ingesteld die de parameters, de haalbaarheid en de reikwijdte van een mogelijk verdrag over de wapenhandel moet bestuderen. Zeven EU-lidstaten is verzocht deel te nemen aan de besprekingen van de GGE, die in 2008 driemaal is bijeengekomen.

In augustus 2008 heeft de GGE een verslag opgesteld dat is voorgelegd aan de Algemene Vergadering, die in Resolutie 63/240 heeft besloten een Openeindegroep (OEWG) in te stellen die de reikwijdte en de parameters van het toekomstige verdrag over de wapenhandel verder zal bestuderen. De Openeindegroep is in maart 2009 voor het eerst bijeengekomen, en wel in New York. Het Tsjechische voorzitterschap heeft aan het begin en aan het eind van de bijeenkomst van de OEWG verklaringen namens de EU afgelegd.

Teneinde de vaart in dit initiatief te houden en de toenemende internationale steun ervoor nog te versterken, hebben de lidstaten van de EU op 19 januari 2009 Besluit 2009/42/GBVB van de Raad inzake steun aan EU-activiteiten ter bevordering onder derde landen van het proces dat moet leiden tot een Wapenhandelsverdrag, in het kader van de Europese veiligheidsstrategie (4) vastgesteld. De EU, vertegenwoordigd door het Tsjechische voorzitterschap en het secretariaat van de Raad, heeft deelgenomen aan een ATT-bijeenkomst voor landen van Midden-, Noord- en West-Afrika, en wel van 27 tot 29 april in Dakar, Senegal, en aan een andere bijeenkomst over ATT voor Amerikaanse landen, die van 17 tot 19 juni in Mexico City, Mexico, is gehouden. Veel lidstaten hebben bovendien het idee van een juridisch bindend verdrag over de wapenhandel bilateraal en in verscheidene multilaterale fora actief gepropageerd.

6.   Tussenhandel in wapens

De COARM is overeengekomen dat de regeling voor het delen van informatie die is vastgesteld in Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB van de Raad van 23 juni 2003 over het toezicht op de tussenhandel in wapens (5), via het in Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB bedoelde mechanisme dient te worden uitgevoerd. In overeenstemming met artikel 5 van Gemeenschappelijk Standpunt 2003/468/GBVB hebben de lidstaten gezorgd voor een afzonderlijke regeling voor de uitwisseling van gegevens over geregistreerde tussenhandelaren en weigeringen van verzoeken om registratie, die alleen verplicht wordt toegepast door lidstaten waarin de tussenhandelaren wettelijk verplicht zijn een schriftelijke machtiging voor te leggen om als tussenhandelaar te kunnen optreden.

Tijdens de vergadering van de COARM van april 2008 zijn de lidstaten voorts overeengekomen om onderling informatie uit te wisselen over verleende vergunningen voor tussenhandel. Informatie over door de lidstaten van de EU verleende en geweigerde vergunningen voor tussenhandel staat in bijgevoegde tabel AIII.

Uitvoerige informatie over de nationale wetgeving ter uitvoering van het gemeenschappelijk standpunt inzake tussenhandel of, voor de lidstaten die dat gemeenschappelijk standpunt nog niet volledig hebben uitgevoerd, informatie over de stand van zaken, wordt verstrekt in de bijgevoegde tabel C.

7.   Intracommunautaire overdrachten

Richtlijn 2009/43/EG van het Europees Parlement en de Raad betreffende de vereenvoudiging van de voorwaarden voor de overdracht van defensiegerelateerde producten binnen de Gemeenschap is op 6 mei 2009 vastgesteld. De instanties die in de lidstaten de wapenuitvoervergunningen afgeven, moeten de procedures afstemmen op de richtlijn.

II.   STAND VAN ZAKEN BIJ DE UITVOERING VAN DE IN HET TIENDE JAARVERSLAG AANBEVOLEN ANDERE PRIORITAIRE MAATREGELEN

1.   Harmonisatie van nationale rapporten

Hoewel er nog steeds verschillen in de nationale rapportage bestaan, zijn verdere stappen genomen om de verslagleggingsprocedures te harmoniseren en volledig vergelijkbare statistische gegevens te verkrijgen, met name over de waarde die de feitelijke wapenuitvoer vertegenwoordigt.

2.   Dialoog met het Europees Parlement

Overeenkomstig het akkoord dat tijdens de vergadering van de COARM in december 2005 is bereikt en dat bepaalt dat ieder voorzitterschap ernaar moet streven de Subcommissie veiligheid en defensie van het Europees Parlement te ontmoeten om deze op de hoogte te brengen van de activiteiten van de COARM, heeft de voorzitter van de COARM op 9 juni 2008, 8 december 2008 en 16 maart 2009 in Brussel een ontmoeting gehad met de Subcommissie veiligheid en defensie. Uit de open gedachtewisseling en de zeer praktische, concrete vragen tijdens deze vergaderingen blijken het belang van en de duidelijke behoefte aan een dergelijke transparante en vertrouwenwekkende halfjaarlijkse dialoog met het Europees Parlement. De leden van het Europees Parlement waren in het bijzonder ingenomen met de vaststelling van Gemeenschappelijk Standpunt 2008/944/GBVB en met de rol die de lidstaten van de EU spelen bij de voorbereiding van het Verdrag over de wapenhandel.

III.   PRIORITEITEN VOOR DE COARM VOOR DE NABIJE TOEKOMST

Nadat de Gedragscode gedurende tien jaar is toegepast en vervolgens is opgewaardeerd tot het juridisch bindende gemeenschappelijk standpunt van de Raad, lijdt het geen twijfel dat de fundamenten voor een gemeenschappelijke aanpak van de controle op de uitvoer van conventionele wapens door de lidstaten stevig op hun plaats liggen. Ondanks de gemaakte vorderingen is er nog werk aan de winkel, vooral op de gebieden die in het verleden niet aan de orde zijn gekomen, of waar verdere werkzaamheden nodig zijn om de bereikte resultaten te consolideren en verder uit te bouwen.

De lidstaten hebben voor de nabije toekomst de volgende prioriteiten geselecteerd:

(1)  PB L 335 van 13.12.2008, blz. 99.

(2)  PB L 75 van 18.3.2008, blz. 81.

(3)  PB L 146 van 10.6.2009, blz. 1.

(4)  PB L 17 van 22.1.2009, blz. 39.

(5)  PB L 156 van 25.6.2003, blz. 79.